BIOMEDYCZNE PODSTAWY ROZWOJU
Zagadnienia egzaminacyjne
Podstawowe pojęcia auksjologiczne: aspekty jakościowe rozwoju, tempo i kinetyka rozwoju, wiek rozwojowy, norma rozwojowa, trend sekularny.
Aspekty jakościowe rozwoju
Wzrastanie(zwiększanie się rozmiarów ciała) następuje intensywnie do osiągnięcia dorosłości biologicznej.
Podstawowym warunkiem wzrastania jest przewaga anabolizmu(obejmuje procesy polegające na syntezie,
tworzeniu nowych związków, struktur) nad katabolizmem(spalanie, destrukcja, niszczenie). Od 20-25 roku
życia ukończone są procesy dojrzewania.
Starzenie się jest to przewaga katabolizmu nad anabolizmem.
PROCESY WZRASTANIA:
rozrost - polega na zwiększaniu objętości lub długości komórek(wtedy przybywają nowe komórki).Od chwili
urodzenia nie przybywa komórek, możemy je jedynie tracić.
Komórki mogą jedynie zwiększyć swoje wymiary(np. tkanka mięśniowa lub nerwowa).
rozplem - jest to namnażanie się komórek, dzielenie się. Podstawą tego procesu jest
mitoza(podstawa namnażania, dzielenia się komórek). Z jednej powstają dwie itd.
zygota - jest pierwszą komórką naszego organizmu, ciała(jest to połączenie komórki
jajowej i plemnika).
Każda komórka naszego ciała jest kopią zygoty w sensie genetycznym.
Różnicowanie - w trakcie dorastania następuje różnicowanie jest to związane z
uaktywnieniem się genów, dzięki czemu możliwe jest formowanie się poszczególnych
tkanek i nerwów.
Poziomy różnicowania:
komórkowy - cytogeneza
tkankowy - histogeneza
narządów - organogeneza
kształcenia proporcji ciała - typogeneza
Dojrzewanie - dostrajanie poszczególnych funkcji w ramach rozwoju całego ciała.
Tempo rozwoju - wielkość przyrostu danej cechy na jednostkę czasu. Tempo rozwoju
uwarunkowane jest genetycznie, jest wrażliwe na czynniki zewnętrzne i wewnętrzne.
Rytm rozwoju - zmiany tempa lub kinetyki rozwoju w różnych okresach
ontologicznych.
Kinetyka rozwoju - poziom, na którym przebiega rozwój(genetycznie
zaprogramowany zakres zmienności danej cechy rozwojowej np. wysokość ciała).
Rozwój długości ciała przebiega w obrębie kanału rozwoju.
Wiek rozwojowy(wiek biologiczny) - określa rzeczywisty poziom zaawansowania w
rozwoju. Jest on miarą dojrzałości biologicznej, wyraża się w jednostce czasu
kalendarzowego. Trwa zwykle od 11-12 do 17-18 roku życia.
Kryteria wieku rozwojowego
morfologiczne(określa się wskaźniki andromedyczne: warzenie, mierzenie)
kostne(chrząstki stopniowo zamieniają się w kości)
zębowe(określenie wieku zębowego) określamy wiek, od ilości wyrżniętych zębów: 30 miesięcy - wszystkie
mleczne zęby, stałe między 6-7 rokiem, wszystkie zęby -12-15 rokiem.
Norma rozwojowa - to model prawidłowego rozwoju, ale oparty na pomiarach statystycznych. Można uzyskać z
tego obrazu częste występowania różnych wartości, poszczególnych cech populacji.
Jeżeli przeprowadzimy pomiary w pewnej grupie np. dziewczynek 7-letnich to
możemy sprawdzić jaki wzrost jest odpowiedni dla tego wieku.
Norma rozwojowa - to norma nie starsza niż 10 lat.
Trend sekularny - to tendencja przemian. Jest to zjawisko polegające na zmienianiu się wartości określanej
cechy, obserwowany z pokolenia na pokolenie.
Akceleracja rozwoju(przyspieszanie) - poszczególne cechy szybciej posiadają pewne wartości np. wzrost,
pierwsza miesiączka.
Retarelacja(opóźnianie) - opóźnienie sprawności ruchowej, przesuwanie się okresu menopauzy.
2. Znaczenie wybranych czynników niegenetycznych matki w rozwoju (wiek matki, styl życia matki - odżywianie, stosowanie substancji psychoaktywnych, infekcje w okresie ciąży itp.)
