1 Przedmiot badań historii wychowania Historia wychowania jest nauką o systemach szkolnych , sposobach i formach wychowania o genezie i etapach myśli. Do podstawowych met. bad. zaliczamy:1) analizę źródeł , które w sposób pośredni lub bezpośredni dotyczą wychowania w danym okresie 2) zakres chronologiczny : dolna granica dziejów, którymi powinna zajmować się hist. wych - odkąd pojawił się pierwszy człowiek rozumny 2 Polscy klasycy hist wych. Hugo Kołontaj, August III. Literatura : Karbowicz , Wolsztyn, Łukaszewicz, Marciniak, Stanisław Kot 6 Wychowanie spartańskie Każdy Spartanin już jako kilkudniowe dziecko był oddawany do oceny przed baczne oko sędziowskiej rady starszych, która decydowała, czy dany chłopak nadawał się na wojownika, czy też tenże los nie jest mu pisany. Zdrowi i dorodni chłopcy pozostawali w swoich domach rodzinnych pod opieką matki do siódmego roku życia. Potem trafiali oni do oddziałów dowodzonych przez ich starszych kolegów. Uczyli się czytania i rachowania oraz takiej bardzo przydatnej żołnierzowi cechy jak "mowa lakoniczna"(od Lakonii - nazwy Sparty), czyli odpowiadanie na pytanie krótko, najlepiej jednym słowem. Dbano przede wszystkim jednak o sprawność fizyczną chłopców, co się rozumie samo przez się, skoro mieli w przyszłości stanąć w szeregi wojsk spartańskich. Byli szkoleni, aby znosić ból bez jęków, skarg i narzekań, a z godną żołnierza miną i postawą. Głównie tą umiejętność mieli szansę ćwiczyć przy okazji licznych chłost, do których powód zawsze się gdzieś znalazł. Faktem jest bowiem, ze chłopcy ze spartańskiej szkoły nauczeni byli wszystkich dorosłych słuchać, obojętnie kim by nie byli. Każdy z uczniów posiadał jeden strój, bez zależności na porę roku, było to odzienie wykonane z bardzo szorstkiej szaty, a o obuwiu mogli już tylko pomarzyć. Posiłki nie należały w tamtejszych stołówkach do najobfitszych, a wręcz przeciwnie: bardzo skromne. Spano na posłaniu z trzciny, którą uprzednio sami musieli zerwać własnoręcznie. Po wkroczeniu do szeregów wojowników jeszcze przez dziesięć lat musieli mieszkać w koszarach, a jeśli ktoś się międzyczasie pobrał, swoją żonę widywał jedynie po kryjomu. Gdy już po tych dziesięciu latach pobytu wśród wojaków, mógł wreszcie taki Spartanin zamieszkać gdzie mu się podoba, nałożono nań obowiązek częstych posiłków w towarzystwie kolegów z oddziału, razem też spędzali wolny czas. W czasie bitwy żaden Spartanin nie mógł uciec, gdyż okazałby przez to tchórzostwo i odebrane by mu było obywatelstwo, a wśród ludu okryłby się niesławą. Istniało nawet powiedzenie, że wojownik spartański wraca "z tarczą" albo "na tarczy", czyli albo zwycięży, albo zostanie zabity. Właśnie dlatego podczas, gdy inne wojska opuściły Leonidasa w pamiętnej bitwie pod Termopile, wojska Sparty zostały do końca. Napis na pomniku na ich część odnosi się właśnie do tego prawa: nie wolno uciekać z pola bitwy. 7: gimnazjum , liceum, akademia Z nazw nadawanych nowożytnie różnym szkołom najdawniej pojawiła się nazwa gimnazjum. O ile jednak teraz oznacza ona szkołę średnią, o tyle w Starożytności greckiej, gdzie się pojawiła, oznaczała uczelnię doskonalącą ciało (stąd gimnastyka), a nie ducha - ten był kształcony przez indywidualnych pedagogów (oczywiście, kształcono jedynie chłopców). Prawdziwe wykształcenie zdobywane było tylko przez tych nielicznych, którzy zdecydowali się być uczonymi. Uczyli mianowicie kandydatów na parlamentarzystów, jak wygrywać publiczne dysputy, i to niezależnie od tego, jaka i czyja jest prawda Arystoteles. Miał on najpierw indywidualne doświadczenia dydaktyczne - był wychowawcą Aleksandra Wielkiego - później założył, w -335 roku, zakład naukowy pod nazwą Liceum. Nazwa ta znów nic nie znaczy - pochodzi od dzielnicy Aten, gdzie szkoła się mieściła. O tyle przerastała ona dzisiejsze licea, że miała pierwszą w Europie bibliotekę i że jej uczniowie pod dyktando Arystotelesa napisali nieprzebrane morze jego dzieł, tak cenionych przez następne 1500 lat. Liceum Arystotelesa (czy Akademię Platona) oddziela od następnych szkół czy uczelni odstęp czasu. Powstały w międzyczasie kościół chrześcijański (początkowo był jeden) stawia na indywidualne przyuczanie swoich adeptów, tak do sztuki czytania i pisania, jak też do wszelkich innych intelektualnych sprawności. W tej sytuacji następny krok należy do muzułmanów. Od hidżry, czyli ucieczki Mahometa z Mekki do Medyny (622 rok), aż do bitwy pod Poitiers (732 rok) Arabowie