Czynniki glebotwórcze:

- produkcyjna - bezpośrednie uczestnictwo w produkcji biomasy, udział w rozkładzie biomasy i tworzeniu magazynowaniu próchnicy (kumulowanie). Produkty rozkł. biomasy. Ważne związki chemiczne: H2O, CO2

- nieustanne uczestnictwo w przepływie energii, retencji i obiegu wody w przyrodzie. Przechwytuje, kumuluje energię

- jest środowiskiem życia dla różnorodnej mikroflory i fauny glebowej, rozwijają się w niej korzenie roślin zatem stwarza ona określone warunki odżywcze, wodne, tlenowe i termiczne

- jest na tyle środ. stabilnym, że wszelkie zmiany temp. na powierzchni nie zmienia zasadniczo temp. gleby- funkcja ochronna

- funkcja ekranu przechwytującego neutralizującego promieniowanie - funkcja ochronna

- uczestnictwo w procesach samoregulujących np. procesy buforowe- jest elementem zbuforowanym, czyli nie podatnym na żadne zmiany. Nawet w pobliżu zakładów emitujących zanieczyszczenia gleby zachowują swoje funkcje- f. samoregulująca

- f.sanitarna- neutralizowanie, filtracja różnych subst. odprowadzanych do gleby: ścieków przemysł., komunalnych, rolniczych. W zależności od właściwości sorpcyjnych, bugforowych potrafią ochraniać warstwę zew., wody gruntowe

Czynniki glebotwórcze: *klimat *woda- buduje powłokę wodną- hydrosfera *organizmy żywe- zwłaszcza świat roślin * ukształtowanie powierzchni terenu (reliew, rzeźba) *działalność człowieka- gleby antropogeniczne np. ogrodowe *czas- określa wiek gleb *skała macierzysta

Klimat umiarkowanie ciepły, pas klimat. W Polsce. Z uwagi na nieograniczoną przestrzennie i czasowo jest czynnikiem wieloelementowym: *opady atmosf. *wilgotność względna powietrza *temp. powietrza *wiatr. Rola tych elementów przejawia się w bud. profilowej gleby (budowy pionowej), który wynika z wpływu wody opadowej. *Woda: wsiąka, rozpuszcza i z chwilą nasycenia przemieszcza się w głąb i transportuje zw. mineral. oraz próchnicę. Siła ługująca zależy od odczynu. Jeśli dociera do gleb leśnych, dociera do butwiejącej warstwy, nieustannie przekształcającej się z tkn. martwej. *Temp. powietrza: wpływa na kształtowanie się wilg. wzgl., użytecznośc opadów atmosf., przbieg procesów glebotwórczych., na procesy rozkładu materii org. oraz procesy wietrzejące. *wiatr -rola: pozytywna i negatywna (przesuszanie gleby nieosłoniętej, stwarza warunki niedoboru wilgoci, może to zdegradować glebę).

Woda- hydrosfera: występuje w 3 stanach skupienia: *stałym-lodowce, lód *ciekłym-wody, tj. rzeki, deszcz *gazowym- para wodna. Glebotwórcza rola wody z uwagi na jej zróznicowane występowanie ilościowe i umiejscowienie w glebie: *wysokie uwilgotnienie + stały opad materii org. + woda tuż pod powierzchnią lub na powierzchni to procesy rozkładu przebiegają bardzo powoli *poziom wyst. *przepływie *przestrzeniami kapilarnymi przedostają się ku górze. Wyróżnia się gleby w zależności od poziomu wody, stopnia utlenienia wody oraz jej odczynu takie jak: *bagienne *torfowe- powstałe w skutek procesu torfotwórczego (torfienia).

Rzeźba terenu (reliew):

- jego rola wzrasta w miarę wzrostu kształtów różnicowania *wyniesienie npm *wystawa *nachylenie.

- rozróżniamy: *mikroreliew -małe obszary *makroreliew- duże średnie obszary *mezoreliew- rozległe.

- ukształtowanie terenu różnicuje: przepływ wody, temp., obieg materii.

