UNIWERSYTET OPOLSKI

INSTYTUT PRAWA I ADMINISTRACJI

Początki administracji w Polsce

Księstwo Warszawskie

OGÓLNY ZARYS PRACY :

1.Wstęp

2. Władza monarsza w Ksiestwie Warszawskim

3.Administracja terenowa

4.Samorząd i rady

5. Bibliografia

6.Mapa

1. WSTĘP

Gdy w XIX wieku kształtowały się klasyczne instytucje administracji, a tym samym utrwalone zostały podstawy administracji współczesnej, Polska pozbawiona była samodzielnego bytu państwowego . W okresie tym na ziemiach polskich wprowadzona została administracja państw ościennych , w większym lub mniejszym stopniu oświeconych, monarchii absolutnych.

Powstanie z ziem drugiego i trzeciego zaboru pruskiego Księstwa Warszawskiego w 1807 roku oznaczało częściowe wskrzeszenie polskiej państwowości.Księstwo nie było jednak samodzielnym tworem państwowym, związane było bowiem politycznie z Królestwem Saksonii, a faktycznie podlegało napoleońskiej Francji.Jego ustrój polityczny , administracyjny i sądowy oparty został na wzorach francuskich, całkowicie odmiennych od tradycji rodzimych lecz za to o wiele nowoczeniejszych.Wszystkie urzędy piastowali jednak Polacy , dzięki czemu możliwe było uwzględnienie w praktyce staropolskich tradycji, które połączono zresztą z nowszymi wzorami administracji pruskiej, a później w pewnym stopniu i austryjackiej.Powodowało to stosunkową złożoność administracji księstwa.

Ogół Polaków traktował Księstwo Warszawskie jako zaczątek odbudowy państwa polskiego.Ta właśnie rola Księstwa wzrosła wraz z powiększeniem jego obszaru w latach 1809-1810 o cześć ziem zaboru austryjackiego , a następnie wraz z rozpoczęciem przez nie wojny z Rosją u boku Napoleona w 1812 roku .

Powszechne było przekonanie , że w wyniku dalszych kampanii wojennych nastąpi przywrócenie Rzeczpospolitej w granicach historycznych.

Księstwo Warszawskie powstało na mocy traktatu w Tylży zawartego przez Napoleona z Prusami w 1807 roku i objęło ziemie z II i III zaboru , jednak bez dostępu do morza i bez obwodu białostockiego, który Napoleon przekazał cesarzowi Aleksandrowi .Księstwo na obszarze 101,5 tyś km ² liczyło wówczas 2,5 miliona mieszkańców.Egzystencja księstwa była krótka i nie przekroczyła 7 lat.Napoleon nadał konstytucję Księstwu Warszawskiemu w Dreźnie w 1807 roku, po wysłuchaniu Komisji Rządzącej.Usiłowania czynników polskich szły w kierunku przywrócenia w Księstwie mocy obowiązującej Konstytucji 3 Maja.Wpływ Komisji zaważył o tyle, że konstytucja nadana Księstwu w większej mierze , niż inne konstytucje nadane przez Napoleona krajom odeń uzależnionym, uwzględniała niektóre tradycje narodowe, przyznając stosunkowo większą rolę sejmowi, ale także uprzywilejowaną pozycję szlachcie.

2. WŁADZA MONARSZA W KSIĘSTWIE WARSZAWSKIM

Ustrój władzy miał na celu ugruntowanie silnej pozycji monarchy i oparcie jej na klasach posiadających, tj. szlachcie folwarcznej i - w miarę jej wzrostu - burżuazji.Wprowadzono zasady : dziedziczności tronu w dynastii saskiej na zasadzie unii osobistej Księstwa z Saksonią, rozległej władzy monarszej , której zapewniono wyłączność stanowienia w formie dekretów w sprawach ustrojowych (prawo rozbudowy konstytucji) oraz administracyjnych, jak również silny wpływ na sejm w innych sprawach.Monarcha miał sprawować kierownictwo rządu.Wprowadzono centralizację administracji oraz system organów jednoosobowych na miejsce - istniejących za czasów polskich- kolegialnych.

