Temat 4.3: Wariografia kryminalistyczna.

Nazwa: ▸ Lie detector - „wykrywacz kłamstw” ▸ Polygraph - poligraf ▸ Wariograf

Metoda ta polega na zadawaniu pytań w kilku testach, z których każdy omawia jedną kwestię należącą do realiów modus operandi. Metoda ta, w całości bazująca na realiach zdarzenia nieznanych osobom, które nie były bezpośrednio związane z przestępstwem, może być stosowana tylko w tych sprawach, w których biegły takie niewątpliwe realia ustali i co, do których kandydat do badania deklaruje swą niewiedzę. Nie w każdej, więc sytuacji jest możliwe zastosowanie takiej metodyki badań wariograficznych.

Czyn zabroniony jest tu źródłem emocji. W wyniku tego każde uaktualnienie przeżywania stosunku psychicznego badanej osoby do owego faktu implikuje aktywację emocjonalną. Dotyczy to zarówno przeżyć sprawcy, jak i przeżyć ofiary czy emocjonalnie zaangażowanego świadka. W sytuacji, gdy badany stara się ów związek, a tym samym uaktualnienie jego przeżywania ukryć przed badającym, rolą operatora wariografu jest do tego związku dotrzeć poprzez bodźce nasuwające skojarzenia, wywołujące taką aktywację psychiki, która pojawi się w uchwytnych badaniami wariograficznymi reakcjach emocjonalnych.

Podstawy prawne:

art. 171 § 5 pkt 2 kpk

„niedopuszczalne jest stosowanie (…) środków (…) technicznych wpływających na procesy

psychiczne osoby przesłuchiwanej albo mających na celu kontrolę nieświadomych reakcji jej

organizmu w związku z przesłuchaniem”.

art. 192a § 2 w zw. z § 1 kpk

W celu ograniczenia kręgu osób podejrzanych lub ustalenia wartości dowodowej

ujawnionych śladów za zgodą osoby badanej biegły może również zastosować środki

techniczne mające na celu kontrolę nieświadomych reakcji organizmu tej osoby.

Po wykorzystaniu w sprawie, w której dokonano pobrania lub utrwalenia, pobrany lub

utrwalony materiał zbędny dla postępowania należy niezwłocznie usunąć z akt i zniszczyć.

art. 199a kpk

Stosowanie w czasie badania przez biegłego środków technicznych mających na celu

kontrolę nieświadomych reakcji organizmu badanej osoby możliwe jest wyłącznie za jej

zgodą.

Przepisu art. 199 nie stosuje się.

art. 199 Złożone wobec biegłego albo wobec lekarza udzielającego pomocy medycznej

oświadczenia oskarżonego, dotyczące zarzucanego mu czynu, nie mogą stanowić dowodu.

Reakcje diagnostyczne:

▸ kanał pneumo:

◦ wzrost linii bazowej przebiegu oddychania

◦ stłumienie amplitudy oddychania

◦ redukcja prędkości oddychania ◦ bezdech

▸ kałan cardio:

◦ wzrost linii bazowej przebiegu

◦ czas trwania tego wzrostu

▸ przebieg reakcji skórno - galwanicznej (GSR)

◦ amplituda

◦ złożoność (kompleksowość)

◦ czas trwania

METODY BADAŃ WARIOGRAFICZNYCH:

Technika Kellera:

▸ Rellevant - Irrelevant Technique (RIT ) - technika pytań związanych i niezwiązanych

▸ General Question Technique (GQT) - technika pytań ogólnych

Pytania:

▸ Pytania obojętne

▸ Pytania krytyczne (relewantne)

Technika Reida (RCQT)

(Control Question Test) - test pytań kontrolnych:

▸ Test Reida (RCQT)