Czynniki niegenetyczne - fizjologiczny wpływ metabolizmu matki - przekazywanie cech na drodze metabolicznej, nabywanie pewnych właściwości poprzez fakt przebywania przez 9 miesięcy w metabolizmie matki. Metabolizm matki ustanawia metabolizm dziecka. Przekazywanie właściwości metabolizmu jest przekazywany z pokolenia na pokolenie żeńskie(jest to regulator matczyny). Kończy się on kiedy urodzi się syn.
CZYNNIKI NIEGENETYCZNE MATKI
wiek matki - im późniejszy tym większe ryzyko nieprawidłowości obciążenia dziecka(wpływ na to ma tylko wiek matki, wiek ojca nie). Dzieci rodzą się często z urazami, dochodzi do poronień i martwych porodów.
liczba przebytych ciąż - np. odstęp pomiędzy jedną a drugą ciążą
styl życia matki czyli sposób żywienia, aktywność fizyczna, higiena osobista.
używki
palenie papierosów(wypalenie jednego papierosa powoduje niedotlenienie płodu przez ok. 15 minut)
alkohol(powoduje płodowy zespół alkoholowy FAS „Feta-Alcohol-Syndrom”
narkotyki: kokaina i amfetamina powodują spadek przepływu krwi przez łożysko, co powoduje efekt niedotlenienia, powodują uszkodzenie wzroku, słuchu, powodują wady kończyn oraz zespół nagłej śmierci „śmierć łóżeczkowa”. Heroina powoduje opóźnienia rozwoju dziecka.
infekcje matki - czynniki natury infekcyjnej, czyli różnego rodzaju zakażenia matki:
cytomegalia(zakażenie płodu) - jest to choroba wirusowa, przebiega bezobjawowo
toksoplazma - choroba odzwierzęca(pierwotniaki przenoszone przez psy i koty)
różyczka(prowadzi do niedorozwoju wzroku i słuchu) zakażenie wirusowe
kiła, ospa wietrzna, świnka, HIV
Mechanizmy dziedziczenia chorób jednogenowych autosomalnych.
Choroby jednogenne autosomalne recesywne wywołane są przez allele recesywne i choroba ta występuje u osoby mającej dwa zmutowane geny tj. u homozygoty. Heterozygotę z jednym genem zmutowanym i jednym prawidłowym można traktować jako nosiciela cechy choroby. Wreszcie homozygotę z dwoma genami prawidłowymi można traktować jako osobę zdrową, nie wykazującą ryzyka genetycznego. Do najczęstszych występujących chorób autosomalnych recesywnych należą:
Pląsawica Huntingtona - jest to choroba mózgu i przejawia się ok. 35-40 roku życia lub później
Fenyloketonuria - objawy tej choroby to opóźnienie rozwoju psychoruchowego, umysłowego, padaczka. Leczenie polega na ustaleniu odpowiedniej diety od urodzenia.
Galaktozemia - jest schorzeniem wywołanym przez defekt jednego z enzymów katalizujących włączenie cukru prostego galaktozy w cykl przemian metabolicznych. U dziecka chorego na galaktozę i karmionego mlekiem(laktoza zawiera galaktozę) nie rozłożone pochodne galaktozy odkładają się we wszystkich tkankach, powodując uszkodzenie nerek, wątroby i nieodwracalne zmiany w układzie nerwowym.
Mukowiscydoza - jest to choroba spowodowana „błędem genetycznym”. Jest chorobą nieuleczalną. Choroba objawia się tym, że w układzie oddechowym powstają w wyniku zalegania gęstej wydzieliny, które zatykają oskrzela. Wydzielina ta utrudnia oddychanie i powoduje powstanie przewlekłego stanu zapalnego. Jej przyczyną jest wadliwe białko, oraz gen powodujący zakłócenie transportu jonów chlorkowych i sodowych.
Etiologia i obraz kliniczny wybranych chorób chromosomalnych: zespół Downa, zespół Klinefeltera, zespół Turnera.
Choroby chromosomalne występują gdy rodzice mają nieprawidłową strukturę lub liczbę chromosomów. Są obciążeni jakąś wadą chromosomalną. Ale kiedy jest prawidłowa struktura chromosomalna, to są zaburzenia w procesie gematogenezy (nieprawidłowe rozdzielenie chromosomów do gamet) wiąże się to z wiekiem matki. Dochodzi wtedy do choroby chromosomalnej.