3.ADMINISTRACJA TERENOWA

Jednostkami podziału administracyjnego kraju były departamenty, powiaty , oraz gminy miejskie i wiejskie.Postanowienie konstytucji , że "kraj zostaje podzielony na sześć departamentów" (art.64 ) oznaczało w rzeczywistości usankcjonowanie zmodyfikowanego w latach 1806-1087 dotychczasowego, czyli pruskiego, podziału administracyjnego.Wymaga podkreślenia, że w tym wypadku nie oparto się na wzorach francuskich. Jednocześnie zamiar wprowadzenia nowego, ostatecznego podziału kraju nie został zeralizowany.Ogłoszony w grudniu 1807 roku tymczasowy podział departamentów na powiaty przetrwał do 1815 roku.Terytorium Księstwa Warszawskiego obejmowało początkowo 6 departamentów : warszawski, kaliski, poznański, bydgoski, płocki i łomżyński.W istocie bez zmian utrzymano liczbę powiatów z czasów pruskich. Charakterystyczne, że w części popruskiej do istniejącego podziału na powiaty dostosowano liczbę szlacheckich zgromadzeń wyborczych (sejmiki).Stosunek powierzchni części popruskiej i części pogalicyjskiej miał się jak 3: 2.

Odpowiednio do tego na mocy dekretów z 1810 roku wprowadzono podział części pogalicyjskiej na 4 departamenty , 40 powiatów i 26 zgromadzeń gminnych.Były to departamenty : krakowski, radomski, lubelski, i siedlecki.Wówczas to ustalono kolejność między departamentami opartą zasadniczo na kolejności województw w I Rezcpospolitej.Od 1810 roku nastąpiło więc ujednolicnie podziału administracyjnego w obrębie powiększonego Księstwa Warszawskiego.

Na czele departamentu postawiono prefekta, któremu podlegała administracja oraz policja porządkowa i cywilna. Wyłączone były spod kompetencji prefektury tylko sprawy sądownictwa i wojskowe. Powiatami kierowali podprefekci. Prefekci i podprefekci podlegali osobiście ministrowi spraw Wewnętrznych, obowiązani byli jednak spełniać polecenia wszystkich ministraów.Z urzędu prefektury wyłączone były dyrekcje skarbowe, ale i one podlegały nadzorowi prefektów.Głównymi miastami tj. warszawą, Pozaniem, Toruniem, Kalisze, Krakowem, Lublinem i Sandomierzem zarządzali prezydenci municypialni, innymi burmistrzowie; prezydenci pochodzili z nominacji króla, burmistrzowie i ławnicy byli mianowani przez ministra spraw wewnętrznych. Wójtów we wsiach mianowali prefekci przy założeniu zatwierdzenia ich przez resorytowego ministra.Postęp polegał na znacznym rozwinięciu i zarazem usprawnieniu administracji, na wprowadzeniu na stanowiska kierownicze i wykoanwcze zawodowych urzędników, których zaczęto odpowiednio kształcić.Musieli oni wykazać się odpowiednimi kwalifikacjami i składać egzaminy.W celu kształcenia sędziów i urzędników założono w Warszawie Szkołe Prawa (1808), przekształconą następnie w Szkołe Prawa i Nauk Administracyjnych (1811). Przy opracowaniu programu nauczania sięgnięto do doświadczeń polskich z XVIII wieku.Był on znacznie szerszy niż we Francji. Duży wzrost liczby sędziów i urzdników ( z 1400 w XVIII w. do 9 tyś osób) oraz rozwój sysyemu biurokratycznego wywoływały liczne tarcia i krytykę.W departamentach utworzono rady prefekturalne, złożone z trzech do pięciu radców, mianowanych przez króla. Należały do nich :

1.jako organu doradczego prefekta - różne sprawy miejscowe;

2.jako organu samodzielnego - odwołania w I instancji od zarządzeń i innych aktów administracyjnych prefektów o podprefektów.

