POSTĘPOWANIE ODWOŁAWCZE

OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA SYSTEMU KONTROLI ODWOŁAWCZEJ

Decyzje procesowe kończące postępowanie w obowiązującym polskim procesie karnym mogą być zmienione, uchylone na skutek kontroli:

• z urzędu przez z reguły inny podmiot niż ten, który wydał decyzję. Kontrola z urzędu decyzji procesowych, a zwłaszcza orzeczeń kończących postępowanie ma miejsce w następujących sytuacjach:

→ w postępowaniu przygotowawczym ma charakter nadzorczy i przybiera postać:

• podjęcia umorzonego śledztwa lub dochodzenia

• wznowienia prawomocnie umorzonego śledztwa lub dochodzenia

• nadzwyczajnego wznowienia umorzonego śledztwa lub dochodzenia

→ w postępowaniu sądowym może mieć miejsce np. w razie:

• podjęcia postępowania warunkowo umorzonego

• wznowienia postępowania z urzędu

• na skutek zaskarżenia (wniesienia środka zaskarżenia), np. apelacją wyroku, zażaleniem

ŚRODKI ZASKARŻENIA

W systemie kontroli decyzji procesowych dominujące znaczenie mają środki zaskarżenia.

Istnieje wyraźna zależność między systemem środków zaskarżenia i systemem kontroli orzeczeń. Określonemu środkowi zaskarżenia odpowiada właściwy mu środek kontroli. Środek zaskarżenia uruchamia odpowiadający mu środek kontroli procesowej. Tak np. wniesienie apelacji (środek zaskarżenia) uruchamia postępowanie apelacyjne (kontrolę apelacyjną).

Pojęcie.

Środek zaskarżenia => stanowi skargę skierowaną do organu procesowego z żądaniem przeprowadzenia kontroli decyzji procesowej. Niekiedy zaskarżeniu i kontroli może podlegać czynność procesowa inna niż decyzja, a nawet brak czynności - bezczynność organu. Środek zaskarżenia wnosi się w celu zmiany lub uchylenia wydanej decyzji procesowej.

Cechy środków zaskarżenia.

Cechą charakterystyczną środków zaskarżenia jest to, że impulsem koniecznym do przeprowadzenia kontroli lub spowodowania utraty mocy prawnej postanowienia jest złożenie skargi (skarga etapowa)

Środki zaskarżenia cechuje:

1/ skargowość => kontrola następuje na skutek wniesienia skargi (etapowej)

2/ suspensywność => wniesienie środka zaskarżenia powoduje wstrzymanie:

- prawomocności decyzji

- wykonalności decyzji, które może mieć charakter bezwzględny (np. w razie wniesienia

apelacji) lub względny (np. w razie wniesienia zażalenia lub nadzwyczajnych środków

odwoławczych).

System środków zaskarżenia.

System środków zaskarżenia w polskim procesie karnym składa się z następujących członów:

1/ środków odwoławczych, stanowiących zasadniczy składnik środków zaskarżenia

• zasadniczym kryterium pozwalającym na wyodrębnienie tej grupy jest dewolutywność, polegająca na tym, że zaskarżenie powoduje przesunięcie sprawy do wyższej instancji w celu jej rozpoznania. Środki odwoławcze w przeciwieństwie do sprzeciwów mają charakter dewolutywny.

→ dewolutywność bezwzględna - gdy wniesienie środka odwoławczego pociąga za sobą konieczność przekazania sprawy wyższej instancji do rozpoznania

→ dewolutywność względna - gdy obowiązujące przepisy zezwalają na załatwienie środka odwoławczego w tej samej instancji

→ brak pełnej dewolutywności (dewolutywność spłaszczona) - w razie rozpoznania zażalenia przez inny skład sądu równorzędnego lub rozpoznania zażalenia na zarządzenie prezesa sądu przez sąd właściwy do rozpoznania sprawy.

• Inne cechy środków odwoławczych to:

→ skargowość - tzn. kontrola przeprowadzona za pomocą tych środków jest uruchamiana na żądanie, tj. na skutek złożenia skargi odwoławczej; wyjątek stanowi art. 542 k.p.k.

→ charakter suspensywny, który przejawia się w powstrzymaniu prawomocności i wykonalności zaskarżonego orzeczenia.

Powstrzymanie prawomocności orzeczenia w razie wniesienia zwyczajnego środka

odwoławczego ma charakter bezwzględny, gdyż zaskarżenie wyklucza możliwość

uprawomocnienia się decyzji do czasu rozpatrzenia środka odwoławczego przez

uprawniony organ procesowy.

Powstrzymanie wykonalności orzeczenia na skutek wniesienia środka

odwoławczego może być bezwzględne (np. w razie wniesienia apelacji) lub względne

(np. w razie wniesienia zażalenia lub nadzwyczajnych środków odwoławczych). W tej

drugiej sytuacji pomimo zaskarżenia postanowienia zażaleniem podlega ono

wykonaniu.

→ charakter reformacyjny oznacza, że wniesienie środka odwoławczego powoduje uruchomienie merytorycznej kontroli orzeczenia, w wyniku której organ procesowy może zaskarżone orzeczenie nie tylko uchylić lub utrzymać w mocy, ale także zmienić.

• Wśród środków odwoławczych można wyodrębnić:

A/ zwyczajne środki odwoławcze

→ pozwalają na zaskarżenie i badanie prawidłowości decyzji nieprawomocnych. Do tej grupy należą: apelacja (umożliwiająca kontrolę wyroków) i zażalenie, uruchamiające kontrolę postanowień, zarządzeń oraz innych czynności procesowych a także kontrolę bezczynności organu.

B/ nadzwyczajne środki odwoławcze

→ umożliwiają kontrolę prawomocnych orzeczeń kończących postępowanie sądowe. Środki te przybierają postać: kasacji, wznowienia postępowania zakończonego prawomocnym orzeczeniem sądu, wniosek o stwierdzenie nieważności orzeczenia w trybie ustawy z 1991r.

2/ sprzeciwów i środków zaskarżenia zbliżonych do sprzeciwów (quasi-sprzeciwy)

• Sprzeciwy i quasi-sprzeciwy charakteryzują się:

→ skargowością (są formą skargi)

→ brakiem dewolutywności, gdyż wniesiony sprzeciw wywołuje prawe skutki w postępowaniu pierwszoinstancyjnym przed tym organem, który wydał zaskarżone sprzeciwem orzeczenie

→ kasacyjnością tzn. wniesienie sprzeciwu a te skutek, że zaskarżone nim orzeczenie traci z ustawy (ex lege) moc prawną, a sprawa toczy się w dalszym ciągu przed tym organem, który poprzednio wydał zaskarżoną decyzję.

• W przypadku sprzeciwu od wyroku zaocznego wyrok ten traci moc prawną, gdy oskarżony lub jego obrońca stawią się na rozprawie (art. 482 § 3 k.p.k.)

• Do sprzeciwów i quasi-sprzeciwów można zaliczyć:

→ sprzeciw od wyroku zaocznego - może go wnieść oskarżony, usprawiedliwiając swoją nieobecność na rozprawie. Ze sprzeciwem może być połączony wniosek o uzasadnienie wyroku na wypadek nieprzyjęcia lub nieuwzględnienia sprzeciwu. Uwzględnienie sprzeciwu powoduje ponowne rozpoznanie sprawy. Wyrok zaoczny traci moc, gdy oskarżony lub jego obrońca stawi się na wyznaczonej rozprawie.

→ sprzeciw od wyroku nakazowego

→ żądanie rozpoznania sprawy zgłoszone przez oskarżonego w razie umorzenia postępowania karnego z powodu abolicji. Z chwilą zgłoszenia żądania postanowienie o umorzeniu traci moc prawną.

3/ odwołanie do składu sądzącego

• natychmiastowe odwołanie, które przysługuje stronom, ich przedstawicielom oraz innym osobom, od zarządzeń przewodniczącego składu na rozprawie do sądu (art. 373 k.p.k.)

4/ wniosek o stwierdzenie nieważności w trybie ustawy z 1991 r.

ZAGADNIENIA OGÓLNE KONTROLI ODWOŁAWCZEJ

Środek odwoławczy - pojęcie.

Środek odwoławczy wszczyna kontrolę odwoławczą. Środek odwoławczy jest nazwą zbiorczą. Obejmuje ona swym zakresem apelację oraz zażalenie. Środek odwoławczy nie występuje jako skarga odwoławcza, gdyż może ona przybrać postać skargi apelacyjnej lub zażaleniowej. Kodeks postępowania karnego posługuje się nazwą „środek odwoławczy” przy regulowaniu instytucji wspólnych dla apelacji i zażalenia. Reasumując nazwa środek odwoławczy oznacza skargę odwoławczą przybierającą postać apelacji lub zażalenia, wnoszoną w celu uruchomienia kontroli odwoławczej.

Dopuszczalność środka odwoławczego.

Dopuszczalność środka odwoławczego jest ściśle związana z systemem dwuinstancyjności polskiego procesu karnego. W myśl ogólnej normy wynikającej z treści art. 425 § 1 k.p.k. środek odwoławczy przysługuje od orzeczeń wydanych w pierwszej instancji. Od tej reguły istnieją wyjątki:

→ w toku postępowania odwoławczego od niektórych orzeczeń przysługuje zwyczajny środek odwoławczy do innego równorzędnego składu sądu odwoławczego (np. na postanowienie sądu odwoławczego o przeprowadzeniu obserwacji oskarżonego w zakładzie leczniczym, o zastosowaniu środka zapobiegawczego oraz nałożeniu kary porządkowej)

→ zaskarżalność postanowień i zarządzeń nie jest przeprowadzana w całej rozciągłości. Zaskarżeniu podlegają tylko określone kategorie postanowień i zarządzeń, a niekiedy inne czynności lub bezczynność organu.

Zaskarżenie poszczególnych rozstrzygnięć.

Kodeks postępowania karnego, przewidując możliwość wniesienia środka odwoławczego w całości lub w części przeciwko orzeczeniom wydanym w pierwszej instancji, dopuszcza możliwość zaskarżenia poszczególnych rozstrzygnięć. Rozstrzygnięcia w myśl art. 413 § 1 pkt. 5 k.p.k. zawiera wyrok. W tym znaczeniu są to „wewnętrzne decyzje” zamieszczone w wyroku.

Zaskarżenie uzasadnienia.