zajmowali się podbijaniem wszystkiego, co było, i to podbijaniem skutecznym. Dopiero zatrzymani na terenie dzisiejszej Francji zajęli się innymi rzeczami. Wśród nich niemal od początku znalazła się nauka. Ich system nauczania strukturalnie przypominał Akademię platońską, a realizujące go instytucje nazywały się Domami 8 Wychowanie w Atenach Obowiązek uczenia tylko dla chłopców , czytania , pisania , pływania i obowiązek posiadania swojego pedagoga w rodzinie (niewolnika) dla sierot pedagoga opłacało państwo. Dzieci ateńczyków poddawane były nauczaniu już od 7 roku życia , a dziewczęta pozostawały w domu pod opieką matki. W przebiegu 3 lat musiał opanować alfabet, czytanie, pisanie i rachunki, od 10 roku życia zapoznawanie się z historią , geografią, uczono gry i śpiewu.15-18 roku życia uczył się wychowania politycznego i polityki następnie odbywał obowiązkową służbę wojskową. Najzdolniejsi uczniowie mogli rozpocząć 10 letnie studia , a tylko nieliczni kontynuować dalsze 5 letnie studia a po 35 roku życia najzdolniejsi odbywali by 15 letnią praktyką w instytucjach wojskowych i cywilnych a po 50 przejść do grupy filozofów i rządców PLATON 25. Szkolnictwo i oświata w zaborze austriackim 1817 - powstanie uniwersytetu we Lwowie, założenie nowego gimnazjum Lwów. Sącz. Bochnia. Szkolę rolną we Lwowie, w gimnazjum przesmykiem dodano kursy filozoficzne i teologiczne. Ossoliński tworzy we Lwowie zakład narodowy, który ma być ośrodkiem polskiego ruchu-narodowego i literackiego.. Zwolnienie cenzury sprzyjało-rozbudzeniu piśmiennictwa i teatru lwowskiego ( pierwsze komedie Fredry), Uniwersytet Lwowski wprowadza na filozofii język niemiecki jako wykładowy. Młodzież poddano ostremu dozorowi politycznemu, czemu sprzyjała organizacja uniwersytetów, którymi rządzili dyrektorzy studiów. Pod ich rządami uniwersytet trzymany był w takiej samej dyscyplinie jak szkoła średnia.-Rozciągali np. kontrolę nad spełnianiem praktyk religijnych przez młodzież. Od 1833 -48 r. młodzież gnębiły rewizje, areszty i śledztwa. Szkoły średnie ( nieliczne II gimnazjów i 2 realne) prowadzone wyłącznie po łacinie i niemiecku. Rozporządzenia rządu, który nie chciał wzrostu polskiej inteligencji ponad konieczne potrzeby ograniczał przyjmowanie młodzieży uboższej, zwłaszcza chłopskiej. Z gimnazjum korzystali tylko synowie szlachty, ruskie duchowieństwa, niemieckich urzędników i niewielu zamożnych żydów. Skrępowano wychowanie prywatne - nauczyciele musieli wykazywać się świadectwem nie tylko z nauk, ale i z prawomyślności. uczniowie, co miesiąc musieli zdawać egzamin w gimnazjum z bardzo wysokimi opłatami. Szkolnictwo elementarne bardzo niski poziom począwszy od samych nauczycieli. Szkółki wiejskie podlegały władzy konsystorzy biskupich. Większości z nich nie zasługiwało na tą nazwę. Nauczycielem bywał organista lub zwyczajny chłop. Uczniowie uczyli się czytać na książce do modlitw lub lichym elementarzem zwanym „groszowym” Oświata - len region został pominięty przez falę ożywienia oświatowego. 26. Szkolnictwu i oświata w zaborze rosyjskim W początkach XIX w. największe możliwości rozwoju polskiej oświaty nauki otworzyły się w zaborze rosyjskim Car Aleksander l utworzył Ministerstwo Oświecenia Publicznego i przeprowadził reformę szkolnictwa ( 1804). Zgodnie z projektem Czartoryskiego cały obszar państwa podzielono na 6 okręgów naukowych, w którym kierownictwo miało spoczywać w rękach uniwersyteckich. Dzieło Komisji Edukacji Narodowej było tak wielkie, iż szkolnictwo w zaborze rosyjskim rozwijało się w jej duchu. Ziemie włączone do Rosji po rozbiorze Polski wyodrębniono w odrębny okrąg szkolny - wileński, na którego czele stal A. J. Czartoryski. W okręgu rym rozpoczął się kilkunastoletni bujny rozwój oświat) polskiej. W okręgu Wileńskim ( pod przewodnictwem Czartoryskiego) podjęto reformę szkoły Głównej Wileńskiej w oparciu o wzory KEN. W rezultacie podniesiono jej rangę i ustanowiono Cesarski Uniwersytet Wileński ( 1803), który stanowił instytucje nadzoru nad całym szkolnictwem okręgu szkolnego. Największy rozkwit uniwersytetu przypadł na lata 1815 - 1824. Kształcił on nie tylko młodzież, ale stanowił centrum życia kulturalnego. Chlubną kartą Uniwersytetu Wileńskiego sianowi jego działalność w dziedzinie szkolnictwa średniego i elementarnego w obrębie kuratorium wileńskiego. Zorganizowano nowoczesną zwartą sieć szkolną, tworząc w każdym mieście gubernialnym gimnazja, w miastach powiatowych- szkoły