Zespół Downa(MONGOLIZM) - jest to najczęściej występująca choroba . W 1866r. została opisana przez Downa. Zespół Downa jest spowodowany wadą budowy 21 par chromosomów - występuje tam aberracja zwana trisomią. To odchylenie można stwierdzić już w czasie ciąży, badając komórki pobrane z płynu owodniowego. Prawdopodobieństwo urodzenia dziecka z zespołem Downa wzrasta gdy matka jest w późniejszym wieku. Charakterystycznymi objawami tej choroby jest: fałda skóry pod oczami, różne stopnie upośledzenia umysłowego, nadmierna ufność, wysunięty i pofałdowany język, krótka szyja, płaskie dłonie i stopy, upór.
Objawy somatyczne: niski wzrost, zaburzenia proporcji ciała, napięcie mięśniowe, wady serca,
Zespół Klinefeltera - choroba ta charakteryzuje się zwiększoną liczbą chromosomów X. Mężczyźni z zespołem Klinefeltera to osoby wysokiego wzrostu, słabiej umięśnieni oraz o kobiecej sylwetce. Chorym rozwijają się piersi i rzadko występuje mutacja głosu. Obserwuje się też jądra, brak spermatogenezy a w konsekwencji niepłodność. Owłosienie jest znikome. Niski poziom testosteronu oraz nieznaczne obniżenie poziomu inteligencji, ale nie koniecznie.
Zespół Turnera - u kobiet występuje pojedynczy chromosom X zamiast dwóch na skutek nierozchodzenia się chromosomów podczas mejozy. Objawami jest niski wzrost, słabo zaznaczone cechy żeńskie, niedorozwój cech płciowych zewnętrznych i wewnętrznych, a w wyniku bezpłodność. Inne cechy fenotypowe to: poduszkowate obrzęki stóp w okresie noworodkowym, nadmiar skóry na karku. Rozwój psychiczny zwykle prawidłowy. Na chorobę zapadają zwykle dziewczynki rodzone przez młode mamy.
Struktury układu nerwowego wynikające z podziału topograficznego i czynnościowego.
PODZIAŁ TOPOGRAFICZNY
Ośrodkowy(centralny) układ nerwowy - jest chroniony przez kości czaszki oraz kręgosłup. W skład ośrodkowego układu nerwowego wchodzą:
mózgowie które z kolei dzieli się na:
- rdzeń przedłużony, w którym znajdują się ośrodki kierujące odruchami bezwarunkowymi - ośrodki
oddechowe, regulujące pracę serca i ciśnienie krwi, ośrodki odpowiedzialne za żucie, połykanie, wydzielanie
śliny, ośrodki kojarzeniowe słuchu.
- móżdżek - będący ośrodkiem kontroli ruchów, odpowiedzialny za utrzymanie równowagi ciała
- śródmózgowie - ośrodek analizy wzroku i słuchu
- międzymózgowie w którym znajdują się ośrodki nerwowe głodu i sytości
- kresomózgowie - dwie półkule pokryte korą mózgową, dzielącą mózg na płaty:
- czołowy - ośrodki ruchowe
- ciemieniowy - ośrodek czucia
- potyliczny - ośrodek rozumienia wrażeń wzrokowych
- skroniowy - ośrodek rozumienia wrażeń słuchowych
rdzeń kręgowy - przewodzi bodźce pomiędzy mózgiem a układem obwodowym. Ma kształt grubego sznura.
Umieszczony jest w biegnącym wzdłuż kręgosłupa kanale kręgowym.
Obwodowy układ nerwowy - składa się z układu somatycznego i autonomicznego. Część sympatyczna przewodzi impulsy nerwowy pomiędzy receptorami, ośrodkowym układem nerwowym a mięśniami lub gruczołami. Część autonomiczna łączy ośrodkowy układ nerwowy i narządy wewnętrzne, jak np. serce czy żołądek. Obwodowy układ nerwowy obejmuje 12 par nerwów czaszkowych (węchowy, wzrokowy, okoruchowy, bloczkowy, trójdzielny, odwodzący, twarzowy, przedsionkowo-ślinowy, językowo-gardłowy, błędny, dodatkowy, podjęzykowy) oraz 31 par nerwów rdzeniowych.