Strona może godzić się z rozstrzygnięciem, może natomiast mieć istotne zastrzeżenia co do samego uzasadnienia. Obowiązujący K.p.k. w sposób wyraźny przewiduje możliwość zaskarżenia samego uzasadnienia orzeczenia.

Gravamen.

Odwołujący się może zaskarżyć jedynie rozstrzygnięcia lub ustalenia naruszające jego prawa lub szkodzące jego interesom. Po stronie skarżącego musi zatem istnieć uciążliwość (gravamen), wynikła z wydanego orzeczenia. Strona ogólnie uprawniona do wniesienia środka odwoławczego w konkretnym wypadku może skorzystać z przysługującego ej prawa, jeżeli istnieje gravamen. Ograniczenie to nie dotyczy oskarżyciela publicznego, który może wnosić środek odwoławczy zarówno na niekorzyść jak i na korzyść oskarżonego (art. 425 k.p.k.)

!!! Zgodnie z orzecznictwem SN oskarżony może zaskarżyć wyrok uniewinniający oparty na błędnej podstawie prawej lub faktyczne, jeżeli narusza jego prawa lub szkodzi jego interesom.

Badanie skargi.

Skarga odwoławcza jest badana pod kątem jej niedopuszczalności. W sądzie pierwszej instancji czyni to prezes sądu, badając czy skarga wniesiona została w terminie lub przez osobę uprawnioną, albo czy jest dopuszczalna z mocy ustawy. W razie stwierdzenia w tym zakresie uchybień prezes sądu odmawia przyjęcia środka odwoławczego. Sąd odwoławczy pozostawia bez rozpoznania przyjęty środek odwoławczy, gdy zachodzą okoliczności wymienione w art. 429 § 1 lub gdy przyjęcie środka odwoławczego nastąpiło na skutek niezasadnego przywrócenia terminu.

WYMOGI FORMALNE SKARGI ODWOŁAWCZEJ

Wymogi co do formy.

Kodeks postępowania karnego stoi na stanowisku, że skarga odwoławcza wymaga formy pisemnej. Jako pismo procesowe skarga odwoławcza powinna odpowiadać ogólnym wymaganiom pisa procesowego, określonym w art. 119 k.p.k., a więc zawierać:

A/ oznaczenie sądu (organu) odwoławczego, do którego jest skierowana, oraz oznaczenie sprawy, jakiej

dotyczy

B/ oznaczenie wnoszącego skargę odwoławczą

C/ treść wniosku lub oświadczenia, w miarę potrzeby z uzasadnieniem

D/ datę i podpis wnoszącego skargę

!!! Do apelacji sporządzonej przez prokuratora, obrońcę lub pełnomocnika dołącza się odpowiednią liczbę odpisów dla stron przeciwnych, a do apelacji wnoszonej do sądu apelacyjnego dodatkowo jeden odpis.

Wymogi co do treści.

W zakresie treści skargi odwoławczej przepisy wymagają, aby skarżący w środku odwoławczym wskazał zaskarżone rozstrzygnięcie lub ustalenie, a także podał, czego się domaga. Skarga odwoławcza powinna zatem zawierać wniosek odwoławczy, który pozwala na ustalenie, czy orzeczenie zostało zaskarżone w całości czy też w części.

Ustawa nie nakłada na skarżącego generalnego obowiązku sprecyzowania zarzutów. Jest to związane z dążeniem do odformalizowania czynności. Jeśli jednak środek odwoławczy pochodzi od oskarżyciela publicznego, obrońcy lub pełnomocnika, powinien on zawierać wskazanie zarzutów stawianych zaskarżonemu orzeczeniu oraz uzasadnienie.

Zarzut => jest twierdzeniem o uchybieniach. Sformułowanie zarzutu nie jest równoznaczne z

istnieniem uchybienia. Zarzutem będzie ujemna ocena skarżącego zawarta w skardze odwoławczej,

odnosząca się do uchybienia.

Skarżący zmierzając do spowodowania skutku w postaci zmiany lub uchylenia orzeczenia, zgodnie z jego interesem, powinien w skardze wskazać takie uchybienia, które wywołują skutek określony w art. 438 k.p.k. Określone w art. 438 k.p.k. kategorie nie wiążą skarżącego, lecz wskazują grupy uchybień, pociągające za sobą zmianę lub uchylenie zaskarżonego orzeczenia.

Odwołujący może również wskazać nowe fakty lub dowody (art. 427 § 3 k.p.k.)

Termin i „adresat”.

Skargę odwoławczą wnosi się do sądu (organu), który wydał zaskarżone orzeczenie. Skarga odwoławcza powinna być złożona w oznaczonym terminie zawitym. Skargę omyłkowo wniesioną do niewłaściwego organu uważa się za wniesioną z zachowaniem terminu, jeżeli została złożona przed upływem właściwego dla niej terminu. Skargę odwoławczą przesyła się wówczas do właściwego sądu (organu).

Stwierdzenie braków formalnych.

Jeżeli skarga nie odpowiada warunkom formalnym, wówczas ma zastosowanie art. 120 k.p.k. Gdy brak jest usuwalny, tzn. tego rodzaju, że pismo nie może otrzymać biegu, lub gdy nie dołączono upoważnienia do podjęcia czynności (pełnomocnictwa), prezes sądu wzywa skarżącego do usunięcia braku w terminie 7 dni. W razie uzupełnienia braku w terminie, skarga odwoławcza wywołuje skutki od dnia jej wniesienia. Natomiast w razie nieuzupełnienia braku w terminie skargę odwoławczą uznaje się za bezskuteczną.

Jeżeli skarga nie została uzupełniona w terminie albo gdy brak jest nieusuwalny (skarga niedopuszczalna) prezes sądu odmawia przyjęcia wniesionej skargi odwoławczej.

COFNIĘCIE WNIESIONEGO ŚRODKA ODWOŁAWCZEGO

Wniesiony środek odwoławczy może być cofnięty (art. 431 § 1 k.p.k.)

Termin.

Obowiązujące przepisy nie przewidują żadnego terminu, w którym możliwe jest cofnięcie środka odwoławczego. Z faktu tego można wyprowadzić wniosek, że cofnięcie skargi odwoławczej jest możliwe w całym postępowaniu odwoławczym, zarówno przed sądem (organem) pierwszej instancji, jak i przed sądem (organem) drugiej instancji. Cofnięcie środka odwoławczego może zatem mieć miejsce do czasu wydania orzeczenia przez sąd odwoławczy.

Podmioty uprawnione.

Środek odwoławczy może cofnąć osoba, która go wniosła. Od tej reguły istnieją wyjątki idące w dwóch kierunkach. Po pierwsze, w niektórych wypadkach na skuteczne cofnięcie skargi odwoławczej przez osobę, która ją wniosła, konieczna jest zgoda oskarżonego. Dotyczy to środka odwoławczego wniesionego na korzyść oskarżonego przez:

• oskarżyciela publicznego

• obrońcę oskarżonego

• osoby wymienione w art. 76 k.p.k.

W orzecznictwie SN słusznie podkreśla się, że wyrażona przez oskarżonego zgoda na cofnięcie apelacji wniesionej na jego korzyść powinna być na tyle wyraźna, aby nie było żadnych wątpliwości, że oskarżony wyraził wolę tej właśnie treści.

Po drugie, oskarżony może cofnąć skargę odwoławczą wniesioną na jego korzyść z wyjątkiem:

• skargi wniesionej przez oskarżyciela publicznego

• wypadków przewidzianych w art. 79 k.p.k.

Moc prawna cofniętego środka odwoławczego.

Cofnięty środek odwoławczy nie traci mocy prawnej. Skargę taką sąd odwoławczy pozostawia bez rozpoznania, chyba że zachodziłoby jedno z uchybień określonych w art. 439 lub art. 440 k.p.k.

Mimo cofnięcia środka odwoławczego skarga odwoławcza podlega rozpoznaniu, jeżeli zajdzie potrzeba uchylenia zaskarżonego orzeczenia z powodu przyczyn określonych w art. 439 lub 440 k.p.k.

Pozostawienie bez rozpoznania cofniętego środka odwoławczego powoduje uprawomocnienie się zaskarżonego orzeczenia, jeżeli jest to jedyny środek odwoławczy w sprawie.

PRZYCZYNY ODWOŁAWCZE

Przyczyny odwoławcze stanowią kategorię uchybień, które powodują uchylenie lub zmianę zaskarżonego orzeczenia. Postępowanie kontrolne, uruchamiane wniesioną skargą odwoławczą, ma na celu ustalenie istnienia lub nieistnienia tych uchybień.

Kategorie (względnych) przyczyn odwoławczych wymienia art. 438 k.p.k. Przepis ten stanowi, że orzeczenie ulega uchyleniu lub zmianie w razie stwierdzenia w postępowaniu odwoławczym:

1/ obrazy prawa materialnego

• To ogólne sformułowanie trzeba rozumieć szeroko, obejmując nim każde prawo materialne, które miało lub powinno mieć zastosowanie w postępowaniu karnym. Rzecz zrozumiała, że art. 438 pkt.1k.p.k. dotyczy głównie prawa karnego materialnego.

• Do zakresu praw materialnego, o który stanowi art. 387 pkt. 1 k.p.k. trzeba zaliczyć prawo cywilne. Prawo to może być naruszone w postępowaniu karnym w sytuacjach, w których jest ono stosowane, np.

→ przy rozpoznawaniu powództwa cywilnego

→ przy zasądzeniu odszkodowania z urzędu

→ przy rozstrzygnięciu przez sąd karny odszkodowania za niesłuszne ukaranie i niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania lub zatrzymania

• Pojawiające się w praktyce naruszenia prawa materialnego z reguły mogą przybierać jedną z następujących postaci:

→ uchybienia w stwierdzeniu przestępczości czynu, a więc gdy skazano sprawcę, mimo że:

- czyn przypisany nie zawiera ustawowych znamion czynu zabronionego

- ustawa określa, że sprawca nie popełnia przestępstwa

- ustawa określa, że sprawca nie podlega karze

→ uchybienia w zakresie kwalifikacji prawnej czynu, np. zastosowanie niewłaściwego przepisu do ustalonego stanu faktycznego

→ uchybienia w zakresie konsekwencji prawej czynu, gdyż zastosowanie tej konsekwencji nastąpiło z pogwałceniem normy prawnomaterialnej, np. orzeczono karę poniżej lub powyżej zagrożenia ustawowego, orzeczono karę, której za przypisane przestępstwo nie można było wymierzyć, błędnie wymierzono karę łączą.

