111)Kryszywa sa to ziarniste materialy budowlane (naturalne lub sztuczne),wchodzace w skald zapraw i betonow,bitumiczxnych mieszanek do budowy drog,warstw nawierzchni drogowych ,warstw filtracyjnych ,uzadzen drenazowych,itp.Rozroznia się kruszywa mineralne uzyskiwane w procesie mechanicznej przerobki surowcow skalnych i kr.sztuczne,uzyskiwane z surowcow mineralnych ,ktorycg struktura ulegla przemianom w wyniku przeprowadzonych procesow cieplnych.Do kruszyw sztucznych zaliczane sa tez kruszywa uzyskiwane z surowcow z surowcow pochodzenia organicznego. Kryszywa min.zalezne od pochodzenia surowca skalnego i od sposobu produkowania dzieli się na kruszywa naturalne i na lamane.Kruszywa naturalne uzysuje się przez uszlachetnienie ziarnistego surowca ze skal luznych.Ziarna tych kruszyw maja zaokraglone krawedzie i gladaka powierzchnie .Kruszywa klamane uzyskuje się przez rozdrabnianie surowcow skalnycgh lub z zuzla wielkopiecowego.Kruszywa lamane ze względu na sposób obrobki i stopien uszlachetnuienia dzieli się z kolei na kruszywa zwykle ui granulowane.Kruszywa zwykle charakteryzuja się ziarnami o ksztalcie nieforemnym.Kruszywa granulowane zas maja przewazajaca ilosc ziaren o ksztalcie foremnym z krawedziami stopionymi.Uziarnienie kruszywa okresla zawartosc ziarn poszczegolnych fraKCJI W PROCENTACH .Wielkosci liczbowe zawartosci poszczegolnych frakcji uzyskuje się przez rozdzielenie kruszywa w normowym zestawie sit o oczkach kwadratowych 63,0 31,5 16,0 8,0 4,0 2,0 1,0 0,5 0,25 0,125 0,063mm.Frakcja kruszywa-okresla się ziarna o wielkosci przechodzacej przez sito np.16 mm,a pozostajace na sicie 8 mm,a zatem uzyska się frqakcje 8:16 mm.Grupa frakcji kruszywa stanowi zbior ziarn obejmujacych dwie lub wiecej kolejnych frakcji.Nadziarno-jest zbiorem ziarn ,których wielkosc przekracza maksymalny wymiar dla danej frakcji lub grupy frakcji.Kruszywa skalne w zaqleznosci od gestosci pozornej dzieli się na trzy typy:-ciezkie (o gestosci pozornej >3000kg/m3);-zwykle(o gestoscvi pozornej 1800:3000 kg/m3 );-lekkie(o gest<1800 kg/m3) KRUSZYWA NATURALNE:Piaski do zaspraw budowlanych dzieli się na naturalne i kruszone.Zaleznie od zawartosci ziarn najwuiekszych rozroznia się 2 odmiany :I-wielkosc ziarn do 2 mm i odmiana II-wielkosc ziarn do 1 nmm.P{odstawa podzialu piaskow na dwa gatunki jest zawartosc pylow mineralnych roaz zanieczyszczen obcych.KRUSZYWA MINERALNE DO BETONU ZWYKLEGO:ZALEZNIE OD PREZNACZENIA DO ODPOWIEDNIEJ KALSY
222)BETONU KRUSZYWA GRUBE DZIELI SIĘ NA 4 MARKI:10,20,30,50.Marka kruszywa jest liczba odpowiadajacehj kalsie betonu.do którego może być uzyte.Rozroznia się 3 podstawowe grupy asortymentowe kruszywa mineralnego:-piasek ,paiseklamany;-zwir,grys,grys z otoczakow;-mieszanka kruszywa minera;nego,mieszanka kruszywa lamanego i z otoczakow.Paisek i piasek lamany zawiera ziarna do 2 mm,zwiry i grysy maja ziarna od 2 do 63 mm,mieszanki maja ziarna od 0,125 do 63 mm.Kruszywa drobne (piaski) nie powinny zawierac czesci pylastych wiecej niż 4% wag.,a kruszywa grube zas nie wiecej niż 1 % wag.w grysach dopuszcza się zawartosc zwiru,a w zwirze grysu w ilosci do 50 % masy.Kruszywa przeznacone do betonu powinny być transportowane i maganyzowane w sposób zabezpieczajacy przed mieszaniem się poszcegolnych frakcji jkruszywa i zanieczyszczeniami.KRUSZYWA MIN.LAMANE-W Zaleznosci od rodzaju surowca rozroznia się krusamienne lamane