„Wzory nauk przyrodniczych wobec osobliwości zjawisk społecznych”
Stanisław Ossowski
Ak.1 - kilka słów o samym Stanisławie Ossowskim ( lata życia, kim był, dlaczego został zapamiętany- w sensie dorobku naukowego, najważniejsze prace-tytuły, tworzył podstawy socjologii jako dyscypliny naukowej)
Myślą przewodnią przytoczonego artykułu jest omówienie problemu stosowalności wzorów wypracowanych na gruncie nauk przyrodniczych do analizy zjawisk społecznych. Autor opisuje szczegółowo grupę zagadnień socjologicznych, które nie posiadają odniesienia w naukach przyrodniczych. Ossowski zwraca tu uwagę na cztery zagadnienia i podejmuje próbę ich analizy w odniesieniu do dwóch wymienionych płaszczyzn: socjologicznej oraz przyrodniczej.
Pierwszy poruszony problem dotyczy wpływu rezultatów badań na rzeczywistość, do której te badania (i ich wnioski) mają się odnosić. Faktem jest, że wyniki badań naukowych w sposób znaczący potrafią wpływać na kształt rzeczywistości, jednakże w przypadku nauk społecznych rezultaty badań mogą wywierać wpływ nie tylko na samych badaczy i socjotechników, ale także na populację będącą przedmiotem badań. Otrzymane przez badaczy wyniki staja się wówczas nowym elementem sytuacji społecznej, co w konsekwencji prowadzi do obniżenia prawdopodobieństwa przewidywań dotyczących rzeczywistości społecznej i podważa zasadność prowadzonych badań.(przykład „Księcia” Machiavellego-książki którą władza i poddani odczytują w sposób całkowicie odmienny, a nawet sprzeczny ze sobą, publikacja utworu spowodowała że stał się on właśnie nowym elementem sytuacji społecznej i zawarte tam przesłanie do władcy straciło wartość).A zatem próba powtórzenia określonego badania w środowisku, które zapoznało się już z jego wynikami uniemożliwia otrzymanie porównywalnych rezultatów.
Kolejne opisane przez Ossowskiego zagadnienie dotyczy bezpośredniego wpływu samych czynności badawczych na badaną rzeczywistość. Również i w tym przypadku uzyskanie miarodajnych wyników prowadzonych badań pozostaje poza zasięgiem badających. Na gruncie socjologii empirycznej teza ta odnosi się do najbardziej powszechnych metod badawczych, a zwłaszcza badania opinii publicznej. Osoby poddane badaniu ankietowemu lub wywiadom zostają wprowadzone w nową sytuację, zmuszone do przemyśleń o sprawach, które pozostawały dotychczas poza obszarem ich zainteresowań. W tym sensie wszelkie badania empiryczne na obszarze socjologii stają się równocześnie działalnością społeczną, bowiem podkreślają ważność pewnych zagadnień, wskazują na ich wartość, a nawet nadają im szczególne znaczenie. To wszystko wpływa w rezultacie na reprezentatywność samej grupy badawczej. Ciekawym przykładem są badania prowadzone w oparciu o przekazy z przeszłości ( np: materiały archiwalne, listy, Thomas i Znaniecki ), które mogą być niereprezentatywne jako wynik przypadkowej selekcji materiału badawczego, nie zaś na skutek samego procesu badania.
Wysuwanie wniosków indukcyjnych w oparciu o systematyczne badania, to kolejne zagadnienie socjologii empirycznej pozbawione odniesień na gruncie nauk przyrodniczych.
Jako podstawa inżynierii społecznej - socjologia empiryczna stawi sobie dwa istotne cele: pierwszy to dostarczenie danych opisujących przedmiot zamierzonej działalności społecznej, a zatem opis określonego stanu rzeczy na wskazanym obszarze w pewnym momencie czasowym ( np: badania opinii publicznej). Drugim celem jest zebranie kontrolowanych materiałów do tworzenia uogólnień, oraz budowania na ich podstawie reguł socjotechniki ( chodzi tu głównie o eksperymenty lub badania porównawcze). Na tym tle widać znaczącą różnicę pomiędzy socjologią empiryczną a naukami przyrodniczymi. Budowanie i weryfikowanie ogólniejszych hipotez na gruncie socjologicznym umożliwia dopiero analiza materiałów dotyczących środowisk współczesnych, gdzie procesu badawczego nie zakłócają przeszkody natury politycznej bądź kulturowej. Stosunek do materiałów historycznych stanowi najistotniejszą różnicę między przyrodnikiem i badaczem zjawisk społecznych. Warunki niezbędne do przeprowadzenia eksperymentu fizycznego można bowiem odtworzyć w dowolnym czasie i przestrzeni, podczas gdy zjawiska społeczne podlegają uwarunkowaniom kulturowym, które odnoszą je do określonej historycznie czasoprzestrzeni. Biorąc pod uwagę badania historyczne, socjolog-humanista ma do dyspozycji szeroki wybór materiałów podlegających analizie, są to głównie symboliczne przekazy ludzkich myśli, zebrane i w pewien sposób uporządkowane. Socjolog może je odnajdywać i badać, lecz nie będzie w stanie zweryfikować własnej interpretacji zagadnienia. Pojawia się tu rozróżnienie na socjologa empirystę, zwolennika metod nowoczesnej socjologii empirycznej i socjologa humanistę, odwołującego się raczej do postaw badawczych socjologii tradycyjnej. Materiały historyczne są szczególnie istotne dla badaczy zajmujących się problematyką wpływu czynników kulturowych na życie społeczne, zakresem ludzkich możliwości w sferze stosunków społecznych oraz historycznych aspektów współczesności.
Ostatnim tematem poruszonym przez autora jest ograniczenie się w badaniach socjologicznych do ścisłych, standaryzowanych metod opartych na wzorach nauk przyrodniczych. Prowadzi to do sformułowania postulatów, którym metody nowoczesnej socjologii empirycznej zostają podporządkowane. Na ich podstawie budowane są konkretne dyrektywy postępowania badawczego jak choćby: unikanie osobistego kontaktu między badającym a grupą badaną, czy postulat normalizacji danych, który prowadzi do dyrektywy unikania pytań otwartych na rzecz pytań zamkniętych.
Pytania zamknięte: upraszczają rzeczywistość, zubożają problematykę, nie pozwalają wykryć zjawisk, które mogłyby się pojawić w odpowiedziach spontanicznych, odpowiedź na pytanie zamknięte może mieć różne znaczenia dla każdej z badanych osób.
Pytania otwarte: odbierają odpowiedziom standardowość, co uniemożliwia poddanie ich analizie za pomocą metod statystycznych.
1