1. Czy dziś jest środa? (p.obojętne)

2. Czy ma pan na imię Józef ? (p.obojętne)

3. Czy wie pan, kto zabrał pieniądze z szuflady? (p.krytyczne, relewantne)

4. Czy dziś jest środa ? (p.obojętne)

5. Czy to pan zabrał te pieniądze ? (p.krytyczne, relewantne)

6. Czy przed ukończeniem 18. roku życia zabrał pan coś komuś ? (p. kontrolne)

7. Czy dziś jest środa ? (p. obojętne)

8. Czy wczoraj miała pan te pieniądze w ręku ? (p. krytyczne)9. Czy świadomie ukrywa pan jakieś fakty związane z tą kradzieżą ? (p. krytyczne)

10. Czy przed ukończeniem 18. roku życia zabrał pan coś komuś ? (p. kontrolne).

Odmiany:

▸ Silence Answer Test (SAT) - test milczących odpowiedzi

▸ Guilt Complex Test (GCT) - test na kompleks winy

▸ Yes test (RCQT-YES) - test TAK

Technika Backstera:

▸ Backster Zone of Comparison Technique - technika stref porównania:

◦ osoba nieszczera (winna) będzie reagowała silniej na pytania relewantne

(krytyczne) testu

◦ osoba niewinna zareaguje najintensywniej na pytania kontrolne

◦ osoba obawiająca się ujawnienia jej związku z jakimś innym zdarzeniem niż

aktualnie rozpracowane najsilniej zareaguje na pytanie dotyczące kwestii

zewnętrznej (symptomatyczne)

Odmiany:

▸ SKY test

◦ Do you suspect…

◦ Do you know…

◦ Did you do…

▸ Federal Zone Comparison Test (FZCT) - federalny test strefy porównań

▸ Test for Espionage and Sabotage (TES) - test szpiegostwa i sabotażu: pytania

kłamstwa kierowanego (direct lie question)

▸ Counterintelligence Scope Polygraph Test (CSP Test, CSPT) - kontrwywiadowczy

test poligraficzny

Diagnozowanie w testach opartych na pytaniach kontrolnych:

▸ Jeżeli natężenie reakcji na pytanie relewantne jest takie samo, jak natężenie reakcji

na pytanie kontrolne = 0,

▸ natężenie reakcji na pytanie relewantne > natężenie reakcji na porównywane z nim pytanie kontrolne = -1, -2, -3 w zależności od różnicy natężeń,

▸ natężenie reakcji na pytanie relewantne < natężenie reakcji na porównywane z nim

pytanie kontrolne = +1, +2, +3 w zależności od różnicy natężeń

Technika ukrytej informacji:

▸ Metoda Dawida T. Lykkena

▸ POT - Peak of Tension - test szczytowego napięcia

▸ GKT - Guilty Knowledge Test - test świadomości winy

▸ CKT - Concealed Knowledge Test - test ukrytej wiedzy

▸ CIT - Concealed Information Test - test ukrytej informacji

▸ Metoda ustalania symptomów wiedzy badanego o realiach zdarzenia (metoda

Kulickiego)

Pytania o elementy zdarzenia i modus operandi:

▸ rodzaj zdarzenia,

▸ miejsce zdarzenia

▸ sposób dostania się do obiektu

▸ rodzaj przedmiotu przestępstwa

▸ rodzaj narzędzi

▸ liczba zagarniętych przedmiotów

▸ rodzaj środka transportu

▸ liczba sprawców

▸ nazwiska sprawców

▸ miejsce i sposób ukrycia przedmiotu przestępstwa

Przykładowe pytania:

1. Czy nazywasz się … ?

2. Czy teraz jest lato ?

3. Czy wiesz jako dokonano kradzieży ?

4. Czy otwarto drzwi wytrychem ?5. Czy zrobiono to przez okno ?

6. Czy zrobiono to przez strop ?

7. Czy zrobiono to przez piwnicę ?

8. Czy wybito szybę ?

9. Czy wycięto deski ?

10. Czy podrobiono klucze ?

Odmiany:

▸ Test wydobywczy (POT - B) - kiedy brak jest wiedzy, które jest pytaniem krytycznym

