Teoria racjonalnego zachowania się konsumenta.

Fundamenty teorii racjonalnego postępowania konsumenta stworzył w drugiej połowie XIX wieku angielski ekonomista William S. Jerons. Próbował on rozwinąć i lepiej wyjaśnić ten aspekt prawa popytu konsumpcyjnego, który wiąże się z wpływem cen i dochodów na podejmowane decyzje konsumenta. Podstawą teorii wyboru racjonalnej struktury zakupów przez konsumenta stała się teoria użyteczności. Pod koniec XIX wieku owa teoria była w sferach naukowych już powszechnie znana, a zarazem analizowana i rozwijana przez wielu ekonomistów. Wyrażała ekspansję wolnokonkurencyjnego kapitalizmu na kontynent Europy, a zarazem torowała mu drogę od strony teoretycznej, lansując ducha kapitalizmu we wszystkich sferach życia społecznego, w tym w gospodarstwie domowym. Oznaczało to, przenoszenie do gospodarstwa domowego zasady maksymalizacji zysku, właściwej dla kapitalistycznego przedsiębiorstwa, w przekształconej postaci maksymalizacji użyteczności. Użyteczność bowiem odgrywa w gospodarstwie domowym taką samą rolę jak zysk w przedsiębiorstwie, zaś teoria kapitalizmu jako systemu, dopełnia się w ten sposób - staje się kompletna.

Dochód jest dla konsumenta zasobem, określoną sumą pieniędzy, wydawaną ( po odliczeniu oszczędności ) stopniowo na konsumpcję, na zakup zestawu różnorodnych dóbr, które jednorazowo lub stopniowo zużywa, konsumuje. Zmianę wielkości zapotrzebowania, czyli zmianę popytu na poszczególne dobra może spowodować zmiana dochodu, zmiana ceny danego dobra, względnie zmiana cen innych dóbr. Wpływ zmian cen innych dóbr jest różny, zależy to bowiem od tego czy są to dobra substytucyjne, konkurujące czy komplementarne.

Dlatego też, teoria użyteczności podjęła się wyjaśnienia problemu, jak różnokierunkowe zmiany zapotrzebowania są ze sobą powiązane i czy z gąszczu zależności między dochodem, ceną i spożyciem ( popytem ) można wyodrębnić prawidłowości, rządzące postępowaniem konsumentów. Innymi słowy, owa teoria, to hipoteza dotycząca zachowania się na rynku konsumentów ( gospodarstw domowych ), dążących do takiego podziału ograniczonych dochodów pomiędzy różne dobra konsumpcyjne, który zapewnia osiągnięcie maksymalnej użyteczności, największej satysfakcji, pełnego zadowolenia.

Użyteczność jest to kategoria abstrakcyjna, a zarazem metoda analityczna, stosowana do wyjaśnienia owego zachowania się konsumentów na rynku, skierowanego na uzyskanie największego zadowolenia.

Zadowolenie to, może być mniejsze lub większe, zależnie od rzadkości, czy obfitości danego dobra i relacji jego ceny do ograniczonego dochodu konsumenta, a także od stopnia nasycenia ( zaspokojenia ) danej potrzeby. Ponieważ, jak już wspomniałem, użyteczność ma charakter relatywny, subiektywny, nie można jej wyrazić w postaci ilościowej, przy analizach mikroekonomicznych, zakłada się , iż konsumenci , kierując się swoimi subiektywnymi ocenami , reagują na rynku w swej masie podobnie , tzn. dążą do maksymalizacji użyteczności wszystkich nabywanych dóbr.

Pełna satysfakcja odczuwana przez konsumenta ( gospodarstwo domowe ) z osiągnięcia określonego poziomu konsumpcji danego dobra , to użyteczność całkowita. Przeciwstawnym wyrażeniem , jest użyteczność krańcowa , czyli malejący przyrost zadowolenia w stosunku do stanu poprzedniego , wywołany przez skonsumowanie każdej dodatkowej jednostki danego dobra. Powiększanie konsumpcji danego dobra o dodatkowe jednostki powoduje zwiększenie użyteczności całkowitej , jednakże przyrosty użyteczności mają tendencje malejącą. Zwiększa się bowiem u konsumenta stopniowo poczucie nasycenia , a zarazem zmniejsza się poczucie zadowolenia wraz ze spożywaniem kolejnych jednostek określonego dobra.