podstawowe, a w innych miastach i wsiach- szkoły parafialne. Program gimnazjów był nowoczesnym programem kształcenia, odpowiadający nowoczesnym tendencjom szkolnictwa europejskiego. Szkolnictwo elementarne borykało się z licznymi trudnościami, głównie natury finansowej. W 1818 r. powstał Królewski Uniwersytet Warszawski ( działania Staszica). Upadek powstania listopadowego spowodował ostre represje zaborcy wobec szkolnictwa polskiego. W 183 1r. zamknięto Uniwersytet Warszawski. likwidacji uległo również Polskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk; likwidowano również inne szkoły wyższe ( dot. Królestwa Polskiego). W 1832 r. zlikwidowano Uniwersytet Wileński pod zarzutem udziału młodzieży studenckiej w powstaniu; równocześnie likwidacji uległo liceum Krzemienieckie, zamknięto wszystkie szkoły polskie, elementarne i średnie, wprowadzono szkolnictwo rosyjskie. Represje dotknęły też polskie nauczycielstwo. Na podstawie ustawy szkolnej w 1833 r. dokonano reorganizacji szkól średnich zbliżając ich strukturę cło organizacji szkolnej w cesarstwie; utworzono 8 - letnie gimnazja i 4 - letnie szkoły powiatowe. Zasadniczej reorganizacji dokonano w 1839 r. kiedy szkolnictwo Królestwa bezpośrednio władzom w Petersburgu, tworząc Okręg Naukowy Warszawski. Wówczas okres nauczania w gimnazjach skrócono do 7 lat i ograniczono program. W tej sytuacji rozwijało się szkolnictwo prywatne, również żeńskie. Głęboki upadek szkolnictwa nastąpił w latach 50-lych. -gdy na mocy decyzji z 1851r. dzieci wiejskie zwolniono od nauki w szkołach ludowych, a gminy ze świadczeń na ich rzecz. W efekcie tego zamknięto bardzo dużo szkól elementarnych na wsi. Ograniczono liczbę gimnazjów filologicznych, które przygotowywały do studiów i zmniejszono w ten sposób liczbę młodzieży polskiej, mogącej podjąć studia wyższe. W 1857 r. zniesiono Okręg Szkolny Warszawski. W ten sposób nastąpiła ruina bujnie rozwijającego się szkolnictwa polskiego na tych obszarach. W 1862 r. Aleksander Wielkopolski przeprowadził reformę szkolny, która wprowadzała dwa typy szkół 7 - letnie gimnazja i 5 -letnie szkoły powiatowe, przy zachowaniu drożności miedzy nimi. Ustanowiono również Szkolę Główną w Warszawie Szkolnictwo zyskało charakter narodowy

9 Wychowanie w st. Rzymie Istotną rolę w systemie wychowania rzymskiego odegrał katon który był zwolennikiem wychowania przez państwo i przez rodzinę. Kształcenie podporządkowano systemowi greckiemu w starożytnym Rzymie pojawiły się szkoły elementarne z greckim językiem nauczania po jej ukończeniu młodzież przechodziła do szkoły średniej nauka obejmowała grecki , łaciński , gramatykę i literaturą do 15 lat od 16 lat przechodzili do szkoły retorycznej która była uczelnią wyższą studiowali prawo, literaturę i geografię. Ostatecznie szkolnictwo wyższe zapoczątkowali cesarze w cesarskich szkołach zamiast żołnierz obywatela kształcono urzędnika państwowego 10 szkolnictwo w średniowieczu Katechyzm - trzymać się razem dla nauki Samodzielne wychowanie chrześcijańskie rozpoczęto w wieku IV w klasztorach katolickich nauka religii stała się głównym przedmiotem kształcenia szkolnego. Ustalono obowiązujący dla całego średniowiecza cykl szkolny składający się z 3 sztuk: gramatyka , dialektyka , retoryka oraz 4 nauk :arytmetyki , muzyki , geometrii , astronomii Stosowne wykształcenie mogli mieć tylko duchowni, synowie feudałów „dusza Bugu życie księciu serce damie a sobie sławę na ziemi Karol wielki wzywał do nauki , wiary zakładał szkoły dla chłopców bez względu na pochodzenie W atmosferze szkół katedralnych w 12 wieku zaczęły powstawać uniwersytety szkoły istniały tylko dla przyszłych duchownych istniały kary cielesne , głodzenie oraz brak czasu wolnego. W 10 wieku szkolnictwo starało się uwolnić z pod kościoła powstały szkoły kupieckie rzemieślników uczono rachunków nastąpił wzrost liczby norm świeckich. Głównym przedstawicielem świeckiego nauczanie był Piotr Adelart - potępiony przez kościół jego został skazany przez biskupów i senat na 15 lat klasztoru jego poglądy:1 w wiedzy ludzkiej nie może być tajemnic 2 filozofię stawiał na pierwszym miejscu 3 domagał się aby wszyscy uczeni mieli prawo studiowania dzieł pogańskich 4 nauka chrześcijańska nie jest w cale ustalona i wymaga dalszych badań Powstały nowe dziedziny nauk takie jak matematyka , filozofia zaczęły powstawać uniwersytety dzieliły się one na wydziały 1 teologiczny 2 7 sztuk wyzwolonych 3 prawnicze 4 medyczne 