- gleby mocno pochyłe źle nasiąkają wodą i są zagrożone erozją zmywami powierzchniowymi; gleby płaskie nasiąkają dobrze wodą

- materiał niesiony z pochyłości w dolinach magazynuje się i w ten sposób tworzą się gleby tzw. deluwialne

- lessy jako skały są monofrakcyjne z ....... pyłowej gł. narażone są na erozję

- ilaste zwięzłe skały- monofrakcyjne osadzają w deltach, o niekorzystnych wodnych właściwościach- szybko pęcznieja i nie dopuszczaja powietrza

- czarnoziemy -też narażone na erozję

Działalność człowieka:

- nieustanne uczestnictwo w produkcji biomasy

- człowiek na glebę oddziałuje pozytywnie i negatywnie (bezplanowe niszczenie lasu, nieracjonalne osuszanie bagien, nadmierne wprowadzanie melioracji, niewłaściwa mechaniczna uprawa gleby, brak płodozmianu- erozja wietrzna i wodna)

- rozwój przemysłu- nadmierna emisja zw.chem.

- wzrastanie rozpuszczalności związków z metalami ciężkimi

- gleby antropogeniczne- powstałe w skutek niekorzystnego oddziaływania człow. ale również te powstałe na skutek korzystnego działania człowieka

- potzreba znajomości wymagań gat. roślin oraz mozliwości produkcyjnej gleb

- w warunkach bardzo zmiennego lustra wód gruntowych osadzające się szczątki roślinne w wodzie, wysoce nasycone zw. żelaza, tworzy się orsztyn- walka z takimi glebami: głęboka orka

- zwałowiska pokopalniane, zwały popiołów, wykopaliska, kopalnie płytkie i głębokie

- industriogleby- z procesów przemysłowych

Czas:

- przebieg wszystkich procesów przekształcania, tworzenia uzależniony jest od dł. trwania, nigdy te procesy nie są i nie będą skończone

- gleby przechodzą swoje stadia rozwojowe i nieustannie podlegają przemianom

- w zależności od ilości czynników, ich intensywności oraz czasu gleba różnicuje się- osiąga okreslona budowę

- gleby niekiedy tego samego wieku znajdujące się w tych samych miejscach nie muszą być w tym samym stadium

- miąższość gleb również zależy od czasu

Skała macierzysta:

- gleba każdego rodzaju zrodziła się z jakiejś skały w ściśle określ. warunkach klimat.

- w zależności od składu chem., właśności fizycznych

- gat. gleby - w zależności od % zawartości frakcji

- o urodzie gleb z danej skały decyduje % zawartości fr. gran. skały

- różnicą między skałą a glebą jest cecha, którą posiada gleba a nie ma jeje skała: żyzność- zdolność do zaspokajania potrzeb w wodę, tlen, odpowiednią temp.

- skład mineralogiczny- skład chem. będzie determinował skład prod. wietrzenia i będzie decydował o naturalnym rozmieszczeniu roślin

- na wł. glebowe wpływa też roślinność

Proces glebotwórczy - całokształt zjawisk zachodzących w powierzchniowych warstwach litosfery pod wpływem kontaktu z biosferą, atmosferą i hydrosferą w rezultacie których następuje powstawanie, rozwój i przeobrażanie się nieustanne gleby lub gleb. Przebiegające procesy są ze sobą bardzo ściśle połączone a proces glebotwórczy jest wypadkową elementarnych procesów, na które składają się pewne grupy przeciwstawnych niekiedy elementarnych procesów: *przetwarzanie się mineralnego tworzywa i cząstek organicznych *oddziaływanie wody, organizmów żywych, wody kapilarne- przemieszczanie i akumulacja *wymiana materii i przepływ energii pomiędzy żywymi organizmami a substratem glebowym oraz pomiędzy poszczególnymi fazami gleby. Gleby nieustannie ogrzewają się i jednocześnie wypromieniowują ciepło. *nieustanny przepływ informacji pomiędzy składnikami biogeocenozy. Warunkujący przebieg w biogeocenozie różnorodnych zjawisk w biocenozie.

Miąższość gleb - głębokość oddziaływania biosfery na skałę macierzystą, w rezultacie którego gleby uzyskały odpowiednią barwę, zdolność zatrzymywania wody, zdolność sorbcyjną, skały są zasobne w próchnicę lub w przysfajalne cząst. a w konswkwencji znalazło się w pewnym stadium rozwoju obserwowanym przez nas.

