Materiały edukacyjne

DAWKOWANIE LEKÓW

dla uczniów zawodu

ratownik medyczny

Opracowanie:

mgr Ewa Frącek

Szkoła Policealna Nr 2 Pracowników Medycznych i Społecznych w Białymstoku

Październik 2007

DAWKOWANIE LEKÓW

Podstawowe informacje:

> dawki leków mogą być wyrażone w:

- gramach (g)

- miligramach (mg)

- mikrogramach (μg lub zapisane inaczej mcg)

- jednostkach międzynarodowych (j.m.), np. insulina, heparyna

- miliequiwalentach (mEq)

- molach (mol) lub milimolach (mmol)

> zawartość leków może być różna w różnej objętości, np. w 1 ml może znajdować się 0,5mg

lub 1 mg lub 10 mg, itd.

> 1 ml = 1 cm³

> 1 kreska w strzykawce nr 2 odpowiada 0,1 ml

> 4 kreski w strzykawce insulinówce odpowiadają 0,1 ml

> należy pamiętać, że kreski na dużych strzykawkach oznaczają większą objętość, np.

w strzykawce nr 20 cm³ i 50 cm³ 1 kreska oznacza 1 ml

> układanie proporcji jako niezawodny sposób na wyliczanie zawartości leku - załącznik nr 1

> trzeba umieć zamieniać dawki wyrażone w gramach na miligramy, itp. - załącznik nr 2

> roztwory leków mogą mieć różne stężenie wyrażone w %, tzn. ilość substancji w gramach

na 100 ml, np. 1% roztwór przygotowano w ten sposób, że 1g substancji dodano do 100 ml

rozpuszczalnika (100 g na 1000 ml rozpuszczalnika)

> trzeba umieć wyliczać dawki leków z podanej procentowości - załącznik nr 3

> pamiętajmy, że większość leków ma podaną zawartość leku w 1ml roztworu, należy więc

podaną wartość mnożyć przez objętość ampułki, np. w 1ml Cordarone znajduje się 50 mg

leku (50mg/ml), a pojemność ampułki wynosi 3 ml, więc żeby obliczyć całą zawartość

ampułki trzeba pomnożyć 50 mg przez 3 ml.

Otrzymamy wtedy zawartość całej ampułki tj. 150 mg w 3 ml

> wiele leków dawkuję się na kg masy ciała, szczególnie u dzieci, należy zatem znać masę

ciała pacjenta i dawkę na 1 kg mnożyć przez wagę ciała pacjenta, np. końcowa dawka

Atropiny na kg masy ciała osoby dorosłej wynosi 0,04 mg, zatem dla pacjenta ważącego

80 kg należy podać 3,2 ≅ 3 mg Atropiny podczas reanimacji z powodu asystolii

> niekiedy zachodzi potrzeba wyliczenia dawki leku w celu podania go w określonej jednost-

ce czasu, np. podanie Dopaminy w dawce 2 mcg/kg m.c./godz. - załącznik nr 4

> leki w proszku muszą być rozpuszczane w znanej ilości rozpuszczalnika, szczególnie jeśli

zachodzi potrzeba pobrania tylko części leku

> przy podziale bardzo małej zawartości ampułki warto wcześniej rozcieńczyć ją większą ilo-

ścią rozpuszczalnika, by precyzyjnie ją wydawkować, przykładem jest dawkowanie Adre-

naliny u dzieci:

0,1% roztwór Adrenaliny = 1mg w 1ml = roztwór 1: 1000

po dodaniu 10 ml rozpuszczalnika: 0,01% roztwór Adrenaliny = 1mg w 10 ml = roztwór 1: 10 000 = 0,1 mg w 1ml

po pobraniu 1 ml z ww. roztworu i rozcieńczeniu go w 10 ml otrzymamy: 0,001% roztwór Adrenaliny = 0,1mg w 10 ml = roztwór 1: 100 000 = 0,01mg w 1 ml

> można wyliczyć prędkość podawania kroplówki dożylnej, pamiętając, że 1ml płynu = 20

kroplom - załącznik nr 5

> rozpuszczalnik to płyn, w którym należy rozpuścić daną substancję, by otrzymać płyn i

ewentualnie aktywną postać leku; jest charakterystyczny dla danej substancji

> rozcieńczalnik przydaje objętości roztworu

> insulinę podawaną strzykawką należy umieć dawkować - załącznik nr 6

Załącznik nr 1 OBLICZANIE DAWKI LEKU POPRZEZ

UKŁADANIE PROPORCJI

Ten sposób jest uniwersalny i niezawodny, pod warunkiem, że jest prawidłowo zapisana proporcja.

Najczęściej posługujemy się proporcją wyliczając dawkę leku w określonej objętości

u dzieci, u których stosuje się bardzo małe dawki lub gdy korzystamy z opakowania o dużej dawce, a zlecone dawki są mniejsze. Obliczając dawkę leku w określonej objętości roztworu, należy bardzo dokładnie odmierzyć ilość rozcieńczalnika i zapamiętać jaką objętość wzięliśmy.