• Obraza przepisów prawa materialnego jest z reguły uwzględniana w ramach granic środków odwoławczych. Obrazę przepisów prawa karnego materialnego uwzględnia się z urzędu poza granicami środka odwoławczego opartego na podstawie art. 455 k.p.k.

2/ obrazy przepisów postępowania, jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść tego orzeczenia

• Obraza przepisów postępowania karnego może przybrać różną postać naruszeń w zakresie stosowania tego prawa. Może ona polegać na:

→ niezastosowaniu normy prawa karnego procesowego nakazanej ustawą

→ dokonaniu czynności procesowej zakazanej przez ustawę

→ dokonaniu czynności przez nieuprawniony podmiot

→ niewłaściwym stosowaniu przepisów postępowania karnego, które może przejawiać się w postaci naruszenia przepisów postępowania będącego następstwem błędów w zakresie wykładni tych przepisów

→ naruszeniu przepisów dotyczących postępowania dowodowego

• W ramach naruszeń przepisów postępowania można wyróżnić dwie zasadnicze grupy:

A/ przyczyny odwoławcze => tylko takie naruszenia prawa procesowego, które mogły mieć wpływ na treść zaskarżonego orzeczenia.

B/ wszelkie inne uchybienia, które nie mogą doprowadzić do uchylenia lub zmiany orzeczenia

• Art. 438 pkt. 2 k.p.k. wymaga, aby między uchybieniem procesowym a orzeczeniem stanowiący wynik postępowania zachodził związek przyczynowy. Z jego treści wynika, że ustawa nie wymaga, aby wpływ ten rzeczywiście zaistniał; wystarczy możliwość jego zaistnienia (hipotetyczny związek przyczynowy)

• Do przyczyn odwoławczych określonych w art. 438 k.p.k. zalicza się w orzecznictwie także uchybienia, które utrudniają lub uniemożliwiają kontrolę odwoławczą np. uchybienia związane ze sporządzeniem protokołu z rozprawy oraz ze sporządzeniem uzasadnienia wyroku.

• W ramach przyczyny odwoławczej, jaką stanowi obraza prawa procesowego, można wyodrębnić dwie podgrupy:

→ Przyczyny uwzględniane przez sąd odwoławczy w ramach granic odwoławczych. Sąd musi je brać pod uwagę, orzekając o uchyleniu lub zmianie orzeczenia w ramach zakresu zaskarżenia.

→ Bezwzględne przyczyny odwoławcze, które powodują, że uchybienia procesowe upoważniające sąd do rozszerzenia kontroli poza granice środka odwoławczego sąd odwoławczy musi brać pod uwagę z urzędu w wypadkach przewidzianych w

art. 439, 440, 455 k.p.k.

3/ błędu w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia

• Przyczyn błędu w ustaleniach faktycznych może być wiele. Wśród nich można wymienić następujące:

→ niewiarygodność źródeł dowodowych

→ nieuwzględnienie źródeł dowodowych (brak należytych źródeł)

→ nieuwzględnienie wszystkich faktów wynikających z przeprowadzonych dowodów (pominięcie faktów mających istotne znaczenie dla wydania prawidłowego orzeczenia)

→ oparcie orzeczenia na okolicznościach nie udowodnionych, a więc takich, które nie wynikają z przeprowadzonych dowodów

→ sprzeczność wniosków między sobą

→ sprzeczność wniosków z zebranymi dowodami

→ sprzeczność między faktami ustalonymi przez sąd

→ nietrafność przyjętych kryteriów oceny

4/ rażącej niewspółmierności kary albo niesłusznego zastosowania lub niezastosowania środka zabezpieczającego lub innego środka

• Kontrolą jest objęty wymiar kary, co jest zrozumiałe, jeśli weźmie się pod uwagę obowiązywanie dyrektywy trafnej represji.

• Aby wykluczyć przekształcenie się swobodnego uznania sądu w ocenę dowolną, ustawodawca nakłada na sąd obowiązek uzasadnienia orzeczenia w zakresie wymiaru kary

• Przyczyną odwoławczą przewidzianą w art. 438 pkt. 4 k.p.k. nie jest każda niewspółmierność kary, lecz tylko niewspółmierność w stopniu rażącym

• Do tej przyczyny odwoławczej należy także uchybienie w zakresie niesłusznego zastosowania środka zabezpieczającego lub innego środka, jak np. środka poprawczego lub środka wychowawczego.

5/ inne przyczyny odwoławcze

• Nowe fakty i dowody, które powstają lub zostają ujawnione po wydaniu orzeczenia w pierwszej instancji, a szczególnie po wydaniu wyroku.

ZAKRES KONTROLI ODWOŁAWCZEJ

Według obowiązującego Kodeksu postępowania karnego sąd odwoławczy rozpoznaje sprawę w granicach środka odwoławczego, w zakresie szerszym o tyle, o ile ustawa to przewiduje (art. 433 k.p.k.)

Przedmiotem kontroli odwoławczej jest treść orzeczenia (decyzji), czynność procesowa lub bezczynność organu. Mówiąc o zakresie kontroli orzeczenia, należy mieć na myśli to, czy podlega ono kontroli w pełnym zakresie, czy też co do poszczególnych rozstrzygnięć oznaczonych przez skarżącego w skardze odwoławczej.

O zakresie kontroli odwoławczej według obowiązującego Kodeksu postępowania karnego decydują następujące czynniki:

I granice środka odwoławczego

• Koncepcja I - granice środka odwoławczego wyznaczają cztery składniki zawarte w skardze odwoławczej, a mianowicie: zakres zaskarżenia, zarzuty odwoławcze, wnioski odwoławcze oraz kierunek środka odwoławczego.

• Koncepcja II - granice środka odwoławczego tworzy zakres zaskarżenia, który wyznaczają wnioski odwoławcze i zarzuty odwoławcze. Kierunek środka odwoławczego, jest składnikiem odrębnym w stosunku do granic środka odwoławczego, wpływającym a zakres rozpoznania sprawy w instancji odwoławczej.

→ zakres zaskarżenia - wyznaczają te składniki orzeczenia sądu pierwszej instancji, przeciwko którym jest skierowany środek odwoławczy. O zakresie zaskarżenia decyduje więc żądanie zawarte w skardze odwoławczej (wnioski odwoławcze), tzn. to, czego domaga się skarżący, oraz art. 447 § 1 i 2 k.p.k. (rozszerzony zakres zaskarżenia)

→ rozszerzony zakres zaskarżenia - w postępowaniu apelacyjnym zakres zaskarżenia ulega zmodyfikowaniu z mocy art. 447 § 1 i 2 k.p.k.. W myśl art. 447 § 1 k.p.k. apelację wniesioną co do winy uważa się za zwróconą przeciwko całości wyroku. Natomiast apelację co do kary uważa się za wniesioną co do całości rozstrzygnięcia o karze (art. 447 § 2 k.p.k.)

→ sformułowanie zarzutów w skardze odwoławczej nałożono na oskarżyciela publicznego, obrońcę lub pełnomocnika. Przytoczenie w skardze zarzutów, nawet wtedy, kiedy strona nie jest do tego zobowiązana, ma tę zaletę, że podlegają one rozpoznaniu przez sąd odwoławczy.

Granice środka odwoławczego, których sąd odwoławczy nie może przekroczyć, wyznacza:

• zakres zaskarżenia, zmodyfikowany przepisem art. 447 § 1 i 2 k.p.k. (rozszerzony zakres zaskarżenia); orzekanie poza zakresem zaskarżenia jest możliwe w ramach przepisów art. 439, 440 i 455 k.p.k.

• zakres zarzutów tylko w razie wniesienia środka odwoławczego na niekorzyść oskarżonego przez oskarżyciela publicznego lub pełnomocnika, przy czym orzekanie poza zakresem zarzutów jest dopuszczalne w ramach przepisów art. 439, 440 i 455 k.p.k.

Kierunek środka odwoławczego jest czynnikiem decydującym o zakresie rozpoznania sprawy w instancji odwoławczej, nie należącym do granic środka odwoławczego.

II kierunek środka odwoławczego

• Każda skarga odwoławcza powinna przejawiać dążenie do zmiany sytuacji oskarżonego, sprecyzowanej w zaskarżonym orzeczeniu

• Tę cechę środka odwoławczego, która przejawia się w dążeniu do polepszenia lub pogorszenia sytuacji oskarżonego, określa się nazwą => kierunek środka odwoławczego. O kierunku środka odwoławczego przesądza najczęściej stanowisko procesowe wnoszącego skargę odwoławczą. W myśl art. 425 § 3 k.p.k. odwołujący może zaskarżyć jedynie rozstrzygnięcia lub ustalenia naruszające jego prawa lub szkodzące jego interesom. Skarga odwoławcza oskarżonego, jego ustawowych przedstawicieli lub obrońcy z natury rzeczy może zmierzać wyłącznie do polepszenia sytuacji oskarżonego w procesie. Oskarżyciel prywatny, posiłkowy i ich przedstawiciele mogą, w myśl art. 425 § 3 k.p.k., złożyć skargę odwoławczą na niekorzyść oskarżonego. Powód cywilny i jego przedstawiciele są uprawnieni do wniesienia skargi odwoławczej na niekorzyść oskarżonego. Nieco inaczej przedstawia się kwestia w odniesieniu do oskarżyciela publicznego. Jest on uprawniony do zaskarżenia orzeczenia zarówno na niekorzyść, jak i na korzyść oskarżonego (art. 425 § 4 k.p.k.)

• Kierunek środka odwoławczego ma doniosłe znaczenie w postępowaniu odwoławczym. Sąd odwoławczy orzeka zgodnie z kierunkiem środka odwoławczego. Rozstrzygnięcie sądu odwoławczego wbrew kierunkowi środka odwoławczego jest zakazane, chyba że zezwala na to wyraźny przepis. Takim przepisem jest art. 434 § 2 k.p.k. W razie wniesienia środka odwoławczego na niekorzyść oskarżonego dopuszczalne jest „przełamanie” kierunku środka odwoławczego. W wypadku wniesienia skargi odwoławczej jedynie na korzyść oskarżonego „przełamanie” kierunku środka odwoławczego jest zabronione. Wówczas bowiem obowiązuje zakaz reformationis in peius.

III bezwzględne przyczyny odwoławcze

• Bezwzględne przyczyny odwoławcze obejmują te sytuacje, kiedy sąd odwoławczy jest uprawniony i zobowiązany do orzekania z urzędu niezależnie od granic środka odwoławczego, a więc do wykraczania poza zasięg wyznaczony zakresem zaskarżenia i podniesionymi zarzutami.

