Niemiecka szkoła historyczna

Ogólnie: - co ukształtowało niemiecką szkołę historyczną

• jurysprudencja niemiecka 1 pół. XIX w. - bliskie więzy ideowe z myślą romantyczną

tezy o niepowtarzalnej specyfice i autonomicznym duchu każdego narodu

• przenika on wszystkie instytucje społeczne

• tym samym staje się wrogiem arbitralnej ingerencji we wszelkie procesy społeczne

• historyzm Monteskiusza i tezy Burke'a oddziałały na niemiecką szkołę historyczną

• Burke:

• prawa są wytworem charakteru narodowego,

• tworem kształtowanym w wyniku długotrwałego procesu

• stającym się integralną częścią całego organizmu społecznego

więc zbiory praw stają się „jednym z najsubtelniejszych wyrazów ducha narodowego”

• inne czyniki kształtujące niem. szk. hist.:

• dążenie do przeciwstawienia się ujęciom naturalnoprawnym

• chęć przeciwstawienia się narzuconemu przez Napoleona systemowi prawa cywilnego

• dążenie sił konserwatywnych do ugruntowania istniejących stosunków i zabezpieczenia ich przed kapitalizmem

Anton Friedrich Justus THIBAUT - CZOŁOWY OPONENT!!!

• czołowy rzecznik idei kodyfikacji niemieckiego prawa cywilnego

bo pozostawał pod wpływem francuskiego kodeksu cywilnego i tendencji zjednoczeniowych w Niemczech

• 1814 wydał obronę projektu rewizji i kodyfikacji prawa niemieckiego

prawo rozumiane jako cywilne, karne i procedura

powinno być wolne od arbitralności

wspólne dla całych Niemiec

prosty kodeks przystosowany do niemieckich warunków obywatelskich oraz do potrzeb

• uważał, że taki kodeks możnaby przygotować w 4 lata, byłby znakomity i czczony niczym relikwia

• przygotowaliby go przedstawiciele nauki prawa i teoretycy

• jego tezom przeciwstawili się zdecydowanie przedstawiciele tzw. szkoły profesorskiej:

1. Gustaw von Hugo (1764-1844)

• 
  autor:

• „Lehrbuch eines zivilistischen Kursus” wielotomowe dzieła

• „Zivilistischen Magazin”

• „Ustawy nie są jednym źródłem prawa” - niewielka rozprawa , ale przyniosła mu rozgłos

• „Podręcznik prawa natury jako filozofii prawa pozytywnego” - wcześniejsze dzieło

kwestionuje tu możliwość ustawodawczej ingerencji w kształtowanie stosunków prawnych

każe przyglądać się przeszłości instytucji prawnych, broniąc tezy tytułowej

• prawo jest produktem długotrwałego procesu historycznego dopiero kiedy ukształtuje się w pełni prawo zwyczajowe, można je spisać

• powstaje samoczynnie, niezależnie od aktualnych potrzeb i woli człowieka

• prawo kształtuje się tak jak zasady gier towarzyskich - od przypadku do przypadku, jako rezultat uznania partnerów, którzy czują się nim związani

• 
  porównanie tego procesu do zasad kształtowania języka - bez czyichkolwiek nakazów ani zgody

• wniosek: gdyby ustawodawca usiłował arbitralne ingerować w te zjawiska i ustanawiał normy sprzeczne z ukształtowanymi zwyczajami, jego poczynania skazane byłyby na niepowodzenie, bo stare zasady, normy prawne mają większą siłę normatywną

2. Fryderyk Karol von Savigny (1779-1861)

• wybitny filozof i prawnik

• aktywny działacz polityczny Prus, minister sprawiedliwości

• autor:

• „Das Recht des Besitzes”

• „Geschichte des römisches Rechts im Mittelalter”

• „System des heutigen römischen Rechts

• „O powołaniu naszych czasów do ustawodawstwa i nauki prawa” - największy rozgłos /nawiązuje tu często do von Hugo

• przekonanie i genetycznej, żywej i organicznej naturze prawa

• przeczył wszelkiej możliwości kodyfikacji prawa bez konieczności jednoczesnego zniszczenia jego prawdziwego życia

• prawa nie tworzy się, lecz odkrywa

• rozwój prawa jest procesem żywiołowym, związanym z całokształtem warunków ludzkiego bytowania

