20. Ochrona własności i jej granice

1. Prawo do poszanowania mienia zawarte jest w art. 1 Protokołu nr 1 do EKPC, który stanowi:

Każda osoba fizyczna i prawna ma prawo do poszanowania swego mienia. Nikt nie może być pozbawiony swojej własności, chyba że w interesie publicznym i na warunkach przewidzianych przez ustawę oraz zgodnie z podstwowymi zasadami prawa międzynarodowego.

Powyższe postanowienia nie będą jednak w żaden sposób naruszać prawa Państwa do wydawania takich ustaw, jakie uzna za konieczne dla uregulowania sposobu korzystania z własności zgodnie z interesem powszechnym lub w celu zapewnienia uiszczania podatków bądź innych należności lub kar pieniężnych.

2. Prawo do poszanowania mienia = prawo do własności ale pierwsze określenie jest lepsze, bo podkreśla aspekt ochrony tego prawa.

Istotą prawa do poszanowania mienia jest ochrona osób przed nieuzasadnioną ingerencją ze strony państwa w niezakłócone korzystanie z mienia.

3. Cechą charakt, gwarancji poszanowania mienia jest wyraźne objęcie zakresem podmiotowym zarówno osób fizycznych jak i prawnych.

ochronie podlega więc mienie niepubliczne bo osoby prawa publicznego nie mogą co do zasady dochodzić swoich roszczeń przeciwko państwu na podst. EKPC

więc jednostki samorządu terytorialnego czy przedsiębiorstwa państwowe nie mają locus standi do występowania z roszczeniami na podst. w/w artykułu

4. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem art. 1 Protokołu nr 1 obejmuje 3 odrebne normy:

1. pierwsza norma, wyr. w pierwszym zdaniu pierwszego paragrafu ma char. ogólny i wprowadza zasadę niezakłóconego korzystania z własności

2. druga norma, zawarta w drugim zdaniu pierwszego paragrafu, odnosi się do pozbawienia mienia i poddaje to pozbawienie pewnym warunkom

3. trzecia norma, sformułowana w drugim paragrafie, uznaje, że Państwa Strony są uprawnione m.in. do kontroli korzystania z własności w interesie ogólnym

wszystkie te normy są ze sobą powiązane

5. Zakres przedmiotowy

• koncepcja „mienia” w pierwszej części Art. 1 Prot. nr 1 ma znaczenie autonomiczne, które nie jest ograniczone do własności dóbr materialnych i jest niezależne od formalnych kwalifikacji w pr. krajowym

• jako „mienie” mogą tu być traktowane też niektóre inne prawa i interesy stanowiące aktywa

• 
  „mienie” obejmuje zarówno mienie istniejące jak również wartości majątkowe, w tym wierzytelności, wobec których skarżący może wywodzić, że ma przynajmniej „uzasadnione oczekiwania” uzyskania efektywnego korzystania z własności

w praktyce zakresem przedmiotowym prawa do poszanowania mienia objęta jest szeroka gama praw, roszczeń i interesów majątkowych, np.:

• prawa autorskie,

• patenty,

• znaki towarowe,

• roszczenia pieniężne w związku ze zobowiązaniami umownymi, deliktami lub bezpodstawnym wzbogaceniem,

a także roszczenia publicznoprawne, prz. wsz.

• roszczenia odszkodowawcze,

• uprawnienia rentowe i emerytalne,

• licencje na prowadzenie określonej działalności gosp.

6. Dopuszczalność ingerencji państw

1. pierwszym i najważniejszym wymogiem jest to, aby każda ingerencja władz publicznych w niezakłócone korzystanie z mienia była zgodna z prawem

• „... tylko na warunkach przewidzianych przez ustawę”

• państwo ma prawo kontrolować korzystanie z mienia poprzez stosowanie „ustaw”

zasada legalności zakłada też, że odp. przepisy ustaw krajowych są dostatecznie dostępne, precyzyjne i stosowane w sposób przewidywalny

2. ingerencja musi dążyć do osiągnięcia uprawnionego celu

władze krajowe znajdują się w korzystniejszej sytuacji niż sąd międzynarodowy odnośnie oceny tego, co jest w interesie publicznym

do władz krajowych należy dokonanie wstępnej oceny (“margines swobodnej oceny”), czy istnieje problem o powszechnej doniosłości, który uzasadniałby zastosowanie środków w sferze korzystania z praw własności, włączając w to pozbawienie i zwrot własności

pojęcie “interes publiczny” ma szeroki zakres

margines oceny przysługujący ustawodawcy przy prowadzeniu polityki społecznej i ekonomicznej powinien być szeroki

