Nowa szkoła - nominalizm
Wilhelm Ockham
Ockham był teologiem, który posiłkował się filozoficznymi doktrynami w celu wypracowania własnego sposobu rozumienia wiary chrześcijańskiej. Przyjęcie radykalnego empiryzmu zmusiło go do zredukowania rozumienia wiary do ostatecznego minimum.
Intuicja i abstrakcja
Tomasz z Akwinu przyznawał, że są dwa rodzaje zasad. Jedne są intelektualnie oczywiste, drugim przysługuje bezpośrednia pewność zmysłowa. Ockham nie wniósł tu niczego nowego. Ażeby przypisać oczywistość percepcji zmysłowej, odróżnił pojęcie oczywistości od pojęć nauki i mądrości. Nauka dotyczy tego tylko, co ogólne, poznanie zmysłowe - tego, co jednostkowe. Oczywistość może więc tyczyć się też przedmiotów jednostkowych. Oczywistość przysługuje percepcji zmysłowej na mocy faktu, że wrażenie zmysłowe jest intuicją
W doktrynie Dunsa Szkota byt intelektualnie poznawalny zawsze poprzedza poznanie - jest jego przyczyną. Ockham poprawnie wnioskował, że Duns błędnie definiował poznanie intuicyjne jako typ poznania, którego przyczyną jest istnienie i obecność przedmiotu poznania. W jego własnej doktrynie intuicyjność i abstrakcyjność są cechami, które przysługują poznaniu na mocy jego natury.
Znaki
Byt szczegółowy jest tym, co jest tylko jednością. Może być co najwyżej znakiem wskazującym na wielość. W tej mierze, w jakiej pojęcia ogólne są takimi znakami w umyśle, są one bytami szczegółowymi, których ogólność tkwi nie w bycie, a w signifikacji.
Są dwa rodzaje znaków: naturalne i konwencjonalne. Znak naturalny jest pojęciem; jest tym, co intelekt ludzki ma w umyśle, kiedy poznaje rzecz, nawet przed oznaczeniem jej obiegowym słowem. Dowodem tego, że znaki te są naturalne, jest fakt, iż są one takie same we wszystkich umysłach ludzkich. W związku z tym znakowi naturalnemu nie przysługuje inna rzeczywistość, jak tylko rzeczywistość aktu intelektu. Jest realny, ponieważ jest w umyśle jakością. Jest wytworem intelektu działającego w określony sposób w obecności przedmiotu owego wytworu. Ockham utożsamia pojęcie z subiektywnym pojmowaniem, z intencją, która jest w umyśle realną jednostkową jakością, w sposób naturalny wskazującą na wielość możliwych przedmiotów.
Ockham odrzucił rzeczywistość ogólności, redukując pojęcie ogólne do aktu rozumu. Kategorycznie odrzuca szkotystyczną naturę „formalnie różną” od jednostek. Według niego, każda różnica pozaumysłowa jest różnicą realną.
Supozycja i signifikacja
Supozycja jest przyjęciem czegoś na miejsce czegoś innego. Ockham zachowuje klasyczny podział na trzy supozycje: formalną, materialną i zwykłą, ale ostrzega, by nie ufać tym nazwom.
W supozycji materialnej nie zachodzi signifikacja. W zdaniu „człowiek jest rzeczownikiem” „człowiek” oznacza sam siebie.
Supozycja personalna zachodzi, gdy termin zastępuje rzecz oznaczaną (supozycja = signifikacja). W wyrażeniu „każdy człowiek jest zwierzęciem” termin „człowiek” oznacza jakiegokolwiek konkretnego człowieka, a nie coś, co jest wspólne wszystkim ludziom.
Supozycja zwykła wyraźnie nie pokrywa się z signifikacją. Zastępuje intencję, czyli pojęcie w umyśle, a nie to, co to pojęcie oznacza. „Człowiek jest jakimś gatunkiem” ma znaczyć: „Człowiek jest w moim umyśle pojęciem, które jest tym gatunkiem człowieka”.
Poznanie intelektualne
Filozofowie zgodnie twierdzę, że poznanie zakłada poznający podmiot i poznawany przedmiot. Wielu zakłada jednak także istnienie formy poznawczej pomiędzy nimi. Ma ona wyjaśniać przyswajanie sobie przez intelekt przedmiotu poznania, wyjaśniać, w jaki sposób przedmiot sprawia, że intelekt przechodzi z możności do aktu et caetera. Ockham podkreśla, że dla żadnego z tych powodów nie ma potrzeby przyjmowania istnienia formy poznawczej - ani w intuicyjnym poznaniu intelektualnym, ani w intuicyjnym poznaniu zmysłowym.
Byt i przyczyna
Jednoznaczność w ujęciu Ockhama jest całkowitym odwróceniem jednoznaczności w ujęciu Szkota. W szkotyzmie jednoznaczność była zakorzenioną w formalnej bytowości wspólnej natury metafizyczną jednoznacznością pojęcia. W filozofii Ockhama jest ona logiczną jednoznacznością w orzekaniu nazw. W doktrynie, w której każde pojęcie ostatecznie wskazuje na byt szczegółowy, nie ma czegoś takiego, jak jednoznaczna bądź wieloznaczna bytowość. Jedyną jednoznacznością przysługującą bytowi jest jednoznaczna orzekalność terminu, który zastępuje pojęcie bytu.
Podobne uwagi odnoszą się do przyjętego przez Ockhama pojęcia przyczyny. Według niego, przyczynowość dana jest w intuicji zmysłowej łącznie z substancjami i ich jakościami. Niczego więcej o przyczynowości nie wiemy, gdyż żadna realna rzecz nie partycypuje w naturze innej realnej rzeczy - prosta intuicja rzeczy nie może nam dać ani intuicyjnego, ani abstrakcyjnego poznania natury innej rzeczy, której nie percypowaliśmy wcześniej poprzez wrażenie zmysłowe lub poznanie umysłowe. Poznajemy, że dana rzecz jest przyczyną jakiegoś skutku wtedy, gdy widzimy, że kiedy występuje ta rzecz, zwykle pojawia się też to, co nazywamy jej skutkiem.
HISTORIA FILOZOFII ŚREDNIOWIECZNEJ