slowa - rozdzial 5, ROZDZIA� V

ROZDZIA V

Klasyfikowa

I. CO M�WI HISTORYCY

Historie idei czy nauki - przywoywane tutaj w najog�lniejszym zarysie - z dobr wiar traktuj pojawiajc si w XVII, a ju zwaszcza w XVIII wieku now dz wiedzy: jeli nie zamiar odkrycia, to co najmniej nadania niepodejrzewanego dotd zasigu i precyzji naukom o yciu. Z owym zjawiskiem tradycyjnie kojarzy si pewn liczb przyczyn i wiele istotnych manifestacji.

Wr�d r�de i motyw�w umieszcza si nowe przywileje obserwacji: moliwoci, czone z ni jakoby od czas�w Bacona, i udoskonalenia techniczne, jakie miaby wnie do niej wynalazek mikroskopu. Wymienia si r�wnie wieo zyskany presti nauk fizycznych, kt�re su za model racjonalnoci: poniewa, dziki eksperymentom i teorii, moliwa staa si analiza praw ruchu albo odbicia promienia wiata, czy nie jest czym normalnym poszukiwanie - poprzez eksperymenty, obserwacje i rachunek - praw, kt�re bd organizoway bardziej zoon, cho pokrewn dziedzin istot ywych? Mechanizm kartezjaski, kt�ry z biegiem czasu sta si zawad, miaby najpierw posuy za narzdzie transferu, p�niej za, troch wbrew sobie, prowadzi od racjonalnoci mechanicystycznej do odkrycia innej racjonalnoci, waciwej istotom ywym. Ponadto wr�d przyczyn historycy idei umieszczaj, troch bezadnie, i inne wzgldy: zyski ekonomiczne z uprawy roli - wiadectwem s tu fizjokraci, ale r�wnie pierwsze sukcesy agronomii; w p� drogi midzy ekonomi a teori zaciekawienie egzotycznymi rolinami i zwierztami, kt�re pr�buje si aklimatyzowa i kt�rych opis�w, grawiur i pr�bek dostarczaj wielkie wyprawy badawcze i eksploracyjne - Tourneforta na Bliski Wsch�d czy Adansona do Senegalu; nade wszystko za etyczn waloryzacj natury wraz z caym, zasadniczo dwuznacznym ruchem, zgodnie z kt�rym i arystokrata, i mieszczanin „inwestuje” pienidze i uczucia w ziemi, tak dugo zaniedbywan przez epoki poprzednie. W samym sercu XVIII wieku Rousseau herboryzuje.

Do rejestru przejaw�w historycy wpisuj nastpnie r�norodne formy, jakie przyjmoway te nowe nauki o yciu, i - jak si powiada - „ducha”, kt�ry je oywia. Najpierw zatem byyby one, pod wpywem Descartes'a, mechanicystyczne, i to a do koca XVII wieku; z kolei miayby je naznacza pierwsze, sabo jeszcze zarysowane wysiki chemii, cho przez cay XVIII wiek tematy witalistyczne cieszyyby si pierwszestwem, by doprowadzi wreszcie do powstania jednolitej doktryny - owego „witalizmu”, kt�ry w niewiele r�nicych si od siebie postaciach gosz Bordeu i Barthez w Montpellier, Blumenbach w Niemczech, Diderot i p�niej Bichat w Paryu. W owych r�norodnych porzdkach teoretycznych miayby si pojawia prawie zawsze te same pytania, za kadym razem otrzymujc odmienne odpowiedzi: o moliwo klasyfikacji istot ywych, gdzie jedni, jak Linneusz, utrzymuj, e ca natur mona obj taksonomi, drudzy, jak Buffon - e jest ona zbyt r�norodna i bogata, by zmieci si w tak sztywnym obramowaniu; o proces podzenia, gdzie ci bardziej mechanistyczni s stronnikami preformizmu, inni za wierz w specyficzny rozw�j zarodka; o analiz funkcji yciowych (krwiobieg po Harveyu, odczuwanie, motoryczno i, pod koniec wieku, oddychanie).

Owe problemy i zrodzone przez nie dyskusje stawiaj przed historykami zadanie rekonstrukcji wielkich debat, o kt�rych m�wiono, e podzieliy opinie i namitnoci ludzi, a nawet ich spos�b mylenia. Zamierza si w ten spos�b odnale zarys wielkiego konfliktu midzy teologi, kt�ra umieszcza w kadym wcieleniu i we wszystkich jego ruchach opatrzno Bo, jej proste, tajemne i opiekucze drogi, a nauk, kt�ra pr�buje ju definiowa autonomi natury. Odnajduje si tu r�wnie sprzeczno midzy nauk zbytnio przywizan do dawniejszego pierwszestwa astronomii, mechaniki i optyki a nauk now, kt�ra zaczyna podejrzewa, e na obszarze ycia istnieje co nieredukowalnego i specyficznego. Wreszcie historycy widz, e jak gdyby na ich oczach zarysowuje si opozycja midzy tymi, kt�rzy wierz w niezmienno natury - na spos�b Tourneforta i zwaszcza Linneusza - a tymi, kt�rzy wraz z Bonnetem, Beno�tem de Maillet i Diderotem przeczuwaj ju wielk moc kreacyjn ycia, jego niewyczerpywaln wadz transformacji, jego plastyczno i �w dryf, poprzez kt�ry zanurza ono wszystkie swoje twory, wliczajc w to i nas samych, w czasie, kt�rego nikt nie jest panem. Na wiele lat przed Darwinem i nawet przed Lamarckiem wielka dyskusja ewolucjonistyczna miaaby zosta otwarta przez Telliameda, Palingenezj i Sen d'Alemberta. Mechanizm i teologia, wspierajce si wzajemnie i bez przerwy przeczce sobie, utrzymywayby wiek klasyczny w pobliu jego r�da - po stronie Descartes'a i Malebranche'a; z drugiej strony irreligijno i niejasne jeszcze przeczucie ycia, czy to w konflikcie (jak u Bonneta), czy we wsp�dziaaniu (jak u Diderota), kierowayby go ku najbliszej przyszoci: ku owemu wiekowi XIX, o kt�rym sdzi si, e niejasnym jeszcze i skrpowanym tendencjom XVIII wieku przyni�s racjonalne i pozytywne spenienie w nauce o yciu; a ona nie musiaaby ju powica racjonalizmu, aby w gbi swej wiadomoci podtrzymywa specyficzno ywych istot i owo niejasne ciepo, krce midzy nimi - obiektami naszego poznania - a nami, kt�rych zadaniem jest ich poznawanie.

Nie warto wraca do ukrytych zaoe tej metody. Wystarczy pokaza tu ich konsekwencje: trudna do uchwycenia sie powiza, obejmujca tak r�norodne poszukiwania, jak wysiki taksonomiczne i obserwacje mikroskopowe; konieczno uznawania za fakt obiektywny konfliktu midzy zwolennikami a przeciwnikami niezmiennoci gatunk�w albo midzy stronnikami metody a wyznawcami systemu; nieuchronny podzia wiedzy na dwa wtki, kt�re przeplataj si, cho s sobie obce - pierwszy wyznaczao to, co wiedziano skdind (dziedzictwo arystotelejskie bd scholastyczne, waga kartezjanizmu, presti Newtona), drugi to, czego jeszcze nie wiedziano (ewolucja, specyficzno ycia, pojcie organizmu); przede wszystkim za korzystanie z kategorii, kt�re s cakowicie anachroniczne w stosunku do tej wiedzy. Ci, kt�rzy chc tworzy historie biologii w XVIII wieku, nie zdaj sobie sprawy, e biologia nie istniaa i e wykr�j wiedzy, tak nam bliski od stu pidziesiciu lat, nic nie znaczy w okresie wczeniejszym. A pow�d tego, e biologia bya nieznana, jest bardzo prosty: nie istniao samo ycie. Istniay jedynie istoty ywe i objawiay si poprzez sie wiedzy tworzonej w historii naturalnej.

II. HISTORIA NATURALNA

Jak wiek klasyczny definiowa dziedzin „historii naturalnej”, kt�rej oczywisto i nawet jedno sama wydaj nam si dzisiaj tak odlege i prawie odesze w mrok? Czym jest to pole, gdzie natura pojawia si na tyle blisko siebie, by jednostki, kt�re zawiera, mogy podlega klasyfikacji, i na tyle daleko, by naleao to czyni na drodze analizy i refleksji?

Ma si wraenie - czsto zreszt wypowiadane - e historia natury musiaa si pojawi wraz z upadkiem mechanizmu kartezjaskiego. Gdy w kocu okazao si, e nie spos�b podporzdkowa caego wiata prawom ruchu prostoliniowego, gdy zoono roliny i zwierzcia daa wystarczajcy odp�r prostym formom substancji rozcigej, nieuniknione byo, e natura objawi swoje osobliwe bogactwo; drobiazgowa obserwacja istot ywych miaaby zrodzi si w miejscu, kt�re przed chwil opuci kartezjanizm. Niestety, rzeczy nie maj si tak prosto. Niewykluczone - naleaoby to jeszcze sprawdzi - e pewna nauka rodzi inn nauk, nigdy natomiast nauka nie rodzi si z braku innej nauki, z jej upadku czy przeszk�d, z jakimi si zetkna. De facto moliwo historii naturalnej - wraz z Rayem, Jonstonem, Krzysztofem Knautem - jest wsp�czesna kartezjanizmowi, a nie jego upadkowi. Ta sama episteme nadawaa prawomocno i mechanice od Descartes'a po d'Alemberta, i historii naturalnej od Tourneforta po Daubentona.