Powyższy wywód, przejawia się w „ prawie malejącej użyteczności krańcowej ” , które oznacza , że wraz ze zwiększeniem się ilości konsumowanego dobra jego użyteczność krańcowa ma tendencję malejącą . Konsumenci ( gospodarstwa domowe ) , dążą do takiego rozdysponowania swego zasobu pieniężnego na zakupy określonych dóbr , aby uzyskać maksymalne zadowolenie , biorąc pod uwagę posiadaną sumę pieniędzy , intensywność odczuwanych potrzeb oraz ceny dóbr , określone na rynku przez popyt i podaż . Konsument uwzględnia bowiem trzy zmienne przy podejmowaniu decyzji :

• Użyteczność krańcową , czyli stopień intensywności ostatnich zaspokojonych potrzeb.

• Ilość , każdorazowo porównywanych ze sobą dwóch dóbr , oraz

• Ceny , gdzie następuje porównanie pary dóbr.

Na jednostkę pieniężną , którą dysponuje konsument , przypada taka sama cząstka użyteczności krańcowej każdego dobra , oznacza to , tym samym , zrównoważenie użyteczności , uzyskanych z każdej złotówki ( lub grosza ). Wydanej na zakup każdego z dóbr. Jest to , tzw. równowaga konsumenta , ponieważ każde inne rozdysponowanie sumy pieniędzy między różne dobra , przyniosłoby zmniejszenie użyteczności , osiąganych z wydania jednej złotówki. Można , więc powiedzieć , że jest to sytuacja , w której każde z dwóch zakupionych dóbr przynosi konsumentowi krańcową użyteczność dokładnie proporcjonalną do ceny każdego z dóbr , a relacje ilościowe konsumowanych dóbr odpowiadają dokładnie proporcjom użyteczności krańcowych i cen każdego z dwóch dóbr. Zaś na każdą ostatnią jednostkę pieniężną , wydaną na zakup każdego z dóbr przypada dokładnie taka sama cząstka użyteczności krańcowej każdego z dóbr.

Podsumowując , powyższy wywód , a zarazem chcąc przejść do kolejnych rozważań , które wchodzą w skład teorii racjonalnego zachowania się konsumenta, chciałbym podkreślić, iż konsument ( gospodarstwo domowe ) potrafi dokładnie wartościować użyteczność całkowitą oraz użyteczność krańcową nabywanych i konsumowanych dóbr i porównywać je z użytecznością wydawanego pieniądza oraz z cenami nabywanych dóbr. Oraz , że maksymalne zadowolenie z konsumpcji określonych dóbr konsument osiąga wówczas , gdy stosunek użyteczności krańcowych konsumowanych dóbr zrównuje się z relacjami cen tych dóbr. Współczesna teoria zachowania się konsumenta, opiera się na uporządkowanym systemie preferencji konsumowanych dóbr. Preferencje te , są przedstawione jako krzywe obojętności o różnym możliwym nachyleniu i ograniczeniu analizy do dwóch dóbr substytucyjnych. Wymienione przeze mnie preferencje , traktuje się jako swoisty problem wyborów ludzkich. Dla wyboru przez konsumenta najbardziej korzystnego zestawu dóbr wystarczające jest, aby mógł zorientować się , czy użyteczność osiągana z danej kombinacji dóbr jest większa , równa , czy mniejsza od użyteczności uzyskiwanej z jakiejś innej kombinacji dóbr. Konsument zawsze wie , czy woli jedną kombinację dóbr od drugiej , czy też wybór każdej z dwóch kombinacji jest dla niego równowartościowy , inaczej mówiąc obojętny. Jest też w stanie ocenić , czy zmiana użyteczności wynikająca z przejścia od jednej kombinacji do drugiej , jest większa , równa czy mniejsza od zmiany użyteczności jaka powstałaby z przejścia od tej drugiej kombinacji do trzeciej.

Owa teoria wyboru konsumenta, opiera się na dwóch podstawowych pojęciach, a mianowicie:

• Krzywych obojętności konsumenta oraz

• Krzywych preferencji konsumenta.

