Żołądek
Żołądek - najobszerniejsza część przewodu pokarmowego - leży w lewym podżebrzu (okolica brzucha znajdująca się pod lewym łukiem żebrowym). Jego kształt jest bardzo zmienny i zależy głównie od pozycji ciała. Ogólnie wyróżniamy w nim część wpustową (przy połączeniu z przełykiem), trzon żołądka (część środkowa) oraz część odźwiernikową (przy przejściu w dwunastnicę). Workowate uwypuklenie żołądka będące jego górnym biegunem nazywamy dnem tego narządu (nazwa myląca, ponieważ jest to jego najwyższa część). W opisie tego organu nie może też zabraknąć krzywizn: większej po lewej stronie i mniejszej po stronie prawej.
Żołądek nie tylko transportuje pokarm, ale również go trawi. Taka przemieszana i "nadtrawiona" papka trafia do dwunastnicy, pierwszego odcinka jelita cienkiego.
Jelito cienkie i jelito grube
Dwunastnica oddzielona jest od żołądka zastawką odźwiernika. Jelito cienkie liczy sobie 4-5 metrów. Oprócz dwunastnicy jego częściami są jelito kręte (2/5 górne) i jelito czcze (3/5 dolne). W jelicie cienkim następuje trawienie pokarmu, jego dalszy transport i wchłanianie składników pokarmowych. Do takiej roli przystosowana jest błona śluzowa z fałdami okrężnymi i kosmkami. Jelito cienkie oddzielone jest od grubego zastawką krętniczo-kątniczą, która nie przepuszcza nieprzydatnych już resztek pokarmu z powrotem. W jelicie grubym poprzez odciąganie wody i wydzielanie śluzu tworzy się kał. Jelito grube dzielimy na jelito ślepe wraz z wyrostkiem robaczkowym, okrężnicę i odbytnicę razem z kanałem odbytowym. Okrężnica z kolei dzieli się na część wstępującą, poprzeczną, zstępującą i esowatą.
JELITO GRUBE
Ściany przewodu pokarmowego są zbudowane z trzech warstw. Wnętrze kanału pokarmowego pokrywa błona śluzowa, w której znajdują się bardzo liczne gruczoły wydzielające specyficzne dla poszczególnych jego odcinków soki trawienne. W tej błonie znajduje się duża liczba komórek wydzielających śluz. Śluz przylega ściśle do nabłonka błony śluzowej i chroni go przed uszkodzeniami mechanicznymi oraz chemicznymi. Ponadto ułatwia przemieszczanie trawionych tam pokarmów przesuwanych wzdłuż kanału pokarmowego. Na zewnątrz od błony śluzowej znajduje się błona mięśniowa. Jest to dość gruba warstwa gładkich włókien mięśniowych, ułożonych podłużnie i okrężnie. Ponieważ ich długość jest mniejsza od długości okrężnicy, jelito wykazuje ciąg workowatych rozszerzeń (haustracje). Błona mięśniowa przewodu pokarmowego spełnia podstawową rolę w motoryce, czyli w mieszaniu i przesuwaniu treści pokarmowej.
Żołądek wydziela w ciągu doby ok. 2,5 l soku, będącego wodnym roztworem kwasu solnego i enzymów. Zawarte w soku żołądkowym enzymy trawią białka i tłuszcze. Kwas solny, wydzielany przez komórki okładzinowe błony śluzowej żołądka, spełnia wiele ważnych funkcji. Zakwaszona treść żołądkowa aktywuje wydzielaną przez żołądek pepsynę, która jest enzymem trawiącym białko. Żołądkowy kwas solny zabija bakterie, dostające się wraz z pożywieniem do żołądka. Ponadto kwaśna treść przedostawszy się z żołądka do dwunastnicy pobudza jej błonę śluzową do wydzielania hormonów jelitowych, a głównie sekretyny i cholecystokininy. Hormony te wzmagają wydzielanie soku trzustkowego i żółci. Żołądek wydziela znaczne ilości śluzu, który chroni jego błonę śluzową przed uszkodzeniem przez kwas solny i pepsynę. Najsilniejszym bodźcem pobudzającym żołądek do wydzielania soku jest pokarm, a szczególnie białkowy. Wydzielanie przez żołądek kwasu solnego i pepsyny jest silnie pobudzane przez gastrynę, hormon wytwarzany w części odźwiernikowej żołądka.
Gastryna wydziela się głównie pod wpływem rozciągania żołądka przez pokarm. Poza pokarmem i gastryną pobudzający wpływ na wydzielanie soku żołądkowego wywiera podrażnienie nerwów błędnych, których zakończenia znajdują się w ścianie żołądka.
Zdrowa błona śluzowa żołądka, pokryta warstwą śluzu, stanowi barierę ochronną nieprzepuszczalną dla drażniącego soku żołądkowego. Jednakże takie substancje jak: alkohol etylowy, kwas acetylosalicylowy (Polopiryna) lub żółć, która dostaje się niekiedy z dwunastnicy do żołądka oraz inne czynniki rozpuszczają warstwę śluzu i w ten sposób uszkadzają barierę ochronną błony śluzowej. W tych warunkach kwas solny z pepsyną atakuje błonę śluzową żołądka, prowadząc do powstawania w żołądku nadżerek. Jeżeli czynniki uszkadzające działają często i długo, to nadżerki błony śluzowej nie mogą się wygoić i na ich podłożu powstają owrzodzenia żołądka.