▸ Test stymulacyjny (acquintance comparison question test ACQT) np. test z cyfrą lub z

kartą

Diagnozowanie w metodzie ustalania symptomów wiedzy badanego o

realiach zdarzenia:

▸ W każdym teście pomijamy dwa pierwsze pytania,

▸ Traktujemy zapis GSR jako najważniejszy,

▸ W każdym teście ustalamy pytanie, które wywołało największą reakcję - jeżeli jest to

pytanie kluczowe i mamy pewność że reakcja jest symptomatyczna testowi

przypisujemy 2 pkt,

▸ Jeżeli pytanie kluczowe nie wywołało największej reakcji, lecz wywołało 2. w

kolejności reakcję testowi przypisujemy 1 pkt

Reguła Lykkena:

▸ Jeżeli liczba punktów przekracza co najmniej o 1 liczbę przeprowadzonych testów,

wówczas mamy podstawę do przyjęcia, że badana osoba rozpoznaje szczegóły

zdarzenia

Wartość diagnostyczna:

Jeżeli wytypowano 7 elementów modus operandi i umieszono je wśród łącznie 8. alternatyw

testowych, to prawdopodobieństwo, że ktoś nieznający tych realiów zareaguje na nie w

każdym teście wynosi (1/8)7.

Temat 4.4: Kryminalistyczne badanie dokumentów.

Kryminalistyka oprócz klasycznych "papierowych karteczek" jako dokument traktuje także zapis magnetofonowy, video i plik komputerowy. Pismo jako takie to zarówno pismo odręczne jak i maszynowe i komputerowe.  Wśród wielu ekspertyz jakie wykonują specjaliści od badania dokumentów można znaleźć m. innymi badanie:

• pisma ręcznego

• podpisów i paragrafów,

• pisma maszynowego i druku,

• pisma z kserokopiarek i faxów,

• pisma z drukarek komputerowych,

• badanie podłoża i środków kryjących,

• określenie podrobienia lub przeróbek dokumentu,

• identyfikacja pieczątek, papierów wartościowych, druków,

• ustalenie wieku dokumentów.

Dokumentem(art. 115 & 14 kk) jest każdy przedmiot lub inny zapisany nośnik informacji, z którym jest związane określone prawo, albo który ze względu na zawartą w nim treść stanowi dowód prawa, stosunku prawnego lub okoliczności mającej znaczenie prawne.

Np.:

- związane określone prawo, np.: akt własności ziemi;

- dowód prawa, np.: testament;

- dowód stosunku prawnego, np.: umowa kupna-sprzedaży;

- okoliczności mające znaczenie prawne, np.: wypełniona delegacja.

Pojęcie kryminalistyczne dokumentu:

U ujęciu kryminalnym jest to każdy przedmiot, który zawiera treść intelektualną utrwaloną za pomocą pisma.

Dokumentem w kryminalistyce jest podłoże, na którym zawarta jest treść.

Rodzaje dokumentów:

1. Ze względu na wystawcę:

• Dokumenty publiczne(sporządzone przez przedstawicieli urzędów);

• Dokumenty prywatne(sporządzone przez osoby fizyczne).

2. Ze względu na sposób naniesienia treści(technikę sporządzenia):

• Dokumenty sporządzone techniką wizualną(pismem widocznym, utajonym, ręcznym, maszynowym itp.);

• Dokumenty sporządzone techniką utrwalania dźwięków(nagrania).

3. Ze względu na autentyczność:

• Dokumenty autentyczne;

• Dokumenty sfałszowane(podrobione, przerobione).