• Upoważnienia tego rodzaju obejmują:

→ bezwzględne przyczyny uchylenia orzeczenia

♦ Przyczyny te są uwzględniane przez sąd odwoławczy poza zakresem zaskarżenia i podniesionymi

zarzutami

♦ Z grupy bezwzględnych przyczyn odwoławczych trzeba wyróżnić uchybienia przewidziane w art.

439 § 1 k.p.k. Określa się je nazwą bezwzględnych przyczyn uchylenia orzeczenia. Posiadają one dwie

cechy:

• sąd odwoławczy nie bada związku między uchybieniami a treścią zaskarżonego orzeczenia

• sąd odwoławczy jest zobowiązany zaskarżone orzeczenie uchylić i w następstwie uchylenia postępowanie umorzyć lub przekazać sprawę do ponownego rozpoznania.

♦ Uchylenie orzeczenia jedynie z powodu przyczyn określonych w art. 439 § 1 pkt. 9-11 k.p.k. może nastąpić tylko a korzyść oskarżonego (art. 439 § 2 k.p.k.)

♦ Uchylenie orzeczenia na podstawie art. 439 § 1 k.p.k. może nastąpić na posiedzeniu, w którym mają prawo wziąć udział strony, obrońcy i pełnomocnicy.

♦ Uchylenia w sprawie o wykroczenie nie uchyla się z tego powodu, że sąd orzekł w postępowaniu karnym zamiast w postępowaniu w sprawach o wykroczenia.

♦ Sąd odwoławczy, na wniosek oskarżonego pozbawionego wolności, zarządza sprowadzenie go na posiedzenie, chyba że uzna za wystarczającą obecność obrońcy. O prawie złożenia wniosku należy pouczyć oskarżonego. Jeżeli sąd nie zarządza sprowadzenia oskarżonego, który nie ma obrońcy, wyznacza mu obrońcę.

♦ Wyliczenie uchybień (przyczyn uchylenia) przewidzianych w art. 439 § 1 k.p.k. jest taksatywne. Artykuł 439 § 1 k.p.k. przewiduje następujące bezwzględne przyczyny uchylenia orzeczenia:

I. Uchybienia polegające na tym, że w wydaniu orzeczenia wzięła udział osoba:

a/ nieuprawniona

! Musi występować nieuprawnienie do orzekania, konieczny jest brak:

• powołania do orzekania

• powołania do orzekania w określonej kategorii sprawy

• powołania do udziału w osądzeniu konkretnej sprawy

! Ustalenie braku uprawnień określonej osoby wymaga stwierdzenia braku aktu powołania na stanowisko sędziego lub ławnika. Orzekanie przez osobę bez takiego powołania lub przed powołanie albo po wygaśnięciu powołania, stanowi sytuację „udziału osoby nieuprawnionej do orzekania”. Warunkiem koniecznym i wystarczający do wypełnienia tej przyczyny, jest udział w wydaniu orzeczenia chociażby jednej osoby nieuprawnionej do orzekania w składzie sądzącym. Jeżeli orzeczenie wydał skład, w którym wszystkie osoby były nieuprawnione do orzekania, to takie „orzeczenie” ma tylko pozory decyzji procesowej (sententia non existens).

b/ niezdolna do orzekania (sędzia dotknięty chorobą psychiczną, sędzia w chwili orzekania był w stanie nietrzeźwości, lub w stanie odurzenia po użyciu środków narkotycznych)

c/ podlegająca wyłączeniu z mocy prawa na podstawie art. 40 k.p.k.

II. Sąd był nienależycie obsadzony lub którykolwiek z jego członków nie był obecny a całej rozprawie.

! W tej grupie mieści się tzw. orzekanie w składzie nieznanym ustawie.

! „Nienależyta obsada” może być wynikiem odstępstwa od przewidzianej w ustawie

liczby członków składu orzekającego w stosunku do rodzaju spraw karnych lub

niezachowania ustalonych proporcji pomiędzy liczbą osób występujących w nim o

różnym statusie prawnym (sędzia, ławnik).

! W orzecznictwie SN zdaje się dominować pogląd, że brzmienie przepisu art. 439 § 1

pkt. 2 k.p.k. nie pozwala na jakąkolwiek wątpliwość co do tego, że każda obsada sądu

niezgodna z przepisami ustawy pociąga za sobą konieczność uchylenia wyroku.

! Uregulowanie dotyczące sytuacji, gdy którykolwiek z członków składu sądzącego

nie był obecny na całej rozprawie, podyktowane jest zasadą bezpośredniości, aby w

sprawie orzekał sędzia, który miał możliwość bezpośredniego zetknięcia się z całym

materiałem dowodowym. Nieobecność sędziego, chociażby w fragmencie rozprawy

stanowi bezwzględną przyczynę odwoławczą.

III. Sąd powszechny orzekł w sprawie należącej do właściwości sądu szczególnego albo sąd szczególny orzekł w sprawie należącej do właściwości sądu powszechnego.

! Bezwzględna przyczyna uchylenia orzeczenia wskazana w art. 439 § 1 pkt. 3 k.p.k.

związana jest z rozgraniczeniem kompetencji między sądami powszechnymi a sądami

szczególnymi, jakimi są sądy wojskowe.

! Decyzja sądu wojskowego o przekazaniu sprawy sądowi powszechnemu jest dla

sądu powszechnego wiążąca. Nie przyjęcie sprawy przez sąd wojskowy, przekazanej

mu przez sąd powszechny, powoduje, że podlega ona rozpoznaniu przez sąd

powszechny.

IV. Sąd niższego rzędu orzekł w sprawie, należącej do właściwości sądu wyższego rzędu.

! Sądem niższego rzędu w znaczeniu tego przepisu jest sąd niższy w znaczeniu

właściwości rzeczowej.

V. Wymierzono karę, środek karny, lub środek zabezpieczający nieznany ustawie

! chodzi o środek w ogóle nieznany ustawodawstwu karnemu; wymierzenie np. kary

znanej systemowi obowiązującego prawa lecz nieprzewidzianej za konkretne

przestępstwo, nie stanowi bezwzględnej przyczyny uchylenia orzeczenia.

VI. Naruszenie zasady większości głosów lub nie podpisanie orzeczenia przez którąkolwiek z osób biorących udział w jego wydaniu

! Uchybienie to zachodzi zarówno wtedy, gdy wyroku nie podpisał żaden z członków

składu orzekającego, jak i wówczas, gdy brak było podpisu chociażby jednego z

członków składu sądzącego w chwili ogłaszania wyroku.

! Wydaje się, że uzupełnienie brakującego podpisu po ogłoszeniu wyroku lub

postanowienia jest bezskuteczne, gdyż uchybienie to nie może być konwalidowane po

ogłoszeniu orzeczenia.

VII. Ma miejsce sprzeczność w treści orzeczenia, uniemożliwiająca jego wykonanie

VIII. Orzeczenie wydane zostało pomimo tego, że postępowanie co do tego samego czynu tej samej osoby zostało prawomocnie zakończone.

! Stanowi to naruszenie reguły ne bis in idem

IX. Istnieje jedna z okoliczności wyłączających postępowanie karne wymieniona w art. 17 § 1 pkt. 5, 6, i 8-11 k.p.k.

! Są to sytuacje, gdy wydano orzeczenie inne zamiast umorzenia postępowania w

sytuacjach istnienia jednej z przeszkód procesowych w/w

X. Oskarżony w postępowaniu nie miał obrońcy w wypadkach określonych w art. 79 § 1 i 2 oraz art. 80 k.p.k. lub gdy obrońca nie brał udziału w czynnościach, w których jego udział był obowiązkowy.

! Co do obrony obowiązkowej, określonej w art. 79 § 1 k.p.k., obowiązek

uczestniczenia obrońcy w czynnościach dotyczy rozprawy głównej oraz tych

posiedzeń, w których obowiązkowy jest udział oskarżonego.

! Według SN prowadzenie rozprawy głównej w czasie nieobecności jednego z

obrońców oskarżonego, gdy obrona jest w świetle art. 79 § 1 i 2 oraz art. 80 k.p.k.

obowiązkowa stanowi uchybienie określone w art. 439 § 1 pkt. 10 k.p.k.

XI. Sprawę rozpoznano podczas nieobecności oskarżonego, którego obecność była obowiązkowa.

! Nieobecność oskarżonego, chociażby na części rozprawy, skoro obowiązek jego

uczestnictwa w rozprawie obejmuje wszystkie poszczególne jej etapy należy uznać za

uchybienie.

→ rażącą niesprawiedliwość orzeczenia

♦ Nie każde uchybienie mogące mieć wpływ na treść orzeczenia pozwala na zastosowanie tego

przepisu lecz tylko uchybienia w stopniu rażącym, które wywołują w konkretnej sprawie stan

niesprawiedliwości zaskarżonego orzeczenia.

♦ Jeżeli utrzymanie w mocy orzeczenia byłoby rażąco niesprawiedliwe, podlega ono zmianie na

korzyść oskarżonego albo uchyleniu niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów.

♦ Sąd odwoławczy, dokonując zmiany zaskarżonego orzeczenia, nie może orzekać w ramach tego

przepisu na niekorzyść oskarżonego.

♦ Uchylenie orzeczenia nie jest orzekaniem ani na korzyść, ani na niekorzyść. Jeżeli sprawa

zostaje przekazana do ponownego rozpoznania, to orzekanie na korzyść czy też na niekorzyść jest

uzależnione od tego, czy uchylony wyrok był zaskarżony na niekorzyść czy też wyłącznie na

korzyść oskarżonego.

→ poprawienie błędnej kwalifikacji prawnej czynu

♦ Nie zmieniając ustaleń faktycznych, sąd odwoławczy poprawia błędną kwalifikację prawną niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów.

♦ Poprawienie kwalifikacji prawnej na niekorzyść oskarżonego może nastąpić tylko wtedy, gdy wniesiono środek odwoławczy na jego niekorzyść. Uregulowanie to ma takie znaczenie, że w razie złożenia jedynie środka odwoławczego na korzyść oskarżonego nie jest możliwe poprawienie kwalifikacji prawnej na niekorzyść oskarżonego.