11 7 sztuk wyzwolonych Siedem sztuk wyzwolonych jako podstawa programowa szkolnictwa średniowiecznego Według cicerona domagał się on aby mówca posiadał wszechstronne wykształcenie w zakresie 7 sztuk Gramatyka , retoryka , dialektyka , arytmetyka , geografia , astronomia, muzyka 12: pierwsze uniwersytety w europie Pierwsze uniwersytety w Europie Środkowej były tworzone głównie jako "placówki Zachodniej wiary i cywilizacji". Były jednak postrzegane również jako ważne instytucje, pozwalające danemu krajowi lub narodowi rościć sobie prawo do bycia członkiem "wielkiej rodziny krajów cywilizowanych" lub też służyły jako ośrodek pochłaniający "zagraniczne" wpływy kulturowe. Założenie Uniwersytetu w Krakowie było zatem postrzegane jako działanie mające na celu stworzenie przeciwwagi dla wpływów Uniwersytetu Oprócz założonego w 1347 r. Uniwersytetu Karola w Pradze, w tamtych czasach istniały również takie uczelnie, jak: Uniwersytet Jagielloński w Krakowie (1364), Uniwersytet w Pecs (1367), Uniwersytet w Erfurcie (1379). Pierwsze uniwersytety służyły za wzór dla innych uczelni w tej części Europy - w Rostocku (1419), Bratysławie (1465), Zamościu (1474), Frankfurcie nad Odrą (1498), Wilnie (1578), Trnawie/Nagyszombat (1635), Koszycach (1657), Lwowie (1661) i Wrocławiu (1702).Podobieństwo programów nauczania dobrze odzwierciedla kosmopolityczny charakter średniowiecznej Europy, nie mówiąc już o tym, że nauczanie w tym czasie odbywało się w lingua franca Europy - po łacinie. Przedmioty wiodące - gramatyka, retoryka i dialektyka, które stanowiły trivium - były uzupełniane przez muzykę, arytmetykę, geometrię i astronomię (quadrivium). Znajomość tych przedmiotów nadawała status osoby wykształconej. Absolwenci takich studiów mogli kontynuować naukę na wyższych fakultetach: teologii, prawa i medycyny 14 szkolnictwo w Polsce średniowiecznej Pomyślne dla oświaty średniowiecza było panowanie Kazimierza Sprawiedliwego zaczęły wtedy powstawać szkoły katedralne z zagranicznych studiów przybywają Wincenty Kadłubek i Jakub Świnka . Powstają szkoły przy kolegiach Świnka nakazał odmawiać co niedzielę po polsku ojcze nasz w 1256 Łęczycki zakazał zatrudniania jako nauczycieli Niemców. W powstałych szkołach uważano za wyższe 7 sztuk wyzwolonych, przygotowano do stanu duchownego, szkoły te miały też niższe oddziały, które kształciły w systemie elementarnym z 14 szkół katedralnych tylko 1 spełniała pełny program natomiast pozostałe nie różniły się od parafialnych większych miastach uczono śpiewu ,czytania, pisania w stopniu elementarnym obliczanie kalendarza oraz początku gramatyki łacińskiej ponadto uczono alfabetu, modlitw ,dialektyki i retoryki 27. Szkolnictwo i oświata zaborze pruskim Na obszarach Wielkiego Księstwa Poznańskiego rząd pruski otrzymał w spadku nieźle rozwinięte elementarne szkolnictwo polskie ( łącznic 456 szkól w tym około 200 w koloniach niemieckich i kilka szkół średnich). Władze pruskie deklarowały poszanowanie języka polskiego w szkołach, utrzymanie szkół z językiem polskim, posługiwanie się językiem polskim w szkołach, posługiwanie się j. polskim w urzędach i sądownictwie oraz dostęp Polaków do urzędów państwowych Szkoły elementarne - podporządkowane władzom państwowym, miały stanowić skuteczne narzędzie wychowania lojalnych poddanych. Szkoły elementarne na wsi były bardzo biedne, miały kłopoty z braniem kandydatów na nauczycieli ( nisko opłacanych). Lepsza sytuacja nauczycieli w miastach. Kształcili się oni w dwuletnich seminariach, których program nauki obejmował dość obszerne kursy, pedagogiki, dydaktyki, muzyki, praktyki pedagogicznej oraz ćwiczenia z zakresu ogrodnictwa. Język wykładowy - polski, lecz z czasem zwiększono rolę języka niemieckiego, aż w roku 1824 stał się językiem wykładowym. Szkoły średnie - ostra germanizacja oświaty polski. Zachowała się polska szkoła średnia o programie humanistycznym. Nauka trwała 6 lat. Język polski jako obowiązkowy był tylko w 3 pierwszych klasach. W kolejnych latach naukę przedmiotów prowadzono w języku niemieckim. Nie przepuszczano i żeńskiemu szkolnictwu polskiemu. Szkoły prowadzone przez Sercanki w duchu arystokratyczno - francuskim dla szlachcianek i przez Urszulanki, które sterem Bernardy Morawskiej kształciły dziewczęta w duchu polskim i demokratycznym, zostały zamknięte w roku 1872. a 3 pensie prywatne w Poznaniu od roku 1887r musiały przejąć język niemiecki jako wykładowy. Kiedy u roku 1906 nakazano naukę religii po niemiecku, społeczeństwo polskie śladem zaboru rosyjskiego chwyciło się ostatecznego środka: wybuchł strajk szkolny, który w samym Poznańskim ogarnął około 50tysięcy dzieci. Rząd Pruski odpowiedział całą skałę represji: biciem dzieci i wydalaniem ze szkól, więzieniem księży i rodziców oraz karami pieniężnymi dla rodziców. W roku 1907 strajk został załamany. 