Rafa - nagromadzenie wapiennych szkieletów organizmów morskich, tworzące wyraźnie zaznaczający się w morfologii podwodny wał lub grzbiet na tyle masywny i duży, że jest zdolny do przeciwstawienia się niszczącemu wpływowi fal (co odróżnia je od małych struktur, np. bioherm ). Najczęściej współczesne rafy zbudowane są ze szkieletów korali, dlatego mówi się o rafach koralowych (jednakże w ich tworzeniu biorą udział także inne organizmy rafotwórcze, m.in. mszywioły, mięczaki, otwornice, a także glony).
Rafy dzieli się na trzy typy:
przybrzeżne - występujące u spadzistych brzegów wysp lub stałego lądu
barierowe - występują dalej od brzegu stałego lądu
oceaniczne - występują w oceanie
Rafy powstają najczęściej u wybrzeży w strefie szelfu kontynentalnego, ale bywają też samotne np. w kształcie atolu. Korale rafotwórcze potrzebują ciepłej wody o temperaturze od 18 do 35°C, dlatego nie spotyka się ich powyżej 30-35° szerokości geograficznej północnej i południowej. Zasolenie wody od 27 do 40 ‰. Woda musi być dość ruchliwa, tak by do organizmów docierało pożywienie. Koralowce są też bardzo wrażliwe na zanieczyszczenie wody.
Największą rafą koralową jest Wielka Rafa Koralowa u wschodnich wybrzeży Australii.
Wielki Rafa czy też Wielki Rafael (ang. Great Barrier Reef) - największa na świecie rafa koralowa, położona u wybrzeży Australii. To wyjątkowy, największy na Ziemi wytwór organizmów żywych, widoczny nawet z kosmosu (jako biała smuga na tle błękitnego oceanu).
Rozwój Wielkiej Bariery Koralowej rozpoczął się przed ok. 18 milionami lat. Wiek rafy ocenia się na ok. 2 mln lat, a niektórych jej części nawet na 45,5 mln lat. W obecnej fazie rozwoju, która trwa już od 8 tysięcy lat, budowane są nowe warstwy na "starych" fundamentach. Bariera leży w różnych odległościach od brzegów, wahających się od 15 do 200 km, i rozciąga się na powierzchni ponad 230 tysięcy km². Główna część rafy obejmuje ponad 2100 pojedynczych raf i ponad 100 wysepek, które otoczone są 540 rafami tworzącymi przybrzeżne wyspy. Szerokość rafy wynosi od 2 km do 150 km . Badania przeprowadzone na rafie wykazały, że grubość tworzącej ją warstwy koralowca przekracza 500 m.
W przeciwieństwie do środkowej części, w której rafy są rozproszone, rafy na północy i południu leżą blisko siebie. W północnej części, gdzie rosną lasy mangrowe, jest dużo bagien.
Między Wielką Barierą Koralową i wybrzeżem rozciągają się laguny. Ten obszar płycizn, który rzadko przekracza głębokość 100 m, pokrywa zamuloną warstwę chronioną przez przybrzeżne rafy. Od strony morza, zbocze rafy opada stromo na tysiące metrów w głąb morza. Bariera jest w tym miejscu narażona na działanie fal i wiatrów. Wzrost koralowców jest tutaj najszybszy. Jednocześnie w miejscach, gdzie fale i temperatury są ekstremalne, rafy tracą największe ilości budulca. Duża część luźnego materiału zostaje ponownie związana i tworzy "nowe skały". Rafa poddana jest w ten sposób stałemu procesowi niszczenia i odbudowy.
Najczęściej używaną nazwą jest rafa koralowa, jednak funkcjonuje również nazwa "żyjące skały". Rafa zbudowana jest z tysięcy żyjątek z rodziny anemonów - polipów, a także innych organizmów rafotwórczych m.in. mszywioły, mięczaki, otwornice i glonów, tworzących podwodny wał lub grzbiet. Polipy tworzą szkielety wapienne, które można łatwo oddzielić od reszty ciała zwierzęcia. Podczas rozmnażania polipów, rafa rozrasta się wszerz i w górę. Każdy polip połączony jest z sąsiadem przy pomocy powrozu z żywych tkanek i w ten sposób przyczynia się do wzmocnienia struktury. Wodorosty wapienne, które wyglądają jak czerwone kłębki waty, są ważnymi elementami tworzącymi rafę. Produkują one wapień, który umacnia rafę. Inne wodorosty żyjące właściwie na zboczu rafy, wytwarzają pewien rodzaj "zaprawy murarskiej". W ten sposób wspólnota tworzy potężną strukturę, na której tylko na nielicznych niezamieszkanych częściach szkieletów wapiennych żyją koralowce. Każdy gatunek koralowca ma własny wzorzec wzrostu, dlatego właśnie spotykana jest taka różnorodność form - od pagórków, płyt i dużych tafli, po powierzchnie, konary i struktury w formie rogów.