ZAKAZ REFORMATIONIS IN PEIUS

Zakaz reformationis in peius jest instytucją gwarantującą prawo oskarżonemu do zaskarżenia błędnego orzeczenia. Chroniąc oskarżonego przed bardziej ujemnymi konsekwencjami w procesie, zakaz reformationis in peius eliminuje wszelkie ryzyko, jakie mogłoby się wiązać z zaskarżeniem przez niego lub przez inne osoby na jego korzyść wydanego orzeczenia.

Warunkiem działania zakazu reformationis in peius jest zaskarżenie orzeczenia wyłącznie na korzyść oskarżonego. Zostaje on wyłączony w razie wniesienia środka odwoławczego na niekorzyść oskarżonego, bez względu na to, czy obok niego istnieje środek odwoławczy wniesiony a korzyść oskarżonego czy też nie. Wynika z tego, że zakaz reformationis in peius nie działa, gdy jednocześnie wniesiono środek odwoławczy na niekorzyść oraz środek odwoławczy na korzyść oskarżonego.

W obowiązujących przepisach zakaz reformationis in peius występuje w postaci:

• zakazu bezpośredniego, adresowanego do sądu rozpoznającego środek odwoławczy

→ Zakaz bezpośredni wyraża art. 434 § 1 k.p.k. (str.8). W myśl tego przepisu sąd odwoławczy może orzec na niekorzyść oskarżonego tylko wtedy, gdy wniesiono na jego niekorzyść środek odwoławczy i tylko w granicach oskarżenia. W wypadku wniesienia środka odwoławczego przez oskarżyciela publicznego lub pełnomocnika na niekorzyść oskarżonego wyłączenie zakazu reformationis in peius obejmuje tylko zakres wynikający z podniesionych zarzutów.

→ Zakazu orzekania na niekorzyść oskarżonego nie stosuje się w wypadkach w art. 60 § 3 i 4 k.k. oraz w wypadkach skazania z zastosowaniem art. 343 lub 387 k.p.k. (str.8)

• zakazu pośredniego, obowiązującego w postępowaniu ponownym

→ Dotyczy on postępowania ponownego po uchyleniu wyroku zarówno w postępowaniu apelacyjnym, jak i w postępowaniu w trybie kasacji.

→ W razie przekazania sprawy do ponownego rozpoznania wolno w dalszym postępowaniu wydać orzeczenie surowsze niż uchylone tylko wtedy, gdy orzeczenie to było zaskarżone na niekorzyść oskarżonego. Nie dotyczy to orzekania o środkach wymienionych w art. 93 i 94 k.k.

→ W postępowaniu ponownym także występuje ograniczenie zakazu reformationis in peius,

przewidziane w art. 434 § 3 k.p.k.

→ W wypadkach objętych działaniem zakazu reformationis in peius wolno dokonywać tylko

takich zmian zaskarżonego orzeczenia, które nie pogorszą sytuacji oskarżonego w konkretnym

wypadku.

→ Zakaz reforationis in peius wiąże się ze środkami odwoławczymi zwyczajnymi i

nadzwyczajnymi. Nie dotyczy pozostałych środków zaskarżenia (sprzeciwów i quasi-

sprzeciwów)

REGUŁA NE PEIUS

Artykuł 454 k.p.k. zawiera jeszcze dale idące ograniczenia w postaci reguły ne peius, adresowane do sądu odwoławczego. Ograniczenia te, mimo wniesienia środka odwoławczego na niekorzyść oskarżonego, obejmują następujące sytuacje:

• sąd odwoławczy nie może skazać oskarżonego, który został w pierwszej instancji uniewinniony, lub co do którego w tej instancji postępowanie umorzono bezwarunkowo lub warunkowo

• sąd odwoławczy może orzec surowszą karę pozbawienia wolności tylko wtedy, gdy ie zmienia ustaleń faktycznych przyjętych za podstawę zaskarżonego wyroku

• sąd odwoławczy nie może zaostrzyć kary przez wymierzenie kary dożywotniego pozbawienia wolności

Regułę ne peius znajdujemy także w art. 439 § 2 k.p.k. (str.5), według którego uchylenie orzeczenia jedynie z powodów wymienionych w przepisie może nastąpić na korzyść oskarżonego.

ORZEKANIE W ISTANCJI ODWOŁAWCZEJ W SPRAWIE OSKARŻOEGO, CO DO KTÓREGO NIE WIESIONO ŚRODKA ODWOŁAWCZEGO.

Sąd odwoławczy może w ramach art. 435 k.p.k. orzekać w sprawie współoskarżonego mimo niewniesienia co do niego środka odwoławczego. Przepis ten ma zastosowanie w sprawach, w których istnieje więcej oskarżonych.

!!! Orzekanie, a zatem zmiana lub uchylenie zaskarżonego orzeczenia w ramach tego przepisu, jest możliwe tylko na korzyść współoskarżonego i pod warunkiem, że uwzględniono wniesiony środek odwoławczy na korzyść oskarżonego, co do którego orzeczenie zostało zaskarżone środkiem odwoławczym.

! Uchylenie lub zmiana orzeczenia co do współoskarżonego wymaga istnienia tych samych przyczyn, które zadecydowały o zmianie lub uchyleniu orzeczenia w sprawie oskarżonego co do którego wniesiono środek odwoławczy.

! Nie ma też znaczenia czy brak środka odwoławczego co do współoskarżonego jest wynikiem niewniesienia środka odwoławczego, gdy uprawnienie do zaskarżenia w ogóle temu oskarżonemu przysługiwało, czy jest następstwem cofnięcia wniesionego środka odwoławczego, czy wreszcie spowodowane tym, że oskarżonemu w ogóle środek odwoławczy nie przysługiwał z mocy ustawy.

ROZPOZNANIE SPRAWY W OGRANICZONYM ZAKRESIE

Ograniczenie zakresu rozpoznania sprawy w instancji odwoławczej wynika z art. 436 k.p.k. Sąd odwoławczy może ograniczyć rozpoznanie środka odwoławczego do poszczególnych uchybień:

• podniesionych przez strony w ramach zarzutów

• podlegających uwzględnieniu z urzędu

jeżeli rozpoznanie sprawy w tym zakresie jest wystarczające do wydania orzeczenia, a rozpoznanie pozostałych uchybień byłoby:

• przedwczesne, lub

• bezprzedmiotowe dla dalszego toku postępowania.

PYTANIA PRAWNE I ICH ROZSTRZYGANIE

• Pytania prawne pozwalają SN na ujednolicenie obowiązujących przepisów

• SN swe funkcje wykonuje między innymi przez podejmowanie uchwał zawierających rozstrzygnięcia zagadnień prawnych budzących poważne wątpliwości w konkretnej sprawie, tzn. kiedy istnieje bezpośredni związek pytania prawnego ze stanem konkretnej sprawy.

• Jeżeli w postępowaniu wyłoni się zagadnienie prawne wymagające zasadniczej wykładni ustawy, każdorazowy sąd odwoławczy może odroczyć wydanie orzeczenia i przekazać to zagadnienie do rozstrzygnięcia SN, a SN składowi 7 sędziów.

• Kwestię tę przedstawia, a więc pytanie prawne przekazuje, sąd rejonowy działający jako sąd odwoławczy, sąd okręgowy odwoławczy lub sąd apelacyjny, a także SN powiększonemu składowi tegoż sądu.

• SN, któremu przekazano zagadnienie prawne do rozstrzygnięcia, może:

→ pytanie prawne pozostawić bez rozpoznania, kiedy wystąpi podmiot do tego nieuprawniony

→ odmówić udzielenia odpowiedzi, gdy pytanie nie dotyczy istotnej kwestii lub gdy została już w uchwale stanowiącej zasadę prawną

→ przejąć sprawę do swego rozpoznania

→ przekazać zagadnienie prawne do rozpoznania składowi powiększonemu tegoż sądu

→ udzielić odpowiedzi na przedstawione zagadnienie prawne

→ umorzyć postępowanie, jeżeli podjęcie uchwały stało się zbędne

• SN rozpoznaje kwestię prawną na posiedzeniu, w którym mogą wziąć udział, oprócz prokuratora, obrońcy i pełnomocnicy. SN udziela odpowiedzi w formie uchwały. Uchwała, tzn. zawarta w niej wykładnia, jest wiążąca w danej sprawie.

• Pytanie jest bezprzedmiotowe gdy nie stanowi „zagadnienia prawnego” lub gdy nie wyłoniło się przy rozpoznaniu środka odwoławczego.

ROZSTRZYGNIĘCIA SĄDU ODWOŁAWCZEGO

Merytoryczna kontrola zaskarżonego orzeczenia jest przeprowadzona na rozprawie lub na posiedzeniu. W zależności od wyników dokonanej kontroli sąd odwoławczy wydaje odpowiednie rozstrzygnięcie. W świetle art. 437 k.p.k. sąd odwoławczy wydaje jedno z następujących rozstrzygnięć:

I. Utrzymanie w mocy zaskarżonego orzeczenia.

→ Rozstrzygnięcie to kończy tok instancji i powoduje uprawomocnienie się orzeczenia

pierwszoinstancyjnego.

II. Zmiana zaskarżonego orzeczenia.

→ oznacza ona wydanie rozstrzygnięć co do istoty odmiennych od tych, które zawiera zaskarżone

orzeczenie.

→ o zmianie zaskarżonego orzeczenia orzeka sąd odwoławczy, gdy dysponuje odpowiednim materiałem dowodowym; odmienną ocenę dowodów można by dopuścić w instancji odwoławczej tylko wówczas, gdy sąd uzupełnia postępowanie dowodowe w ramach art. 452 § 2 k.p.k.. W przeciwnym razie powinien zaskarżone orzeczenie uchylić i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania.

→ zmiana zaskarżonego orzeczenia może być następstwem orzekania zarówno w granicach, jak i poza

granicami środka odwoławczego, może dotyczyć poszczególnych rozstrzygnięć, mieszczących się w

zaskarżonym orzeczeniu, lub powodować wydanie orzeczenia całkowicie odmiennego w swej treści od

zaskarżonego.

III. Uchylenie zaskarżonego orzeczenia.

→stanowi ono pierwotne rozstrzygnięcie sądu odwoławczego, na mocy którego zaskarżone orzeczenie traci byt procesowy, przestaje obowiązywać.

→ uchylając zaskarżone orzeczenie, sąd odwoławczy musi wydać rozstrzygnięcie wtórne (następcze), a więc zdecydować o losie dalszego postępowania karnego.