22 Rola Stanisława Konarskiego Był zakonnikiem pijarem , niechętny jezuitom napisał dzieło o „skutecznym rad sposobie” w 1740 założył kolegium nobilum była to szkoła nowoczesna , kształciła przyszłych działaczy państwowych. Była to szkoła dla dzieci szlachty, kształcenie obejmowało 3 cechy: posłuszeństwo, sprawiedliwość, miłość do ojczyzny-patryjotyzm . Uczono tam geografii, filozofii, fizyki, matematyki, musztry, jazdy konnej, tańca. Przy jego udziale wydano zbiór przepisów który określił warunki kształcenia nauczycieli i pracy zawodowej dokonał reformy kolegiów pijarskich skrócił czas nauki łaciny zwiększył natomiast czas nauki historii. Konarski walczył o uzdrowienie życia publicznego i gospodarczego 23 Szkoła rycerska W 1765 r założył ja król Stanisław August Poniatowski była ona pierwszą państwową szkołą średnią kształciła oficerów i działaczy politycznych. Była szkołą średnią przedmiotami zawodowymi komendantem jej był Książe Adam Czartoryski kształciła chłopców w wieku 16-18 lat uczono matematyki, fortyfikacji, języków. Głównym zadaniem szkoły było merytoryczne i ideowe przygotowanie kadetów do przeprowadzenia reform w Polsce. Szkołę ukończyli: Tadeusz Kościuszko Julian Niemcewicz. Charakterystyczne dla szkoły było wychowanie fizyczne oraz wyrobienie towarzyskie, szkoła przygotowywała do służby publicznej dzięki wychowaniu i dyscyplinie żołnierskiej. Kadeci rekrutowali się z synów nie zamożnej szlachty. 28 Szkoły podstawowe w Polsce międzywojennej Obowiązywały 3 systemy Zabór pruski - 8 klas szkoły podstawowej, zabór austryjacki6 klas, a na ziemiach byłego zaboru rosyjskiego obowiązek szkolny nie istniał czego skutkiem był 50% analfabetyzm 1 akt prawny 7.2.1819 o obowiązku szkolnym nie ujednolicił on jednak obowiązku 7 letniej i 7 klasowej szkoły powszechnej w rezultacie trzeba było zgodzić na uczelnie 3, 4 letnie następny akt dotyczył szkolnictwa z roku 1922 : droga dziecka do szkoły nie mogła przekraczać 3 km obwód szkolny to min 40 uczniów, szkoły 1 klasowe gdy było 60 uczniów a 2 klasowe do 100 uczniów pełna 7 klasowa gdy przekraczała 300 uczniów Szkoły średnie miały być 8 klasowe i 8 letnie gimnazjum pierwszy stopień 3 letni gimnazjum niższe i 2 stopień 5 letni gimnazjum wyższe co uprawniało do wstępu na uczelnie wyższe. Szkolnictwo zawodowe miało 3 typy szkół 1) niższa 2 do 4 lat kończyły się egzaminem czeladniczym, 2) średnia 3do 5 lat otrzymywali dyplom technika 3)ponad średnia po 6 latach gimnazjum po 3,3.5 roku otrzymywali tytuł technologa . W szkolnictwie powszechnym ustawa wprowadzała 3 typy szkół z różnym programem nauczania 1stopień -w ciągu 7 lat realizowano program 4 klas z elementami klas wyższych klasa III 2 letnia klasa IV 3 letnia 2 stopień - realizowano program 6 klas a klasa 6 była 2 letnia , 3 stopień - 7 klas jednorocznych nazywanych szkołami miast

13: od studenta po magistra Wart podkreślenia jest fakt, że system szkolnictwa, który stworzono w średniowieczu w oparciu o metody wypracowane w starożytności, był dostępny dla wszystkich warstw społecznych, nawet tych najuboższych. Wielość i różnorodność szkół, które wtedy powstały, doprowadziła z czasem do wyłonienia się tak niezwykłej instytucji, jak uniwersytet. Najogólniej możemy przyjąć, że w interesującej nas epoce istniały trzy rodzaje szkół: - szkoły elementarne, do których należały parafialne szkoły miejskie i wiejskie; - szkoły średniego stopnia, tzw. Partykularne- katedralne, kolegiackie i zakonne;- szkoły wyższe, do których należały uniwersytety. w początkowym okresie program szkół katedralnych obejmował wszystkie szczeble nauczania. Zaczynano od elementów czytania i pisania. Dalszy etap kształcenia prowadził przez siedem sztuk wyzwolonych ujętych w trivium, w skład którego wchodziła gramatyka, retoryka, dialektyka i quadrivium, które tworzyły arytmetyka, geometria, muzyka i astronomia. Do szkoły zapisywano dzieci w wieku 6-7 lat, a nauka trwała 8-12 lat[2]. Uczniów szkół średniowiecznych określano pojęciem scholar i dotyczyło ono zarówno uczniów szkół elementarnych i partykularnych, jak i tych, którzy