To piękne miejsce pełne różnych gatunków ryb, mięczaków oraz roślin. Oprócz ponad 2000 gatunków ryb (około jednej dziesiątej wszystkich znanych gatunków) na rafie żyje 4000, lub więcej gatunków mięczaków, oraz 400 gatunków koralowców i 500 gatunków wodorostów. Większe wyspy pokryte są gęstą roślinnością tropikalną. Wielka Rafa Koralowa jest jedną z większych atrakcji turystycznych Australii.
Większa część koralowca jest biała. Jest to substancja, z której zbudowany jest szkielet nieżyjących już polipów. Żyjące polipy natomiast mają często bogatą kolorystykę. Rożne gatunki koralowców - wachlarzowate i pierzaste oraz spokrewnione z nimi gąbki i inne stworzenia są pięknie ubarwione: od czerwieni, żółci, poprzez kolor pomarańczowy, po fiolety, róż i zieleni. Niebieskie i żółte okonie oraz fosforyzujące fioletowe i żółte wargacze, rywalizują z żywo ubarwionymi, czerwono - białymi ślimakami morskimi, szmaragdowymi rozgwiazdami wężowatymi i niebieskimi rozgwiazdami morskimi.
Zmiany w warunkach naturalnych koralowców, na przykład szczególnie nasilone ataki huraganów, mogą spowodować nieodwracalne szkody w środowisku raf koralowych. Ten delikatny ekosystem narażony jest też na wiele innych niebezpieczeństw, takich jak zdarzające się czasami gwałtowne zwiększenie populacji rozgwiazd żerujących na koralowcach. We wczesnych latach 80. drapieżniki te zdewastowały Wielką Rafę Koralową u wybrzeży Australii. Chodzi tu głównie o KORONĘ CIERNIOWĄ, ogromną do 45 cm rozpiętości, która pożera korale, zostawiając nagi szkielet, który wkrótce rozpada się. Po takiej katastrofie koralowce regenerują się bardzo powoli. Obecnie rafy koralowe stanęły się w obliczu nowego zagrożenia - działalności ludzi. Erozja gleby na lądzie i dewastacja lasów namorzynowych na wybrzeżu powoduje coraz większe zamulenie wód przybrzeżnych, a następnie obumieranie polipów. Wycieki ropy naftowej, zanieczyszczenie wody ściekami komunalnymi i przemysłowymi, pogłębianie dna na szlakach morskich - oto najpoważniejsze zagrożenia dla raf koralowych. Katastrofalna w skutkach jest też barbarzyńska metoda połowu ryb na morzach koralowych - tak zwane głuszenie, czyli detonowanie materiałów wybuchowych pod wodą. Innym źródłem zagrożeń jest też atrakcyjność turystyczna raf koralowych. Rozwój nadmorskich ośrodków turystycznych powoduje zwiększające się zanieczyszczenie i zamulenie wód przybrzeżnych. Groźny jest też wandalizm niektórych turystów, którzy odrywają kawałki koralowca "na pamiątkę". W niektórych regionach koralowce wykorzystuje się do budowy domów, często też wypala się je, aby uzyskać czyste wapno. Te zagrożenia można by zmniejszyć, wprowadzając ściślejszy nadzór, jednak w tym celu należałoby otoczyć rafy koralowe ochroną prawną. Jak dotychczas, jedynie połowa krajów, u wybrzeży których znajdują się rafy koralowe, uznała je za rezerwaty przyrody. Inne niebezpieczne zjawisko, tzw. wybielanie, związane jest najprawdopodobniej z globalnym ociepleniem klimatu. Zjawisko to polega na tym, że kiedy temperatura wody wzrasta powyżej pewnego poziomu, polipy koralowca "eksmitują" porastające je glony, które nie tylko zapewniały im odpowiednią ilość tlenu i cukrów, ale też zdobiły bajecznymi kolorami. Wszystko to sprawia, że ponad 10% raf koralowych na świecie zostało już bezpowrotnie zniszczonych. Szacuje się, że w ciągu następnych 100 lat może ulec zagładzie kolejne 70%, dlatego też podejmowane są szerokie działania zmierzające do uratowania tych niezwykłych ekosystemów. Obecnie ponad 40 raf koralowych jest objętych ochroną rezerwatową, a wszystkie gatunki koralowców rafotwórczych chronione są przez Konwencję Waszyngtońską (CITES).