Ponieważ każdy konsument woli mieć więcej dobra niż mniej i żaden z konsumentów nie zrezygnuje z wyższego poziomu całkowitej konsumpcji na rzecz jej niższego poziomu. Jego preferencje zawsze można przedstawić za pomocą wielu krzywych obojętności. Im wyżej jest położona krzywa obojętności ( na wykresie , przy analizie ekonomicznej ) , tym wyższe jest spożycie obu dóbr. Krzywe te , w rezultacie tworzą mapę gustów lub preferencji konsumenta i wyrażają jego indywidualne upodobania w obojętnej proporcji konsumowanych dóbr. Pomiędzy tymi dobrami , występuje zjawisko substytucyjności ,czyli wzajemnego zastępowania się dóbr o podobnych właściwościach , lub jakimś innym wspólnym ,, mianownikiem” , takim jak np. użyteczność. Miernikiem efektu substytucyjnego ,jest krańcowa stopa substytucji , jako stosunek przyrostu spożycia jednego dobra do ubytku innego dobra. Relacje te , możemy wyrazić w wartościach dodatnich bądź w malejących współczynnikach , gdzie ta ostatnie wyrażają prawo „ malejącej substytucji krańcowej ”. Kształt krzywej obojętności , tworzy zawsze obszar możliwego wyboru , który na każdym jej odcinku jest jednakowo dobry z punktu widzenia indywidualnych preferencji konsumenta . Te subiektywne preferencje w spożyciu różnych dóbr , konsument ( gospodarstwo domowe ) konfrontuje z obiektywnymi ograniczeniami, wynikającymi z wysokością rozporządzalnego dochodu oraz poziomu cen rynkowych nabywanych dóbr.

Podsumowując moje dotychczasowe rozważania, chciałbym podkreślić, że o ile krzywa preferencji wyraża pragnienia i upodobania konsumenta, o tyle linia budżetu określa jego realne możliwości. Bowiem liniami budżetu konsumenta, określa się wysokość rozporządzalnego dochodu przeznaczonego do nabycia obu dóbr konsumpcyjnych. Powiązanie ze sobą i skonfrontowanie dążenia konsumenta do maksymalizacji użyteczności ( spożycia ) oraz ograniczenia budżetowego prowadzi do ukształtowania się równowagi konsumenta, która oznacza , że przy danym dochodzie uzyskał on maksymalną użyteczność, znalazł się na najwyższej krawędzi użyteczności, jaką w danych warunkach można osiągnąć. Ten punkt równowagi jest określony przez zetknięcie się jednej z krzywych preferencji z linią budżetu. Spełnione są w tym momencie wszystkie warunki równowagi konsumenta, czyli użyteczność krańcowa dóbr została zrównana, relacje użyteczności krańcowych wszystkich dóbr są proporcjonalne do ich cen, stopa substytucji równa się relacjom cen dóbr, krańcowe użyteczności każdej ostatniej jednostki pieniężnej, wydanej na każde z dóbr, są sobie równe. W przypadku spadku dochodu nastąpi konieczność obniżenia łącznej sumy spożywanych dóbr i wyrazi się w spadku popytu. Popyt jednak na konkretne dobra , zmieni się w zależności od ich rodzajów. Popyt na dobra niższego rzędu wzrośnie, ponieważ w części będą one musiały zastąpić dobra zwykłe ( normalne ), charakteryzujące się dodatnią elastycznością dochodową popytu. Popyt na dobra zwykłe zmniejszy się w stopniu większym, niż dochód, zaś na dobra wyższego rzędu przesunie się na prawo ( przy analizie graficznej ) zaś łączna suma spożywanych dóbr ulegnie zwiększeniu. Jednakże popytna dobra niższego rzędu zmniejszy się, ponieważ nastąpi substytucja między dobrami niższego rządu i dobrami normalnymi ( zwykłymi ) na rzecz tych ostatnich. Tak więc popyt na dobra normalne wzrośnie w nieco większym stopniu od dochodu, a najszybciej zwiększy się oczywiście popyt na dobra wyższego rzędu.

Ostatnim wariantem analizowanym przeze mnie, jest obniżka cen dóbr, bez zmiany dochodu nominalnego i relacji cen. Tego typu efekt spowoduje wzrost realnej siły nabywczej dochodu z analogicznymi skutkami, takimi jak wzrost dochodu nominalnego. Przy „efekcie dochodowym” konsument może nabyć więcej obu dóbr, zaś przy „efekcie substytucyjnym” zwiększone zakupy jednego dobra wymagają odpowiedniego zmniejszenia zakupów innego dobra.