Postanowienie konstytucji o municypalności (art. 67) jako najniższej jednostce administracyjnej (bez odróżnieniea miast i wsi) nie zostało wprowadzone w życie.

W odróżnieniu od wzorców polskich, nowoczesną administrację , opartą na rozwiązniach francuskich, cechował skrajny centralizm.

4. SAMORZAD I RADY

Oprócz rad handlowych, lekarskich i dozorów szkolnych ( w skład których wchodził dziedzic, miejscowy proboszcz, burmistrz lub wójt i jeden do dwóch chlopów lub mieszczan) w skład samorządu w Księstwie wchodziły następujące rady:

1.Rady municypalne (większych miast ) , miejskie i wiejskie ; w największych miastach pochodziły one z wyborów na zgromadzeniu gminnym, w innych zaś z nominacji prefekra spośród kandydatów przedstawionych przez właścicieli nieruchomości.Rady miały debatować nad potrzebami lokalnymi, sprawami budżetu gminy i podatków gminnych(zatwierdzenie ich należało do ministra lub prefekta), nad rozkładem podatków państwowych, nad zażaleniami na władze miejskie czy wiejskie.Samorząd miejski był ograniczony, stanowił jednak pewien postę w stosunku do ustroju państ zaborczych.Rady wiejskie nie zostały faktycznie powołane do życia.

2.Rady departamentowe i powiatowe złożone były z radców mianowanych przez króla spośród kandydatów przedstawionych w podwójniej liczbie przez sejmiki. W pozbawieniu zgromadzeń gminnych głosu na korzyść szlachty widać jedną z charakterystycznych cech feudalnych ustroju Księstwa.Przedmiotem narad było wszystko, co miało na celu zapewnienie "dobra" departamentu i powiatu, podejmowanie melioracji i innych robót publicznych, dbałość o "porządek ochędóstwo, spokojność, bezpieczeństwo i wygodę publiczną". Rady dokonywały rozkładu podatków państwowych, otrzymały również prawo uchwalania składek od ludności na wspomniane cele.Rady depatramentowe wykazały sporo ambicji, odegrały istotną rolę w ożywienu społeczno-politycznym w Księstwie i w rozwoju administracji, mając prawo prowdzenia dyskusji a tym zakresie i przedkładnia rządowi postulatów.

5.BIBLIOGRAFIA

Izdebski Hubert "Historia administracji" , Warszawa 2000

Bardach Juliusz "Historia państwa i prawa polskiego" , Warszawa 1976

Kallas Marian "Historia ustroju Polski X-XX w. ", Waszawa 1998

USTROJ KSIESTWA WARSZAWSKIEWGO W LATACH 1807-1914

GENEZA USTAWY KONSTYTUCYJNEJ

22 VII 1807

W warunkach narastajacego od jesieni 1806 roku ozywienia politycznego formulowano roznorodne postulaty odnosnie ustroju panstwa polskiego.Obok przywrocenia mocy obowiazujacej Konstytucji 3 maja wystepowano o wprowadzenie do Polski konstytucji francuskiej.Zapowiedz nadania Ksiestwu Warszawskiemu ustawy zasadniczej znajdowala sie w traktatach tylzyckich.Wczesniej, w grudniu , Napoleon skutecznie przeciwstawil się probir wznowienia obrad Sejmu Wielkiego i przywrocenia mocy obowiazujacej Konstytucji 3 maja.Czlonkowie Komisji Rzadzacej ograniczyli się ostatecznie do przygotowania zbioru postulatow konstytucyjnych.

Napoleon podczas historycznej audiencji w Dreznie 19 lipca 1907 z udzialem czlonkow Komosji zadzacej podyktowal zasady konstytucji Ksiestwa. Wynikiem zabiegow czlonkow rzadu tymczasowego było uwzglednienie w ostateczneym projekcie ustawy zasadniczej niektórych polskich instytucji ustrojowych, co w szczegolnosci dotyczylo parlamentu.