lamane:marmurowe,dolomitowe,wapienne,trawertynowe.Cechy skaly ,z ktorej produkuje się kruszywo ,decyduja o podziale kruszywa na 2 klasy ,np.dla kruszywa klasy I wytrzymalosc skaly musi wynosic ponad 70Mpa,a dla kruszywa klasy II-powyzej 40 Mpa.Kruszywo lamanae stosuej się do wyrobow lastrykowych i suchych mieszanek do tynkow.KRUSZYWA SZTUCZNE-Kruszywerm sztucznym do betonu lekkiego nazywa się material ziarnisty z surowcow mineralnych ,otrzymany w wyniku obrobki termicznej,którego gestosc objetosciowa jest mniejsza niż 1800kg/m3.w zaleznosci od rodzaju surowca uzytego do produkcji kruszywa i metody produkcji kruszywa dzieli się na 4 grupy::kr.mineralne lamane (weglanoporyt z wapieni);-kr.sztuczne z surowcow mineralnych poddanych obrobce tertmicznej(keramzyt,glinoporyt)-kruszywa sztuczne z odpadow przemyslowych poddanych obrobce termicznej (łukoporyt,pumeks hutniczy,zuzel granulowany);-kruszywa sztuczne z odpadow przemyslowych nie poddane dodatkowej obrobce termicznej (zuzel paleniskowy).|wzaleznosci od granic nominalnego uziarnbienia kruszywa do betonu lekkiego dzieli się na 2 rodzaje:-drobne(o ziarnach do 4 mm);-grube (o ziarnach od 2 do 31,5mm);Wytrzymalosc gwarantowana betonu wykonanego z danego kruszywa jest podstawa podzialu kruszywa na 2 gatunki 1i 2.Weglanoporyt-produkuje się przez pokruszenie skal waopiennych lekkich;-keramzyt-produkuje się z ilow lub glin pecznbiejacych ,które wypala się w piecach obrotowych w temp.1050-1250st Celc.Ziarna maja ksztalt zblizony do kulistego.;-glinoporyt-jets kruszywem
333)otrzymywanym przez spieczenie surowcow iliastych i rozkruszenie spieku;Lukoporyt-otrzymuje się przez spieczenie lupkow przyweglowych w temop.1150 st .Celc.,a nastepnie rozkruszenie spieku i podziellenie na frakcje.Pumeks hutniczy
otrzymuje się z zuzla plynnegio ,tkory przeprowadzono w stan staly przez szybkei ostudenie woda.Zuzel jesty sztywna bezpostaciowa pianka o barwie rozowej z odcieniem szarym.Stotuje się go zazwyczaj jako kruszywo do betonow lekkich izolacyjno-konstrukcyjnych i konstrukcyjnych.Zuzel granulowany-sklada się glownei z krzemow i glinokrzemianow z domieszkami zwiazkow magnezu ,zealza,manganu i siarki.w wyniku szybkiego studzenia za stanu plynnego otrzymuje się granulki.Struktura zuzla granulowanego powinna być bezpostaciowa z mozliwie mala zawartoscia czesci krystalicznych .Barwe ma od jasnoszarej lub zoltawej do brunatnej.Zuzel paleniskowy-jest produktem ubocznym,powstajacym podczas spalanai wegla kamiennego w paleniskach rusztowych .Zuzel ma postac spieczonych bryl,okruchow lub drobnych ziarn.Kruszywo z zuzla paleniskowego otzrymuje się prsez reczne lub mechaniczne rozdrobnienie zuzla i jego rozsortowanie.Lukoporyt ze zwalow otzrymuje się prze rozdrobnienie lupkow przyweglowych ,samoczynnie przepalonych na zwalach.gestosc poziorna wynosi zwykle pozwyzej 2250 kg/m3.wielkosc ziarn dochodzi do 16 mm i cala masa jest posortowana na frakcje drobniejsze.Zanieczyszczenia obce nie mogą przekraczac 2% ,nasiakliwosc 10% wag.w zaleznosci od uziarnienia łukoporyt ze zwalow jest przeznaczony do :betonow klas nie wyzszych niż B25(uziarnienie 4:16mm),betonmow klas nie wyzszych niż B7,5(uziarnienie≤31,5mm).OZNACZENIA:Oznaczenie gestosci nasypowej kruszywa:gestosc nasyp. Kruszywa w stanie luznym zonacza się na probkach kruszywa w stanie powietrzno suchym .Masa probek (w kg) powinnabyc w przyblizeniu