Do pojawienia si historii naturalnej �h_c _____e______€________Ip__�“__________________�Y__k________________________________�__\____�__\___\__-__________'_______'_______'_______'_______'_______'_______'_______'_____&'__@___f'_______'______�'__s___ '______†'______'______'______'______'______'______'______'______�'______�'______�'______�'______�'______�'_______“__X___i“__7___�'_______________________'______'_____________'______'______________________'______'______�'______'_______'_______'______'______________________ '______'______'______'______'_______'______'_______'______'______'______________�^š�_f�__'_______'_______'_______'_______'_______'______'______'______'______'____________________________________________________________________________________________ROZDZIA VKlasyfikowaI. CO M�WI HISTORYCY Historie idei czy nauki - przywoywane tutaj w najog�lniejszym zarysie - z dobr wiar traktuj pojawiajc si w XVII, a ju zwaszcza w XVIII wieku now dz wiedzy: jeli nie zamiar odkrycia, to co najmniej nadania niepodejrzewanego dotd zasigu i precyzji naukom o yciu. Z owym zjawiskiem tradycyjnie kojarzy si pewn liczb przyczyn i wiele istotnych manifestacji. Wr�d r�de i motyw�w umieszcza si nowe przywileje obserwacji: moliwoci, czone z ni jakoby od czas�w Bacona, i udoskonalenia techniczne, jakie miaby wnie do niej wynalazek mikroskopu. Wymienia si r�wnie wieo zyskany presti nauk fizycznych, kt�re su za model racjonalnoci: poniewa, dziki eksperymentom i teorii, moliwa staa si analiza praw ruchu albo odbicia promienia wiata, czy nie jest czym normalnym poszukiwanie - poprzez eksperymenty, obserwacje i rachunek - praw, kt�re bd organizoway bardziej zoon, cho pokrewn dziedzin istot ywych? Mechanizm kartezjaski, kt�ry z biegiem czasu sta si zawad, miaby najpierw posuy za narzdzie transferu, p�niej za, troch wbrew sobie, prowadzi od racjonalnoci mechanicystycznej do odkrycia innej racjonalnoci, waciwej istotom ywym. Ponadto wr�d przyczyn historycy idei umieszczaj, troch bezadnie, i inne wzgldy: zyski ekonomiczne z uprawy roli - wiadectwem s tu fizjokraci, ale r�wnie pierwsze sukcesy agronomii; w p� drogi midzy ekonomi a teori zaciekawienie egzotycznymi rolinami i zwierztami, kt�re pr�buje si aklimatyzowa i kt�rych opis�w, grawiur i pr�bek dostarczaj wielkie wyprawy badawcze i eksploracyjne - Tourneforta na Bliski Wsch�d czy Adansona do Senegalu; nade wszystko za etyczn waloryzacj natury wraz z caym, zasadniczo dwuznacznym ruchem, zgodnie z kt�rym i arystokrata, i mieszczanin „inwestuje” pienidze i uczucia w ziemi, tak dugo zaniedbywan przez epoki poprzednie. W samym sercu XVIII wieku Rousseau h^erboryzuje. Do rejestru przejaw�w historycy wpisuj nastpnie r�norodne formy, jakie przyjmoway te nowe nauki o yciu, i - jak si powiada - „ducha”, kt�ry je oywia. Najpierw zatem byyby one, pod wpywem Descartes'a, mechanicystyczne, i to a do koca XVII wieku; z kolei miayby je naznacza pierwsze, sabo jeszcze zarysowane wysiki chemii, cho przez cay XVIII wiek tematy witalistyczne cieszyyby si pierwszestwem, by doprowadzi wreszcie do powstania jednolitej doktryny - owego „witalizmu”, kt�ry w niewiele r�nicych si od siebie postaciach gosz Bordeu i Barthez w Montpellier, Blumenbach w Niemczech, Diderot i p�niej Bichat w Paryu. W owych r�norodnych porzdkach teoretycznych miayby si pojawia prawie zawsze te same pytania, za kadym razem otrzymujc odmienne odpowiedzi: o moliwo klasyfikacji istot ywych, gdzie jedni, jak Linneusz, utrzymuj, e ca natur mona obj taksonomi, drudzy, jak Buffon - e jest ona zbyt r�norodna i bogata, by zmieci si w tak sztywnym obramowaniu; o proces podzenia, gdzie ci bardziej mechanistyczni s stronnikami preformizmu, inni za wierz w specyficzny rozw�j zarodka; o analiz funkcji yciowych (krwiobieg po Harveyu, odczuwanie, motoryczno i, pod koniec wieku, oddychanie). Owe problemy i zrodzone przez nie dyskusje stawiaj przed historykami zadanie rekonstrukcji wielk�h_c _____e______€________Ip__�“__________________�Y__k________________________________�__\____�__\___\__-__________'_______'_______'_______'_______'_______'_______'_______'_____&'__@___f'_______'______�'__s___ '______†'______'______'______'______'______'______'______'______�'______�'______�'______�'______�'______�'_______“__X___i“__7___�'_______________________'______'_____________'______'______________________'______'______�'______'_______'_______'______'______________________ '______'______'______'______'_______'______'_______'______'______'______________�š�_f�__'_______'_______'_______'_______'_______'______'______'______'______'____________________________________________________________________________________________ROZDZIA VKlasyfikowaI. CO M�WI HISTORYCY Historie idei czy nauki - przywoywane tutaj w najog�lniejszym zarysie - z dobr wiar traktuj pojawiajc si w XVII, a ju zwaszcza w XVIII wieku now dz wiedzy: jeli nie zamiar odkrycia, to co najmniej nadania niepodejrzewanego dotd zasigu i precyzji naukom o yciu. Z owym zjawiskiem tradycyjnie kojarzy si pewn liczb przyczyn i wiele istotnych manifestacji. Wr�d r�de i motyw�w umieszcza si nowe przywileje obserwacji: moliwoci, czone z ni jakoby od czas�w Bacona, i udoskonalenia techniczne, jakie miaby wnie do niej wynalazek mikroskopu. Wymienia si r�wnie wieo zyskany presti nauk fizycznych, kt�re su za model racjonalnoci: poniewa, dziki eksperymentom i teorii, moliwa staa si analiza praw ruchu albo odbicia promienia wiata, czy nie jest czym normalnym poszukiwanie - poprzez eksperymenty, obserwacje i rachunek - praw, kt�re bd organizoway bardziej zoon, cho pokrewn dziedzin istot ywych? Mechanizm kartezjaski, kt�ry z biegiem czasu sta si zawad, miaby najpierw posuy za narzdzie transferu, p�niej za, troch wbrew sobie, prowadzi od racjonalnoci mechanicystycznej do odkrycia innej racjonalnoci, waciwej istotom ywym. Ponadto wr�d przyczyn historycy idei umieszczaj, troch bezadnie, i inne wzgldy: zyski ekonomiczne z uprawy roli - wiadectwem s tu fizjokraci, ale r�wnie pierwsze sukcesy agronomii; w p� drogi midzy ekonomi a teori zaciekawienie egzotycznymi rolinami i zwierztami, kt�re pr�buje si aklimatyzowa i kt�rych opis�w, grawiur i pr�bek dostarczaj wielkie wyprawy badawcze i eksploracyjne - Tourneforta na Bliski Wsch�d czy Adansona do Senegalu; nade wszystko za etyczn waloryzacj natury wraz z caym, zasadniczo dwuznacznym ruchem, zgodnie z kt�rym i arystokrata, i mieszczanin „inwestuje” pienidze i uczucia w ziemi, tak dugo zaniedbywan przez epoki poprzednie. W samym sercu XVIII wieku Rousseau herboryzuje. Do rejestru przejaw�w historycy wpisuj nastpnie r�norodne formy, jakie przyjmoway te nowe nauki o yciu, i - jak si powiada - „ducha”, kt�ry je oywia. Najpierw zatem byyby one, pod wpywem Descartes'a, mechanicystyczne, i to a do koca XVII wieku; z kolei miayby je naznacza pierwsze, sabo jeszcze zarysowane wysiki chemii, cho przez cay XVIII wiek tematy witalistyczne cieszyyby si pierwszestwem, by doprowadzi wreszcie do powstania jednolitej doktryny - owego „witalizmu”, kt�ry w niewiele r�nicych si od siebie postaciach gosz Bordeu i Barthez w Montpellier, Blumenbach w Niemczech, Diderot i p�niej Bichat w Paryu. W owych r�norodnych porzdkach teoretycznych miayby si pojawia prawie zawsze te same pytania, za kadym razem otrzymujc odmienne odpowiedzi: o moliwo klasyfikacji istot ywych, gdzie jedni, jak Linneusz, utrzymuj, e ca natur mona obj taksonomi, drudzy, jak Buffon - e jest ona zbyt r�norodna i bogata, by zmieci si w tak sztywnym obramowaniu; o proces podzenia, gdzie ci bardziej mechanistyczni s stronnikami preformizmu, inni za wierz w specyficzny rozw�j zarodka; o analiz funkcji yciowych (krwiobieg po Harveyu, odczuwanie, motoryczno i, pod koniec wieku, oddychanie). Owe problemy i zrodzone przez nie dyskusje stawiaj przed historykami zadanie rekonstrukcji wielkznego zmienia si odczuwanie czasu, przeszoci i gbi historii, ile pokazuj spos�b, w jaki do istniejcego jzyka i lad�w, kt�re w sobie zawar, wprowadza si tego samego rodzaju porzdek, co por�d istot ywych. W tym poklasyfikowanym czasie, w pokratkowanym i uprzestrzennionym stawaniu si historycy XIX wieku zaczn wreszcie pisa „prawdziw” histori - to znaczy histori wyzwolon z klasycznego racjonalizmu, z jego ordynacji i teodycei, przywr�con gwatownej irupcji czasu.

III. STRUKTURA

Tak rozplanowana i pojmowana historia naturalna ma za warunek moliwoci przynaleno rzeczy i jzyka do reprezentacji, cho moe zaistnie dopiero w�wczas, gdy rzeczy i jzyk zostan oddzielone. Bdzie musiaa zatem zmniejsza dystans midzy nimi, aby sprowadzi jzyk w poblie spojrzenia, a ogldane rzeczy w poblie s�w. Historia naturalna jest niczym wicej ni nazywaniem tego, co widzialne. Std jej pozorna prostota i postawa, kt�ra z daleka moe uchodzi za naiwn, tak bardzo jest nieskomplikowana i narzucana przez oczywisto rzeczy. Mona odnie wraenie, e wraz z Tournefortem, Linneuszem czy Buffonem zaczto wreszcie m�wi o tym, co od zawsze byo widziane, ale pozostawao nieme ze wzgldu na nieuchronne roztargnienie wzroku. W istocie za wcale nie znikna tysicletnia nieuwaga, ale ukonstytuowao si nowe pole widzialnoci w caym swoim bogactwie.

Nie dlatego historia naturalna staa si moliwa, e patrzono lepiej i bliej. Penoprawnie mona wrcz twierdzi, e jeli nawet wiek klasyczny nie stara si usilnie jak najmniej widzie, to przynajmniej dobrowolnie ogranicza pole swojego dowiadczenia. Od XVII wieku obserwacja jest zmysowym poznaniem, kt�remu przypisywane s cile negatywne warunki. To oczywicie wykluczenie tego, co zasyszane, ale r�wnie wykluczenie smaku i zapachu, poniewa ze wzgldu na swoj nieokrelono i zmienno nie pozwalaj one na analiz wyodrbnionych element�w, kt�ra byaby do przyjcia przez wszystkich. To cise ograniczenie dotyku do wyznaczania paru w miar oczywistych opozycji (na przykad gadkoci i chropowatoci); to prawie cakowite uprzywilejowanie wzroku, kt�ry jest zmysem tego, co oczywiste i przestrzenne, a tym samym pozwala na analiz partes extra partes akceptowan przez wszystkich - lepiec w XVIII wieku moe by zatem geometr, nie zostanie naturalist. Na dodatek nie wszystko, co roztacza si przed oczyma, jest wykorzystywane: w szczeg�lnoci kolory nie mog by podstaw uytecznych por�wna. Pole widzialnoci, gdzie zacznie wada obserwacja, jest tym, co pozostaje po owych wykluczeniach: to widzialno uwolniona od zmysowego ciaru i podobna malowidom en grisaille. I wanie w o wiele wikszym stopniu to pole, a nie powane wreszcie traktowanie samych rzeczy, okrela warunek moliwoci historii naturalnej i pojawienie si w niej przefiltrowanych obiekt�w: linii, powierzchni, ksztat�w, wypukoci.

Kto powie moe, e uycie mikroskopu kompensuje te ograniczenia i e jeli nawet zmysowe dowiadczenie zamykao si na obszar swoich najbardziej wtpliwych przejaw�w, rozszerzao si na nowe obiekty obserwacji technicznie kontrolowanej. Faktycznie za ten sam zesp� warunk�w negatywnych ograniczy dziedzin dowiadczenia i umoliwi wykorzystanie narzdzi optycznych. Aby podj lepsz obserwacj za pomoc soczewki, trzeba zrezygnowa z poznania przez inne zmysy i przez to, co zasyszane. Zmiana skali na poziomie spojrzenia winna mie wiksz warto ni korelacje midzy r�norodnymi wiadectwami, jakie wnosz wraenia, lektury i wykady. Jeli nieograniczone pogbianie widzialnoci na jej wasnym obszarze coraz lepiej obejmuje si wzrokiem za pomoc mikroskopu, mikroskop nie zyskuje przez to peni praw. Czego najlepszym dowodem jest fakt, e instrumenty optyczne byy uywane przede wszystkim przy rozwizywaniu problem�w podzenia, to znaczy przy odkrywaniu, jak ksztaty, ukady i proporcje waciwe osobnikom dorosym i ich rodzajowi bywaj przekazywane kolejnym pokoleniom, zachowujc przy tym rygorystyczn tosamo. Mikroskop by wykorzystywany nie po to, aby przekracza granice fundamentalnej dziedziny widzialnoci, ale rozwizywa jeden ze stawianych przez ni problem�w - podtrzymywanie widzialnych form w kolejnych generacjach. Uycie mikroskopu opierao si na pozainstrumentalnym stosunku rzeczy i wzroku. Stosunku, kt�ry okrela historia naturalna. Czy Linneusz nie m�wi, e przeznaczeniem Naturalia, w przeciwiestwie do Coelestia i Elementa, jest bezporedni ogld zmysowy? Tournefort uwaa za, e przy poznawaniu rolin przydaje si bardziej analizowanie ich „tak, jak przedstawiaj si oczom”, ni „wyliczanie kadej z odmian z nabon drobiazgowoci”.

Obserwowa - to zatem zadowala si widzeniem. Widzie systematycznie niewiele rzeczy. Widzie to, co w nieco bezadnym bogactwie reprezentacji moe by analizowane, uznane przez wszystkich i nazwane imieniem, kt�re kady zrozumie: „Wszelkie niejasne podobiestwa - powiada Linneusz - przynosz jedynie wstyd sztuce”. Rozwinite w przestrzeni, wyzbyte wszelkich odwzorowa i pozbawione nawet kolor�w reprezentacje wizualne bd wreszcie mogy zaoferowa historii naturalnej to, co stanowi jej waciwy obiekt - obiekt, kt�ry historia naturalna wprowadzi nastpnie do dobrze zbudowanego, bien fait, systemu jzykowego, jaki zamierza stworzy. A obiektem tym jest rozcigo, kt�ra konstytuuje byty naturalne - rozcigo, kt�ra przybiera posta czterech zmiennych. I tylko czterech: ksztat element�w skadowych, ilo tych element�w, spos�b ich wzajemnego rozmieszczenia w przestrzeni i relatywna wielko kadego z nich. Jak powiada Linneusz w kapitalnym tekcie, „kada nota winna by wyprowadzona z liczby, figury, proporcji i sytuacji”. Kiedy na przykad bdzie si badao narzdy pciowe roliny, niezbdnym i wystarczajcym warunkiem stanie si wyliczenie prcik�w i supka (bd ewentualnie stwierdzenie ich braku), okrelenie, jakie ksztaty one przyjmuj i wedug jakiej figury geometrycznej rozmieszczone s w kwiecie (koo, szeciobok, tr�jkt) oraz jaka jest ich wielko w stosunku do innych organ�w. Owe cztery zmienne, kt�re przykada si w ten sam spos�b do piciu czci roliny - korzeni, odygi, lici, kwiat�w, owoc�w - na tyle dobrze precyzuj ukazywan w reprezentacji rozcigo, e mona j bdzie wyartykuowa w opisie akceptowanym przez wszystkich: kady bdzie m�g dokonywa takiego samego opisu indywiduum i vice versa, dysponujc tym opisem, kady rozpozna odpowiadajce mu indywidua. W owej fundamentalnej artykulacji widzialnoci dokona si pierwsze zblienie rzeczy i jzyka w spos�b, kt�ry wykluczy wszelk niepewno.