Zwoje nerwowe
PODZIAŁ CZYNNOŚCIOWY
Układ somatyczny - układ odpowiedzialny za kontakt ze środowiskiem zewnętrznym. Układ somatyczny unerwia mięśnie szkieletowe i kieruje pracą tych mięśni oraz gruczołów skórnych i komórek barwnikowych skóry. Dzieli się na :
- część somatoczuciową
- część somatoruchową
Układ autonomiczny - układ którego nerwy unerwiają narządy wewnętrzne. Działanie układu autonomicznego powoduje reakcje niezależne od naszej woli, czyli np. wydzielanie soku żółciowego, ruchy perystaltyczne itd. Dzieli się na:
- część trzewnoczuciową
- część trzewnoruchową
Układ autonomiczny dzieli się również na:
- układ współczulny inaczej sympatyczny (pobudzający)
- układ przywspółczulny inaczej parasympatyczny (hamujący)
Budowa i rola kory mózgowej.
Kora mózgowa - struktura mózgu, w części kresomózgowia, zbudowana z istoty szarej, którą stanowią komórki neuronów. Pokrywa obydwie półkule kresomózgowia. Tworzy ją ok. 10 mld komórek ułożonych w sześciu warstwach o różnych grubościach. Jest bardzo silnie pofałdowana. Kora mózgowa odbiera i analizuje informacje z narządów zmysłu. Odbywają się w niej także procesy skojarzenia. Odpowiada za czucie somatyczne, widzenie, słyszenie, czucie, uczenie się oraz planowanie. Dzieli się na korę starą (układ limbiczny), odpowiadający za stany emocjonalne i popędy oraz kontrolę podwzgórza i korę nową. W każdej półkuli kora mózgowa dzieli się na cztery płaty:
- czołowy, ciemieniowy, skroniowy, potyliczny. W tych płatach zlokalizowane są ośrodki nerwowe:
w płacie czołowym - ośrodki ruchowe
w płacie ciemieniowym - ośrodki czuciowe, ośrodki dla wszystkich receptorów leżących na skórze
w płacie skroniowym - ośrodki słuchowe (ośrodek rozumienia, m )
w płacie potylicznym - ośrodki wzrokowe
Słupy kory mózgowej:
asocjacyjny (kojarzeniowe)
okolica przedczołowa (odpowiada za zdolności intelektualne człowieka)
okolica styku skroniowo -ciemieniowo-potylicznego (odpowiada za umiejętności posługiwania się symbolami, nadrzędny ośrodek mowy)
okolica dolnokrańcowa (pamięć)
Aby kora mózgowa mogła pracować musi znajdować się na odpowiednim stanie pobudzenia. Za poziom pobudzenia kory mózgowej odpowiada układ siatkowy.
Rola układu siatkowatego w mechanizmach czuwania, uczenia się i pamięci.
Układ siatkowy obejmuje struktury leżące w pniu mózgu. Leżą one w śródmózgowiu i wzgórzu. Odpowiadają za aktywność kory mózgowej. Mają zdolność wzmacniania pobudzeń biegnących do kory mózgowej lub ich wygaszania. Układ siatkowy odpowiada za sen i czuwanie. W stanie czuwania umożliwia koncentrowanie uwagi. Przebieg fal w korze mózgowej można rejestrować dzięki zapisowi EEG. Aktywność mózgu może być dwojakiego typu:
DESYNCHRONIZACJA - duża częstotliwość, mała amplituda
SYNCHRONIZACJA - mała częstotliwość, duża amplituda
W układzie siatkowym wyróżniamy dwie podstawowe części:
Układ siatkowy aktywujący - obejmuje struktury leżące w śródmózgowiu. Mają zdolność wzbudzania całej kory mózgowej tzw. wzbudzenie nieswoiste. Rozrusznik desynchronizacji odpowiada za stan podporowego wzbudzenia całej kory mózgowej
Układ siatkowy hamujący - obejmuje on ośrodki funkcjonujące w okolicach wzgórza. Działa on w dwojaki sposób:
Ma zdolność do prowadzenia stopniowej stymulacji całej kory mózgowej. Ośrodki tego układu wyliczają impulsy biegnące do kory mózgowej, w związku z tym zapadamy w sen. Sen skład się z 4-6 cykli. W stanie snu zapis EEG wykazuje stopień synchronizacji.
Ma znaczenie w stanie czuwania. W stanie czuwania część hamująca układu siatkowatego ma zdolność ograniczania nadmiaru informacji docierających do kory mózgowej, dokonując selekcji informacji pod kontem ich ważności.
Dopóki układ siatkowy nie osiągnie dojrzałości, dziecko nie może koncentrować uwagi.
Rozwój układu nerwowego i jego uwarunkowania.