Dokument w kryminalistyce, kiedy już dostanie się w ręce ekspertów badany jest w wielu aspektach.  Również jako przedmiot o określonych właściwościach fizyko-chemicznych.  Podstawowe badania polegają najczęściej na identyfikacji podłoża - czyli to na czym pisano, oraz środka kryjącego - czyli to czym pisano.  Najczęściej identyfikuje się papier. Podstawowym parametrem charakteryzującym wyroby papiernicze jest tzw. gramatura, czyli  ciężar jaki osiąga 1 m kwadratowy wyrażony w gramach.  Do cech specjalnych należą  również właściwości specjalne poszczególnych rodzajów papieru, np. dla papierów pergaminowych współczynnik spergaminowania. W Polsce mamy obecnie 9 rodzajów powierzchni papierowych:

matową; szorstką; satynową; gładzoną (dla tektury); groszkowaną; prążkowaną; tłoczoną; lekko marszczoną; marszczoną.

Oprócz podłoża eksperci badają również tusze i atramenty. Rodzaje atramentów można podzielić na:

• żelazo-garbnikowe;

• barwnikowe.

Atramenty żelazo-garbnikowe oznaczane są jako niebiesko-czarne,  zaś barwnikowe to kolory niebieskie, zielone, fioletowe i czerwone. Kryminalistyka wyróżnia trzy rodzaje metod badania atramentu:

• fizyczne;

• chemiczne;

• fizyczno-chemiczne.

Pierwsze z nich nie niszczą dokumentów, ale mają ograniczone możliwości. Metody chemiczne to przede wszystkim analiza chromatograficzna.  Wiodąca metoda fizyczno-chemiczna to użycie spektrometru podczerwieni. Wraz z rozwojem technologicznym coraz większą rolę zaczyna odgrywać laser (przeważnie argonowo-jonowy). Oprócz atramentów bada się także ołówki. M. innymi grafitowe, rysunkowe, kopiowe. Także kalkę i tzw. atrament niewidoczny.  Tak naprawdę każdy bezbarwny płyn może posłużyć jako taki atrament. 

Najczęstsze próby fałszowania dokumentów.  

W praktyce specjaliści najczęściej mają do czynienia z:

• Przerobieniem: czyli  wprowadzeniem zmian do istniejącego dokumentu poprzez usunięcie pewnych dokumentu jego elementów i (lub) dodanie nowych. Np. zmiany kwoty na czekach. 

• Podrobieniem: czyli wyprodukowaniem nowego dokumentu na wzór istniejącego oryginału lub utworzenie dokumentu fikcyjnego. Np. wyprodukowanie fałszywego dowodu rejestracyjnego. 

Fałsz materialny:

- Podrobienie dokumentu- wytworzenie fałszywego dokumentu w całości(pieniądze, zaświadczenie, wnioski o udzielenie kredytu, zaświadczenie poręczycieli i poręczenie itp.)

Brak cech zabezpieczających, niewłaściwy format, inne podłoże.

- Przerobienie dokumentu- wykorzystanie dokumentu oryginalnego i wprowadzenie zmian „przystosowujących dokument” do późniejszego wykorzystania(dowody osobiste, paszporty, legitymacje)

• Zmiana fotografii w dokumencie;

• Zmiana kartek( w dokumentach blankietowych)

• Zmiana zapisów(usuwanie mechaniczne lub chemiczne)

Najczęściej spotykane ślady fałszowania:

• Prześwit;

• Plamy o innym zabarwieniu niż pozostała powierzchnia dokumentu;

• Matowa, porowata powierzchnia papieru;

• Ślady wygładzenia powierzchni;

• Różnice w środku kryjącym lub narzędziu pisarskim;

• Różnice w kroju czcionki;

• Niewłaściwe rozmieszczenie tekstu;

• Niewłaściwe wypełnienie dokumentu;

• Źle dobrany papier;

• Odbitka niewłaściwego stempla;

• Brak zgodności fragmentów pieczęci.

Rodzaje dokumentów ze względu na dobór odpowiedniej techniki badań:

• Dokumenty, które po wyprodukowaniu i wprowadzeniu do obiegu nie wymagają żadnych uzupełnień(banknoty, znaczki, losy loteryjne);

• Dokumenty, które wymagają odpowiednich uzupełnień pismem ręcznym, maszynowym, odciskiem pieczęci itp.(dokumenty tożsamości, książeczki oszczędnościowe, dowody rejestracyjne itp.);

• Dokumenty sporządzone odręcznie(notatki, listy, podania itp.)