Kada, wizualnie wyr�niona, cz roliny czy zwierzcia daje si zatem opisa o tyle, o ile przyjmuje cztery serie wartoci. Owe cztery wartoci, kt�re dotycz organu bd elementu i determinuj go, Botanicy nazywaj jego struktur. „Przez struktur czci rolin rozumiemy kompozycj i poczenie fragment�w, kt�re tworz jej korpus”. Pozwala ona natychmiast opisywa to, co si widzi, i to na dwa sposoby, ani sprzeczne, ani wzajemnie si wykluczajce. Liczb czy wielko zawsze mona wyznaczy rachunkiem czy mierzeniem; wyraa si je zatem w terminach ilociowych. Natomiast formy i ukady musz by opisywane na innej drodze: bd przez rozpoznawanie w nich form geometrycznych, bd przez analogie, kt�re wszelako winny mie „najwiksz oczywisto”. W ten spos�b nawet zoone formy mona opisywa na zasadzie ich widzialnego odwzorowania ciaa ludzkiego, kt�re suy za rezerwuar modelom widzialnoci i ustanawia spontaniczn wi midzy tym, co mona zobaczy, a tym, co mona powiedzie.

Ograniczajc i filtrujc to, co widzialne, struktura pozwala wpisa je w jzyk. Dziki niej caa widzialno zwierzcia czy roliny wkracza w gotowy na jej przyjcie dyskurs. By moe nawet w kocu zdarza si jej samej objawi spojrzeniu poprzez sowa, jak w kaligramach botanicznych, o kt�rych marzy Linneusz. Chcia on, aby porzdek opisu, podzia na paragrafy, a nawet jednostki typograficzne reprodukoway ksztat samej roliny. By zmienne tekstu - jego ksztat, ukad i jako - miay wegetatywn struktur. „Dobrze jest i w lady natury: zmierza od Korzenia do odyg, do Ogonk�w, do Lici, do Szypuek, do Kwiat�w”. Naleaoby zatem podzieli opis na tyle akapit�w, ile istnieje czci w rolinie, drukowa wielkimi literami to, co dotyczy czci g�wnych, maymi za analiz „czci czci”. Do tego, na podobiestwo rysownika, kt�ry dopenia szkic gr wiatocienia, dorzucioby si wszystko, co skdind wiadomo o rolinie: „Adombracja bdzie zawieraa pen histori roliny, mianowicie jej nazwy, struktur, zewntrzny wygld, natur, uyteczno”. Przeniesiona do jzyka, rolina odcisna si w nim i, na oczach czytelnika, odzyskuje pierwotny ksztat. Ksika staje si zielnikiem struktur. I nie m�wcie mi, e to fanaberie systematyka, kt�re reprezentuj tylko wycinek historii naturalnej. U Buffona, kt�ry by nieustannym adwersarzem Linneusza, istnieje ta sama struktura i odgrywa t sam rol: „Metoda pogldowa dotyczy bdzie formy, wielkoci, r�norodnych czci, ich liczby, pooenia i samej substancji rzeczy”. Buffon i Linneusz rozwizuj t sam krzy�wk; ich wzrok styka si z rzeczami w tych samych miejscach; te same czarne pola zagospodarowuj niewidzialno, w te same jasne i wydzielone kratki wpisuje si sowa.

To, co reprezentacja przedstawia niejasno i w symultanicznej postaci, dziki strukturze podlega analizie i przez to staje si moliwe do ujcia w linearnym potoku mowy. Bo i w rzeczy samej deskrypcja w stosunku do obiektu, na kt�ry si patrzy, jest tym samym, co zdanie w stosunku do reprezentacji, kt�r wyraa: ustanawianiem, krok po kroku, serii. Warto jednak przypomnie, e jzyk w empirycznym ksztacie implikowa dwie teorie: zdania i artykulacji. Zdanie samo w sobie pozostawao puste; artykulacja natomiast formowaa prawdziwy dyskurs dopiero w�wczas, gdy wizaa si z jawn lub skryt funkcj sowa „by”. Historia naturalna jest nauk, to znaczy systemem jzykowym, na dodatek umotywowanym i bien fait: jej tok zdaniowy jest penoprawn artykulacj; ustanawianie linearnych serii element�w wykrawa tu reprezentacj w spos�b oczywisty i uniwersalny. Podczas gdy ta sama reprezentacja rodzi znaczc ilo odmiennych zda, bo obejmujce j nazwy artykuuje si na r�ne sposoby, jedno i to samo zwierz, jedna i ta sama rolina bd opisywane w identyczny spos�b, o ile midzy reprezentacj a jzykiem bdzie rzdzia struktura. Teoria struktury, obejmujca cao historii naturalnej w epoce klasycznej, kae odgrywa analogiczne role funkcjom, jakie w w tym samym czasie peniy zdanie i artykulacja.

Z tego wzgldu wie moliwo historii naturalnej z mathesis. Sprowadza bowiem w istocie cae pole tego, co widzialne, do systemu zmiennych, kt�re jeli nawet nie przyjmuj liczbowych wartoci, to s doskonale jasne i zawsze wyczerpujce za spraw doskonaego opisu. Mona zatem wr�d byt�w naturalnych ustala system identycznoci i porzdek r�nic. Adanson uwaa, e kt�rego dnia uzna si Botanik za nauk cile matematyczn i jej problemy wolno bdzie stawia na wz�r algebry czy geometrii: „znajdowa draliwy punkt, kt�ry wyznacza lini podziau czy przejcia midzy rodzinami wierzbnicy a wiciokrzew�w”, bd te odkry rodzaj rolin (niewane, dzikich czy domowych), kt�re zajmuj zoty rodek midzy rodzin Toinowatych a Og�recznikami. Wielki acuch byt�w na powierzchni globu pojawia si, dziki strukturze, i w sukcesji jzyka deskryptywnego, i na polu uniwersalnej mathesis, kt�ra bdzie og�ln nauk o adzie i porzdku. Ten konstytutywny i zoony zwizek powstaje z pozornie prostego opisu widzialnoci.

Wszystko to ma wielk wano przy okrelaniu przedmiotu historii naturalnej. Dany jest on dziki powierzchniom i liniom, a nie dziki funkcjom czy niewidzialnym tkankom. Rolin czy zwierz postrzega si nie jako jedno organiczn, ale poprzez widzialny wykr�j narzd�w. To apy i kopyta, kwiaty i owoce, dopiero potem oddychanie i pyny wewntrzne. Historia naturalna przemierza przestrze zmiennych widzialnych, symultanicznych i wsp�istniejcych, kt�rych nie czy wewntrzny stosunek z�h_c _____e______€________Ip__�“__________________�Y__k________________________________�__\____�__\___\__-__________'_______'_______'_______'_______'_______'_______'_______'_____&'__@___f'_______'______�'__s___ '______†'______'______'______'______'______'______'______'______�'______�'______�'______�'______�'______�'_______“__X___i“__7___�'_______________________'______'_____________'______'______________________'______'______�'______'_______'_______'______'______________________ '______'______'______'______'_______'______'_______'______'______'______________�š�_f�__'_______'_______'_______'_______'_______'______'______'______'______'____________________________________________________________________________________________ROZDZIA VKlasyfikowaI. CO M�WI HISTORYCY Historie idei czy nauki - przywoywane tutaj w najog�lniejszym zarysie - z dobr wiar traktuj pojawiajc si w XVII, a ju zwaszcza w XVIII wieku now dz wiedzy: jeli nie zamiar odkrycia, to co najmniej nadania niepodejrzewanego dotd zasigu i precyzji naukom o yciu. Z owym zjawiskiem tradycyjnie kojarzy si pewn liczb przyczyn i wiele istotnych manifestacji. Wr�d r�de i motyw�w umieszcza si nowe przywileje obserwacji: moliwoci, czone z ni jakoby od czas�w Bacona, i udoskonalenia techniczne, jakie miaby wnie do niej wynalazek mikroskopu. Wymienia si r�wnie wieo zyskany presti nauk fizycznych, kt�re su za model racjonalnoci: poniewa, dziki eksperymentom i teorii, moliwa staa si analiza praw ruchu albo odbicia promienia wiata, czy nie jest czym normalnym poszukiwanie - poprzez eksperymenty, obserwacje i rachunek - praw, kt�re bd organizoway bardziej zoon, cho pokrewn dziedzin istot ywych? Mechanizm kartezjaski, kt�ry z biegiem czasu sta si zawad, miaby najpierw posuy za narzdzie transferu, p�niej za, troch wbrew sobie, prowadzi od racjonalnoci mechanicystycznej do odkrycia innej racjonalnoci, waciwej istotom ywym. Ponadto wr�d przyczyn historycy idei umieszczaj, troch bezadnie, i inne wzgldy: zyski ekonomiczne z uprawy roli - wiadectwem s tu fizjokraci, ale r�wnie pierwsze sukcesy agronomii; w p� drogi midzy ekonomi a teori zaciekawienie egzotycznymi rolinami i zwierztami, kt�re pr�buje si aklimatyzowa i kt�rych opis�w, grawiur i pr�bek dostarczaj wielkie wyp^rawy badawcze i eksploracyjne - Tourneforta na Bliski Wsch�d czy Adansona do Senegalu; nade wszystko za etyczn waloryzacj natury wraz z caym, zasadniczo dwuznacznym ruchem, zgodnie z kt�rym i arystokrata, i mieszczanin „inwestuje” pienidze i uczucia w ziemi, tak dugo zaniedbywan przez epoki poprzednie. W samym sercu XVIII wieku Rousseau herboryzuje. Do rejestru przejaw�w historycy wpisuj nastpnie r�norodne formy, jakie przyjmoway te nowe nauki o yciu, i - jak si powiada - „ducha”, kt�ry je oywia. Najpierw zatem byyby one, pod wpywem Descartes'a, mechanicystyczne, i to a do koca XVII wieku; z kolei miayby je naznacza pierwsze, sabo jeszcze zarysowane wysiki chemii, cho przez cay XVIII wiek tematy witalistyczne cieszyyby si pierwszestwem, by doprowadzi wreszcie do powstania jednolitej doktryny - owego „witalizmu”, kt�ry w niewiele r�nicych si od siebie postaciach gosz Bordeu i Barthez w Montpellier, Blumenbach w Niemczech, Diderot i p�niej Bichat w Paryu. W owych r�norodnych porzdkach teoretycznych miayby si pojawia prawie zawsze te same pytania, za kadym razem otrzymujc odmienne odpowiedzi: o moliwo klasyfikacji istot ywych, gdzi^e jedni, jak Linneusz, utrzymuj, e ca natur mona obj taksonomi, drudzy, jak Buffon - e jest ona zbyt r�norodna i bogata, by zmieci si w tak sztywnym obramowaniu; o proces podzenia, gdzie ci bardziej mechanistyczni s stronnikami preformizmu, inni za wierz w specyficzny rozw�j zarodka; o analiz funkcji yciowych (krwiobieg po Harveyu, odczuwanie, motoryczno i, pod koniec wieku, oddychanie). Owe problemy i zrodzone przez nie dyskusje stawiaj przed historykami zadanie rekonstrukcji wielk�h_c _____e______€________Ip__�“__________________�Y__k________________________________�__\____�__\___\__-__________'_______'_______'_______'_______'_______'_______'_______'_____&'__@___f'_______'______�'__s___ '______†'______'_____'______'______'______'______'______'______�'______�'______�'______�'______�'______�'_______“__X___i“__7___�'_______________________'______'_____________'______'______________________'______'______�'______'_______'_______'______'______________________ '______'______'______'______'_______'______'_______'______'______'______________�š�_f�__'_______'_______'_______'_______'_______'______'______'______'______'____________________________________________________________________________________________ROZDZIA VKlasyfikowaI. CO M�WI HISTORYCY Historie idei czy nauki - przywoywane tutaj w najog�lniejszym zarysie - z dobr wiar traktuj pojawiajc si w XVII, a ju zwaszcza w XVIII wieku now dz wiedzy: jeli nie zamiar odkrycia, to co najmniej nadania niepodejrzewanego dotd zasigu i precyzji naukom o yciu. Z owym zjawiskiem tradycyjnie kojarzy si pewn liczb przyczyn i wiele istotnych manifestacji. Wr�d r�de i motyw�w umieszcza si nowe przywileje obserwacji: moliwoci, czone z ni jakoby od czas�w Bacona, i udoskonalenia techniczne, jakie miaby wnie do niej wynalazek mikroskopu. Wymienia si r�wnie wieo zyskany presti nauk fizycznych, kt�re su za model racjonalnoci: poniewa, dziki eksperymentom i teorii, moliwa staa si analiza praw ruchu albo odbicia promienia wiata, czy nie jest czym normalnym poszukiwanie - poprzez eksperymenty, obserwacje i rachunek - praw, kt�re bd organizoway bardziej zoon, cho pokrewn dziedzin istot ywych? Mechanizm kartezjaski, kt�ry z biegiem czasu sta si zawad, miaby najpierw posuy za narzdzie transferu, p�niej za, troch wbrew sobie, prowadzi od racjonalnoci mechanicystycznej do odkrycia innej racjonalnoci, waciwej istotom ywym. Ponadto wr�d przyczyn historycy idei umieszczaj, troch bezadnie, i inne wzgldy: zyski ekonomiczne z uprawy roli - wiadectwem s tu fizjokraci, ale r�wnie pierwsze sukcesy agronomii; w p� drogi midzy ekonomi a teori zaciekawienie egzotycznymi rolinami i zwierztami, kt�re pr�buje si aklimatyzowa i kt�rych opis�w, grawiur i pr�bek dostarczaj wielkie wyprawy badawcze i eksploracyjne - Tourneforta na Bliski Wsch�d czy Adansona do Senegalu; nade wszystko za etyczn waloryzacj natury wraz z caym, zasadniczo dwuznacznym ruchem, zgodnie z kt�rym i arystokrata, i mieszczanin „inwestuje” pienidze i uczucia w ziemi, tak dugo zaniedbywan przez epoki poprzednie. W samym sercu XVIII wieku Rousseau herboryzuje. Do rejestru przejaw�w history^cy wpisuj nastpnie r�norodne formy, jakie przyjmoway te nowe nauki o yciu, i - jak si powiada - „ducha”, kt�ry je oywia. Najpierw zatem byyby one, pod wpywem Descartes'a, mechanicystyczne, i to a do koca XVII wieku; z kolei miayby je naznacza pierwsze, sabo jeszcze zarysowane wysiki chemii, cho przez cay XVIII wiek tematy witalistyczne cieszyyby si pierwszestwem, by doprowadzi wreszcie do powstania jednolitej doktryny - owego „witalizmu”, kt�ry w niewiele r�nicych si od siebie postaciach gosz Bordeu i Barthez w Montpellier, Blumenbach w Niemczech, Diderot i p�niej Bichat w Paryu. Wowych r�norodnych porzdkach teoretycznych miayby si pojawia prawie zawsze te same pytania, za kadym razem otrzymujc odmienne odpowiedzi: o moliwo klasyfikacji istot ywych, gdzie jedni, jak Linneusz, utrzymuj, e ca natur mona obj taksonomi, drudzy, jak Buffon - e jest ona zbyt r�norodna i bogata, by zmieci si w tak sztywnym obramowaniu; o proces podzenia, gdzie ci bardziej mechanistyczni s stronnikami preformizmu, inni za wierz w specyficzny rozw�j zarodka; o analiz funkcji yciowych (krwiobieg po Harveyu, odczuwanie, motoryczno i, pod koniec wieku, oddychanie). Owe problemy i zrodzone przez nie dyskusje stawiaj przed historykami zadanie rekonstrukcji wielkpr�buje bezporednio ustanawia systemu naturalnego, „p�ki nie zostanie doskonale poznane wszystko, co jest znamienne” dla jego systemu. Niewtpliwie, metoda naturalna stanowi „pierwsze i ostatnie powoanie przyrodoznawc�w”, a wszystkie jej „zapowiedzi winny by traktowane z najwiksz pieczoowitoci”, jak czyni to sam Linneusz w Classes Plantarum; poniewa jednak owej metody naturalnej w skoczonej i zamknitej formie jeszcze brak, „systemy sztuczne s cakowicie konieczne”.