→ sąd odwoławczy uchyla zaskarżone orzeczenie, gdy dopuszczono się uchybienia, stanowiącego bezwzględną przyczynę uchylenia orzeczenia, lub które mogło mieć istotny wpływ na treść zaskarżonego orzeczenia, gdy jednocześnie:

a/ nie wchodzi w grę zmiana orzeczenia

b/ zebrany materiał dowodowy jest niewystarczający do wydania orzeczenia co do istoty

sprawy i gdy nie można go uzupełnić w sposób przewidziany w art. 452 k.p.k.

→ uchylając zaskarżone orzeczenie, sąd odwoławczy ma możliwość:

a/ przekazania sprawy do ponownego rozpoznania, gdy zebrany materiał dowodowy nie

wystarcza do wydania o zmianie, lub gdy dopuszczono się istotnego uchybienia wymagającego ponownego przeprowadzenia rozprawy przed sądem pierwszej instancji

b/ umorzenia postępowania

→ uchylenie może dotyczyć całego orzeczenia lub odpowiednich jego części w zależności od tego, czy przyczyna uchylenia obejmuje całe orzeczenie, czy też poszczególne jego części

→ obowiązujący k.p.k. staje na stanowisku możliwości uchylenia wyroku w części co do kary lub innego środka, a utrzymania w części do winy, co zdaje się wyraźnie wynikać z przepisów o postępowaniu ponownym.

POSTĘPOWANIE PONOWNE

Z postępowaniem ponownym mamy do czynienia z reguły wówczas, gdy sąd odwoławczy uchyli zaskarżone orzeczenie i przekaże sprawę do ponownego rozpatrzenia sądowi pierwszej instancji.

Postępowanie ponowne przeprowadza sąd pierwszej instancji według przepisów regulujących tok postępowania przed tym sądem z następującymi odmiennościami:

• sąd rozpoznający sprawę może orzekać tylko w granicach, w jakich nastąpiło przekazanie.

! Jednak uchylenie wyroku tylko w zakresie rozstrzygnięcia o karze albo innym środku, nie stoi na przeszkodzie uniewinnieniu oskarżonego lub umorzeniu postępowania.

• sąd orzekający w pierwszej instancji przeprowadza na nowo rozprawę. Przeprowadzając postępowanie w zakresie dowodów, które nie miały wpływu na uchylenie wyroku, sąd może za zgodą stron poprzestać na ich ujawnieniu.

! Przepis ten może mieć zastosowanie tylko do tych dowodów, co do których sąd odwoławczy wyraźnie stwierdził, że nie miały wpływu na uchylenie wyroku. Natomiast wyjątek ten nie dotyczy zarówno dowodów, co do których sąd odwoławczy stwierdził, że miały wpływ na uchylenie wyroku, jak i tych, co do których sąd odwoławczy w ogóle się nie wypowiedział.

• Zapatrywania prawne i wskazania sądu odwoławczego co do dalszego postępowania są wiążące dla sądu, któremu sprawę przekazano do ponownego rozpoznania.

! Wskazania sądu odwoławczego dotyczące kierunków postępowania dowodowego; według SN sąd ponownie rozpoznający sprawę jest związany zaleceniami co do zakresu uzupełnienia materiału dowodowego, sprawdzenia i wyjaśnienia nasuwających się wątpliwości lub choćby ponownego rozważenia już ustalonych okoliczności, które mogą mieć wpływ na treść wyroku.

! Zapatrywania prawne co do wykładni określonych przepisów i ich stosowania (chyba, że ulegnie zmianie stan faktyczny, do którego odnosiło się zapatrywanie)

• W postępowaniu ponownym obowiązuje zakaz reformationis in peius

• W postępowaniu ponownym nie może orzekać sędzia, który brał udział w wydaniu orzeczenia uchylonego, gdy sprawę przekazano do ponownego rozpoznania.

!!! Omawiane unormowanie ma odpowiednie zastosowanie w razie uchylenia prawomocnego orzeczenia kończącego postępowanie sądowe w wyniku rozpoznania kasacji i przekazania sprawy do ponownego postępowania sądowi pierwszej instancji.

!!! Z postępowaniem ponownym mamy do czynienia także w wyniku wznowienia postępowania zakończonego prawomocny orzeczeniem sądu.

POSTĘPOWANIE APELACYJNE

Skarga apelacyjna i osoby uprawnione do jej wniesienia.

Postępowanie apelacyjne jest jedną z odmian postępowania odwoławczego stanowiącego wyodrębniony etap w toku procesu karnego. Rozpoczyna się ono wniesieniem skargi apelacyjnej a kończy przesłaniem (odesłaniem) przez sąd apelacyjny akt sprawy sądowi pierwszej instancji.

Można wyróżnić dwie fazy w przebiegu postępowania apelacyjnego:

• ad quo (postępowanie apelacyjne przed sądem pierwszej instancji)

→ Apelacja jest środkiem odwoławczy o charakterze bezwzględnie dewolutywnym i bezwzględnie suspensywnym

→ postępowanie apelacyjne wszczyna wniesienie skargi odwoławczej (zasada skargowości)

→ Skargę apelacyjną wnosi się do sądu, który wydał zaskarżony wyrok.

→ prezes sądu bada, czy:

• złożyła ją osoba uprawniona. Do wniesienia skargi apelacyjnej uprawniona jest:

♦ strona

♦ przedstawiciele strony

♦ podmiot określony w art. 416 k.p.k.

♦ pokrzywdzony od wyroku warunkowo umarzającego postępowanie wydanego na posiedzeniu

♦ oskarżyciel posiłkowy oraz powód cywilny

• jest ona dopuszczalna (przysługuje od wyroku sądu I instancji, za wyjątkiem wyroku

nakazowego). Apelacja przysługuje przeciwko:

♦ wyrokowaniu skazującemu

♦ uniewinniającemu

♦ umarzającemu postępowanie

♦ warunkowo umarzającemu postępowanie

♦ wyrokowi zaocznemu i łącznemu

• wniesiono ją we właściwym terminie.

!!! Skargę apelacyjną wnosi się w terminie 14-dniowym; termin do wniesienia

apelacji dla każdej uprawnionej osoby biegnie od daty doręczenia jej wyroku z

uzasadnieniem. Jest to termin zawity.

!!! warunkiem wniesienia skargi apelacyjnej jest uprzednie złożenie wniosku o sporządzenie na piśmie uzasadnienia wyroku. Sporządzenie uzasadnienia wyroku z urzędu nie zwalnia strony od złożenia wniosku o sporządzenie uzasadnienia.

• odpowiada warunkom formalnym

→ Jeżeli skarga nie odpowiada warunkom formalnym prezes sądu wzywa skarżącego o usunięcie braku w terminie 7 dni. Jeżeli brak zostanie uzupełniony w terminie, skarga wywołuje skutki od dnia jej wniesienia. W przeciwnym razie zostaje uznana za bezskuteczną. Prezes sądu odmawia jej przyjęcia.

→ Jeżeli skarga apelacyjna jest niedopuszczalna, wniesiona przez osobę nieuprawnioną lub po terminie prezes sądu także odmawia jej przyjęcia.

→ Jeżeli nie ma przyczyn do wydania zarządzenia o odmowie przyjęcia apelacji, prezes sądu wydaje zarządzenie o przyjęciu apelacji. O decyzji tej zawiadamia się prokuratora oraz obrońców i pełnomocników, a także strony.

→ Po dokonaniu w/w czynności prezes sądu pierwszej instancji przesyła niezwłocznie akta sprawy sądowi apelacyjnemu.

• ad quem (postępowanie apelacyjne przed sądem drugiej instancji)

→ w omawianym postępowaniu można wyróżnić trzy następujące podfazy:

• przygotowanie do rozprawy apelacyjnej

♦ ponowne badanie skargi

♦ ustalenie czy rozpoznanie ma mieć miejsce na rozprawie czy na posiedzeniu

♦ prezes sądu decyduje o konieczności wzięcia udziału w postępowaniu stron, pełnomocników, obrońcy (w wypadkach nie wymienionych w art. 79 i 80 k.p.k.)

• rozprawę apelacyjną (posiedzenie)

♦ część wstępna (służy ustaleniu warunków umożliwiających odbycie rozprawy; pozwala na zgłoszenie wniosków, które mogą być przedstawione do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego)

♦ przewód sądowy, który obejmuje:

a/ sprawozdanie sędziego sprawozdawcy, który powinien przedstawić:

! treść zaskarżonego wyroku

! zarzuty i wnioski apelacyjne

! kwestie, które sąd apelacyjny powinien brać pod uwagę z urzędu.

b/ ewentualne postępowanie dowodowe)

! nie przeprowadza się dowodów co do istoty sprawy

! sąd odwoławczy może wyjątkowo uzupełnić przewód sądowy, przeprowadzając dowody bezpośrednio a rozprawie (przesłanka pozytywna => przyśpieszenie postępowania, warunek negatywny => nie jest konieczne przeprowadzenie na nowo przewodu sądowego lub w znacznej części)

♦ przemówienia stron (art. 453 § 3 k.p.k.)

♦ wyrokowanie

a/ narada

b/ głosowanie

c/ sporządzenie wyroku

d/ ogłoszenie wyroku

e/ przytoczenie ustnych motywów

- czynności końcowe

♦ sporządzenie uzasadnienia (z urzędu w terminie 14 dni)

♦ mogą być wydane postanowienia (np. dot. środków zapobiegawczych)

♦ odesłanie akt sprawy sądowi pierwszej instancji

POSTĘPOWANIE ZAŻALENIOWE.

Postępowanie zażaleniowe jest oprócz postępowania apelacyjnego formą postępowania odwoławczego.

Dopuszczalność. Jest ono dopuszczalne zarówno w czasie trwania postępowania głównego, kiedy zaskarżeniu uległo postanowienie wydane w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji, które nie zamyka drogi do wydania wyroku, jak i po wydaniu postanowienia kończącego postępowanie przed sądem pierwszej instancji.

→ Przesłanką postępowania zażaleniowego jest wniesienie skargi zażaleniowej.

→ Zażalenie, a ściślej skargę stanowiącą zażalenie, wnosi się do sądu (organu) pierwszej instancji.

Wymaga ono fory pisemnej. Zażalenie powinno odpowiadać wymaganiom stawianym każdej skardze

odwoławczej.

→ Zażalenie wnosi się w terminie 7 dni, licząc od oznajmienia postanowienia, a więc ogłoszenia, lub gdy ustawa przewiduje obowiązek doręczenia, od daty doręczenia odpisu postanowienia.