Przewód pokarmowy
Jama ustna
Pokrywa ją błona śluzowa wyścielona nabłonkiem wielowarstwowym płaskim, przeważnie nierogowaciejącym (nieznaczne rogowacenie na podniebieniu twardym, dziąsłach i grzbietowej powierzchni języka). W blaszce właściwej i błonie podśluzowej znajdują się niewielkie gruczoły surowicze, śluzowe i mieszane (gr. wargowe, policzkowe, podniebienne, językowe).
Żołądek
Składa się z wpustu, trzonu z dnem i odźwiernika.
Nabłonek: jednowarstwowy walcowaty, jego komórki produkują śluz, który chroni ścianę żołądka przed działaniem silnie kwaśnego soku żołądkowego.
Blaszka właściwa: nabłonek tworzy wpuklenia (dołeczki żołądkowe), do których otwierają się małe cewkowe gruczoły zlokalizowane w blaszce właściwej: we wpuście gruczoły wpustowe, w trzonie i dnie żołądkowe właściwe, w odźwierniku odżwiernikowe. Gruczoły wpustowe i odźwiernikowe produkują śluz.
Jelito cienkie
Składa się z trzech kolejnych odcinków: dwunastnicy, jelita czczego i jelita krętego. Zachodzą w nim główne procesy trawienia pokarmu.
Nabłonek jelitowy: jednowarstwowy walcowaty, pokrywa kosmki jelitowe i wpukla się w głąb blaszki właściwej tworząc cewkowe gruczoły - krypty jelitowe (p. dalej). Nabłonek pokrywający kosmki zawiera kilka typów komórek:
(1) enterocyty: komórki z brzeżkiem szczoteczkowym, których zadaniem jest wchłanianie produktów trawienia i przekazywanie ich do naczyń krwionośnych i limfatycznych
(2) komórki kubkowe, wydzielające śluz,
(3) komórki dokrewne, produkujące hormony peptydowe
Błona śluzowa ma dwa piętra: górne, utworzone przez kosmki jelitowe i dolne, zajęte przez krypty jelitowe.
Kosmek jelitowy: palczasta wypustka błony śluzowej (ok. 1mm), pokryta nabłonkiem jelitowym. Zrąb kosmka tworzy bogatokomórkowa tkanka łączna wiotka, w którek znajduje się sieć naczyń włosowatych, ślepo zakończone naczynie limfatyczne i pęczek komórek mięśniowych gładkich odchodzący od muscularis mucosae (“pompowanie” limfy).
Krypta jelitowa (gruczoł jelitowy): cewkowe wpuklenie nabłonka jelitowego, zawiera komórki nabłonka jelitowego wymienione powyżej, a ponadto:
(4) komórki niezróżnicowane (macierzyste), odpowiedzialne za regenerację nabłonka,
(5) komórki Panetha, (w dnie krypty), produkujące substancje antybakteryjne i antypasożytnicze
Jelito grube
Składa się z kątnicy wraz z wyrostkiem robaczkowym, wstępnicy, okrężnicy, zstępnicy, esicy i prostnicy.
Nie posiada kosmków - błona śluzowa zajęta jest przez głębokie i regularne krypty jelitowe, w których jest bardzo dużo komórek kubkowych, natomiast nie ma komórek Panetha. Zewnętrzna warstwa mięśniówki nie jest ciągła - ma formę trzech taśm. W jelicie grubym nabłonek wchłania wodę i wydziela śluz, co prowadzi do formowania i zagęszczania mas kałowych.
Mikrokosmek (microvillus) - mikroskopijna, palczasta wypustka cytoplazmatyczna na powierzchni błony komórkowej, zwiększająca powierzchnię błony, a tym samym zwiększająca zdolność wchłaniania substancji odżywczych. Niektóre tkanki zwierzęce charakteryzują się występowaniem bardzo licznych mikrokosmków (np. nabłonek jelit). mikrokosmek:
wypustka powierzchni wolnej komórki zwiększająca powierzchnię chłonną komórek nabłonka jelita cienkiego lub kanalika nerkowego I rzędu. Mikrokosmki mogą występować w liczbie nawet trzech tysięcy na komórkę.
Mikrokosmek jest ograniczony przez błonę komórkową. Jego rdzeń buduje pęczek mikrofilamentów aktynowych równoległych do siebie i długiej osi mikrokosmka. Filamenty te w kompleksach z miozyną I i kalmoduliną mogą nadawać mikrokosmkom zdolność ruchu.
Mikrokosmki- ich funkcja polega na wchłanianiu (zwiększaniu powierzchni chłonnej), występują na przykład w nabłonku jelita, kanalikach I rzędu nerki.
Pojedynczy mikrokosmek osłonięty jest błoną komórkową, a wewnątrz komórki znajdują się: białko poprzeczne, mikrofilamenty aktyny, białko wilina i fibryna oraz alfa aktynina.
Kosmki jelitowe, liczne, małe, palczaste wyrostki pokrywające całą powierzchnię wewnętrzną śluzówki jelita, umożliwiające absorpcję substancji pokarmowych z jelita do krwi. Zawierają sieć naczyń krwionośnych, wewnątrz której znajdują się kapilary limfatyczne, do których przechodzą powstałe w trakcie trawienia produkty.