Na dodatek system jest relatywny: moe funkcjonowa tak precyzyjnie, jak si zechce. Jeli wybran cech powouje rozlega struktura ze znaczc liczb zmiennych, r�nice ujawniaj si bardzo szybko, natychmiast po przejciu od jednego do drugiego indywiduum, nawet jeli oba ze sob ssiaduj: cecha jest w�wczas niemal tosama z czystym i prostym opisem. Jeli natomiast wybrana struktura jest wska i zawiera niewielk liczb zmiennych, r�nice pojawiaj si rzadko, a indywidua bd wystpoway w zwartych masach. Cech wybiera si bdzie ze wzgldu na finezj klasyfikacji, do kt�rej si dy. Aby ustanowi rodzaje, Tournefort uzna za cech kombinacj kwiatu i owocu. Nie uwaa ich, jak C�salpin, za najbardziej uyteczne czci roliny, pozwalay mu one natomiast na numerycznie satysfakcjonujc kombinatoryk: element�w zaczerpnitych z innych czci roliny (korzeni, odyg i lici) rzeczywicie byo za duo, gdyby potraktowa je cznie, z kolei za mao, gdyby rozpatrywa je z osobna. Linneusz porachowa, e trzydzisci osiem narzd�w podzenia, z kt�rych kady ma cztery odmiany liczby, ksztatu, usytuowania i propozycji, pozwala na 5776 konfiguracji, co wystarcza do zdefiniowania rodzaj�w. Jeli natomiast kto chce otrzyma grupy liczniejsze ni rodzaje, musi odwoa si do wszych cech („cech sztucznie przyjtych przez przyrodnik�w”), takich jak same prciki czy sam supek: w ten spos�b mona bdzie wyr�ni klasy czy rzdy.

W ten spos�b caa dziedzina rolinnego i zwierzcego kr�lestwa zostanie rozparcelowana. Kada grupa otrzyma nazw. Tote bdzie mona z najwiksz precyzj desygnowa gatunek, nawet bez potrzeby wczeniejszego opisu, za pomoc nazw r�norodnych zespo�w, w kt�re zosta wczony. Jego pena nazwa obejmuje ca sie cech, ustalonych a po najwysze klasy. Jednak to imi, na co zwraca uwag Linneusz, dla wygody winno pozosta po czci „nieme” (nie nazywa si klasy i rzdu), po czci „dwiczne”: naley nazwa rodzaj, gatunek i odmian. Rolina, rozpoznana dziki istotnej cesze i za jej pomoc okrelona, pr�cz tego, co j precyzyjnie desygnuje, bdzie wypowiadaa r�wnie pokrewiestwo wice j z rolinami podobnymi do niej i nalecymi do tego samego rodzaju (a zatem tej samej rodziny i rzdu). Bdzie moga otrzyma imi wasne, a r�wnoczenie ca (jawn lub skryt) seri imion pospolitych, pod kt�rymi wystpuje. „Nazwa rodzajowa jest, by tak rzec, monet z najlepszego kruszcu w naszej botanicznej rzeczypospolitej”. A historia naturalna wypeni swoj fundamentaln powinno, kt�r jest „dyspozycja i denominacja”, rozkad i nazywanie.

Metoda jest innym sposobem rozwizywania tego samego problemu. Zamiast wykrawania z opisanej caoci - rzadkich bd licznych - element�w, kt�re posu za cechy, metoda polega na ich stopniowej dedukcji. Dedukcja jest tu rozumiana jako odejmowanie. Wychodzi si - tak wanie postpowa Adanson przy badaniu rolin w Senegalu - od gatunku arbitralnie wybranego albo takiego, na kt�ry si najpierw przypadkiem natkno. Opisuje si kolejno wszystkie jego czci, ustalajc, jakie wartoci przyjy w nim zmienne. T sam prac podejmuje si przy nastpnym gatunku, r�wnie danym w arbitralnoci reprezentacji; opis winien by r�wnie dokadny jak za pierwszym razem, z tym jednak zastrzeeniem, e nic, co zostao wymienione w pierwszym opisie, nie moe by powt�rzone w drugim. Wymieniane s jedynie r�nice. To samo z trzecim po dwu pierwszych i tak dalej. Tak, eby w kocu wszystkie osobne rysy wszystkich rolin zostay wymienione raz i nie wicej ni raz. Gdy zgrupowa wok� pierwszych opis�w opisy powstae ju po nich, kt�re zmniejszaj si w miar postpu pracy, wida, jak w pierwotnym chaosie zarysowuje si og�lna tablica pokrewiestw. Cecha rodzajowa czy gatunkowa to �w jedyny rys wymieniany na tle milczcych identycznoci. Faktycznie, podobna technika byaby niewtpliwie najpewniejsza, jednak liczba istniejcych gatunk�w jest taka, e nigdy nie daoby si sprawy doprowadzi do koca. Wszelako badanie istniejcych gatunk�w ujawnia istnienie „rodzin”, to znaczy bardzo rozlegych grup, w kt�rych obrbie rodzaje i gatunki maj znaczc ilo identycznoci. I to tak znaczc, e ujawnia si ona rozlicznymi rysami nawet niewprawnemu spojrzeniu; podobiestwo midzy wszystkimi gatunkami jaskr�w bd tojad�w jest bezporednio wyczuwalne. Z tego wzgldu, by praca nie cigna si w nieskoczono, trzeba odwr�ci tok postpowania. Zakada si, e istniej powszechnie przyjte wielkie rodziny, kt�rych pierwsze deskrypcje wyznacz, troch na lepo, zasadnicze rysy. Owe wsp�lne rysy zakada si teraz w spos�b pozytywny; potem za kadym razem, gdy napotyka si gatunek czy rodzaj, kt�ry jawnie do tej rodziny naley, dosy bdzie wskaza, jakie r�nice dziel go od innych gatunk�w czy rodzaj�w, sucych mu za naturalne otoczenie. Poznanie kadego gatunku stanie si atwo osigalne dziki owej og�lnej charakterystyce: „Podzielimy kade z trzech kr�lestw na wiele rodzin, kt�re bd gromadziy istoty uderzajco ze sob zwizane, przeledzimy wszystkie og�lne i szczeg�owe cechy istot obejmowanych przez owe rodziny”; w ten spos�b „mona bdzie mie pewno, e wczamy owe istoty do ich naturalnych rodzin; tak oto, zaczynajc od kuny i wilka, psa i niedwiedzia, poznamy wystarczajco lwa, tygrysa i hien, kt�re s zwierztami z tej samej rodziny”.

Od razu wida, co dzieli metod i system. Metoda bywa tylko jedna, natomiast mona wymyli i stosowa znaczc liczb system�w: Adanson wyliczy ich szedziesit pi. System jest arbitralny w kadej ze swych odson, ale gdy tylko system zmiennych - cecha - zostanie okrelony w punkcie wyjcia, nie ma sposobu na jego modyfikacj, na dodanie bd odjcie choby jednego elementu. Metoda jest narzucana z zewntrz przez globalne odwzorowania przynalene rzeczom; bezporednio transkrybuje percepcj na dyskurs; w swoim punkcie wyjcia jest najblisza opisowi; zawsze jednak pozwala na wniesienie do og�lnej cechy, kt�r wyznaczya, niezbdnych modyfikacji: rys, uznawany za istotny dla pewnej grupy rolin czy zwierzt, moe okaza si tylko lokaln osobliwoci, gdy si odkryje inne byty, bez wtpienia nalece do tej samej rodziny, kt�re go nie maj; metoda zawsze bywa gotowa na samopoprawki. Jak powiada Adanson, system jest niczym „regua faszywej przesanki w rachunku”; powstaje na mocy decyzji, ale musi by cakowicie sp�jny; metoda natomiast jest „pewnym uporzdkowaniem przedmiot�w czy fakt�w, zebranych na zasadzie pewnych konwencji czy podobiestw, kt�re wyraa si og�lnym i odpowiadajcym wszystkim przedmiotom pojciem, nie uwaajc wszake tego pojcia za fundamentalne ani tej zasady za absolutn i niezmienn, ani te za tak og�ln, e nie mogaby cierpie wyjtk�w... Metod r�ni od systemu waga, jak autor przypisuje pryncypiom: uwaa je za zmienne w metodzie, za nienaruszalne w systemie”.

Co wicej, midzy strukturami zwierzcia czy roliny system uwzgldnia jedynie stosunki koordynacji: poniewa cecha zostaa wybrana nie z racji jej funkcjonalnego znaczenia, ale z racji jej wydajnoci rachunkowej, nie ma adnego dowodu, e w wewntrznej hierarchii indywiduum z takiego akurat ksztatu supka czy z takiego, a nie innego rozkadu prcik�w wynika ta wanie struktura; to, e zarodnik Adoxae jest midzy kielichem a koron kwiatu, to, e w aronie prciki otaczaj supki, jest niczym mniej i niczym wicej ni „osobliwoci gatunkow”; to fakt nieistotny, bo rzadki, tymczasem podzia na kielich i koron kwiatu zyskuje na wadze dziki czstotliwoci. Ze swej strony metoda - poniewa wychodzi z najog�lniejszych, a zmierza do drobiazgowych tosamoci i r�nic - jest w stanie ukaza hierarchi zalenoci. I bez wtpienia pozwala zobaczy, jakie cechy s na tyle wane, eby nikt ich w tej rodzinie nie podwaa. W stosunku do systemu to bardzo wany zwrot: najistotniejsze cechy pozwalaj wyr�ni najbardziej rozlege rodziny, odrbne na pierwszy rzut oka, podczas gdy u Linneusza czy Buffona istotna cecha okrelaa rodzaj: od „konwencji” naturalist�w zaleao, jak si faktyczn cech wybierze, aby dokona podziau na klasy i rzdy. W metodzie caociowa organizacja i jej wewntrzne zalenoci bior g�r nad boczn translacj staego zestawu zmiennych.