→ Dotyczy to także zażalenia w przedmiocie kosztów lub opłat zamieszczonym w wyroku.

→ Jeżeli odwołujący się złoży wniosek o sporządzenie na piśmie i doręczenie uzasadnienia wyroku, zażalenie można wnieść w terminie przewidzianym do złożenia apelacji.

Podmioty uprawnione. Do wniesienia zażalenia są z reguły uprawnione strony i ich przedstawiciele, także osoby, których postanowienie bezpośrednio dotyczy, chyba że ustawa stanowi inaczej.

Przedmiot zaskarżenia. Zażalenie przysługuje na następujące kategorie postanowień sądu:

→ na postanowienia zamykające drogę do wydania wyroku, chyba że ustawa stanowi inaczej (do takich

postanowień należą postanowienia umarzające postępowanie z powodu jakiejkolwiek przeszkody

procesowej)

→ na postanowienia co do środka zabezpieczającego (postanowienie o zawieszeniu postępowania, w

przedmiocie środka zabezpieczającego)

→ inne postanowienia w wypadkach przewidzianych w ustawie, a więc wtedy, gdy tak wyraźnie

stanowi szczególny przepis

Przepisy o zażaleniu stosuje się odpowiednio do przewidzianych w ustawie zażaleń na czynności lub bezczynność organu.

Brak możliwości zaskarżenia zażaleniem. Jeżeli postanowienia nie można zaskarżyć zażaleniem to w skardze apelacyjnej od wyroku wolno podnosić zarzuty, które nie stanowiły lub nie mogły stanowić przedmiotu zażalenia.

Fazy. W przebiegu postępowania zażaleniowego można wyodrębnić dwie wyraźne fazy:

• postępowanie ad quo, tzn. przed sądem (organem) pierwszej instancji

→ Po wniesieniu skargi stanowiącej zażalenie prezes sądu sprawdza ją zarówno pod kątem wymagań formalnych, jak i okoliczności wymienionych w art. 429 § 1 k.p.k.. Jeżeli skarga nie może być merytorycznie rozpoznana, prezes sądu odmawia jej przyjęcia. Na zarządzenie to przysługuje zażalenie.

→ W razie zaskarżenia zażaleniem postanowienia sądu pierwszej instancji, ten sąd może je uwzględnić w całości, jeżeli orzeka w tym samym imiennym składzie, w którym wydał zaskarżone postanowienie.

→ Jeżeli zażalenie nie zostało uwzględnione w całości (częściowego uwzględnienia ustawa nie przewiduje), zażalenie przesyła się niezwłocznie sądowi uprawnionemu do jej rozpoznania. Z reguły będzie to sąd II instancji, a niekiedy inny skład tego samego sądu lub sąd właściwy do rozpoznania sprawy.

→ wniesienie zażalenia wprawdzie powoduje powstrzymanie prawomocności zaskarżonego postanowienia, ale nie powoduje ono wstrzymania wykonania tegoż postanowienia. Jednakże zarówno sąd, który wydał zaskarżone postanowienie, jak i sąd uprawniony do rozpoznania zażalenia mogą wstrzymać wykonanie zaskarżonego postanowienia (względnie suspensywny charakter zażalenia w zakresie wykonalności postanowienia)

• postępowanie ad quem tzn. przed sądem (organem) rozpoznającym zażalenie.

→ sąd rozpoznaje zażalenia na posiedzeniu, skoro ustawa nie wymaga przeprowadzenia kontroli na rozprawie

→ strony oraz obrońcy i pełnomocnicy mają prawo wziąć udział w posiedzeniu sądu rozpoznającego zażalenie na postanowienie kończące postępowanie

→ sąd w postępowaniu zażaleniowym jest uprawniony do przeprowadzenia dowodów na podstawie art. 97 k.p.k.

→ w razie wniesienia zażalenia na czynności lub zaniechanie czynności, uznając zasadność zażalenia, organ odwoławczy stwierdza niezgodność czynności z prawem lub brak czynności i zarządza co należy, zwłaszcza w celu naprawienia skutków uchybienia oraz zapobieżenia podobnym uchybieniom w przyszłości, a także podejmuje inne przewidziane w ustawie środki.

1

Art. 542. § 1.  Wznowienie postępowania może nastąpić na wniosek strony lub z urzędu.

§ 2. Wniosek o wznowienie na korzyść złożyć może w razie śmierci skazanego osoba najbliższa.

§ 3. Postępowanie wznawia się z urzędu tylko w razie ujawnienia się jednego z uchybień wymienionych w art. 439 § 1, przy czym wznowienie postępowania jedynie z powodów określonych w pkt 9-11 może nastąpić tylko na korzyść oskarżonego.

§ 4. Wznowienie nie może nastąpić z przyczyn wymienionych w § 3, jeżeli były one przedmiotem rozpoznania w trybie kasacji.

§ 5. Niedopuszczalne jest wznowienie postępowania z urzędu na niekorzyść oskarżonego po upływie 6 miesięcy od daty uprawomocnienia się orzeczenia.

Art. 373. Od zarządzeń przewodniczącego wydanych na rozprawie głównej przysługuje odwołanie do składu orzekającego

Art. 482. § 1. Wyrok zaoczny doręcza się oskarżonemu. W terminie 7 dni od doręczenia odpisu wyroku zaocznego oskarżony może wnieść sprzeciw, w którym powinien usprawiedliwić swoją nieobecność na rozprawie. Może on połączyć ze sprzeciwem wniosek o uzasadnienie wyroku na wypadek nieprzyjęcia lub nieuwzględnienia sprzeciwu.

§ 2. Sąd nie uwzględni sprzeciwu, jeżeli uzna nieobecność oskarżonego na rozprawie za nie usprawiedliwioną. Na postanowienie to służy zażalenie.

§ 3. Uwzględnienie sprzeciwu powoduje ponowne rozpoznanie sprawy. Wyrok zaoczny traci moc, gdy oskarżony lub jego obrońca stawi się na rozprawę.

Art. 425. § 1.  Od orzeczenia wydanego w pierwszej instancji przysługuje środek odwoławczy stronom, podmiotowi określonemu w art. 416 oraz innym osobom wskazanym w przepisach ustawy.

§ 2. Orzeczenie można zaskarżyć w całości lub w części. Można także zaskarżyć samo uzasadnienie orzeczenia.

§ 3. Odwołujący się może skarżyć jedynie rozstrzygnięcia lub ustalenia naruszające jego prawa lub szkodzące jego interesom. Ograniczenie to nie dotyczy oskarżyciela publicznego.

§ 4. Oskarżyciel publiczny ma prawo wnieść środek odwoławczy także na korzyść oskarżonego.

Art. 438. Orzeczenie ulega uchyleniu lub zmianie w razie stwierdzenia:

  1)  obrazy przepisów prawa materialnego,

  2)  obrazy przepisów postępowania, jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia,

  3)  błędu w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia,

  4)  rażącej niewspółmierności kary lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego lub innego środka.

Art. 427. § 1. Odwołujący się powinien wskazać zaskarżone rozstrzygnięcie lub ustalenie, a także podać, czego się domaga.

§ 2. Jeżeli środek odwoławczy pochodzi od oskarżyciela publicznego, obrońcy lub pełnomocnika, powinien ponadto zawierać wskazanie zarzutów stawianych rozstrzygnięciu oraz uzasadnienie.

§ 3. Odwołujący się może również wskazać nowe fakty lub dowody.

Art. 120. § 1. Jeżeli pismo nie odpowiada wymaganiom formalnym, przewidzianym w art. 119 lub w przepisach szczególnych, a brak jest tego rodzaju, że pismo nie może otrzymać biegu, albo brak polega na niezłożeniu należytych opłat lub upoważnienia do podjęcia czynności procesowej, wzywa się osobę, od której pismo pochodzi, do usunięcia braku w terminie 7 dni.

§ 2. W razie uzupełnienia braku w terminie, pismo wywołuje skutki od dnia jego wniesienia. W razie nieuzupełnienia braku w terminie, pismo uznaje się za bezskuteczne, o czym należy pouczyć przy doręczeniu wezwania.

Art. 431. § 1. Środek odwoławczy można cofnąć.

§ 2. Oskarżony może cofnąć wniesiony na jego korzyść środek odwoławczy, chyba że wniósł go oskarżyciel publiczny lub zachodzi wypadek przewidziany w art. 79.

§ 3. Środka odwoławczego wniesionego na korzyść oskarżonego nie można bez jego zgody cofnąć.

Art. 76. Jeżeli oskarżony jest nieletni lub ubezwłasnowolniony, jego przedstawiciel ustawowy lub osoba, pod której pieczą oskarżony pozostaje, może podejmować na jego korzyść wszelkie czynności procesowe, a przede wszystkim wnosić środki zaskarżenia, składać wnioski oraz ustanowić obrońcę.

Art. 79. § 1. W postępowaniu karnym oskarżony musi mieć obrońcę, jeżeli:

  1)  jest nieletni,

  2)  jest głuchy, niemy lub niewidomy,

  3)  zachodzi uzasadniona wątpliwość co do jego poczytalności.

  4)  (uchylony).

§ 2. Oskarżony musi mieć obrońcę również wtedy, gdy sąd uzna to za niezbędne ze względu na okoliczności utrudniające obronę.

§ 3. W wypadkach, o których mowa w § 1 i 2, udział obrońcy jest obowiązkowy w rozprawie oraz w tych posiedzeniach, w których obowiązkowy jest udział oskarżonego.

§ 4. Jeżeli w toku postępowania biegli lekarze psychiatrzy stwierdzą, że poczytalność oskarżonego zarówno w chwili popełnienia zarzucanego mu czynu, jak i w czasie postępowania nie budzi wątpliwości, udział obrońcy w dalszym postępowaniu nie jest obowiązkowy. Prezes sądu, a na rozprawie sąd, może wówczas cofnąć wyznaczenie obrońcy.