Wnioskowania, badania, rejestracja

Pismo ręczne jako ślad kryminalistyczny o charakterze psychofizycznym, indywidualnym i bezpośrednim do śladów, które pozwalają na bezpośrednią identyfikację nadawcy.

Podczas badań pisma ręcznego należy uwzględnić czynniki zewnętrzne i wewnętrzne wpływające na proces pisania, np.: pozycja pisania, wartość zewnętrzna procesu pisania, wpływ chorób i używek, zabiegi fałszerskie.

Czynniki te uzewnętrzniają się w rękopisie dowodowym obecnością swoistych dla wykonawcy danego rękopisu cech graficznych. W badaniach identyfikacyjnych pisma ręcznego spektrum badań opiera się na katalogu cech identyfikacyjnych.

Zakres badań klasycznych:

• Identyfikacja osób na podstawie pisma ręcznego;

• Wnioskowanie o cechach osobo poznawczych(wiek, wykształcenie, zawód, miejsce zamieszkania, zainteresowania itp.) autora i wykonawcy wypowiedzi pisemnej;

• Badania identyfikacyjne podpisów(wykonawstwo i autentyczność);

• Identyfikacja grupowa i indywidualna maszyn do pisania;

• Identyfikacja grupowa i indywidualna pieczęci, stępki, pieczątek.

Zakres badań technicznych:

• Ustalenie autentyczności dokumentu;

• Identyfikacja technik wykonania dokumentu:

- techniki poligraficzne;

- inne techniki(igłowe, termiczne, atramentowe, laserowe, cyfrowe itp.);

• Identyfikacja indywidualna i grupowa urządzeń drukujących, tradycyjnych i nowoczesnych(drukarki komputerowe, kopiarki);

• Badania dokumentów zniszczonych:

- spalonych;

- zbutwiałych;

- podartych;

• Ujawnienie pisma wgłębionego;

• Ustalenie wieku dokumentu(względnego i bezwzględnego);

• Fizykochemiczne badania podłoża;

• Fizykochemiczne badania środków kryjących(past długopisowych)

Aby ujawnić tzw. pismo wgłębione stosuje się tzw. technikę elektrostatyczną.

Czasami pismo  zalane jest płynami, zamazane itp. Nawet wtedy istnieje możliwość odczytania treści dokumentu. Metody używane wówczas to m. innymi:

• sensybilizacja,

• ultradźwięki,

• fotografia w promieniowaniu podczerwonym,

• filtry, technika maskowania i specjalne oświetlenie. 

Dla dokumentów zamazanych korektorem:

• fotografia w świetle przechodzącym,

• odczynniki do usunięcia płynu korekcyjnego (np. aceton),

• substancja powodująca przezroczystość papieru (wtedy napis widać od tyłu).

Nieczytelne dokumenty bada się także wykorzystując luminescencję w podczerwieni oraz światło lasera. 

Decyzja nr 3/09 Dyrektora Centralnego Laboratorium Kryminalistyki KGP z 20.01.2009 r. w sprawie zasad prowadzenia i wykorzystania Kartoteki Dokumentów Anonimowych- ZAPOZNAĆ SIĘ!!!!!!!!!!

Kartoteka dokumentów anonimowych jest prowadzona przez Zakład Badań Dokumentów i Technik Audiowizualnych CLKP.

Temat 4.5: Ślady mechanoskopijne.

Ślady mechanoskopijne są to narzędzia oraz ślady działania tych narzędzi.

Powstają w trakcie zetknięcia się dwu lub więcej przedmiotów o określonej twardości działających na sobie z odpowiednią siłą pod właściwym kątem.