dwukrotnie wieksza od pojemnosci meatlowego cylindra miarowego i tak ,np.dla maksymalnego wymiaru ziarn kruszywa wynoszacego 5 mm pojemnosc cylindra powinna być rowna 4 l a dla 31.5 mm -10 l.Cylinder miarowy wazy się z dokl.do 1 % jego masy ,a nastepnie napelnia kruszywem za pomoca lopatki ,az wsypane kruszywo utworzy stozek wystajacy pnad brzegi cylindra.Nadniar kruszywa zgarnai się ostroznie listewka do do poziomu gornej krawedzi cylindra bez ugniatania i utrzasania.Nastepnie cylinder wraz z zawartoscia wazy się z dokladnoscia do 1 % i notuje wynik m1.gestosc nasypowa kruszywa ρn oblicza się w kilogramach na metr szescienny z
4)zaokragleniem do 50kg/m3,oddzielnie dla kazdej probki wg wzoru: ρn=1000kg/m3*(m1-m.)/V;gdzie m.-masa pustego cylindra w kg,m1 masa cylindra wraz z zawartoscia w kg;V-pojemnosc cylindra w l. Ostateczny wynik to srednia arytm.gestosci
nasypowych 3 probek.Gestosc nasyp.w stanie zageszczonym kruszywa okresla się za pomoca stolika wibracyjnegio Ve-Be,na którym ustawia się i umocywuje cylinder pomiarowy.Probke kruszywa wsypujemy trzema porcjami.Pierwsze 2porcje kruszywa zageszcza się wibrujac je w ciagu 1 minuty.po wsypaniu trzeciej porcji z nadmiarem kruszywo zageszcza się przez wibrowanie w ciago 3 minut i wyrownuje poziom do gornej krawedzi cylindra.Cylind z zawartoscia wazy się nastepnie z dokladnoscia do 1% i notuje wynik m1.gestosc ansypowa kruszywa w stanie zageszczonym ρnz oblicza się jak dla kruszywa w stanei luznym.OZNACZANIE ZAWARTIOSCI ZANIECZYSZCZEN ORGANICZNYCH:do badania pobiera się probke kruszywa o masie ok.500g i wsypuje do szklanego bezbarwnego cylindra o poj.1000cm3.Kruszywo zalewa się 3-procentowymroztworem wodorotlenku sodu (NaOH).Slup cieczy nad kruszywem powinien wysokosci kruszywa w cylindrzePo zakorkowaniu cylindra i dokladnym skłóceniu zawartosci (przez wstrzasanie) pozozstawia się go w spokoju na 24 godziny .barwa cieczy nads warstwa kruszywa nie powinna być ciemniejsza od barwy wzorcowej.Barwe wzorcowa uzyskuje się prygotowujac specjalny roztwor wg normy PN-78/B-06714-26.Jeżeli roztwor wodorotl.sodu and kruszywem jest ciemnuiejszy od roztworu wzorcowego,to swaidczy od nadmeirnym zanieczyszczeniu kruszywa zwiazkami organicznymi.OZNACZENIE ZAWARTOSCI PYLOW MINERALNYCH:Oznaczenie to oparte jest na twierdzeniu stockesa,które podaje ,ze predkosc opadania ziarn mineralnych w wodzie zalezy od ich srednicy.Na podstawie obliczen i pomiarow stwierdzono ,ze w ciagu 10 secund opadaja wszystkie ziarna o srednicach >0,063 mm ze slupa wody wysokosci 25mm.Na tej zasadzie zbudowano przyrzad do wydzielania przyzad do wydzielania ziarn pylastych z kruszyw.Probke kruszywa w stanie powietrzno suchym umieszcza się w suszarce i suszy w temp.105 st Cel do staelj masyWielkosc probki w satnie powietrznosuchym powinna wynosic 500g kruszywa drobnego,1000g kruszywa grubego ,2000g kr.bardzo grubego.Wysuszona probke kruszywa wysypuje się do metalowegonaczynia,doelwa ok.1 l wody i intensywnie miesza.W celu dokaldnijszego oddziellenia czastek pylastych jest wskazane opdczas mieszania podgrzewanie naczynia do