Układ nerwowy tworzy się z zewnętrznego listka zarodkowego zwanego ektodermą. Zaś formowanie układu nerwowego to neurulacja. Neurulacja polega na tym, że głowowa część zarodka ektoderma zaczyna się spłaszczać, jest to płytka nerwowa, ta płytka nerwowa zagłębia się tworząc rynienkę nerwową, a następnie to wypuklenie odrywa się i powstaje cewa nerwowa.
Ważnym momentem jest to gdy rynienka zamyka się i tworzy cewę(cewkę) nerwową.
Proces neurulacji rozpoczyna się w 16 dniu od momentu zapłodnienia a całkowicie jest zakończony w 7 tygodniu życia płodowego. Między 16-28 dniem ma miejsce domykanie się cewy nerwowej w przedniej części zarodka, a więc tam gdzie powstaje mózg i górny odcinek rdzenia kręgowego.
Pęcherzyki pierwotne(mózgowe) formują się w 4 tygodniu. W 5 tygodniu jest już pięć pęcherzyków nerwowych.
Ze światła cewy nerwowej powstaje kora mózgowa. Rozwój kory mózgowej przebiega najszybciej przez pierwsze 3 miesiące. Namnażanie się komórek kory mózgowej kończy się z chwilą porodu.
Dynamika i przejawy rozwoju somatycznego dziecka w okresie noworodkowym i niemowlęcym.
Okres noworodkowy trwa przez pierwszy miesiąc. Długość cm noworodka wynosi 45-55 cm, masa ciała wynosi 2,5-4,5 kg a obwód głowy ok. 35 cm . Można w tym okresie zaobserwować obecność odruchów bezwarunkowych, obecność odruchów atawistycznych(pełzanie, chodzenie, odruch chwytania, odruch obejmowania). Dziecko w pełni oddycha, umie kaszleć, kichać, śpi ok. 20 godzin na dobę. Obserwowany jest również spadek masy ciała o 10%. Może wystąpić żółtaczka fizjologiczna (bilirubina - barwnik żółci - prowadzi do rozpadu hemoglobiny). Występuje przełom hormonalny, dziecko jest stosunkowo wysoko odporne.
Okres niemowlęcy obejmuje pierwsze 12 miesięcy życia dziecka(miesiąc stadium noworodkowe). U niemowlaka można zaobserwować bardzo szybki rozwój ruchowy, zmienia się on praktycznie z miesiąca na miesiąc. Obserwowalny jest odruch chwytania i manipulacji, bezwarunkowy odruch chwytny, polega on na zamykaniu dłoni i przedmiocie włożonym do niej. Noworodek śpi ok. 15-16 godzin (łatwo zasypia ale też łatwo go zbudzić). U noworodka występuje rozwój procesów poznawczych (noworodki w 15 dniu życia śledzą wzrokiem plamkę barwną). Występują fazy rozwoju mowy oraz rozwoju uczuć i kontaktów społecznych. Występuje również kostnienie czaszki.
Rozwój cech płciowych u dziewcząt i chłopców w okresie dojrzewania.
Okres dojrzewania zwany również pokwitaniem jest to całość przemian, jakim podlega organizm dziecka, przeobrażając się w organizm dorosłej osoby. Zmiany te zachodzą jednocześnie w budowie zewnętrznej jak i wewnętrznej. W przypadku zmian wewnętrznych organizm, wywołane jest to tzw. grą hormonów, które uaktywniają przysadkę mózgową i układ rozrodczy człowieka. Pod wpływem hormonów płciowych gruczoły rozrodcze zaczynają produkować komórki rozrodcze (plemniki i komórki jajowe), człowiek staje się zdolny do podjęcia aktywności seksualnej (dojrzałość seksualna) oraz do rozmnażania (dojrzałość rozrodcza).
Okres dojrzewania na ogół bywa dzielony na 3 fazy:
1)Przygotowawcza czyli przedpokwitaniowa, trwa 2-3 lata od 8-9 do 10-12 roku życia.
2)Właściwego dojrzewania czyli pokwitaniowa, trwająca na ogół 4 lata od 11-12 do 15-16 roku życia.
3)Pełnej dojrzałości czyli popokwitaniowa (dorastania) trwająca u dziewcząt do ok. 16-18 roku życia, a u chłopców do 18-21 roku życia.
Dziecko rozwija się zgodnie z wiekiem biologicznym, który nie zawsze jest zgodny z wiekiem kalendarzowym. Jeśli dziecko będzie się rozwijało szybciej niż przeciętne wtedy mówimy o akceleracji, natomiast gdy jego rozwój jest opóźniony mówimy o retardacji.