PROCESY GLEBOTWÓRCZE - wyróżniamy 11:

- cykl produkcyjny b. długi, w którym nasz wpływ jest niewielki (trzebierze duże, małe) zwłaszcza gdy las osiągnął już 10 lat lub gdy drzewa osiągną odpowiednie zwarcie - proces kumulacji materii organicznej. Proces rozkładu tej materii zależy od:

• składu gatunkowego

• uwilgocenia terenu

Na skutek rozkładu tworzy się część organiczna. Jest on zróżnicowany w zależnośći od warunków i ilości opadanej materii. Trzeci podpoziom - mumifikacyjny - próchnica właściwa. Tak jest w siedliskach jednogatunkowych.

Klasyczne procesy glebotwórcze: zachodzące w naszym klimacie:

- bielicowania

- rdzawienia

- przemywania = płowienia

- brunatnienia

- oglejenia

- murszenia = mursztwórczy

- torfienia = torfotwórczy

- mułotwórczy

- darniowy

- aluwialny

- deluwialny

BIELICOWANIE

Gleby bielicowe; pięknie wybarwione na popielato; typ.

Jest to proces bichemicznie agresywny,

Proces charakterystyczny dla mało aktywnych, ubogich w składniki bilogiczne gleb piaskowych, w borach iglastych klimatu wilgotnego, umiarkowanego i chłodnego. Polega na wypukiwaniu z górnych części gleby niektórych produktów rozkładu minerałów glebowych w formie rozpuszczalnych w wodzie kompleksowych połączeń z ruchliwymi związkami humusowymi, których źródłem jest kwaśna lub bardzo kwaśna próchnica mur.

Profil barw

• u góry poziom organiczny o niewielkiej miąższości - ciemny

• poziom wymycia eluwialny o dużej miąższości tzw. poziom diagnostyczny - albic - Ees - poziom wybielenia

• miejsce wytrącenia się zw. - barwa związana ze związkiem wyrąconym np.: kawowo czarne - poziom iluwialny

Gleby ubogie, łatwo, przepuszczalne i oddające wilgoć, mało sorbcyjne, wolny obieg materii.

RDZAWINIE

Istotą procesu jest powstawanie w utworach nie ruchliwych kompleksów próchnicy z póltora tlenkami Fe2O3). Te półtoratlenki wraz z niektórymi frakcjami próchnicznymi tworzą dookoła elementarnych ziarenek charakterystyczną otoczkę o rdzawym zabarwieniu. Pod poziomem próchnicznym od razu tworzy się poziom rdzawy.

PŁOWIENIE (PRZEMYWANIE I ILLIMERYZACJA)

Przemywanie przez wody z opadów atmosferycznych. Płowienie polega na przemieszczaniu przez przesiąkające wody opadowe iłu koloidalnego w głąb profilu glebowego bez rozkładu chemicznego.

Warunki:

- klimat umiarkowanie ciepły, wilgotny

Roślinność pod którą przebiega proces:

- wielogatunkowe z przewagą gatunków liściastych

Wymywaniu ulegały:

- węglany wapnia

- częściowo wodorotlenki: Fe i Al.

Czyli odczyn powierzchniowo będzie kwaśny a odcień w zabarwieniu w środkowej części brunatny nad nim jasnobrunatny, charakter. poziom przemywania żółtobrunatne a nad nim poziom próchniczy który wszystko maskuje.

Podtypy:

- gleby płowe bielicowe - na słabszych glebach, na bielicowanie wpływają liście buka, odcinają wymianę tlenu i odczyn gleb w buczynie jest silnie zróżnicowany

- gleby płowe wyługowane

- gleby płowe właściwe

- gleby płowe opadowo glejowe

BRUNATNIENIE

Polega on na stopniowym rozkładzie glinokrzemianów i uwalnianiu się związków Fe oraz Al. Które następnie przy udzilae frakcji ilastej i próchnicznej otaczają elementarne ziarna glebowe nadają im brunatną barwę. Tlenki Fe tworzą stałe kompleksy próchniczna - ilasto - żelaziste - trwałe tworzące otoczaki w rezultacie powstaje wśród części profilu warstwa o brunatnym zabarwieniu zachodzi pod wielogatunkową drzewiastą roślinnością liściastą.

Podtypy: brunatne właściwe, brunatane bielicowe, brunatne kwaśne, brunatne wyługowane itp.

Wymagania: w pasie klimatu umiarkowanie ciepłego, w strefie wilgotnej.