Teoria racjonalnego wyboru konsumenta przedstawia w modelowej postaci klucz do wyjaśnienia podstawowych decyzji przezeń podejmowanych - wyboru między różnymi dobrami i usługami oferowanymi na rynku. Zachowanie konsumenta na rynku, wyznaczone jest przez jego gusty i preferencje w warunkach ograniczeń dochodowych i cenowych oraz przez dokonywanie wyborów pozwalających maksymalizować ich indywidualną użyteczność czy satysfakcję w granicach będącego w dyspozycji budżetu. Teoria ta stanowi również podstawę analizy popytu w ekonomii, w ujęciu mikroekonomicznym, czyli na rynkach poszczególnych produktów i w odniesieniu do wyodrębnionych, wyizolowanych konsumentów. W warunkach rynku, zachowaniami wytwórców i nabywców rządzi identyczny motyw : maksymalizacja korzyści materialnych. W przypadku wytwórców ( producentów ) korzyścią tą jest zysk, a w przypadku nabywców (konsumentów) użyteczność dóbr oferowanych na rynku. Zarówno jedni jak i drudzy stoją wobec konieczności dokonywania nieustannych wyborów ekonomicznych , kierowanych wspomnianymi powyżej motywami korzyści materialnych. Zasadę teorii zachowania się konsumenta przy dokonywaniu racjonalnego wyboru, sposób wybierania określonego produktu, oraz ilości jaką jest on skłonny zakupić aby osiągnąć maksymalną użyteczność, starałem się przedstawić możliwie przystępnie i przejrzyście, zachowując przy tym obowiązującą terminologię ekonomiczną. Jednocześnie jednak, chciałbym dodać iż przy owych racjonalnych wyborach dokonywanych przez różne podmioty gospodarcze, należy pamiętać o sprawności mechanizmów rynkowych. Zapewniają one bowiem racjonalność gospodarowania ograniczonymi środkami i wysoką wiarygodność informacji napływających z rynku, które tworzą dla podmiotów gospodarczych podstawę racjonalnych oczekiwań oraz prawidłowych wyborów maksymalizujących korzyści konsumenta i producenta.

Gdyby dobra i usługi zawsze były wytwarzane za pomocą tylko jednej metody i gdyby zawsze stosowano ta same środki, wówczas nie występowałby problem wyboru. A to właśnie racjonalny wybór czy to przy produkcji, czy przy takim wydatkowaniu swoich dochodów aby osiągnąć maksymalną użyteczność płynącą z nabytych dóbr - jest najważniejszym czynnikiem ekonomicznym. Wybory są dokonywane codziennie , zarówno pod wpływem czynników obiektywnych danych z zewnątrz, na które podmioty gospodarcze nie mają żadnego wpływu, jak i czynników subiektywnych, zależnych od ich woli. W praktyce decyzje o wyborze znajdują się pod wpływem znacznie większej liczby ograniczeń niż możliwe jest ich uwzględnienie w analizach teoretycznych. Stąd taż wynikają duże rozbieżności między idealnymi wyborami w warunkach modelowych a realnym przebiegiem podejmowanych decyzji i ich skutków w różnych podmiotach gospodarczych . w realnej gospodarce ani w sektorze prywatnym, ani w sektorze publicznym nie da się całkowicie uniknąć błędnych wyborów - decyzji. Jednakże, różnica polega na tym, że za błędy polityki państwa (czy samorządu) muszą płacić wszyscy obywatele kraju, zaś za błędy popełnione w podmiotach gospodarczych, tylko właściciele przedsiębiorstw, akcjonariusze bądź konsumenci (gospodarstwa domowe).

Podsumowując analizę wyborów dokonywanych przez konsumentów, chciałbym przytoczyć cytat z „ Teorii ekonomii politycznej ” S. W. Jerons'a :

„ ... zaspokoić maksimum naszych potrzeb jak najmniejszym wysiłkiem, osiągnąć jak najwięcej tego, co pożądane, najmniejszym nakładem tego, co niepożądane, inaczej mówiąc - podnieść do maksimum zadowolenie - oto problem ekonomii politycznej .”

8

Szukasz gotowej pracy ?

To pewna droga do poważnych kłopotów.

Plagiat jest przestępstwem !

Nie ryzykuj ! Nie warto !

Powierz swoje sprawy profesjonalistom.

---