Pojęcia - polityczna
1. Geografia polityczna to oddziaływanie przestrzeni geograficznej i procesów politycznych, można wyróżnić płaszczyznę wewnątrzpaństwową i wewnątrzpaństwową. (J. Barbag)
Problemy badawcze geografii politycznej to:
współistnienie systemów narodowych i politycznych
wewnętrzna organizacja przestrzenna państwa
zdolności egzystencjalne małych państw narodowych
obszary napięć i konfliktów na świecie
zgrupowania państw i ich wewnętrzne napięcia
geografia karty praw człowieka
problemy ochrony środowiska w polityce międzynarodowej
parametry przestrzenne różnych państw w stosunku do grupy mniejszości
stosunek ludzi do wielkich ideologii rozmieszczonych przestrzennie w poszczególnych krajach.
2. Kolonia to kraj zależny, zarządzany przez władze metropolii, znajdujący się poza jej granicami, podporządkowany jej ekonomicznie i politycznie.
3. Protektorat to kraj mający własny rząd, administrację, instytucje i ustrój, ale w polityce zagranicznej oraz ekonomicznej uzależniony od protektora (państwa silniejszego).
4. Dominium to niezależne państwo, wchodzące w skład Wspólnoty narodów, uznające królową brytyjską za głowę swojego państwa.
5. Kondominium to kraj zależny zarządzany jednocześnie przez dwa państwa/metropolie.
6. Terytorium mandatowe to kraj, który po I wojnie światowej został odebrany Turcji lub Niemcom przez Ligę Narodów i który oddano na czas nieokreślony pod administrację innego państwa.
7. Terytorium powiernicze to kraj o wcześniejszym statusie terytorium mandatowego, który po II wojnie światowej nie ogłosił niepodległości i z ramienia ONZ został przekazany pod administrację innego państwa.
8. Enklawa to część lub całość obszaru państwa otoczona ze wszystkich stron przez terytorium innego kraju.
9. Eksklawa to część terytorium państwa lub innej jednostki administracyjnej oddzielona od jego zasadniczego terytorium przez terytorium lądowe innego kraju lub jednostki administracyjnej.
10. Strefa morza terytorialnego to pas wód przybrzeżnych, na którym obowiązuje prawodawstwo i władza państwa, do którego należy dany odcinek wybrzeża. Jej szerokość nie może przekroczyć 12 mil morskich.
11. Morska strefa ekonomiczna to obszar rozciągający się do 200 mil poza pasem morza terytorialnego, na którym państwo nadbrzeżne posiada wyłączne prawa suwerenne do prowadzenia działalności naukowej, gospodarczej oraz związanej z ochroną środowiska.
12. Morskie wody wewnętrzne to wody znajdujące się między lądem a linią podstawową morza terytorialnego.
13. Systemy terytorialno-polityczne to rozczłonkowanie kraju na jednostki terytorialne, obejmujące część terytorium, które służy sprawowaniu funkcji publicznych. Wszystkie wspólnoty terytorialno-polityczne dzielą się na mniejsze lub większe części terytorialne ułatwiające rządzenie i pozwalające na objęcie rządem politycznym całego obszaru państwa.
14. Państwo unitarne (jednolite) to państwo, w którym wszystkie jednostki administracyjne są tak samo zorganizowane i podporządkowane organom centralnym, które określają ich ustrój i właściwość.
15. Państwo federacyjne to państwo, które składa się z mniejszych, obdarzonych autonomią państw związkowych, ale posiadających wspólny rząd. Państwa związkowe mogą niekiedy tworzyć własne prawa oraz posiadają szeroką autonomię wewnętrzną, wspólna pozostaje zazwyczaj polityka zagraniczna i obronna.
16. Państwo zróżnicowane to państwo, które częściowo przejawia cechy państwa o strukturze wewnętrznie jednolitej, ale posiada również prowincje czy jednostki terytorialno-polityczne o charakterze autonomicznym.
17. Państwo regionalne to państwo, w którym ze względu na odrębność kulturową, związaną z pochodzeniem narodu czy używanym językiem, jednostkom terytorialnym przyznaje się większą autonomię niż w państwie federacyjnym.
18. Geografia elektoralna to dział geografii politycznej poświęcony studiom nad przestrzennym zróżnicowaniem wyników wyborów. Problemy badawcze geografii elektoralnej to:
zróżnicowanie i wielkość frekwencji wyborczej na poziomie różnych szczebli podziału administracyjnego
analiza stabilności regionalnych wzorców poparcia poszczególnych opcji politycznych
próby wyjaśniania zaistniałych prawidłowości związanych z regionalnym zróżnicowaniem poparcia dla poszczególnych opcji politycznych
tworzenie map wyborczych i ich analiza.
19. Województwo to jednostka podziału administracyjnego wyższego stopnia w Polsce, od 1990 r. jednostka zasadniczego podziału terytorialnego dla administracji rządowej, od 1999 r. także jednostka samorządu terytorialnego.
20. Powiat to jednostka samorządu terytorialnego II stopnia i podziału administracyjnego, obejmująca część obszaru województwa.
21. Gmina to podstawowa jednostka samorządu terytorialnego w Polsce od 1990 r.
22. Gromada to w latach 1954-1972 najniższa (obok osiedli) jednostka podziału administracyjnego Polski.
23. Geopolityka to doktryna polityczna XIX/XX w., głosząca tezę o istnieniu ścisłych zależności między środowiskiem geograficznym a tendencjami rozwojowymi państw.