pobierali nauki w uniwersytetach, chociaż w tym ostatnim przypadku używano równorzędnie pojęcia student. Aby zapisać się na uniwersytet należało posiadać elementarną wiedzę w zakresie szkoły parafialnej i dysponować znajomością łaciny. Wstępujący na uniwersytet scholarzy swoje studia rozpoczynali zazwyczaj od wydziału sztuk wyzwolonych młodzież zaczynała studia w od 14 lat, wpisywana była do metryki rektora . Każdy profesor jak majster w rzemiośle nazywany był magistrem, przyjmował studentów na naukę jak rzemieślnik terminatorów podobnie jak majster rzemieślniczy po 3, 4 latach wyzwalał swoich uczniów dając im tytuł bakałarza , który w rzemiośle był czeladnikiem. Po 2,3 latach bakałarz stawał się pełnoprawnym majstrem. 15 Założenie uniwersytetu w Krakowie Uniwersytet w Krakowie, który funkcjonował wówczas pod nazwą Studium Generale, powstał staraniem króla Kazimierza III Wielkiego 12 maja 1364 r. Był zatem drugim uniwersytetem, po praskim, który powstał w tej części Europy. Wzorowany był na Uniwersytecie Bolońskim. Faktycznie swoją działalność rozpoczął dopiero w 1367 r., prowadząc wykłady na trzech wydziałach: sztuk wyzwolonych (1 katedra), medycyny (2 katedry) i prawa (8 katedr, w tym 5 prawa rzymskiego). Papież nie zgodził się na powołanie najbardziej prestiżowego wydziału teologii. Ustrój wewnętrzny oparty był na samorządzie studentów niezależnym od czynników kościelnych. Po raz pierwszy w historii studenci prawa po wykładach mieli odbywać swego rodzaju praktyki w sądach. Krakowskie studium generale ukończyło tylko 6 osób na wydziale artium. Niestety rychła śmierć króla w 1370 oraz brak zainteresowania u Ludwika Węgierskiego doprowadziła do zaniechania jego działalności. W 1400 roku wznowił swoje nauczanie dzięki osobistym zabiegom królowej Jadwigi Andegaweńskiej na dworze papieskim w Awinionie. W swoim testamencie królowa zapisała krakowskiej uczelni swój majątek osobisty. Klejnoty królowej umożliwiły odnowienie uniwersytetu w pełnym kształcie, z czterema wydziałami typowymi dla średniowiecznych uniwersytetów. Spośród nich najważniejszy był wydział teologiczny, który dla każdego profesora był ukoronowaniem kariery naukowej. Uniwersytet Jagielloński był pierwszym uniwersytetem w Europie posiadającym samodzielne katedry matematyki i astronomii 16. Szkolnictwu w okresie reformacji Twórca reformacji M. Luter zainteresował się sprawą szkolnictwa kościelnego, nawoływał do tworzenia nowych szkól dla potrzeb społeczeństwa. Domagał się reorganizacji uniwersytetów niemieckich i zakładania szkól chrześcijańskich dla obu płci. Sądził, że szkoły powinny być więzieniami a nauczyciele tyranami i mistrzami kija. Wśród przedmiotów wg niego najważniejszym była religia, po niej zaś języki. Sadził, że zadaniem szkól jest kształcenie ludzi, którzy dobrze umieliby rządzić krajem. Ze szkól powinni wychodzić przyszli duchowni, nauczyciele i urzędnicy Natomiast Filip Melanchton ( 1497 - 1560) przekonywał swego mistrza M.L. że wychowanie racjonalne nie jest sprzeczne z wiarą religijną a nawet może służyć umacnianiu reformacji religijnej. Projektował szkolę o 3 poziomach: I - obejmował j. łaciński; II poszerzone stadia gramatyki łacińskiej oraz lekturę tekstów; III lektury Wengiliego, Owidiusza , studium logiki i retoryki, której przyznawał rolę szczytną w programie szkoły średniej. Bardzo cenił sztukę wymowy. Jan Slunn ( 1507 - 1568) w szkole, którą prowadził kładł nacisk na wykształcenie ogólne młodzieży, oparte na szerokich postawach kultury humanistycznej. Ideałem wychowawczym jego szkoły była „mądra wymowa pobożności\\\". Założył pierwsze 10 letnie gimnazjum protestancko humanistyczne Gimnazjum jego było 5-cio. 10 letnie, było szkolą łacińską jedynie w pierwszej klasie ( 10 najwyższa była klasa pierwsza), język ojczysty był dopuszczany jako pomocniczy dalej był wyłączony z posługiwanie się nim było karalne. Dużą wagę przywiązywał do kształcenia pamięci- częste powtarzanie materiału. Wychowanek jego szkoły musiał opanować 3 języki: łaciński, grecki, hebrajski. Duże znaczenie miała nauka muzyki, szeroko było rozbudowane życie artystyczne, samodzielne popisy autorskie i dyskusje na tematy filozoficzne i społeczne. 