5)temp.100st C.Zawartosc naczynia należy anstepnie ostudzic do temp.pokojowej,ponownie wymieszac i przelac do naczynia umieszczonego w przyrzadzie ,tak by powierzchnia wody była na powierzchni kreski.po uplywie 10 sec zlewa się do stojacegio obok drugiego naczynia wode zawarta miedzy kreskami a i b prze podniesienie gornego ramienia podstawki .Pozostala zawarosc uzupelnia się czysta woda do kreski a i miesza lopatka.Po odczekaniu 10 sec. nNależyponownie zlac wode zawarta miedzy kreskami.Opisane czynnosci powtaqrza się do momentu ,gdy zlewnana woda będzie przezroczysta.Pozostale kruszywo przesypuje się do zlewki i przeplukuje ,a nastepnie suszy do stalej masy i wazy .Zawartosc czastek iliastych i pylow X oblicza się wg wzoru:X=(m.-m1)/m.*100%;gdzie m.-masa wysuszonej probki przed plukaniem;m1-masa wysuszonej probki po plukaniu.Ostateczny wynik powinien być srednia arytm.z dwoch oznaczyc.OZNACZENIE UZIARNIENIA KRUSZYWA:OZNACZENIE TO POLEGA NA OKRESLENIU(w % wag) metoda na sucho zawartosci poszczegolnych frakcji w ogolnej masie kruszywa.Wykonuje się je ,przesiewajac probke kruszywa przez znormalizowany zestaw sit.do badan należy wziasc 3 probki nastepujacych wielkosci: -kruszywa drobnego -1000g,-kruszywa grubego-3000g,kruszywa b.grubego 5000g.Kazda z probek po wysuszeniu do srtalej masy i zwazeniu dzieli się na kilka czesci i stopnoiwo pzesiewa się przez zestaw sit,potrzasasjac nimi ok. 30 razy na minute(przy przesiewaniu recznym.)Przed rozpoczecim przesiewania porcje kruszywa wysypuje się na sito o jajwiekszych otworach.Pozostalosc kruszywa na kazdym z sit oraz kruszywo,które znalazlo się w skrzyneczce na dole zestawu (frakcja najdrobniejsza),należy zwazyc i okreslic ich procentowy udzial w calej probce.zawartosc danej frakcji f oblicza się ze wzoru:f=m1/m.*100%;gdzie m1-masa badanej frakcji;m.-masa probki przed przesiewem.Ostateczny wynik jest srednia arytmetyczna z 3 oznaczen.Granizcnym obrazem jest wykres,zwany krzywa przesiewu.OZNACZENIE ZAWARTOSCI ZIARN NIEFOREMNYCH:Z probki odsiewa się ziarna mniejsze od 4 mm i sposobem kwartowania wydziela cio najmniej 1500g-w wypadku kruszywa grubego.Krusz.rozsypuje się na stole labolatoryjnym tak,aby widoczne były poszczegolne ziarna i wybiera się z nich te,których dlugosc jest co najmniej 3 razy wieksza
6)od pozostalych wymiarow(wydluzone),oraz te,których dlugosc i szerokosc jest co najmniej 3 razy wieksza od grubosci(plaskie).Ziarna wydluzone i plaski ,a także pozostala czesc probki ,należy an okres 1 godziny pozostawic w tych samych warunkach cieplnych i wilgotnosciowych,po czym zwazyc wszystkie ziarna o nieprawidlowym ksztalcie o oddzielnie reszte probkii.Zawartosc ziarn wydluzonych i plaskich b oblicza się :b=m1/m2*100%.;gdzie m1-masa zairn wydluzonych i plaskich;m2-masa probki.OZNACZENIE ZAWARTOSCI ZANIECZYSZCZEN OBCYCH:Ozanczenie polega na makroskopowym wybraniu zanieczyszczen obcych z probki kruszywa i okresleniu ich zawartosci w procentach.Do badania pobiera sisięrobke o masie 600g kruszywa naturalnego drobnego lub 2400 g-kruszywa grubego.Probke należy podzielic na 3 czesci:dwie przeznaczyc do wykonania oznaczenia,a trzecia do ewentualnego oznaczenia dodatkowego.Badana czesc należy rozsypac na stole,wybrac zanieczyszczenia obce i zwazyc.zawartosc zanioecz.obcych Z=m1/m.*100%;m1-masa zanieczyszczen;m.-masa probki kruszywa uzytego do oznaczenia.OZNACZENIE NASIAKLIWOSCI:wśród ziarn kruszyw naturalnych znalezc można okruchy skal zawartych nienasiakliwych (geranit ,bazalt)oraz okruchy ziarn porowatych i nasiakliwych (wapieni,piaskowcow,lupkow itp.)