Przykład:

Dysponujesz lekiem w proszku w dawce 750 mg w fiolce. Lekarz zlecił podanie dziecku 125 mg leku. Proszek rozcieńczysz w 6 ml.

Oblicz jaką objętość roztworu leku w mililitrach podasz ?

Rozwiązanie:

Należy ułożyć proporcję

6 ml -------------750 mg

X ------------- 125 mg

6 ml x 125 mg

X =

750 mg

X = 1 ml

Odpowiedź:

Jeśli 750 mg leku rozpuszczę w 6 ml, to 125 mg znajduje się w 1 ml roztworu.

Załącznik nr 2 ZAMIANA GRAMÓW NA MILIGRAMY I ODWROTNIE

1 g = 1000 mg 0,1 g = 100 mg 0,01 g = 10 mg 0,001 g = 1 mg

Układanie proporcji w celu zamiany gramów na miligramy:

Przykład 1: Ile miligramów znajduje się w 0,1 g ?

Proporcja:

1g ------- 1000 mg

0,1 g ------- X

0,1 g x 1000 mg

X =

1 g

100 mg

X =

1

X = 100 mg

Przykład 2: Jaką część grama stanowi 500 miligramów ?

Proporcja:

1g ------- 1000 mg

X ------- 500 mg

1 g x 500 mg

X =

1000 mg

500

X =

1000 mg

X = 0,5 g

ZAMIANA MILIGRAMÓW NA MIKROGRAMY (μg ) I ODWROTNIE

Zamienia się identycznie, przy czym należy pamiętać, że:

1mg ------------- 1000 μg

0,1 mg ---------- 100 μg

0,01 mg -------- 10 μg

0,001 mg ------- 1 μg

Załącznik nr 3 SPOSÓB OBLICZANIA DAWKI LEKU ZE ZNANEJ

PROCENTOWOŚCI

1 % roztwór wykonano biorąc 1 gram substancji na 100 ml rozpuszczalnika

Sposoby wyliczenia dawki leku ze znanej procentowości

1. Sposób wyliczenia zawartości leku w 1 mililitrze w miligramach ze znanej procentowości

określa reguła:

% roztworu x 10 = ilość mg leku w 1 ml roztworu

Przykład:

Oblicz zawartość Dopaminy w mg wiedząc, że w 5 ml ampułce znajduje się 4 % roztwór.

Rozwiązanie:

Najpierw obliczamy zawartość leku w 1 mililitrze stosując podany wyżej wzór:

4 (%) x 10 = 40 mg w 1 ml

Następnie mnożymy otrzymaną liczbę przez objętość ampułki:

ponieważ ampułka jest 5 ml to trzeba pomnożyć otrzymaną liczbę przez 5, czyli:

40 mg x 5 ml = 200 mg w 5 ml

Odpowiedź: W 5 ml 4 % roztworu Dopaminy znajduje się 200 mg leku.

Przykłady:

0,1% Adrenalina --------- 0,1 (%) x 10 = 1 mg w 1 ml

0,05 % Atropina --------- 0,05 (%) x 10 = 0,5 mg w 1 ml

0,1 % Atropina ----------- 0,1 (%) x 10 = 1 mg w 1 ml

2 % Lidocaina ------------ 2 (%) x 10 = 20 mg w 1 ml

2. Sposób wyliczenia dawki leku ze znanej procentowości z zastosowaniem układania

proporcji:

Przykład:

Oblicz, ile mg leku znajduje się w 5 ml 4% roztworu Dopaminy.

Rozwiązanie:

w 100 ml 4 % roztworu znajduje się 4 g (4000mg)

to w 5 ml------------------------------------- X

4 g x 5 ml

X =

100 ml

X = 0,2 g tj. 200 mg

Odpowiedź:

W 5 ml 4% roztworu Dopaminy znajduje się 200 mg leku.

Załącznik nr 4

WYLICZENIE DAWKI LEKU W CELU PODANIA GO

W OKREŚLONEJ JEDNOSTCE CZASU NA KG MASY CIAŁA

Przykład:

Podaj pacjentowi ważącemu 100 kg 2 mcg Dopaminy/kg m.c./minutę rozcieńczając ją do

otrzymania 50 ml roztworu. Dopamina jest w dawce 200 mg. Lek będzie podany w pompie strzykawkowej.

Rozwiązanie:

Najpierw trzeba obliczyć dawkę dla tego pacjenta (waży 100 kg), jaką ma dostać w ciągu minuty:

2 mcg x 100 kg m.c. = 200 mcg/min

Należy znać objętość przygotowanego roztworu: 200 mg Dopaminy w 5 ml rozpuszczono w 45 ml rozpuszczalnika, a więc otrzymano 50 ml roztworu.

Następnie należy wyliczyć, w jakiej ilości przygotowanego roztworu znajdzie się 200 mcg (0,2mg) leku.

Obliczymy to z proporcji:

200 mg znajduje się w 50 ml

to 0,2 mg znajduje się w X

0,2mg x 50ml

X =

200mg

X = 0,05 ml

Obliczyliśmy, że 200 mcg (=0,2mg) należy podawać z prędkością 0,05 ml na minutę.