Pomimo owych r�nic system i metoda spoczywaj na tym samym podou epistemologicznym. Mona go okreli w paru sowach, m�wic, e w wiedzy klasycznej poznanie empirycznych jednostek jest osigalne jedynie na cigej, uporzdkowanej i uniwersalnej tablicy wszystkich moliwych r�nic. W XVI wieku tosamo zapewniao pozytywne znami (czsto widoczne, niekiedy ukryte), kt�rego nosicielami byy roliny i zwierzta: na przykad podziau na r�ne gatunki ptak�w wcale nie tworzyy istniejce midzy nimi r�nice, ale fakt, e ten poluje noc, tamten yje w wodzie, a jeszcze inny poera ywe miso. Kada istota nosia znami, a gatunek okrelany by zakresem wsp�lnego herbu. Tote gatunek sam siebie wyznacza, obwieszcza swoj tosamo niezalenie od wszystkich pozostaych: mogoby zatem wcale ich nie by, ale kryteria definicji nie zostayby zmienione dla tych gatunk�w, kt�re pozostaway widzialne. Jednak poczynajc od XVII wieku, znaki pojawiaj si ju tylko w analizie identycznoci i r�nic w reprezentacjach. Oznacza to, e wszelka desygnacja dokonuje si przez odniesienie do wszystkich innych moliwych desygnacji. Pozna to, co w jednostce jest jej wasne - to mie w odwodzie klasyfikacj bd moliwo uporzdkowania reszty jednostek. Identyczno i to, co j znamionuje, definiowane jest przez rezyduum r�nic. Bestia czy rolina nie jest tym, na co wskazuje - albo co zdradza - wycinity na niej stygmat; jest tym, czym inne nie s; sama w sobie istnieje na granicy tego, od czego si odr�nia. Metoda i system to jedynie dwa sposoby okrelania identycznoci poprzez powszechn sie r�nic. P�niej, po Cuvierze, tosamo gatunkow r�wnie bdzie ustalaa gra r�nic, ale pojawi si one na tle wielkich organicznych caostek, majcych wewntrzne systemy zalenoci (szkielet, oddychanie, krenie); bezkrgowc�w nie bdzie definiowao si jedynie przez brak krgosupa, ale r�wnie przez pewien spos�b oddychania, istnienie pewnego typu krenia i sp�jno organizmu, kt�re skadaj si na pozytywn cao. Zamiast r�nicujcych cech wewntrzne prawa organizmu stan si przedmiotem nauk przyrodniczych. Klasyfikacja, fundamentalny i konstytutywny problem historii naturalnej, nieuchronnie zostanie umieszczona w dziejowym rozwoju midzy teori znamion a teori organizmu.

V. CIGO I KATASTROFA

W centrum tego systemu jzykowego bien fait, jakim staa si historia naturalna, tkwi pewien problem. Ot� mogoby si okaza, e przeksztacenie struktury w cech bdzie niemoliwe, a tym samym nazwa pospolita nigdy nie powstanie z imienia wasnego. Kto zagwarantuje, e opisy nie bd odsania tak r�nych element�w jednostki przy przejciu od jednego do drugiego gatunku, i wszelka pr�ba ustanowienia nazwy pospolitej bdzie z g�ry skazana na niepowodzenie? Kto zapewni, e adna struktura nie funkcjonuje w izolacji od wszystkich pozostaych i nie jest wycznie indywidualnym znamieniem? Aeby moga ukaza si najprostsza cecha, co najmniej jeden element rozpatrywanej struktury musi powt�rzy si w innej. Og�lny ad r�nic, pozwalajcy ustala rozkad gatunk�w, zakada bowiem pewn gr podobiestw. Ten problem napotkalimy w izomorficznej postaci przy omawianiu jzyka: aby pojawio si imi pospolite, musiao zaistnie bezporednie odwzorowanie midzy rzeczami, umoliwiajce elementom znaczcym przemierzanie reprezentacji, lizganie si po ich powierzchni, wyapywanie podobiestw, co prowadzio do tworzenia kolektywnych desygnat�w. Do zarysowania owej przestrzeni retorycznej, w kt�rej sowa powoli nabieray walor�w og�lnych, wcale nie byo potrzebne okrelanie statusu tego odwzorowania, ani te tego, czy zostao ono ufundowane na prawdzie; wystarczao, e do mocno narzuca si ono wyobrani. Tymczasem w historii naturalnej, jzyku bien fait, wyobraniowe analogie okazuj si niewystarczajce; radykalne wtpienie, kt�rym Hume obarczy konieczno powtarzalnoci dowiadcze, historia naturalna - zagroona nim jak kady jzyk - musiaa jako obej. A do tego potrzebna bya cigo w naturze.

Wym�g cigoci natury przybiera zupenie inn posta w systemach i w metodach. Dla systematyk�w cigo jest jedynie zestawianiem, bez luk, r�nych region�w, kt�re wyodrbnione zostay przez cechy; wystarcza nieprzerwana gradacja wartoci, jakie w caym zakresie gatunk�w przyjmuje uznawana za cech struktura; gdy wychodzi si od tej zasady, okazuje si, e wszystkim owym wartociom odpowiadaj realne byty, nawet jeszcze nieznane. „System ukazuje i te roliny, o kt�rych dotd nikt nie wspomina, czego nie czyni nigdy katalogowe wyliczenie”. W tej cigoci zestawie cechy nie bd po prostu arbitralnymi konwencjami; stan si odpowiednikami (jeli waciwie si je ustali) osobnych p�l na zwartym obrusie natury; bd zajmoway rozleglejsze, cho r�wnie realne miejsca, co idywidua. W ten spos�b system pciowy pozwoli, zdaniem Linneusza, na odkrycie prawomocnie wyr�nionych rodzaj�w: „Wiedzcie, e nie cecha konstytuuje rodzaj, ale rodzaj konstytuuje cech, e cecha wynika z rodzaju, a nie rodzaj z cechy”. Z kolei w metodach, dla kt�rych najpierw istniej odwzorowania w masywnej i oczywistej postaci, cigo natury nie bdzie czysto negatywnym postulatem (nie ma pustych przestrzeni midzy wydzielonymi kategoriami), ale pozytywnym wymogiem: caa natura tworzy nieprzerwany wtek, gdzie rzeczy coraz bardziej siebie odwzorowuj, a ssiednie jednostki s nieskoczenie do siebie podobne - dlatego te wszelkie cicie, ukazujce nie malek r�nic jednostkow, ale rozleglejsze kategorie, jest nierzeczywiste. To cigo fuzji, gdzie kady powszechnik jest nominalny. Nasze idee og�lne, powiada Buffon, „odnosz si do cigej skali przedmiot�w, na kt�rej widzimy jasno jedynie stany porednie, podczas gdy ekstrema zacieraj si i coraz bardziej wymykaj naszym rozwaaniom (...). Im wicej podzia�w wr�d twor�w naturalnych wprowadzimy, tym bardziej zbliymy si do prawdy, poniewa w naturze rzeczywiste s tylko indywidua, natomiast rodzaje, rzdy i klasy istniej wycznie w naszej wyobrani”. W tym samym sensie Bonnet m�wi, e „nie ma przeskok�w w naturze; wszystko jest w niej stopniowane, zniuansowane. Gdyby midzy jakimikolwiek dwiema istotami bya pustka, z jakiej racji nastpowaoby przejcie od jednej do drugiej? Powyej i poniej kadej istoty zawsze istniej inne, zbliajce si do niej ze wzgldu na pewne cechy, a ze wzgldu na inne - oddalajce”. Zawsze mona zatem odkry „porednie twory”, na przykad polipa midzy zwierzciem a rolin, latajc wiewi�rk midzy ptakiem a czworonogiem, map midzy czworonogiem a czowiekiem. W efekcie nasze podziay na rodzaje i klasy „s czysto nominalne”; okazuj si niczym wicej ni „rodkami odpowiadajcymi naszym potrzebom i ograniczeniom wadz poznawczych”.

W XVIII wieku cigo natury jest wymogiem caej historii naturalnej, to znaczy wszelkich usiowa zmierzajcych do ustanowienia adu w naturze i do odkrycia w niej kategorii og�lnych, niezalenie, czy bd one rzeczywiste i dane z g�ry przez jawne podziay, czy te uyteczne i zwyczajnie wykrawane przez nasz wyobrani. Jedynie cigo moe zagwarantowa, e natura si powtarza i tym samym struktura staje si cech. Natychmiast jednak ten wym�g si rozdwaja. Gdyby bowiem dana bya dowiadczeniu moliwo cisego przemierzania, krok po kroku i w nieprzerwanym ruchu, cigoci indywidu�w, odmian, gatunk�w, rodzaj�w i klas, powoywanie nauki nie byoby potrzebne; opisowe desygnacje penoprawnie podlegayby uog�lnieniom, a jzyk rzeczy spontanicznie przeksztacaby si w dyskurs naukowy. Naturalne identycznoci, wypisane jak w�, stawayby przed wyobrani, natomiast spontaniczne zelizgiwanie si s�w w przestrze retoryczn jednoznacznie odwzorowywaoby tosamo byt�w w ich narastajcej og�lnoci. Historia naturalna staaby si niepotrzebna, czy moe raczej od dawna ju istniaaby w jzyku naturalnym; gramatyka og�lna byaby r�wnoczenie uniwersaln taksonomi byt�w. Jeli jednak historia naturalna, cakowicie r�nica si od analizy s�w, jest niezbdna, bierze si to std, e dowiadczenie nie przedkada nam, jako takiej, cigoci natury. Oferuje j pokawakowan - istniej bowiem luki w serii wartoci efektywnie przyjmowanych przez zmienne (s istoty, kt�re maj nalene sobie miejsce, cho nigdy nie byo okazji ich zaobserwowa) - i popltan zarazem, poniewa realna przestrze, geograficzna i ziemska, w kt�rej yjemy, ukazuje nam istoty wzajemnie wymieszane, kt�rych porzdek, wobec wielkiej warstwy taksonomii, jest niczym wicej ni przypadkiem, nieadem i zamieszaniem. Linneusz zwraca uwag, e natura, umieszczajc w tych samych miejscach gbk i koralowca, wcale nie czy, jak chciaby porzdek klasyfikacji, „najdoskonalszej roliny z najprymitywniejszym zwierzciem, ale zestawia niedoskonae zwierzta z niedoskonaymi rolinami”. Adanson stwierdza za, e natura jest „bezadn mieszanin byt�w, kt�re poczy ze sob jedynie przypadek; tu zoto jest wymieszane z innym metalem, kamieniem czy ziemi; tam fioek rozwija si obok dbu. Midzy rolinami bka si r�wnie czworon�g, gad i owad; ryby, by tak rzec, mieszaj si z ywioem wodnym, w kt�rym pywaj, i z rolinami, kt�re rosn w gbi w�d... Ta mieszanina jest tak powszechna i r�norodna, e wydaje si nawet jednym z praw natury”.

To przeplatanie si jest skutkiem chronologicznej serii wydarze. Ich r�dem i miejscem, w kt�rym pierwotnie zaistniay, wcale nie s yjce gatunki, ale przestrze, kt�r zamieszkuj. Powstaj w stosunku Ziemi do Soca, pod wpywem klimatu, w przeksztaceniach skorupy ziemskiej; wydarzenia te powouj najpierw morza i kontynenty, powierzchni globu; w istoty ywe godz niejako rykoszetem i w poredni spos�b - przyciga je i wygania upa, unicestwiaj wulkany, znikaj wraz z zapadajcymi si kontynentami. Niewykluczone nawet, e, jak na przykad przypuszcza Buffon, ziemia bya na pocztku rozarzona do biaoci, zanim stopniowo si ozibia; zwierzta nawyke do ycia w najwyszych temperaturach przemieciy si do jedynego gorcego dzi regionu, podczas gdy tereny umiarkowane czy zimne zostay zasiedlone przez gatunki, kt�re dotd nie miay okazji zaistnie. Wraz z kolejnymi rewolucjami w historii ziemi przestrze taksonomiczna (gdzie ssiedztwa zale od adu cech, a nie od sposob�w ycia) zostaa wpisana w konkretn przestrze, wprowadzajc do niej zmiany. Co wicej: zostaa niewtpliwie pokawakowana, wiele za rodzaj�w, pokrewnych tym, jakie znamy, bd zajmujcych porednie miejsca midzy bliskimi nam gatunkami, musiao znikn, zostawiajc po sobie tylko trudne do rozszyfrowania lady. W kadym razie owa historyczna seria wydarze docza si do warstwy byt�w; nie naley do nich na wasno, rozwija si bowiem w realnej przestrzeni wiata, a nie na analitycznym obszarze klasyfikacji; zadaje pytanie o wiat jako miejsce do ycia istot, a nie o owe istoty, kt�re charakteryzuje to, e s ywe. Historyczno, symbolizowana przez opowieci biblijne, bezporednio dotyczy naszego systemu astronomicznego, porednio natomiast - taksonomicznej siatki gatunk�w; mogo by bowiem i tak, e, pr�cz Stworzenia i Potopu, „nasz glob dowiadczy te innych rewolucji, kt�re nie zostay nam objawione. Zaley on bowiem od caego systemu astronomicznego, a zwizki, czce �w glob z innymi ciaami niebieskimi, w szczeg�lnoci za ze Socem i kometami, mogy byy sta si r�dem wielu rewolucji, po kt�rych nie zosta aden widoczny dla nas lad i jedynie mieszkacy ssiednich wiat�w co moe o nich wiedz”.