24. Panarabizm to doktryna polityczna, głosząca zjednoczenie wszystkich ludów arabskojęzycznych. Jego początki wiążą się z rozwojem arabskiego nacjonalizmu w XIX w.
25. Panslawizm to ruch kulturalno-polityczny o różnorodnym zabarwieniu politycznym, powstały w Czechach na początku XIX w., dążący do wyzwolenia, a następnie zjednoczenia politycznego, gospodarczego i kulturalnego Słowian.
26. Panislamizm to doktryna religijno-polityczna głosząca potrzebę zjednoczenia wszystkich wyznawców islamu i wyzwolenia się spod wpływów europejskich. Koncepcja ta powstała na Bliskim Wschodzie w XIX w.
27. Panafrykanizm to ruch polityczny podkreślający odrębną tożsamość duchową ludności afrykańskiej i pochodzenia afrykańskiego oraz konieczność jej politycznego współdziałania. Został zapoczątkowany na przełomie XIX i XX wieku wśród Afroamerykanów.
28. Panamerykanizm to idea i ruch polityczny postulujące zbliżenie i współpracę państw amerykańskich. Został zainicjowany w pierwszej połowie XIX w. w Ameryce Łacińskiej, odrodził się w końcu XIX wieku w USA.
29. Pangermanizm to nacjonalistyczny nurt polityczny, powstały na przełomie XIX i XX wieku, stawiający sobie za cel zjednoczenie w jednym państwie wszystkich ludów pochodzenia germańskiego.
30. Panhellenizm to nacjonalistyczny ruch nowogrecki z przełomu XIX i XX wieku, dążący do zjednoczenia Greków na ziemiach dawnego Cesarstwa Bizantyjskiego.
31. Skandynawizm to ruch polityczny i kulturalny propagujący idee ściślejszej współpracy kulturowej i ekonomicznej krajów skandynawskich, a w dalszej perspektywie ich zjednoczenia.
32. Panturkizm to doktryna powstała na początku XX wieku w Turcji, głosząca jedność etniczną ludów tureckich i konieczność ich integracji kulturalnej i politycznej, od Cieśniny Bosfor do gór Ałtaju.
33. Monarchia to ustrój polityczny lub forma rządów, gdzie suwerenem jest jeden człowiek, nazywany monarchą. Monarcha sprawuje władzę zazwyczaj dożywotnio, jego funkcja jest często dziedziczna i zwykle jego stanowisko jest nieusuwalne. Obecnie w wielu państwach monarcha pełni często jedynie funkcje reprezentacyjne i nie sprawuje realnej władzy.
34. Republika to ustrój polityczny, w którym władza jest sprawowana przez organ wyłoniony w wyniku wyborów na określony czas.
35. Dyktatura to forma sprawowania rządów, którą najczęściej utożsamia się z reżimem autorytarnym bądź totalitaryzmem.
36. Ekopolityka to dziedzina nauki zajmująca się gospodarczymi, ekologicznymi i etycznymi skutkami zmian w środowisku naturalnym z perspektywy stosunków międzynarodowych.
37. Globalistyka zajmuje się politycznymi, gospodarczymi i kulturalnymi procesami w skali światowej. Do jej rozwoju przyczynia się wzrost otwartości państw. Jej problemy badawcze to:
ogólnospołeczne - wojna i pokój, zabezpieczenie wzrostu ekonomicznego
człowiek i społeczeństwo - postęp naukowo-techniczny, eksplozja demograficzna, problemy zdrowotne, kultura
człowiek i przyroda - zasoby, środowisko ekologiczne
światowy system globalny.
38. Gerrymandering to takie wyznaczanie granic okręgów, które prowadziłoby do ich nierówności i osiągnięcia określonego celu wyborczego.
39. Malapportionment to wymagana różna wielkość elektoratu dla uzyskania tej samej liczby mandatów.
40. Efekt św. Mateusza to nieproporcjonalnie duża liczba mandatów dla jednego z ugrupowań przy względnej równowadze poparcia alektoratu.
41. Ustrój scentralizowany charakteryzuje się wyznaczaniem lokalnych urzędników przez rząd centralny, który sprawuje zwierzchnią władzę nad organami regionalnymi.
42. Ustrój zdecentralizowany ma miejsce, gdy organy regionalne są formowane niezależnie od rządu i istnieje dobrze rozwinięty samorząd terytorialny o znacznych kompetencjach, a władza centralna zastrzega sobie prawo do podejmowania tylko najważniejszych decyzji.
43. Region to najwyższa jednostka terytorialnej organizacji w państwie, bez względu na jego formę prawnoustrojową, o relatywnie dużej powierzchni i znacznej liczbie ludności, jednolita z punktu widzenia gospodarczego, społecznego i kulturowego, w której jest prowadzona odpowiednia do potrzeb polityka gospodarcza, społeczna i kulturalna przez powołane do tego instytucje regionalne.
44. Geografia militarna to dział nauki wojennej badający czynniki polityczne, wojskowe, gospodarcze i fizyczno-geograficzne poszczególnych krajów w czasie wojen i konfliktów zbrojnych z punktu widzenia wpływu tych czynników na planowanie, przygotowanie i prowadzenie działań wojennych.
45. Sposoby powstawania nowych państw:
połączenie kilku państw w jedno
rozpad państwa na kilka mniejszych
uzyskanie niepodległości przez terytoria zależne
secesja części terytorium.
46. Geografia administracji to dział nauk geograficznych, zajmujący się sprawami związanymi z podziałem administracyjnym terytorium państwa, zróżnicowaniem przestrzennym finansowania jednostek administracyjnych oraz wydatków budżetu państwa na administrację.