Oryginal ustawy zasadniczej w jezyku francuskim pod nazwa "Ustawa Konstytucyjna Ksiestwa Warszawskiego" zostal podpisany przez Napoleona 22 lipca 1907 roku. Konstytucja Ksiestwa oktrojowana zostala przez Cesarza Francuzow, który był jej faktycznym tworca, uprawnionym do zmiany i rewizji tego aktu.

Przy nadaniu konstytucji napleon calkowicie pominal Fryderyka Augusta, formalnego suwerena Ksieatwa. Oficjalny polski przeklad konstytucji z paralelnie wydrukowanym tekstem francuskim zamieszczono we wstepie do tomu I Dziennika Praw.Instalacja wladz krajowych na podstawie aktu w 1807 roku stanowila poczatek okresu konstytucyjnego trwajacego do polowy 1812 roku.

Ustawa zasadnicza Ksiestwa z 1807 roku była jedna z kilkudziesieciu konstytucji napoleonskich.Zwiezly tekst konstytucji Ksiestwa Warszawskiego, pozbawiony wstepu, obejmuje 89 artykulow podzielonych na 12 tytulow.Znajduje się w nim bardzo ograniczony katalog praw obywatelskich oraz regulacji dotyczacych stosunkow spolecznych.Zasade wolnosci osobistej wyrazona formula "znosi się niewola" (art.4) rozciagnieto na ludnosc chlopska, która uzyskala swobode przenoszenia się z miejsca na miejsce.W konstytucji zabraklo postanowien dotyczacych wlasnosci ziemi.Slynny dekret krolewski z 21 grudnia 1807 roku uznal ziemie uprawiana przez chlopow, jak i zabudowania, inwentarz oraz zasiewy za wlasnosc pana.Wzorujac się na stosunkach francuskich konstytucja Ksiestwa proklamowala zasade rownosci wobec prawa i sadu (art.4) oraz wolnosc wyznania (art. 2) .Nie wymieniono w niej stanow spolecznych.W praktyce utrzymal się podzial na szlachte i nieszlachte.Do Ksiestwa wprowadzono konstrukcje obywatelstwa w znaczeniu przynaleznosci panstwowej.Prawa polityczne obejnowaly udzial w wyborach i prawo do piastowania urzedow.Na okreslenie ogolu obywateli nie posiadajacych praw politycznych stosowano nazwe mieszkancow, która, która obejmowala także cudzoziemcow i Zydow.

Przewazajaca czesc konstytucji reguluje organizacje, kompetencje i zasady funkcjonowania aparatu panstwowego.Dopiero po okresleniu pozycji krola i naczelnych organow panstwa zamieszczono postanowienia o ustroju parlamentarnym, a strukture sadownictwa ustulowano po postanowieniach o administracji terytorialnej.Osobno uregulowano pozycje wojska, ustalona w 1807 roku liczebnosc sil zbrojnych (30 tys) zostala podwojona w 1809 roku. W obrebie Urzadzen ogolnych (tyt. XI) umieszczono postanowienia zapewniajace polski charakter panstwa, przez uznanie iż tylko obywatele Ksiestwa Warszawskiego moga zajmowac stanowiska w aparacie panstwowym.W czynnosciach urzedowym miano sie poslugiwac jezykiem narodowym (art.84) czyli polskim.W tekscie konstytucji okreslono tryb jej "dopelniania" (art. 86)

WYBORCY

WLADZA USTAWODAWCZA

WLADZA WYKONAWCZA

WLADZA SADOWA

Wyborcy na sejmikach i zgr. gminnych

izba poselska

ustawy

senat

monarcha dekrety

monarcha

Rada stanu

ministrowie

prefekci

rady departamentalne

podprefekci

Rada stanu jako sad kasacyjny

sady apelacyjne

trybynały cywilne i karne

sedziowie pokoju

---