Historia naturalna, aby moga zaistnie jako nauka, zakada zatem istnienie dw�ch caoci. Pierwsz z nich ustanawia ciga siatka byt�w; cigo owa przyjmuje r�ne formy przestrzenne; Charles Bonnet wyobraa j w postaci ju to wielkiej linearnej skali, kt�rej jeden z koc�w jest bardzo prosty, drugi bardzo zoony, z niewielkim porednim regionem w centrum, jedynym, do kt�rego mamy dostp, ju to w postaci g�wnego pnia, od kt�rego odchodziaby z jednej strony ga (miczak�w wraz z krabami i rakami jako dodatkowymi rozgazieniami), z drugiej natomiast seria owad�w, w kt�rej spotykayby si owady i aby; Buffon okrela t cigo jako „rozlegy wtek czy raczej wizk, kt�ra od czasu do czasu wypuszcza boczne odgazienia, aby poczy si z wizkami innego rzdu”; Pallas marzy o figurze wielociennej; J. Hermann chciaby stworzy model tr�jwymiarowy, zoony z wychodzcych ze wsp�lnego punktu nitek, kt�re rozdzielaj si, „rozprzestrzeniaj na wiele bocznych odgazie”, a potem znowu cz. Od owych przestrzennych konfiguracji, z kt�rych kada na sw�j spos�b opisuje cigo taksonomiczn, odr�nia si seria wydarze; ona z kolei jest nieciga i r�na w kadym z kolejnych epizod�w, cho w caoci nie da si jej zarysowa inaczej ni na zwykej osi czasowej (a czas mona pojmowa jako prostoliniowy, pokawakowany bd cyrkularny). W konkretnej postaci i we waciwej sobie gbi cao natury mieci si midzy warstw taxinomiae a lini rewolucji. „Tablice”, jakie przedkada ludzkim oczom i kt�re winien przemierza dyskurs naukowy, s fragmentami wielkiej paszczyzny yjcych gatunk�w - wykrojonymi, przemieszanymi i utrwalonymi midzy dwiema odmianami czasu.

Wida, do jakiego stopnia sztuczne jest przeciwstawianie, jako dw�ch odmiennych i opozycyjnych w zasadniczych wyborach stanowisk, zwolennik�w niezmiennoci gatunk�w, zadowalajcych si klasyfikacj byt�w naturalnych na niezmiennej tablicy, zwolennikom pewnego rodzaju „ewolucjonizmu”, kt�rzy jakoby wierzyli w odwieczn histori natury i w wielki rozrost byt�w w ich nieustannej cigoci. Nieprzerwana trwao siatki gatunk�w i rodzaj�w oraz seria wydarze, kt�ra j przysonia, stanowi, i to na tym samym poziomie, cz podoa epistemologicznego, dziki kt�remu wiedza zwana histori naturaln bya moliwa w wieku klasycznym. Nie s to wcale dwa radykalnie odmienne - jako e wynikajce z wybor�w filozoficznych starszych i og�lniejszych ni jakakolwiek nauka - sposoby postrzegania natury; to jedynie dwa symultaniczne wymogi w archeologicznej siatce, kt�ra w wieku klasycznym okrela wiedz przyrodnicz. I to na dodatek wymogi komplementarne. Zatem nieredukowalne do siebie. Serii czasowej nie da si zintegrowa z gradacj byt�w. Epoki przyrodnicze nie okrelaj z g�ry wewntrznego czasu byt�w i ich cigoci; wyznaczaj natomiast midzyczasy, w trakcie kt�rych byty owe bd rozprasza si, niszczy siebie, miesza ze sob, oddziela od siebie i wzajemnie przeplata. Nie istnieje i nawet nie moe zaistnie podejrzenie, e w myli klasycznej pojawi si jaki ewolucjonizm czy transformizm, nigdy bowiem nie uznawaa ona czasu za zasad rozwoju organizacji istot ywych; czas dostrzegano jedynie ze wzgldu na moliw rewolucj w zewntrznej przestrzeni, gdzie byty owe yj.

VI. POTWORY I SKAMIELINY

Kto powie, e istniaa, i to na dugo przed Lamarckiem, myl typu ewolucjonistycznego. e wielka bya jej waga w poowie XVIII wieku, dop�ki jej rozrostu nie zahamowa Cuvier. e Bonnet, Maupertuis, Diderot, Robinet, Beno�t de Maillet niezwykle jasno wypowiedzieli ide, i formy istot ywych mog jedne w drugie przechodzi, obecne gatunki s bez wtpienia skutkiem dawniejszych transformacji, a cay yjcy wiat zmierza ku jakiemu punktowi w przyszoci, nie da si zatem adnej formy stworzenia uzna za definitywnie okrelon i zafiksowan raz na zawsze. W rzeczywistoci analizy owe pozostaj bez zwizku z tym, co dzi rozumiemy przez myl ewolucjonistyczn. Ich tematem jest tablica identycznoci i r�nic wobec serii element�w sukcesywnych. Aby myle o jednoci owej tablicy i owej serii, maj do dyspozycji tylko dwa sposoby.

Pierwszy polega na zintegrowaniu sukcesywnej serii z cigoci byt�w i z ich dystrybucj w tablicy. Wszystkie byty, kt�re taksonomia rozmiecia w nieprzerwanej synchronii, s w�wczas podporzdkowane czasowi. Nie w tym sensie, e seria czasowa stanowi bdzie miejsce narodzin r�norodnych gatunk�w, kt�re potem horyzontalne spojrzenie rozdysponuje zgodnie z czworobokiem klasyfikacyjnym; w tym sensie natomiast, e kadego punktu taksonomii dotyczy czasowy indykator, a tym samym „ewolucja” nie bdzie niczym innym ni jednolitym i powszechnym przesuwaniem si skali od pierwszego do ostatniego z jej element�w. To system Charles'a Bonneta. Wynika ze najpierw, e acuch byt�w, zaczepiony niezliczon iloci ogniw na Boskiej doskonaoci, jeszcze jej nie osign; niezmierzony dystans cigle dzieli Boga i najmniej uomne z jego stworze; ale w obrbie tego, by moe niepokonywalnego, dystansu wszystkie stworzenia zmierzaj bez przerwy ku najwikszej doskonaoci. Wynika std r�wnie, e owa „ewolucja” zupenie nie tyka stosunku istniejcego midzy r�nymi gatunkami: kiedy jaki z nich osiga szczebel doskonaoci, kt�ry mia ju gatunek bezporednio stojcy nad nim, tamten wcale do niego nie do docza, poniewa, unoszony tym samym pdem, nie m�g si nie wydoskonali w tej samej proporcji: „Bdzie istnia cigy i bardziej lub mniej powolny postp wszystkich gatunk�w ku najwyszej doskonaoci, przez co wszystkie stopnie drabiny nieustannie bd si zmieniay w okrelonym i niezmiennym stosunku... Czowiek, wyniesiony na przebyt godniejszy jego wadz umysowych, pozostawi mapie i soniowi naczelne miejsce, jakie zajmowa por�d zwierzt na naszej planecie... Pojawi si Newtonowie wr�d map i Vaubanowie wr�d bobr�w... Ostrygi i polipy bd w stosunku do wyszych gatunk�w tym, czym ptaki i czworonogi s teraz wobec czowieka”. �w „ewolucjonizm” wcale nie tumaczy, e z jednych byt�w powstaj inne byty; to w zasadzie spos�b na uog�lnienie zasady ich cigoci i prawa, zgodnie z kt�rym tworz one nieprzerwan warstw. Na dodatek, w stylu leibnizjaskim, czy cigo czasu z cigoci przestrzeni, a z nieskoczonoci byt�w nieskoczono ich denia do doskonaoci. Nie chodzi tu o postpujc hierarchizacj, ale o stay i powszechny ruch raz na zawsze ustanowionej hierarchii. Na koniec wynika std, e czas wcale nie jest jedn z zasad taxinomiae, ale jednym z jej wsp�czynnik�w. I e zosta z g�ry dany, jak wszystkie inne wartoci przyjmowane przez reszt zmiennych. Trudno, Bonnet pozostanie preformacjonist, i to takim, e aden „ewolucjonizm”, przynajmniej w podziewitnastowiecznym rozumieniu, go nie dotyczy; musi zakada, e awatary czy katastrofy globu zostay przedustawnie ustalone po to, eby bezgraniczny acuch byt�w zmierza w kierunku bezgranicznej perfekcji: „Ewolucje owe przewidziano i wpisano w zarodki zwierzt ju w pierwszym dniu stworzenia. Ewolucje zwizane zostay bowiem z rewolucjami w systemie sonecznym, kt�re B�g przygotowa z g�ry”. Wszechwiat kiedy by larw, teraz jest poczwark, kt�rego dnia rozwinie si w motyla. Wszystkie gatunki wyliniej, zmieni si sk�ra wiata. Tego typu system, jak wida, nie jest zacztkiem ewolucjonizmu, pr�bujcym podwaa stary dogmat o staoci gatunk�w; to taxinomia, na dodatek obejmujca czas. Uog�lniona klasyfikacja.

Druga forma „ewolucjonizmu” polega na wyznaczaniu czasowi cakowicie odmiennej roli. Czas nie suy ju do rozmieszczania, na cigej lub niecigej linii narastajcej doskonaoci, caej klasyfikacyjnej tablicy, ale pozwala ukaza kolejne przegr�dki, kt�re - wsp�lnie - stworz nieprzerwan sie gatunk�w. Trzeba zatem po kolei przypisywa zmiennym istoty ywej wszelkie moliwe wartoci, bo to ona jest ostateczn instancj powoli i krok po kroku dokonujcej si klasyfikacji. Odwzorowania i czciowe identycznoci, podtrzymujce moliwo taxinomiae, byyby w�wczas znamionami, ujawniajcymi si tu i teraz w tosamym ze sob ywym bycie, kt�ry opiera si awatarom natury i tym samym spenia wszystkie warunki, jakie tablica taksonomiczna przewidziaa z g�ry. Skoro ptaki, zwraca uwag Beno�t de Maillet, maj skrzyda tak samo, jak ryby maj petwy, dzieje si tak dlatego, e byy one w epoce odpywu pierwotnych w�d wyschymi doradami bd delfinami, kt�re na zawsze wkroczyy do powietrznej ojczyzny. „R�wnie nasienie owych ryb przeniesione z bagna moe da pocztek tej pierwszej transmutacji gatunku od zamieszkiwania w morzu do zamieszkiwania na ldzie. Sto milion�w mogo zgin nie nabrawszy tego przyzwyczajenia; wystarczy jednak, by dwie je nabyy, aby da pocztek gatunkowi”. Zmiany w warunkach yciowych ziemskich istot wydaj si i tu, i w pewnych odmianach ewolucjonizmu prowadzi do powstania nowych gatunk�w. Jednak wpyw powietrza, wody, klimatu i ziemi na zwierzta nie jest oddziaywaniem rodowiska na funkcj i speniajce j narzdy; czynniki zewntrzne pojawiaj si tu wycznie akcydentalnie, aby ujawnia si cecha. To ujawnienie za, aczkolwiek uwarunkowane czasowo przez pewne globalne wydarzenie, byo a priori moliwe dziki uniwersalnej tablicy zmiennych, kt�ra okrela wszystkie dopuszczalne formy istot ywych. Quasi-ewolucjonizm XVIII wieku zdaje si przewidywa zar�wno spontaniczn zmian cechy, o kt�rej bdzie mowa u Darwina, jak i pozytywne oddziaywanie rodowiska, kt�re bdzie opisywa Lamarck. Ale to tylko retrospektywne zudzenie: w tej formie mylenia nastpstwo czasu nie potrafi zarysowa nic pr�cz osi, wzdu kt�rej postpuj wszelkie moliwe wartoci z g�ry danych zmiennych. Tym samym za trzeba okreli zasad modyfikacji wewntrznej, dziki kt�rej istota ywa, przy okazji naturalnej perypetii, zyskuje now cech.

I tu pojawia si nowe rozdroe: albo zakada u ywej istoty spontaniczn skonno do zmiany formy (a co najmniej do przybierania w kolejnych generacjach cechy lekko odbiegajcej od wyjciowej, przez co stopniowo cecha owa staje si nierozpoznawalna), albo przypisywa jej denie na lepo do finalnego gatunku, kt�ry bdzie posiada wszystkie cechy gatunk�w go poprzedzajcych, ale na wyszym stopniu zoonoci i perfekcji.