Rodzaje śladów:

• Ślady w postaci odkształceń podłoża w miejscu kontaktu z narzędziem(wgniecenia, zarysowania, ześlizg, cięcie0;

• Ślady w postaci zmian pierwotnej geometrii danego przedmiotu(odłamanie, odprysk, rozdarcie).

Podział śladów narzędzi ze względu na rodzaj podłoża na którym wystąpiły:

• Występujące na metalu;

• Występujące na masach plastycznych;

• Występujące na szkle;

• Występujące na drewnie;

• Występujące na ciele;

• Występujące na wyrobach włókienniczych.

Podział narzędzi ze względu na przeznaczenie(zastosowanie w trakcie popełnienia przestępstw):

• Powstałe w cyklu produkcyjnym- wykorzystywane przez sprawców przestępstw(np.: ślusarskie, stolarskie);

• Powstałe w cyklu produkcyjnym- przystosowane do dokonywania przestępstw;

• Wyprodukowane celowo do dokonywania przestępstw.

Narzędzia specjalnie skonstruowane do popełnienia przestępstw:

• Raki- do prucia kas pancernych;

• Wytrychy- do otwierania zamków;

• Łamaki- do łamania wkładek zamków bębenkowych;

• Wyrywacze- do wyrywania drzwi i zamków;

• Żabki- do rozbierania krat;

• Łomy- do wyważenia drzwi, wyrwania pałąków z kłódek.

Podział narzędzi ze względu na sposób działania ich na podłoże:

• Skrawające(piłki do metali, wiertła);

• Tnące jedno i dwustronne(szczękowe)(nóż, przecinak, nożyce);

• Zgniatające, ściskające(plombowanie, cechowniki);

• Rozpierające i unoszące(podnośniki samochodowe, liny);

• Uderzające tępe(młotek);

• Uniwersalne(kombinerki).

Ujawnienie śladów mechanoskopijnych:

• W pomieszczeniu(w szczególności na urządzeniach zabezpieczających- drzwi, ramy, kraty);

• Na innych urządzeniach wymagających użycia siły lub narzędzi(sejfy, pojazdy);

• Na ciele osoby lub na zwłokach(obrażenia);

• Na odzieży(uszkodzenia).

Zabezpieczenie techniczne śladów mechanoskopijnych:

• Zabezpieczenie wraz z podłożem lub jego częścią(wycięcie lub odcięcie części przedmiotu- odległość cięcia, oznaczenie końcówek, strony);

• Odmodelowanie śladu(silikon);

• Zebranie z podłoża i przeniesienie do innego opakowania;

• Sfotografowanie(jako forma dodatkowa lub samoistna).

Mechanoskopia- Jest działem techniki kryminalistycznej, zajmujący się badaniem śladów powstałych w skutek wzajemnego mechanicznego oddziaływania narzędzia użytego przez z sprawcę z podłożem,

Formy badań:

• Badania identyfikujące- co to jest?, od czego pochodzi dany ślad?, w jaki sposób powstał?;

• Badania porównawcze- polegają na wyszukaniu w materiale dowodowym i porównawczym takich samych cech, umożliwiających identyfikację grupową i indywidualną;

• Badania na całość- stwierdzające czy dane części stanowiły przed rozdzieleniem jeden obiekt.

Zakres badań mechanoskopijnych:

• Identyfikacja narzędzi i innych przedmiotów na podstawie śladów ich użycia;

• Badanie mechanicznych urządzeń zamykających;

• Badanie autentyczności oznaczeń identyfikacyjnych naniesionych na różnych podłożach;

• Badanie identyfikacyjne znaczków, cechowników i numeratorów;

• Określenie sposobu mechanicznego uszkodzenia przedmiotu;

• Określenie czy przedmioty stanowiły całość;

• Określenie kierunku i zwrotu siły oraz sposobu stłuczenia lub uszkodzenia szyb;

• Badanie plomb i plombownic;

• Identyfikacja maszyn(matryc i głowic) do produkcji płyt CD;

• Badanie monet i wyrobów jubilerskich.

---