3. ingerencja w korzystanie z mienia oraz powstrzymywanie się od działania musi zachowywać rozsądny związek proporcjonalności pomiędzy wymogami ogólnego interesu społeczności i potrzebą ochrony podst. praw jednostek

prz. wsz. musi zaistnieć rozsądny stosunek proporcjonalności między środkami zastosowanymi przez państwo, a celem, który ma być osiągnięty z ich pomocą

w każdej sprawie dot. naruszenia ETPC musi ustalić,czy z powodu działania lub braku działania ze strony państwa osoba zainteresowana musiała ponieść nieproporcjonalny i nadmierny ciężar

4. badając, czy zachowano wszystkie wymogi, ETPC musi dokonać całościowej oceny różnych wchodzących w grę interesów

biorąc pod uwagę, że celem EKPC jest ochrona praw “rzeczywistych i skutecznych”

patrząc nie tylko na przejawy, ale badając realia sytuacji będącej przedmiotem skargi

ocena ta może obejmować nie tylko warunki przyznania odszkodowania, ale także postępowanie stron, w tym środki zastosowane przez pańtswo i ich realizację

niepewność (legislacyjna, administracyjna, wynikająca z prakyk stos. przez władze) jest brana pod uwagę przy ocenie postępowania państwa

jeśli w grę wchodzi interes ogólny, wł. publiczne zobow. są do działania w stosownym czasie, w sposób właściwy i spójny

7. Sprawy polskie na tle prawa do poszanowania mienia

1. Broniowski pko Polsce

• w tej sprawie po raz pierwszy ETPC zastosował konstrukcję wyroku pilotażowego

• sprawa ta dotyczyła roszczeń zabużańskich, tj. uprawnienia osób repatriowanych z Kresów Wschodnich do świadczeń rekompensacyjnych po przyjeździe do kraju

zarzut skarżącego polegał na braku zaspokojenia jego roszczeń o mienie odszkodowawcze, do którego uprawnienie przysługiwało mu na podst. prawa polskiego

• wyrok z 2004 r.: ETPC stwierdził, że władze polskie były zobowiązane do usunięcia istniejącej niezgodności pomiędzy literą prawa i stosowaną przez państwo praktyką

• stan niepewności, w jakim znalazł się skarżący w rezuktacie powtarzających się opóxnień spowodowanych przez władze, był sam w sobie niezgodny ze zobowiązaniami do zapewnienia niezakłóconego korzystania z mienia, a w szczeg. obowiązkiem działania w odp. czasie, we właściwy i spójny sposób tam, gdzie w grę wchodzi kwestia interesu ogólnego

• sytuacja skarżącego skomplikowana: jego uprawnienie odebrane na mocy ustawy z grudnia 2003

poza tym ta ustawa wprowadziła zróżnicowanie w traktowaniu poszcz. zabużań

art. 1 Prot. nr 1 wymagał, aby kwota kompensacji przyznanej za odebrane przez państwo mienie była “rozsądnie związana” z jego wartością

ETPC uznał, że ponieważ rodzina otrzymała tylko 2% należnego odszkodowania, nastąpiło naruszenie gwarancji poszanowania mienia

2. sprawa Hutten-Czapska pko Polsce

• wyrok z 2005: ETPC orzekł o naruszeniu art. 1 Prot. nr 1 z powodu ograniczeń w dysponowaniu własnością przez właścicieli lokali mieszkalnych, a konkr. w administrcyjnych ograniczeniach wzrostu czynszów z tytułu najmu lokali

• wyrok TK: zakwestionowanie konstytucyjności przepisów ustawy o ochronie lokatorów budziły one wątpliwości także z punktu widzenia prawa do poszanowania mienia

to orzeczenie dało podstawę rządowi do złożenia wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy przez Wielką Izbę Trybunału

wniosek przyjęty

sprawa ta również ma charakter pilotażowy - jej rozstrzygnięcie będzie wiążące dla pozostałych spraw dot. tego samego problemu prawnego

3

1

---