Pierwszy system - niekoczcych si bd�w - znajdziemy u Maupertuis. Tworzona przez histori naturaln tablica gatunk�w miaaby by jakoby osigalna dziki, waciwej naturze, r�wnowadze midzy zapewniajc cigo pamici (trwaniu gatunk�w w czasie i ich wzajemnemu odwzorowywaniu) a skonnoci do dewiacji, z kt�rej bierze si historia, r�nice i rozproszenie. Maupertuis zakada, e czstki materii obdarzone s aktywnoci i pamici. Przycigajc si wzajemnie, najmniej z nich aktywne tworz substancje mineralne, najaktywniejsze natomiast zarysowuj zoone ciaa zwierzt. Formy bior si z przycigania i przypadku - znikaj, gdy nie mog przetrwa. Ale te, kt�re s w stanie si utrzyma, rodz nowe indywidua, ich pami za zachowuje cechy rodzicielskiej pary. Dop�ki dewiacja czstek - przypadek - nie zrodzi nowego gatunku, kt�remu znowu da przetrwa przemona sia pamici: „Na skutek powtarzalnych uchybie pojawia si niezmierna r�norodno zwierzt”. I tak, krok po kroku, dziki nastpujcym po sobie odmianom byty yjce przyjmuj wszystkie cechy, jakie w nich poznajemy, tworzona za przez owe byty sp�jna i trwaa warstwa jest, gdy patrze na ni z perspektywy czasu, jedynie fragmentarycznym rezultatem o wiele bardziej zwartej, o wiele subtelniejszej cigoci - cigoci, kt�ra zostaa utkana z niezliczonej iloci drobnych r�nic, dzi zapomnianych lub poronionych. Przedkadane naszej analizie widzialne gatunki zostay wykrojone z cigego podoa potwor�w, kt�re pojawiaj si, rozbyskuj, zapadaj w otcha i niekiedy utrzymuj si przy yciu. To punkt zasadniczy: natura ma histori tylko w�wczas, gdy jest zdolna do cigoci. Poniewa przyjmuje po kolei wszelkie moliwe cechy (kad warto wszystkich zmiennych), prezentuje si w postaci nastpstwa.

Nie inaczej jest z konkurencyjnym sytemem prototypu i finalnego gatunku. W tym wypadku trzeba wraz z J.-B. Robinetem zaoy, e cigoci nie zapewnia pami, ale projekt. Projekt zoonego bytu, ku kt�remu zmierza natura, wychodzc od prostych element�w, kt�re stopniowo czy i komponuje: „Na pocztku cz si elementy. Niewielka ilo prostych zasad suy za podstaw wszystkim ciaom”; to one cakowicie rzdz organizacj minera�w; potem „przepych natury” nieustannie ronie „a do byt�w, kt�re przechadzaj si po powierzchni globu”; „odmienno organ�w co do liczby, wielkoci, delikatnoci, wewntrznej budowy i zewntrznego ksztatu tworzy gatunki, kt�re dziel si w nieskoczono wedug nowych kombinacji”. I tak dalej - a do najbardziej zoonej kombinacji, kt�r poznalimy. Tym samym wszelka cigo natury mieci si midzy prototypem - cakowicie archaicznym, zagrzebanym w mrokach historii - a ekstremaln komplikacj tego modelu, kt�r obserwujemy, przynajmniej na ziemskim globie, w ludzkiej postaci. Midzy tymi skrajnymi punktami istniej wszelkie moliwe stopnie zoonoci i kombinacji: co na ksztat olbrzymiej serii pr�b, z kt�rych jedne przetrway jako stae gatunki, inne natomiast zostay unicestwione. Potwory nie maj innej „natury” ni waciwe gatunki: „Uwierzmy, e pozornie najbardziej dziwaczne ksztaty (...) koniecznie i penoprawnie nale do uniwersalnego planu bytu; s to metamorfozy prototypu r�wnie naturalne jak wszystkie inne, aczkolwiek oferuj nam odmienne zjawiska, su bowiem przejciu do pokrewnych form; przygotowuj i zagospodarowuj kombinacje, kt�re nastpuj po nich, jako e same zostay wyprowadzone z kombinacji poprzednich; przyczyniaj si do powstania adu rzeczy, a nie do jego burzenia. Kto wie, czy nie dziki tym stworom natura zaczyna produkowa normalniejsze istoty i bardziej symetryczne organizacje”. U Robineta, tak samo jak u Maupertuis, nastpstwo i historia s jedynie rodkami, jakimi dysponuje natura, aby przemierza wtek niezliczonych odmian, do kt�rych jest zdolna. Nie chodzi tu zatem o czas czy trwanie, zapewniajce cigo i specyficzno istot ywych w r�norodnych rodowiskach; czas bowiem, na cigym tle wszelkich moliwych odmian, zarysowuje tras, gdzie klimat czy geografia z g�ry naznaczaj regiony uprzywilejowane i godne tego, by przetrwa. Cigo nie jest widzialnym ladem fundamentalnej historii, gdzie jedna i ta sama zasada yciowa bdzie walczya ze zmiennym rodowiskiem. Cigo poprzedza bowiem czas. Jest jego warunkiem. Historia odgrywa wobec niej rol czysto negatywn: naznacza z g�ry i pozwala przetrwa albo lekceway i skazuje na zniknicie.

Ma to dwie konsekwencje. Przede wszystkim konieczno pojawiania si potwor�w - s one niczym szum ta, nieprzerwany bekot natury. Jeli bowiem rzeczywicie czas musi przemierzy - moe ju przemierzy - ca cigo natury, naley zaoy, e znaczna ilo moliwych odmian zostaa skrzyowana, a p�niej przekrelona; jak katastrofa geologiczna bya niezbdna, aby od tablicy taksonomicznej wznie si do cigoci poprzez mtne, chaotyczne i pokawakowane dowiadczenie, tak samo mnoenie si potwor�w bez jutra jest konieczne, aby zej od cigoci do tablicy poprzez seri czasow. Inaczej m�wic, to, co z jednego punktu widzenia winno by poczytane za dramat ziemi i w�d, z drugiego - za pozorn aberracj form. Potw�r zapewnia naszej wiedzy teoretycznej t cigo w czasie, kt�r, jak powiada codzienne dowiadczenie, potopy, wulkany i zapadajce si kontynenty zamciy w przestrzeni. Drug konsekwencj jest to, e w tak pojmowanej historii znaki cigoci nale cakowicie do porzdku odwzorowa. Poniewa aden stosunek rodowiska do organizmu nie okrela owej historii, wszystkie ywe formy bd w niej dowiadczay wszelkich moliwych metamorfoz i pozostawi za sob jako lad przebytej drogi jedynie, jako punkty orientacyjne, podobiestwa. Po czym mona pozna, e natura, wychodzc od prymitywnego prototypu, nie przestaa szkicowa - prowizorycznie finalnej - figury czowieka? Po tym, e na swojej trasie porzucia tysice form, kt�re zarysowuj jego wstpny model. Ile skamielin wobec ucha, czaszki czy narzd�w pciowych czowieka jest czym na ksztat gipsowych rzeb, stworzonych kiedy i porzuconych dla formy doskonalszej? „Gatunek, kt�ry odwzorowuje serce ludzkie i z tego powodu zosta nazwany Anthropocardita, (...) zasuguje na szczeg�ln uwag. Jego substancj jest w rodku skale. Ksztat serca imitowany jest w spos�b najdoskonalszy z moliwych. Wyr�nia si w nim pie yy g�wnej, czciowo podzielonej na dwoje. Wida te, jak z z lewej komory wychodzi pie wielkiej arterii ze swoimi pomniejszymi rozgazieniami”. Skamielina, wraz ze swoj mieszan natur zwierzcia i minerau, jest uprzywilejowanym miejscem odwzorowa, kt�rych domaga si historyk cigoci - tymczasem przestrze taxinomiae rygorystycznie je dekomponowaa.

Potw�r i skamielina odgrywaj szczeg�lne role w tej konfiguracji. Wychodzc od wadzy cigoci, kt�r dysponuje natura, potw�r pozwala wydoby r�nic; nie ma ona jeszcze ani praw, ani cile okrelonej struktury; potw�r to protoplasta specyfikacji, mimo e jest tylko podrodzajem w uporczywym pochodzie historii. Skamielina pozwala przetrwa odwzorowaniom we wszystkich dewiacjach, na jakie zdobya si natura; funkcjonuje jako odlega i przybliona forma identycznoci; wyznacza quasi-cech w wirze czasu. Albowiem potw�r i skamielina s niczym wicej ni tyln projekcj identycznoci i r�nic, kt�re okrelaj w taksonomii struktur, a potem cech. Midzy tablic a cigoci powouj mroczny region, ruchomy i niepewny, gdzie to, co analiza uzna za identyczno, jest zaledwie niem analogi, to za, co okreli jako znaczc i trwa r�nic, bdzie tylko swobodn i przypadkow odmian. Chocia, prawd m�wic, historia natury jest tak bardzo niemoliwa do pomylenia w historii naturalnej, dyspozycja epistemologiczna zarysowana przez tablic i cigo tak bardzo fundamentalna, e stawaniu si mona przypisa jedynie porednie miejsce, narzucane przez wymogi caoci. Dlatego pojawia si ono jedynie przy niezbdnym przejciu jednego w drugie. Bd jako midzyczasy, obce istotom yjcym i narzucane im z zewntrz; bd jako ruch nieustannie zarysowywany, cho przywizany do pierwszego zarysu i widoczny jedynie na obrzeach tablicy, na jej pomijanych marginesach. I tak oto, na podou cigoci, potw�r nieco karykaturalnie opowiada o genezie r�nic, a skamielina, niepewna swoich odwzorowa, kae pamita o pierwszych zadurzeniach identycznoci.

VII. DYSKURS O NATURZE

Teorii historii naturalnej nie da si oddzieli od teorii jzyka. Nie chodzi tu wcale o przenoszenie metody z jednego na drugi obszar. Ani o zgranie poj. Ani o zalety modelu, kt�ry, jako e „powiodo mu si” w jednej dziedzinie, powinien by wypr�bowany po ssiedzku. Nie chodzi r�wnie o og�lniejsz racjonalno, kt�ra narzucaaby podobne formy refleksji nad jzykiem i nad taksonomi. Chodzi o fundamentaln dyspozycj wiedzy, kt�ra poznawanie byt�w podporzdkowuje moliwoci ich przedstawienia w systemie nazw. Bez wtpienia w rejonie, kt�ry dzi nazywamy yciem, istniay inne poszukiwania ni pr�by klasyfikacji a take analizy odnoszce si nie tylko do identycznoci i r�nic. Cho wszystkie one opieray si na czym w rodzaju historycznego a priori, kt�re autoryzowao ich rozproszenie, ich jednostkowe i rozbiene projekty, a przy okazji pozwalao na cieranie si zda, kt�re te mniemania zrodziy. Owego a priori wcale nie powoywa baga odwiecznych problem�w, jakie konkretne zjawiska nieustannie przedkadaj ludzkiej ciekawoci; tym bardziej nie tworzy go pewien etap w rozwoju poznania, nagromadzonego przez wieki poprzednie i sucego za - zmienn i korzystn - poywk do hodowli racjonalizmu; nie ograniczao go nawet to, co zwie si zwykle mentalnoci bd „przewodnimi ideami” danej epoki, jeli rozumie przez nie historyczny profil zainteresowa spekulatywnych, naiwnoci i fundamentalnych stanowisk teoretycznych. Owo a priori jest czym, co w okrelonej epoce wykrawa z dowiadczenia pole moliwej wiedzy, definiuje spos�b bycia pojawiajcych si tam obiekt�w, wyposaa codzienne spojrzenie w teori i okrela warunki, pod kt�rymi zwyczajny dyskurs o rzeczach bdzie uwaany za prawdziwy. Historycznym a priori, kt�re w XVIII wieku ufundowao badania i dyskusje nad istnieniem rodzaj�w, nad trwaoci gatunk�w i przekazywaniem cech na kolejne pokolenia, jest zaistnienie historii naturalnej: to uznanie pewnego rodzaju widzialnoci za dziedzin wiedzy, definicja czterech zmiennych opisu, ustanowienie przestrzeni pokrewiestw, w kt�rej kadej jednostce wolno bdzie zaj ssiednie miejsce. Historia naturalna w epoce klasycznej nie odpowiada czystemu i prostemu odkryciu nowego przedmiotu zainteresowa; obejmuje seri zoonych operacji, kt�re wprowadzaj do zespou przedstawie moliwo staego adu. Konstytuuje jako opisywaln i r�wnoczenie podleg adowi pewn dziedzin empirii. To, co j spowinowaca z teoriami jzyka, tym samym odr�nia j od tego, co od XIX wieku uznajemy za biologi, i kae jej odgrywa w myli klasycznej pewn rol krytyczn.