Teraz można policzyć ile ml trzeba podać w ciągu godziny. W tym celu otrzymaną liczbę

mnożymy przez 60, bo tyle minut ma godzina:

0,05 ml x 60 minut = 3ml/godz

Odpowiedź:

Żeby podać 2 mcg/kg m.c./minutę Dopaminy pacjentowi ważącemu 100 kg, należy przetaczać 3 ml/godzinę z 50 ml roztworu Dopaminy.

UWAGA!

Jeśli lek trzeba byłoby podać w kroplówce, to wzięlibyśmy więcej rozpuszczalnika (250 lub

500 ml), a otrzymany wynik w ml zamienilibyśmy na krople, pamiętając, że w 1ml roztworu

mieści się 20 kropli (np. 2 ml roztworu zawiera 40 kropli).

Załącznik nr 5

OBLICZANIE PRĘDKOŚCI PODAWANIA KROPLÓWKI

1 ml zawiera 20 kropli

Do wyliczenia ilości kropli na minutę posługujemy się dwoma wzorami:

1. Wzór:

ilość płynu w ml x 20 kropli

Liczba kropli na minutę =

czas podany w godzinach x 60 minut

Przykład:

Oblicz ile kropli na minutę trzeba podać, jeśli 500 ml płynu ma kapać przez 12 godzin ?

Rozwiązanie:

Należy policzyć, ile kropli mieści się w 500 ml płynu:

500 ml x 20 kropli = 10 000 kropli

Następnie należy zamienić 12 godzin na minuty:

12 godzin x 6o minut = 720 minut

Po podzieleniu ilości kropli przez czas kapania kroplówki wyrażony w minutach otrzymamy ilość kropli na minutę.

Można to zapisać wg wzoru:

500 ml x 20 10 000 kropli

= = 14 kropli/minutę

12 h x 60 minut 720 min

2. Inny wzór do obliczenia prędkości kroplowej:

objętość infuzji (ml)

Liczba kropli na minutę =

czas trwania infuzji (h) x 3

Przykład:

Oblicz z jaką prędkością należy podać 1000 ml roztworu, jeśli musi on się wchłonąć przez

8 godzin ?

1000 ml

Liczba kropli na minutę = = 42 krople/minutę

8 (h) x 3

Źródło: Kirschnick O.: Pielęgniarstwo. Urban&Partner Wrocław, 1997 (str. 140)

Załącznik nr 6 DAWKOWANIE INSULINY

Insulinę dawkuje się w jednostkach międzynarodowych (j.m.).

Insulina w Polsce produkowana jest w trzech stężeniach:

- 1 ml zawiera 40 j.m.

- 1 ml zawiera 80 j.m.

- 1 ml zawiera 100 j.m.

Insulinę o stężeniu 40 i 80 j.m./1 ml podaje się strzykawką „insulinówką” o pojemności 1 ml, który podzielony jest na 40 malutkich kresek.

W tej strzykawce:

- w 1 kresce znajduje się 1 jednostka insuliny o stężeniu 40 j.m./1 ml

- w 1 kresce znajdują się 2 jednostki insuliny o stężeniu 80 j.m./1 ml

Insulinę o stężeniu 100 j.m./1 ml dawkuje się strzykawką o pojemności 1 ml, który podzielony jest na 10 dużych kresek, między którymi jest 5 małych. W tej strzykawce między

dużymi kreskami mieści się 10 jednostek, a między małymi 2 jednostki.

W wyjątkowych sytuacjach i do dużych dawek można stosować strzykawki o pojemności

2 ml lub „tuberkulinówki”. W obu tych strzykawkach 1 ml podzielony jest na 10 kresek, gdzie 1 kreska = 0,1 ml. Zatem w 0,1 ml (1 kreska w strzykawce 2 cm³) znajduje się dziesiąta część zawartości 1 mililitra.

Można to obliczyć posługując się proporcją:

Przykład:

Oblicz ile jednostek insuliny 80 j.m./1 ml znajduje się w 0,1 ml.

Rozwiązanie:

80 j.m. ------------------ 1,0 ml

X ------------------ 0,1 ml

80 j.m. x 0,1 ml

X =

1 ml

X = 8 jednostek j.m.

Odpowiedź: W 0,1 ml znajduje się 8 jednostek insuliny o stężeniu 80 j.m./1 ml.

Posługując się proporcją można obliczyć w jakiej objętości znajduje się określona dawka

insuliny.

Przykład:

Oblicz w jakiej objętości znajduje się 24 jednostki insuliny o stężeniu 80j.m./1ml.

Rozwiązanie:

1,0 ml -------------- 80 j.m.

X -------------- 24 j.m.

1,0 ml x 24 j.m.

X =

80 j.m.

X = 0,3 ml (3 kreski w strzykawce 2 ml)

Odpowiedź: 24 j.m. insuliny 80 j.m./1ml znajduje się w 0,3 ml (3 kreski).

5

---