29 organizacja szkolnictwa średniego i wyższego w Polsce międzywojennej Państwo polskie odziedziczyło po długotrwałej niewoli niezwykle niski stan szkolnictwa i oświaty. Wg spisu ludności z 1921 r. było w Polsce wśród mieszkańców powyżej 10 lat - 33,1 % analfabetów. Najgorzej pod tym względem przedstawiała się sytuacja w zaborze rosyjskim, gdzie przed wojną w ogóle nie obowiązywał przymus szkolny. Dodać należy, że jednym z zasadniczych celów ustroju szkolnego w zaborach rosyjskim i pruskim, było wynaradawianie młodzieży, natomiast w zaborze austriackim - wychowanie na lojalnych obywateli. Kwestią zasadniczą dla podniesienia kulturalnego społeczeństwa było urzeczywistnienie powszechności nauczania na szczeblu podstawowym. Środkiem ustawodawczym był wydany w lutym 1919 r. dekret o powszechnym obowiązku szkolnym. Przystąpiono do rozbudowy sieci szkolnej, Poważnym problemem był również brak kadr nauczycielskich, dlatego we wspomnianym dekrecie przewidziano tworzenie 5 - letnich seminariów nauczycielskich (szkół średnich). Poziom nauczania był bardzo nierównomierny, poważny problem stanowił też brak odpowiednich budynków szkolnych. Dochodziły do tego spory ideowe pomiędzy siłami politycznymi lewicy (szkolnictwo powszechne, bezpłatne i świeckie) i prawicy (elementy wyznaniowe i elitarne). Pierwszy polski program oświatowy przygotowany przez Ksawerego Praussa z 1918 r. wprowadzał zasadę szkoły tolerancyjnej, ze świeckim nauczycielstwem, w której duchowni prowadzą tylko naukę religii. W przeciwieństwie do objętego ustawodawstwem polskim szkolnictwa podstawowego, szkolnictwo średnie przejęło zasady ustrojowe i programowe głównie z dawnego zaboru austriackiego. Dominującym typem szkoły średniej było ogólnokształcące 8 - klasowe gimnazjum różnych specjalizacji (klasyczne z łaciną i greką, humanistyczne z łaciną lub matematyczno - przyrodnicze), do którego prawo wstępu mieli kandydaci po ukończeniu 4 klas szkoły powszechnej. Sieć tych szkół była słabo rozbudowana, zaś spora ich część znajdowała się w rękach prywatnych. UCZNIOWIE 4% pochodzenia robotniczego, a 13% chłopskiego. Ukończenie gimnazjum i złożenie egzaminu dojrzałości było w ówczesnej Polsce ważnym kryterium awansu społecznego, dawało takie uprawnienia jak wstąpienie na wyższą uczelnię, do skróconej służby wojskowej lub wstąpienia do zawodowej szkoły oficerskiej. Poważne zmiany ustroju szkolnictwa powszechnego i średniego przyniosła reforma wg ustawy z marca 1932 r., tzw. jędrzejowiczowska. Odnosiła się do całego poziomu nauczania, na szczeblu najniższym sankcjonowała stan faktyczny, do lat 18 wprowadziła formalny obowiązek nauki w szkołach lub na kursach ogólnokształcących lub zawodowych. Na miejsce 8 letniego gimnazjum wprowadzała dwustopniową szkołę średnią, której najniższym stopniem było 4 letnie gimnazjum (przyjmujące kandydatów po ukończeniu 6 klas szkoły powszechnej i złożeniu egzaminu wstępnego) oraz 2 letnie liceum. Odrębną rolę pełniły 3 letnie licea pedagogiczne, mające szkolić nauczycieli szkół podstawowych, zamiast zlikwidowanych seminariów nauczycielskich. Reforma ta przyniosła niewątpliwy postęp, ograniczając nadmiernie eksponowane przedmioty klasyczne i humanistyczne, a rozbudowując szerzej nauki ścisłe i przyrodnicze. 24 Ref szkol w europie zachodniej Ruch reformacyjny w Europie, a zwłaszcza w Niemczech rozprzestrzeniał się niezwykle szybko. Praktycznie natychmiast reformacja ogarnęła Śląsk, Brandenburgię, Pomorze i Prusy Krzyżackie. Stąd już praktycznie w drugim roku po wystąpieniu Lutra przeszła do Prus Królewskich i Wielkopolski obejmując Gdańsk, Toruń i Elbląg, gdzie w ciągu 20 lat w znacznej mierze wyznanie luterańskie wy-parło katolicyzm. Prawie natychmiast wspólnoty luterańskie powstały w Krakowie, Poznaniu, Lwowie i Wilnie. Znaczna ilość duchownych przyjęła poglądy Lutra i porzuciwszy parafie, klasztory i zarzuciwszy celibat w wystąpiło przeciwko hierarchii kościelnej. W ślad za myślicielem z Wirtembergii krytykowano wszystko: majątki kościelne, sprzedawanie odpustów, życie klasztorne, język łaciński w liturgii i sakramenty, niezrozumiałe dla ludzi prostych. Próby zahamowania reformacji pojawiły się w Polsce co najmniej na 50 lat przed uchwałami Soboru Trydenckiego. Katolicka Polska i tradycyjnie myślący Zygmunt Stary od razu przeciwstawili się reformacji. W latach 1520 (a więc w 3 lata po manifeście Lutra) - 1540 r. Zygmunt Stary wydał szereg edyktów antyreformacyjnych, które zakazywały sprowadzania do Polski pism reformatorów religijnych, podróży do krajów objętych reformacją i wysyłania dzieci na uniwersytety niemieckie. Przepisy te nie były czczą regulacją prawną bowiem rykoszetem uderzały także i w innych odstępców od wiary.