Art. 439. § 1. Niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów oraz wpływu uchybienia na treść orzeczenia sąd odwoławczy na posiedzeniu uchyla zaskarżone orzeczenie, jeżeli:

  1)  w wydaniu orzeczenia brała udział osoba nieuprawniona lub niezdolna do orzekania bądź podlegająca wyłączeniu na podstawie art. 40,

  2)  sąd był nienależycie obsadzony lub którykolwiek z jego członków nie był obecny na całej rozprawie,

  3)  sąd powszechny orzekł w sprawie należącej do właściwości sądu szczególnego albo sąd szczególny orzekł w sprawie należącej do właściwości sądu powszechnego,

  4)  sąd niższego rzędu orzekł w sprawie należącej do właściwości sądu wyższego rzędu,

  5)  orzeczono karę, środek karny lub środek zabezpieczający nieznane ustawie,

  6)  zapadło z naruszeniem zasady większości głosów lub nie zostało podpisane przez którąkolwiek z osób biorących udział w jego wydaniu,

  7)  zachodzi sprzeczność w treści orzeczenia, uniemożliwiająca jego wykonanie,

  8)  zostało wydane pomimo to, że postępowanie karne co do tego samego czynu tej samej osoby zostało już prawomocnie zakończone,

  9)  zachodzi jedna z okoliczności wyłączających postępowanie, określonych w art. 17 § 1 pkt 5, 6 i 8-11,

  10) oskarżony w postępowaniu sądowym nie miał obrońcy w wypadkach określonych w art. 79 § 1 i 2 oraz art. 80 lub obrońca nie brał udziału w czynnościach, w których jego udział był obowiązkowy,

  11) sprawę rozpoznano podczas nieobecności oskarżonego, którego obecność była obowiązkowa.

§ 2. Uchylenie orzeczenia jedynie z powodów określonych w § 1 pkt 9-11 może nastąpić tylko na korzyść oskarżonego.

§ 3. W posiedzeniu mają prawo wziąć udział strony, obrońcy i pełnomocnicy. Przepis art. 451 stosuje się odpowiednio.

Art. 439a. Orzeczenia w sprawie o wykroczenie nie uchyla się z tego tylko powodu, że sąd orzekł w postępowaniu karnym zamiast w postępowaniu w sprawach o wykroczenia.

Art. 440. Jeżeli utrzymanie orzeczenia w mocy byłoby rażąco niesprawiedliwe, podlega ono zmianie na korzyść oskarżonego albo uchyleniu niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów.

Art. 455. Nie zmieniając ustaleń faktycznych, sąd odwoławczy poprawia błędną kwalifikację prawną niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów. Poprawienie kwalifikacji prawnej na niekorzyść oskarżonego może nastąpić tylko wtedy, gdy wniesiono środek odwoławczy na jego niekorzyść.

Art. 447. § 1. Apelację co do winy uważa się za zwróconą przeciwko całości wyroku.

§ 2. Apelację co do kary uważa się za zwróconą przeciwko całości rozstrzygnięcia o karze i środkach karnych.

§ 3. W apelacji można podnosić zarzuty, które nie stanowiły lub nie mogły stanowić przedmiotu zażalenia.

Art. 434. § 1. Sąd odwoławczy może orzec na niekorzyść oskarżonego tylko wtedy, gdy wniesiono na jego niekorzyść środek odwoławczy, a także tylko w granicach zaskarżenia, chyba że ustawa stanowi inaczej. Jeżeli środek odwoławczy pochodzi od oskarżyciela publicznego lub pełnomocnika, sąd odwoławczy może orzec na niekorzyść oskarżonego ponadto tylko w razie stwierdzenia uchybień podniesionych w środku odwoławczym lub podlegających uwzględnieniu z urzędu.

§ 2. Środek odwoławczy wniesiony na niekorzyść oskarżonego może spowodować orzeczenie także na korzyść oskarżonego.

§ 3. Określonego w § 1 zakazu orzekania na niekorzyść oskarżonego nie stosuje się w wypadkach określonych w art. 60 § 3 i 4 Kodeksu karnego oraz w wypadkach skazania z zastosowaniem art. 343 lub 387.

Art. 387. § 1.  Do chwili zakończenia pierwszego przesłuchania wszystkich oskarżonych na rozprawie głównej oskarżony, któremu zarzucono występek, może złożyć wniosek o wydanie wyroku skazującego i wymierzenie mu określonej kary lub środka karnego bez przeprowadzania postępowania dowodowego; jeżeli oskarżony nie ma obrońcy z wyboru, sąd może, na jego wniosek, wyznaczyć mu obrońcę z urzędu. /.../

Art. 343. § 1. Uwzględniając wniosek, o którym mowa w art. 335, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, warunkowo zawiesić jej wykonanie albo orzec wyłącznie środek karny wymieniony w art. 39 pkt 1-3, 5-8 Kodeksu karnego /.../

Art. 60. § 1. Sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary w wypadkach przewidzianych w ustawie oraz w stosunku do młodocianego, jeżeli przemawiają za tym względy określone w art. 54 § 1.

§ 2. Sąd może również zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary w szczególnie uzasadnionych wypadkach, kiedy nawet najniższa kara przewidziana za przestępstwo byłaby niewspółmiernie surowa, w szczególności:

  1)  jeżeli pokrzywdzony pojednał się ze sprawcą, szkoda została naprawiona albo pokrzywdzony i sprawca uzgodnili sposób naprawienia szkody,

  2)  ze względu na postawę sprawcy, zwłaszcza gdy czynił starania o naprawienie szkody lub o jej zapobieżenie,

  3)  jeżeli sprawca przestępstwa nieumyślnego lub jego najbliższy poniósł poważny uszczerbek w związku z popełnionym przestępstwem.

§ 3. Sąd stosuje nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet może warunkowo zawiesić jej wykonanie w stosunku do sprawcy współdziałającego z innymi osobami w popełnieniu przestępstwa, jeżeli ujawni on wobec organu powołanego do ścigania przestępstw informacje dotyczące osób uczestniczących w popełnieniu przestępstwa oraz istotne okoliczności jego popełnienia.

§ 4. Na wniosek prokuratora sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet warunkowo zawiesić jej wykonanie w stosunku do sprawcy przestępstwa, który, niezależnie od wyjaśnień złożonych w swojej sprawie, ujawnił przed organem ścigania i przedstawił istotne okoliczności, nieznane dotychczas temu organowi, przestępstwa zagrożonego karą powyżej 5 lat pozbawienia wolności.

Art. 93. Sąd może orzec przewidziany w tym rozdziale środek zabezpieczający związany z umieszczeniem w zakładzie zamkniętym tylko wtedy, gdy jest to niezbędne, aby zapobiec ponownemu popełnieniu przez sprawcę czynu zabronionego związanego z jego chorobą psychiczną, upośledzeniem umysłowym lub uzależnieniem od alkoholu lub innego środka odurzającego; przed orzeczeniem tego środka sąd wysłuchuje lekarzy psychiatrów oraz psychologa.

Art. 94. § 1. Jeżeli sprawca, w stanie niepoczytalności określonej w art. 31 § 1, popełnił czyn zabroniony o znacznej społecznej szkodliwości i zachodzi wysokie prawdopodobieństwo, że popełni taki czyn ponownie, sąd orzeka umieszczenie sprawcy w odpowiednim zakładzie psychiatrycznym.

§ 2. Czasu pobytu w zakładzie nie określa się z góry; sąd orzeka zwolnienie sprawcy, jeżeli jego dalsze pozostawanie w zakładzie nie jest konieczne.

§ 3. Sąd może zarządzić ponowne umieszczenie sprawcy określonego w § 1 w odpowiednim zakładzie psychiatrycznym, jeżeli przemawiają za tym okoliczności wymienione w § 1 lub w art. 93; zarządzenie nie może być wydane po upływie 5 lat od zwolnienia z zakładu.

Art. 454. § 1. Sąd odwoławczy nie może skazać oskarżonego, który został uniewinniony w pierwszej instancji lub co do którego w pierwszej instancji umorzono lub warunkowo umorzono postępowanie.

§ 2. Sąd odwoławczy może orzec surowszą karę pozbawienia wolności tylko wtedy, gdy nie zmienia ustaleń faktycznych przyjętych za podstawę zaskarżonego wyroku.

§ 3. Sąd odwoławczy nie może zaostrzyć kary przez wymierzenie kary dożywotniego pozbawienia wolności.

Art. 435. Sąd odwoławczy uchyla lub zmienia orzeczenie na korzyść współoskarżonych, choćby nie wnieśli środka odwoławczego, jeżeli je uchylił lub zmienił na rzecz współoskarżonego, którego środek odwoławczy dotyczył, gdy te same względy przemawiają za uchyleniem lub zmianą na rzecz tamtych.

Art. 436. Sąd może ograniczyć rozpoznanie środka odwoławczego tylko do poszczególnych uchybień, podniesionych przez stronę lub podlegających uwzględnieniu z urzędu, jeżeli rozpoznanie w tym zakresie jest wystarczające do wydania orzeczenia, a rozpoznanie pozostałych uchybień byłoby przedwczesne lub bezprzedmiotowe dla dalszego toku postępowania.

Art. 437. § 1. Po rozpoznaniu środka odwoławczego sąd orzeka o utrzymaniu w mocy, zmianie lub uchyleniu zaskarżonego orzeczenia w całości lub w części. Dotyczy to odpowiednio rozpoznania środka odwoławczego od uzasadnienia orzeczenia.

§ 2. Jeżeli pozwalają na to zebrane dowody, sąd odwoławczy zmienia zaskarżone orzeczenie, orzekając odmiennie co do istoty, lub uchyla je i umarza postępowanie; w innych wypadkach uchyla orzeczenie i przekazuje sprawę sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania; przepis art. 397 stosuje się odpowiednio.*

* por. post. główne str. 15

Art. 452. § 1. Sąd odwoławczy nie może przeprowadzić postępowania dowodowego co do istoty sprawy.

§ 2. Sąd odwoławczy może jednak w wyjątkowych wypadkach, uznając potrzebę uzupełnienia przewodu sądowego, przeprowadzić dowód na rozprawie, jeżeli przyczyni się to do przyspieszenia postępowania, a nie jest konieczne przeprowadzenie na nowo przewodu w całości lub w znacznej części. Dowód można dopuścić również przed rozprawą.

Art. 429. § 1. Prezes sądu pierwszej instancji odmawia przyjęcia środka odwoławczego, jeżeli wniesiony został po terminie lub przez osobę nieuprawnioną albo jest niedopuszczalny z mocy ustawy.

§ 2. Na zarządzenie odmawiające przyjęcia środka odwoławczego na podstawie § 1 lub art. 120 § 2 przysługuje zażalenie.

Art. 97. Jeżeli zachodzi potrzeba sprawdzenia okoliczności faktycznych przed wydaniem orzeczenia na posiedzeniu, sąd dokonuje tego sam albo w tym celu wyznacza sędziego ze składu orzekającego bądź zwraca się o wykonanie określonych czynności do sądu miejscowo właściwego

---