Dojrzewanie płciowe dziewcząt
Dziewczęta dojrzewają o ok. 18 miesięcy wcześniej, a niżeli chłopcy. W fazie przedpokwitaniowej dziewczęta przerastają chłopców szybciej im wzrastają kości. W 11 roku życia zaokrąglają się ramiona i biodra, zwiększa się miednica. Gruczoł piersiowy zwiększa się, brodawka piersiowa unosi się ku górze i nabiera ciemnoróżową barwę. Hormony żeńskie tzw. estrogeny pojawiają się w postaci białej wydzieliny śluzowej. To właśnie wydzielina oznacza początek dojrzewania. W wieku 11-12 lat pojawiają się włosy wokół warg sromowych. W końcu 12 roku życia pojawia się owłosienie pachowe, piersi nabierają ostatecznego kształtu. W fazie pokwitania pojawia się pierwsza miesiączka (13-14 rok życia). Pierwsza miesiączka występuje najczęściej owulacyjnie. Ostatnią fazą okresu dojrzewania jest faza dorastania. Zaczyna się ok. 15-16 roku życia i trwa do 18 roku życia. Cykle miesięczne stają się regularne.Okres dojrzewania jest szczególny w życiu każdej kobiety. Jest to poważny, zależny od czynników genetycznych, środowiskowych i stylu życia dziewczynki. Dziewczynka przeistacza się w kobietę.
Dojrzewanie płciowe chłopców
Chłopcy silnie przeżywają okres dojrzewania, później wchodzą we wszystkie fazy dojrzewania. W odróżnieniu od dziewcząt chłopcy w sposób zauważalny mają w tym okresie większy przyrost tkanki kostnej i mięśniowej, a mniejszy tłuszczowej. Chłopcy mają również zaburzenia emocjonalne związane z dojrzewaniem.
W fazie przedpokwitaniowej zaczyna się u nich wydzielać testosteron. Około 11 roku życia rozpoczyna się powiększanie jąder i zmiana zabarwienia moszny, a w 12 roku życia zaś powiększa się prącie i wzrasta poziom hormonów męskich (androgenów). Około 13 roku życia pojawia się pierwsze owłosienie i zarost.
Faza dojrzewania rozpoczyna się najczęściej w 14 roku życia, także występuje mutacja. Między 13 a 15 rokiem życia mają pierwsze polucje nocne. Pierwsze nasienie nie zawiera plemników, one pojawiają się ok. pół roku później. Dorastanie trwa od 16-18 roku życia zwalniając tempo rozwoju. Kończą się procesy kostnienia, narządy i ciało osiągają ostateczne formy i wymiary.
Przebieg skoku pokwitaniowego u dziewcząt i chłopców.
Skok pokwitaniowy jest to okres w chronologii dojrzewania płciowego, charakteryzujący się intensywnym tempem wzrastania. U chłopców skok pokwitaniowy występuje przeciętnie w wieku 12-15 lat, powoduje przyrost wysokości ciała o ok. 20 cm i przyrost ciężaru ciała o ok. 20 kg . U chłopców pojawiają się polucje.
U dziewcząt skok pokwitania rozpoczyna się o 2 lata wcześniej niż u chłopców, przeciętnie 10,5-13 lat, trwa krócej i jest mniej nasilony.
W okresie pokwitania następuje szybki wzrost, dynamiczny rozwój narządów wewnętrznych (serca, płuc, nerki, wątroba, trzustka, układ mięśniowy), zanika grasica, zmniejszaniu objętości ulega tkanka limfatyczna, śledziona, przyrost podskórnej tkanki tłuszczowej ulega zwolnieniu. Występuje też przejściowa krótkowzroczność trwająca ok. 1,5 roku.
Po osiągnięciu dojrzałości wzrastanie trwa nadal, lecz w tempie wolniejszym. Waga w szczycie skoku pokwitaniowego zwiększa się o 4,5- . W ciągu trwania skoku pokwitaniowego (przez 4 lata) wysokość ciała powiększa się o 25%, a ciężar podwaja się. Chłopcy rosną szybciej niż dziewczęta i osiągają wymiary osobników dorosłych w wieku ok. 19 lub 20 lat, zaś dziewczęta w 18 roku życia. Szczyt tego skoku jest czuły na warunki społeczno-ekonomiczne, w których odbywa się dojrzewanie danego osobnika, np. szczyt skoku dziewcząt miejskich jest wcześniejszy (12 lat), zaś u dziewcząt wiejskich ma miejsce później (13 lat).