• prawo kształtuje się wraz ze wzrostem danego narodu, stopniowo się umacnia i ginie gdy naród przestaje istnieć

• rola prawników ograniczona do formułowania technicznych zasad prawa

• rola ustawodawcy - nadanie ostatecznej formy surowemu materiałowi prawnemu

• przeciwstawia się ujęciom naturalnoprawnym - rzeczywistość, więc i aktualny system prawa, może być badany tylko jako organiczny wytwór długotrwałego procesu dziejowego

• rewolucja jest nienaturalnym przerwaniem procesu dziejowego

• „Prawo podlega tym samym przemianom i rozwojowi jak każda inna funkcja narodu”

• prawo wykazuje podobieństwo z językiem - nie ma dla niego momentu absolutnego bezruchu

• prawo powstaje drogą zwyczajową:

1. najpierw przez obyczaj i przekonania narodu

2. potem przez jurysprudencję

zawsze przez wewn., w ukryciu działające siły, a nie przez arbitralne aktu ustawodawcy

Argumenty Savigny'ego przeciw kodyfikacji prawa:

1. rozbite na liczne kraje Niemcy nie dopracowały się jeszcze jednolitego prawa zwyczajowego, więc wszelka ingerencja ustawodawcza musiałaby z konieczności doprowadzić do sprzeczności z którymś spośród funkcjonujących systemów prawa zwyczajowego

2. brak wystarczająco precyzyjnego języka prawniczego, który gwarantowałby nieodzowną ścisłość terminologiczną tworzonych instytucji prawnych

3. brak prawnika na miarę Papiniana!! , który miałby odpowiednio ukształtowany zmysł historyczny i systematyczny, nieodzowny przy procesie łączenia poszczególnych instytucji w całość kodeksową. S. odrzuca możliwość stworzenia jednolitego dzieła prawnego przez zespół osób, bo nie byłyby one w stanie zachować jego wewn. zwartości i konsekwencji

• S. kierował swoje argumenty przeciw założeniom naturalnoprawnym, przeciwstawiał im metodologię historyzmu

rzeczywistość (więc także aktualny system prawny) może być badana tylko jako organiczny wytwór długotrwałego procesu dziejowego

uzasadniał tym konserwatywną tezę, że rewolucja jest nienaturalnym przerwaniem procesu dziejowego

• K. F. Eichhorn - upowszechniał doktrynę prawną Savigny'ego wśród romantycznej młodzieży prawniczej , dzięki niemu idee historyzmu zyskały wielu zwolenników

Teksty źródłowe:

1. Powstanie prawa pozytywnego i jego charakter

• ograniczony związek prawa z bytem i charakterem narodu wykazuje podobieństwo z językiem tak jak dla języka - dla prawa nie ma momentu absolutnego bezruchu, prawo podlega tym samym przemianom i rozwojowi, jak każda inna funkcja narodu

• prawo rozwija się wraz z narodem, z nim się doskonali, a wreszcie obumiera wraz z utratą przez naród jego odrębnej osobowości

• wraz z wrostem kultury kierunki działalności narodu wydorębniają się coraz bardziej i to, co dotąd wykonywane było wspólnie, zaczyna przypadać poszcz. stanom

• takim wyodrębnionym stanem stają się z czasem prawnicy prawo uzyskuje kształt językowy, nabiera cech naukowych i przestaje żyć w świadomości całego narodu - staje się przedmiotem świadomości prawników, którzy odtąd reprezentują naród w tej jego funkcji

• byt prawa jest od tej pory sztuczny i skomplikowany, bo żyje podwójnym życiem:

1. jako część całości życia narodu - element polityczny prawa

2. jako specjalna nauka uprawiana przez prawników - element techniczny prawa

• w różnych okresach, zależnie która z zasad przeważa, prawo będzie albo prawem naturalnym (ale nie w rozumieniu prawa natury!) albo prawem wypracowanym przez naukę

• w ustroju republikańskim zasada republikańska może dłużej utrzymywać swój wpływ niż w monarchii

• ale we wszystkich czasach i ustrojach wpływ zasady naturalnej przejawia się w poszcz., pojedynczych przypadkach niezależnie od rozwoju nauki prawa - np. w miastach - w prawie dot. służby i wynajmu mieszkań

wszelkie prawo powstaje drogą zwyczajową, to znaczy jest wytwarzane najpierw przez obyczaj i przekonania narodu, a potem przez jurysprudencję, czyli zawsze przez wewn., w ukryciu działające siły, a nie przez arbitralny akt ustawodawcy