DARNIOWY (CZARNOZIEMNY)

Gleby najzasobniejsze i najbogatsze w naszym pasie umiarkowanie ciepłym, najmiąższejsze - duży poziom próchnicy. Rozwija się pod wpływem gęstej roślinności trawiastej w rezultacie powstaje duży poziom pruchnicy w którym źródłem pruchnicy są gęste systemy korzeniowe traw. Pod ich warstwą tworzy się duży poziom ciemny w warunkach słabych opadów. Klimat: *opad *temperatura; wpływają na procesy mikrobiologicznego rozkładu w warstwie słabo kwaśnej na podłożu wzbogaconym w węglany.

Czarnoziemy ze skał lessowych narażone i podatne są na erozje, głównie wodną ponieważ powstały ze skały monologicznej.

MURSZENIE

W odróżnieniu od torfu mimo że zawiera materiał organiczny zawiera większą część mineralną. Związany jest z okresowym ziałaniem aerobiozy - wzmożonego napowietrzania związanego z obniżeniem się poziomu wód gruntowych lub procesami odwodnieniwoymi.

Mursz - utwór organiczny (zaw. 20% materiału org.), jednak przebudowa wskutek utraty masy organicznej na skutek odwodnienia; struktura zmienia się w grutkowatą. Od powierzchni powstaje poziom murszowy. W zależności od miąższości *u góry wzbogacany opadami roślinnymi *głębiej klasyczny typowy mursz *na przejściu do torfu układ o cechach murszu i torfu. Pod poziomem murszowym może występować torf niski.

MUŁKOTWÓRCZY PR

Utwór organiczny w większym stopniu zmineralizowany. Proces zachodzi w warunkach wysokiej wilgotności ale zmiennego pod wpływem pór roku aerobowego. Zachodzi proces kumulacji ale i utraty materii organicznej wspomagany przez wody okresowo przemieszczające się bardzo bogate zawiesiny organiczno mineralnej. Odczyn słabo kwaśny zbliżony do obojętnego pod względem składu próchnica jest bogata z puktu widzenia dalszej jej mineralizacji.

DELUWIALNY - MADOWY

Działalność gleb powierzchniowych, których skutkiem jest erozja i sedymentacja. Woda przemiaeszcza się i przenosi materiał mechaniczny oraz rozpuszczony, wpływający na wł. wody. Działalność wody związana jest z utworzeniem się dróg odpływu nadmiaru: rzeki, strumyki, potoki, rowy. W zależności od rodzaju zlewni - od rodzaju gleby, występujące na terenie zlewni np. piaski, skały wapienne → rędziny.

Gleby lekkie - spływy powierzchniowe rzadkie, woda przechodzi w odpływ gruntowy - woda ulega infiltracji.

Gleby cięższe - przewaga wód spływa po powierzchni, przyczyniając się do erodowania gleb. Ilość oraz energia przepływu woda oraz czas trwania przepływu będą miały wpływ na ilość i jakośćodkładanego materiału.

Gleby te są stale odmładzane, można je nazwać stale młodymi. Najczęściej środowisko tych gleb jest żyzne, bogate z korzystnymi warunkami do rozwoju roślin. Gleby tego typu występują na niskich poziomach dolin rzecznych.

Gleby - deluwialne

Powstawanie gleb deluwialnych w proc. del.-erozyjno-sedymen związany z ruchem wody po stokach. Wynoszą materiał ze stoku w zależności od stopnia rozbicia masa materiału może być różna. Gdy gleba na stoku jest nieosłoniona, zwięzła, nie wchłania wody i woda rozmywa coraz badziej tą glebę ogołodzając nachyleie z materiału glebowego i przenosi na teren gdzie napotyka na opór np. u podnóża i gdzie występuje już zadarnienie, zakrzewienie. Gleby deluwialne występują w terenach górskich, w różnych kotlinach śródgórskich bez odpływ., na polach uprawnych na obszrach pogórza na pagórkach.

Gleby lessowe - oddziałują na nie proc. deluwialny z procesem tym mamy też do czynienia w lasach przy dokonaniu zrębu zupełnego. Proces deluwialny co jakiś czas się powtarza. Jeśli warstwa środowiska glebotwórcz. Dla tych gleb wynosi min. 30 cm wtedy mówimy o poziomie glebydeluwialnej.

---