>Im wieksza jest nasiakliwosc,tym gorsze sa właściwości techniczne kruszywa.Badaniom nasiakliwosci poddAJE SIĘ KRUSZYWO NATURALNE o ziarnach powyzej 8 mm.nasiakliwosc oblicza się (w % wag.) jako stosunek masy wody przesycajacej probke do masy probki wysuszoenj w temp 105 st.Cel.Probki odwaza się z dokaldnoscia do 1 g.Jako wynik podaje się wartosci srednie z 3 oznaczen.OBLICZENIE JAMISTOSCIKRUSZYWA:Jamistosc oblicza się dla kruszywa w stanie luznym lub zageszczonym,korzystajac z wartosci gestosci nasypowej i gestosci pozornej ziarn kruszywa.Obliczenie wykonuje się z zaokragleniem do 0,5% wedlug wzorow:jl=(1-Gnl/1000Gp)*100%;lz=(1-Gnz/1000Gp)*100%;gdzie jl-jamistosc w stanie luznym[%];jz-jamist.w stanie zageszczonym[%];Gnl-gestosc nasyopiwa kruszywa w stanie luznym,kg/m3;Gnz-getsosc nasypowa kruszywa w stanie zageszczonym,kg/m3;Gp-gestosc pozozrna ziarn,g/cm3.OZNACZENIE ZAWARTOSCI ZANIECZYSZCZEN ORGANICZNYCH:pobieramy ze sredniej probki labolatoryjnej metoda kwartowania,około g kruszywa.Nastepnie wsypuje się je do cylindra i zalewa roztworem wodorotlenku sodowego tak,aby poziom cieczy odpowiadal dwukrotnej wysokosci nasypanego kruszywa.Po
7)dokladnym wymieszaniu zawartosci cylindra należy calosc odstawic na 24 h i rowniczesni przygotowac barwe wzorcowa o podanym skladzie .Barwe wzorcowa po zmieszaniu należy przealc do naczynia ze szkla o takiej samej przzroczystosci i barwie jak szklo cylindra zawirajacego probke badanego kruszywa.Po 24 h należy porownac barwe roztworu nad warstwa kruszywa z barwa wzorcowa.Jeżeli badane kruszywo nie zawiera zanieczyszczen organicznych w ilosci szkodliwej,to barwa roztworu nad warstwa kruszywa nei będzie ciemniejsza niż barwa wzorcowa.Barwa ciemniejsza swiadczy o nadmiernymzaniczyszczeniu kryszywa zwiazkami organicznymi.OZNACZENIE WYTRZYMALOSCI NA MIAZDZENIE:Wykonuje się tylko dla kruszywa grubego i bardzo grubego.Badaniu poddaje się frakcje 5-10,10-20,20-40mm lub grupe tych frakcji zestawiona z frakcji jednakowych pod względem masy.Kruszywo o ziarnach wiekszych niż podano powinno bycrozdrobnione do frakcji najwyzej 20-40mm.Kruszywo drobniejsze nie zawierajace ziarn wiekszych niż 10mm powinno być oznaczone tylko na frakcji 5-10mm.do badania pobiera się metoda kwartowania ze sredniej probki lab. ,10-15 kg kruszywa,rozdrabnia ziarna wieksze niż 40 mm o odsiewa frakcje opnizej 5mm.Z tak przygotowanego kruszywa przyrzadza się op 3 probki z kazdej frakcji lub grupy frakcji przeznaczonej do badania.Probki powinny znajdowac się w stanie powietrzno-suchym.Kada probke kolejno wsypuje się do cylindra do polowy jego wysokosci i zageszcza poprzez wibrowanie w ciagu 30 sec..Nastepnie dosypuje się kruszywa do poziomu około 40mm od gornej krawedzi cylindra i ponownie wibruje przez 30 sec.Po wyrownaniu powierzchni kruszywa tak,aby tlok wpuszczony do cylindra był zaglebiony do poziomu dolnej kreski zaznaczonej an powierzchni tloka ,cxalosc(cylinder z kruszywem i tlokiem) wstawia się miedzy plyty dociskowe prasy i zgniata stosujac taki przyrost sily sciskajacej,aby tlok poruszal się pionowo z predkoscia 0,5-1mm/s.Należy zwrocic uwage by nie nastapilo przekrzywienie tloka w cylindrze i zgniatanie prowadzic tak dlugo ,az tlok zaglebi się o 20mm,tzn.az gorna kreska na tloku zrowna się z gorna krawedzia cylindra.w takim polozeniuodczytuje się wartosc sily sciskajacej.Wytrzymalosc kruszywa na zgniatanie ,w kG/cm2 oblicza się z dokladnoscia do jednego znaku po przecinku wedlug wzoru Rk=P/F.Przyjmujemy sr.arytm. z 3 oznaczen.