17. Szkolnictwo jezuickie Rozwijający się szybko w różnych krajach Europy w drugiej połowie XVI w. zakon jezuitów zaczął zakładać własne szkoły średnie zwane kolegiami. Oświata ludu nie interesowała jezuitów, ponieważ lud przestał się liczyć w walce politycznej i religijnej. Aby ujednolicić organizację i metody pracy kolegiów we wszystkich krajach, opracowano zbiór Przepisy ustalały wszystkie problemy dotyczące organizacji kolegiów, treści nauczania, metod dydaktyczno wychowawczych zajęć pozalekcyjnych, zabaw itp. Usiały też dokładny tok postępowania nauczyciela we wszystkich sytuacjach, że odbierały mu wszelką inicjatywę. Kolegia jezuickie podzielono na klasy, których bylo5, klasa piąta była dwuletnia. Każda klasa miała swój program nauczania, metody, uroczyste promocje, system nagradzania, itp. Szczególnie dbano o zdrowie, wygody i rozrywki uczniów. Przy szkołach urządzano boiska i place zabaw. By nie zrażać młodzieży i rodziców ze szkól w zasadzie eliminowano kary fizyczne. Gdy jednak dochodziło do naruszania dyscypliny karę cielesną -wymierzał nic nauczyciel, ale specjalnie powołany człowiek świecki zwany korektorem. niewątpliwym osiągnięciem szkolnictwa jezuickiego była szczególna troska o nauczycieli. Po raz pierwszy w Europie nauczyciele byli przygotowani w sposób świadomy i zorganizowany: -Kształcenie nauczycieli kolegiów jezuickich trwało 18 lal. 18 Szkoły innowiercze w XVI iXVII wieku założyli je Alianie, Kalwinowie i luteranie. Najwcześniej pojawiły się szkoły luterańskie na pomorzu i w Wielkopolsce. Pierwsza szkoło luterańską było gimnazjum w Elblągu nauczano tam matematyki, historii i medycyny, dyrektorem tego gimnazjum był Jakub Fabricius W pełni humanistyczną szkołą średnią było 4 letnie gimnazjum kalwińskie w Pińczowie wprowadzono tam podział na klasy, określono program nauczania, określono dni wolne od nauki, gimnazjum to przekształcone zostało w szkołę alianską . W Rakowie powstała centralna szkoła wyznaniowa zwana akademią Rakowską, miała własną bibliotekę , nauczano; etyki, przyrody, arytmetyki, popularyzowano tolerancję religijną, w szkole obowiązywała praca fizyczna 19 czołowi przedstawiciele oświaty Jednym z nich był Szymon Maricius - „ O szkołach czyli akademiach” - większa dbałość o szkoły miejskie i kościelne- nie obsadzanie posad scholastycznych przez pijaków i rozpustników Andrzej Modrzewski „ O poprawie Rzeczpospolitej” - przywiązywał wagę do wychowania jako czynnika pomyślności państwa- krytykował duchowieństwo za upadek szkół Domagał się, podniesienia stanu nauki, oświaty uważał że wychowanie i szkoła stanowią podstawę dobrego funkcjonowania Rzeczypospolitej .Jego zdaniem fundusze na szkołę należy czerpać z dochodów kościelnych Glinczer „ Książka o wychowaniu dzieci”- twierdził, że chłopiec powinien w czasie kształcenia być pod opieka jednego nauczyciela, a naukę powinno rozpoczynać się w wieku 4 lat Mikołaj Rej - „Żywot człowieka poczciwego” - uważał, że młody człowiek powinien pracować na sobą, pobierać naukę poprzez zwiedzanie świata w celu nabycia ogłady i wyrabiania charakteru Sebastian Petrycy - poruszył sprawy wychowania dziewcząt 20 myśliciele oświecenia Stanisław Konarski oświata - Zreformował szkolnictwo, żądał wprowadzenia nauczania rozumowego. Kładł nacisk na sprawy wychowania obywatelskiego, ludzi świadomych sytuacji społecznej i politycznej, świadomych obowiązku wobec ojczyzny i narodu. Podążał za nauczaniem poglądowym, opartym na racjonalnym poznawaniu rzeczywistości, empirystycznych metodach. Wprowadził obowiązek nauczania języka polskiego, historii literatury, nowożytnych języków. Wprowadzając też nauki przyrodnicze, historię, geografię. W 1740 roku założył szkołę dla synów szlacheckich "Collegium Nobilum". Uważał, że dorośli są zbyt zdeprawowani sarmatyzmem i nie da się ich zmienić.Stanisław Leszczyński Wydał traktat polityczny "Głos wolny, wolność ubezpieczający". Domagał się jak najszybszego przeprowadzenia reform. Propagował ograniczenie liberum veto. Króla elekcyjnego ma wybierać cały naród, a nie tylko szlachta. Żądał wzmocnienia administracji państwowej, poprawy warunków chłopów. 21 Powstanie i działalność KEN. Podłoże powstania - powoli zmienia się stanowisko szlachty, odchodzi postawa sarmacka, nauka staje się bliższa potrzebom życia codziennego i obywatelskiego, nauka powinna być dla wszystkich, proces przejmowania oświaty od kościoła przez państwo. KEN powstaje 14 października 1773 r. Członkowie KEN: A. Zamojski, St. A. Poniatowski, I. Potocki, I. Masalski, także G. Piramowicz, H. Kołłątaj. Celem utworzenia było ujednolicenie edukacji, edukacja ma się rozpoczynać od szkół elementarnych a później podwydziałowe i wydziałowe; szkoły gł. Nadzorowały całość szkolnictwa; dwie Akademie: Krakowska i Wileńska. Reformatorem AK był H. Kołłątaj ( rozbudowano nauki ścisłe, ograniczono teologię, zmieniono język wykładowy z łacińskiego na polski, wzrost poziomu wykształcenia wykładowców). Reformatorem AW był Marcin Poczobut Odlanicki ( nauki ścisłe, język polski jako wykładowy, założono obserwatorium astrologiczne, astronomia - teoria Kopernikowska). KEN utworzyła 74 szkoły średnie, 10 wydziałowych i 64 podwydziałowe. Gł. Założenia: nauki ścisłe, nauka języka, historii i geografii narodowej, ograniczenie łaciny, sunięcie teologii, etyka świecka - kształtowanie postaw obywatelskich. Nowe programy nauczania, podręczniki ( w 1775 r. Powstaje Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych), otwierano obserwatoria, rozwinięcie rachunku różniczkowego, chemia ( badania nad metalurgią), badania nad fauną i florą, wzrost medycznej wiedzy, pierwsze szkoły chirurgiczne, rozwój ekonomii, nauk historycznych, literatury, kształcenie dziewcząt ( program dla pensji: literatura, j. Polski, historia narodowa, języki nowożytne, zajęcia praktyczne).

---