2. Czy Niemcy są przygotowani do podjęcia prac nad kodyfikacją prawa? (w: O powołaniu naszych czasów...)

• jeśliby nie było takiego przygotowania - kodeks musiałby pogroszyć stan, który chce się ulepszyć

• Bacon: czas dokonywana kodyfikacji musi przewyższać pod względem znajomości rzeczy okres poprzedni ale wątpliwości, czy tak jest - np. uznaje się, że w sztukach pięknych tak nie jest

• różne są oczekiwania prawników i nieprawników co do kodeksu - nieprawników interesuje bardziej prawo rodzinne, prawników - prawo majątkowe

• brak wielkich prawników w Niemczech XVIII w. - prawnik musi mieć dwojaki zmysł:

1. historyczny - aby mógł ostro pojąć właściwości każdej epoki i każdej formy prawnej

2. systematyczny - by mógł każde pojęcie i zasadę rozważać w ograniczonym związku i współgraniu z całością, tzn. w takim stosunku, który jedynie jest rzeczywisty i naturalny

• oznaki wskazują, że do współczesnej epoki wkroczył duch żywotności, który w przyszłości zdolny jest wznieść ją na właściwy poziom - ale póki co niewiele z tego stało się rzeczywistością

• nie ma ani jednego systemu prawa zwyczajowego (rzymsko-niemieckiego), który byłby formą oryginalną i samodzielną, a zarazem dawał żywe ujęcie materiału prawnego

• niemiecka literatura prawnicza nie dorównuje poziomowi niemieckiej literatury w ogóle jest to stosunek zupełnie odwrotny niż stosunek rzymskich prawników do rzymskiej literatury

• język niemiecki nie nadaje się do kodyfikacji - co też wskazuje na cofnięcie w dziedzinie nauki (np. w stosunku do Caroliny)

• jeśliby ktoś mimo wszystko próbował i stworzył dobre dzieło - prawdziwy sukces nie zostałby przeoczony

3. Georg Fryderyk Puchta (1798-1846)

• profesor uniwersytecki

• tajny radca Wysokiego Trybunału

• członek Komisji Kodyfikacyjnej

• przedstawiciel szkoły eklektycznej

Jego teoria prawa:

• próba pełnego rozpatrzenia motywów kierujących rzecznikami kodyfikacji niem. prawa cywilnego

• wyróżnienie 3 dróg kształtowania norm prawnych

1. ZWYCZAJOWA

2. USTAWODAWCZA

3. NAUKA PRAWA

• najpoważniejsze miejsce: prawo zwyczajowe

jest to wyraz świadomości narodu, chroniony przez wspólną wolę mieszkańców danego kraju

w tej powszechnej akceptacji tkwi siła tego prawa

wszyscy członkowie danego narodu tworzą społeczność prawną podobną do społeczności językowej i religijnej, chociaż nie wszyscy jednakowo uświadamiają sobie kształt norm zwyczajowych

więc zadaniem prawników, którzy reprezentują wyższą świadomość prawną, jest określenie kształtu i treści dawnych zwyczajów i uzmysłowienie ich społeczeństwu

• moc obowiązująca prawa stanowionego przez władzę państwową jest dużo mniejsza powinno ono mieć jedynie rolę posiłkową

• normy stanowione przez jurysprudencję - także posiłkowa rola

rola prawników sprowadza się do wyprowadzania konkretnych norm z zasad obowiązującego prawa

JEDNAK:

= mimo podkreślonej roli prawa zwyczajowego, u Puchty, bardziej niż u innych przedst. szkoły historycznej, wyeksponowana jest prawotwórcza rola państwa, które aktami swej władzy wyraża także ducha narodu

PODSUMOWANIE:

• historyzm znacznie opóźnił kodyfikację niemieckiego prawa cywilnego

• jednak ostatecznie zatriumfowały poglądy Thibaut

• 1871 przygotowanie niemieckiego kodeksu państwowego

• doktryna historyczna była archaiczna i konserwatywna, broniła świata feudalnego, ale miała też pewien dorobek:

nacisk na trwałość i ciągłość przyczynowości historycznej

eliminacja uproszczeń doktryny naturalnoprawnej

ukształtowanie odp. klimatu dla badań prawno-dogmatycznych i systematycznych badań historyczno-prawnych

1

5

---