Historia naturalna jest wsp�czesna jzykowi: naley do tego samego poziomu, co spontaniczna gra analizujca reprezentacje w pamici, ustalajca ich wsp�lne elementy, ustanawiajca dziki nim znaki i w kocu przydzielajca nazwy. M�wienie i klasyfikacja wywodz si z owej przestrzeni, kt�r reprezentacja otwiera wewntrz siebie, jako e jest skazana na czas, pami, refleksj i cigo. Jednak historia naturalna moe i powinna istnie jako jzyk niezaleny od wszystkich pozostaych tylko w�wczas, gdy jest jzykiem bien fait. Dobrze zbudowanym i powszechnie obowizujcym. W jzyku spontanicznym i „mal fait” cztery elementy (zdanie, artykulacja, desygnacja i derywacja) zostawiaj midzy sob otwarte szczeliny: osobiste dowiadczenia, potrzeby i namitnoci, przyzwyczajenia, przesdy, bardziej lub mniej rozbudzona uwaga utworzyy setki odmiennych jzyk�w, kt�re r�ni si nie tylko form s�w, ale przede wszystkim sposobem, w jaki owe sowa wykrawaj przedstawienie. Historia naturalna stanie si jzykiem dobrze zbudowanym dopiero w�wczas, gdy gra zostanie zakoczona: gdy deskryptywna ciso uczyni z kadego zdania stay wykr�j realnoci (gdy zawsze bdzie mona orzec, co dana reprezentacja artykuuje), a desygnacja kadego bytu penoprawnie wskae mu miejsce, jakie zajmie w og�lnej dyspozycji caoci. W jzyku funkcja czasownika jest uniwersalna i pusta, bo przewiduje jedynie najog�lniejsz form zdania, wewntrz kt�rego nazwy bd rozwijay sw�j system artykulacji; historia naturalna czy obie funkcje w jednoci struktury, kt�ra pozwala na wzajemn artykulacj wszystkich zmiennych, jakie mona orzeka o bycie. Podczas kiedy w jzyku desygnacja, ze wzgldu na indywidualne funkcjonowanie, jest skazana na przypadkowe derywacje, kt�re nadaj zasig i ekstensj imionom pospolitym, ustalana przez histori naturaln cecha pozwala oznaczy jednostk i zarazem umieci j w przestrzeni powszechnik�w, kt�re zawieraj si w sobie. Tak oto powyej powszednich s�w (i dziki nim, poniewa trzeba je wykorzystywa do pierwszych opis�w) powstaje gmach wt�rnego systemu jzykowego, gdzie rzdz wreszcie Waciwe Nazwy Rzeczy: „Metoda, dusza nauki, desygnuje przy pierwszym podejciu jakiekolwiek ciao naturalne w taki spos�b, e ciao to wypowiada waciw mu nazw, owa nazwa za przypomina wszystkie wiadomoci, jakie nagromadziy si z biegiem czasu na temat tak nazywanego ciaa - tak oto w najwyszym pomieszaniu odkrywa si suwerenny ad natury”.

Jednak za to istotne nazywanie - za przejcie od widzialnej struktury do cechy taksonomicznej - trzeba drogo zapaci. Aby dopeni i zamkn figur, kt�ra od monotonnej funkcji sowa „by” przechodzi do derywacji i wkracza w przestrze retoryczn, jzyk spontaniczny nie potrzebowa nic pr�cz gry wyobrani, to znaczy bezporednich odwzorowa. Natomiast aby taxinomia bya moliwa, natura musi by rzeczywicie i w peni ciga. Jzyk wymaga tylko podobiestwa wrae, klasyfikacja wymaga zasady najmniejszej moliwej r�nicy midzy rzeczami. To continuum, ukazujce si w tle nazywania, w luce midzy deskrypcj a dyspozycj, trzeba myle jako istniejce przed jzykiem - jako jego warunek. Nie tylko dlatego, e powouje system jzykowy bien fait, dlatego r�wnie, e zdaje spraw z kadego jzyka w og�le. Bez wtpienia bowiem cigo natury stanowi okazj do wiczenia pamici, gdy pewna reprezentacja, dziki niejasnej i sabo widocznej identycznoci, przypomina inn reprezentacj, i pozwala zastosowa do obu arbitralny znak nazwy pospolitej. To, co w w wyobrani uchodzio za lepe podobiestwo, byo jedynie bezrefleksyjnym i mtnym zarysem nieprzerwanego wtku identycznoci i r�nic. Cho tego jeszcze nie wiedziano, wyobrania (a to ona, umoliwiajc por�wnywanie, uzasadnia jzyk) tworzya dwuznaczne miejsce, gdzie zrujnowana, cho natarczywa cigo natury czya si z pust, cho czujn cigoci wiadomoci. Tote nie mona by byo m�wi, nie znalazoby si miejsca dla najmniejszej nazwy, gdyby w gbi rzeczy, przed wszelk reprezentacj, natura nie bya ciga. Aby ustanowi bez luk wielk tablic rodzaj�w, gatunk�w i klas, historia naturalna musiaa jzyk wykorzystywa, krytykowa, klasyfikowa - i w kocu policzy na nowo koszty jzyka, jako e jego warunkiem moliwoci bya wanie owa cigo. Rzeczy i sowa cile si ze sob splataj: natura przejawia si tylko poprzez sie denominacji, ale te, cho bez owych nazw pozostawaaby niewidoczna i niema, migocze za nimi jako ich tylne to, nieustannie obecna poza owym czworoktem, kt�ry wszake przedkada j wiedzy i czyni widzialn dopiero w�wczas, gdy zostanie przewietlona jzykiem.

Dlatego bez wtpienia historia naturalna w epoce klasycznej nie moga ukonstytuowa si jako biologia. Do koca XVIII wieku bowiem ycie nie istnieje. S jedynie byty oywione. Tworz one jedn, czy raczej wiele klas w serii wszystkich byt�w wiata: o yciu mona m�wi jedynie jako o cesze - w taksonomicznym sensie sowa - w powszechnej dystrybucji byt�w. Rzeczy naturalne zwyczajowo dzieli si na trzy klasy: mineray, kt�rym przypisuje si wzrost, cho bez ruchu i czucia; roliny, kt�re wzrastaj i s zdolne do czucia; zwierzta, kt�re spontanicznie si przemieszczaj. Jeli chodzi o ycie i pr�g, jaki ono ustanawia, w zalenoci od przyjtych kryteri�w mona je dowolnie przesuwa wzdu caej skali. Jeli, za Maupertuis, okrela si je przez mobilno i relacje pokrewiestwa, przycigajce ku sobie elementy i utrzymujce je razem, w�wczas trzeba umieszcza ycie ju w najprostszych czsteczkach materii. Znajdzie si o wiele wyej na skali, gdy definiowa je jako bogat i zoon cech, jak to czyni Linneusz, kiedy za kryteria ycia uzna narodziny (z nasienia lub przez pczkowanie), odywianie si (przez wchanianie), starzenie si, ruch zewntrzny, wewntrzny przepyw pyn�w, choroby, mier, obecno naczy, gruczo�w, sk�ry i agiewek (utriculus). ycie nie stanowi oczywistego progu, powyej kt�rego wymagane s cakowicie nowe formy wiedzy. To tylko kategoria klasyfikacyjna, jak wszystkie pozostae zalena od ustalonych kryteri�w. I jak wszystkie pozostae skonna do r�nych niejasnoci, gdy chodzi o precyzyjne wyznaczenie jej granic. Jak zoofit zamieszkuje dwuznaczne pogranicze zwierzt i rolin, tak samo skamieliny, tak samo metale mieszcz si na niepewnej granicy, gdzie nie wiadomo, czy trzeba, czy jeszcze nie trzeba m�wi o yciu. Jednak cicie midzy istot yw a nieoywion nigdy nie stanowi zasadniczego problemu. Jak powiada Linneusz, naturalista - nazywa go Historiens naturalis - „odr�nia wzrokiem czci cia naturalnych, stosownie opisuje je wedug liczby, ksztatu, pooenia i proporcji oraz je nazywa”. Naturalista jest specjalist od ustrukturowanej widzialnoci i cechujcego nazywania. Nie od ycia.

Nie naley zatem czy historii naturalnej, kt�ra rozwijaa si w epoce klasycznej, z niejasn jeszcze i bekotliw filozofi ycia. W rzeczywistoci przeplata si ona z teori s�w. Historia naturalna mieci si r�wnoczenie przed jzykiem i za nim; burzy jzyk codzienny, ale tylko po to, aby go odbudowa i odkry, jak sta si moliwy za spraw lepych odwzorowa wyobrani; krytykuje go, ale po to, by odsoni jego fundament. Podejmuje go i zamierza doprowadzi do doskonaoci, ale r�wnie dobrze zawraca go do pocztku. Przeskakuje codzienny sownik, sucy mu za bezporednie podoe, i po drugiej jego stronie zamierza odnale co, co stanowio jego racj bytu; mimo to caa si mieci w przestrzeni jzyka, w zasadzie jest bowiem rozwanym uyciem s�w, a za sw�j ostateczny cel uznaje nadanie rzeczom prawdziwych nazw. Midzy jzykiem a teori natury istnieje zatem stosunek typu krytycznego: poznawa natur - to, wychodzc od jzyka, budowa jzyk prawdziwy, kt�ry na dodatek odkryje, pod jakimi warunkami moliwy jest wszelki jzyk i w jakich granicach ma swoj dziedzin wanoci. Kwestia krytyczna istniaa zatem w XVIII wieku, ale zwizana z form okrelonej wiedzy. Z tego powodu nie moga wybi si na autonomi i zyska waloru zapytywania radykalnego: nieustannie krya w regionach, gdzie problemami byy odwzorowania, sia wyobrani, natura i natura ludzka, warto idei og�lnych i abstrakcyjnych, kr�tko, m�wic stosunki midzy percepcj podobiestwa a prawomocnoci pojcia. W epoce klasycznej kwestia krytyczna - Locke i Linneusz, Buffon i Hume daj temu wiadectwo - dotyczya podstawy odwzorowa i istnienia rodzaj�w.

Pod koniec XVIII wieku pojawi si nowa konfiguracja, kt�ra definitywnie zasoni przed wsp�czesnym widzeniem star przestrze historii naturalnej. Po pierwsze - krytyka przemieci si i oderwie od podoa, kt�re j zrodzio. Podczas gdy Hume czyni z problemu przyczynowoci przypadek generalnego pytania o podobiestwa [ressemblances], Kant, izolujc przyczynowo, odwraca kwesti; tam, gdzie do tej pory szo o ustalenie relacji tosamoci i odmiennoci na cigym tle podobiestw, trzeba pokaza przeciwstawny problem syntezy tego, co r�norodne. Za jednym zamachem kwestia krytyczna przesuwa si od pojcia do sdu, od istnienia rodzaju (otrzymywanego przez analiz reprezentacji) do moliwoci wizania reprezentacji ze sob, od prawa do nazywania do podstaw orzekania, od nominalnej artykulacji do samego zdania i czasownika „by”, kt�ry je tworzy. Tym samym kwestia ta zyskuje powszechn wano. Zamiast zastanawia si wycznie nad stosunkiem natury do natury ludzkiej, pyta wprost o moliwo wszelkiego poznania.

Ale - po drugie - w tej samej epoce ycie zyskuje autonomi wobec klasyfikacyjnych poj. Wymyka si relacji krytycznej, kt�ra w XVIII wieku bya konstytutywna dla wiedzy przyrodniczej. Wymyka si, co oznacza dwie rzeczy: ycie staje si takim samym jak inne przedmiotem poznania i z tego powodu uwalnia si od krytyki grosso modo; ale opiera si r�wnie sdowi krytycznemu, kt�ry przejmuje na sw�j rachunek i przenosi we wasnym imieniu na wszelkie moliwe poznanie. Tote przez cay XIX wiek - od Kanta do Diltheya i Bergsona - krytyczny namys i filozofie ycia bd siebie wzajemnie podejmoway i nawzajem sobie przeczyy.

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
slowa - rozdzial 6, ROZDZIA? VI
słowa rozdzial 3
Podstawy zarządzania wykład rozdział 05
2 Realizacja pracy licencjackiej rozdziałmetodologiczny (1)id 19659 ppt
Ekonomia rozdzial III
rozdzielczosc
kurs html rozdział II
Podstawy zarządzania wykład rozdział 14
7 Rozdzial5 Jak to dziala
Klimatyzacja Rozdzial5
Polityka gospodarcza Polski w pierwszych dekadach XXI wieku W Michna Rozdział XVII
Ir 1 (R 1) 127 142 Rozdział 09
Bulimia rozdział 5; część 2 program
05 rozdzial 04 nzig3du5fdy5tkt5 Nieznany (2)
PEDAGOGIKA SPOŁECZNA Pilch Lepalczyk skrót 3 pierwszych rozdziałów
Instrukcja 07 Symbole oraz parametry zaworów rozdzielających
04 Rozdział 03 Efektywne rozwiązywanie pewnych typów równań różniczkowych
Kurcz Język a myślenie rozdział 12
Ekonomia zerówka rozdział 8 strona 171

więcej podobnych podstron