Jarosław Ruta 04.12.2010

Klasa II LO Semestr III

Praca kontrolna z geografi

napisana dla mgr Pleskot

Budowa geologiczna Polski

      Terytorium Polski leży na styku 3 głównych jednostek strukturalnych Europy, do których należą:

• prekambryjska platforma wschodnioeuropejska

• platforma paleozoiczna, czyli obszar fałdowań kaledońskich i hercyńskich

• obszar fałdowań alpejskich

• paleozoiczne masywy orogeniczne

 

Platforma wschodnioeuropejska (prekambryjska)

      Platforma wschodnioeuropejska zajmuje północno - zachodnią część Europy. Jej zachodnia granica przebiega od Półwyspu Jutlandzkiego przez Polskę ku południowemu wschodowi aż do wybrzeży Morza Czarnego.

      W budowie wewnętrznej platformy można wyróżnić 2 części:

• dolną - fundament krystaliczny - zbudowaną ze skał prekambryjskich

• górną - pokrywę platformową - utworzoną ze skał młodszych pochodzenia osadowego

Polskie jednostki platformy:

   

   Na obszarze Polski platforma składa się z obu wyróżnionych wyżej części. Wyróżnia się w jej obrębie kilka mniejszych jednostek tektonicznych. Są nimi:

• wyniesienia (Łeby, mazursko-suwalskie, Sławatycz) - charakteryzują się stosunkowo płytkim zaleganiem fundamentu krystalicznego (średnio kilkaset metrów głębokości)

• obniżenia (perybałtyckie, podlaskie, nadbużańskie) - charakteryzują się głębokim zaleganiem podłoża krystalicznego (kilka tysięcy metrów głębokości) i są przykryte różnymi wiekowo i odmiennymi genetycznie osadami.

Platforma wschodnioeuropejska styka się z platformą paleozoiczną (zachodnioeuropejską) wzdłuż linii tektonicznej Teisseyre'a - Tornquista (zwanej strefą Gutercha). Jest to strefa szerokości ok. 100 km ciągnąca się w Polsce od Kołobrzegu aż po Przemyśl. Jest ona wgłębnym rozłamem w skorupie ziemskiej sięgającym aż do powierzchni Moho, leżącej na głębokości ok. 55 km .

Cechą charakterystyczną obszaru platformy są liczne luki stratygraficzne. Ich powstanie spowodowane było okresową przerwą w sedymentacji bądź usunięciem w wyniku erozji części zdeponowanych osadów.

Platforma paleozoiczna (zachodnioeuropejska)


Ma znacznie bardziej skomplikowaną budowę niż platforma prekambryjska (wschodnioeuropejska). Obejmuję strefę fałdowań kaledońskich i hercyńskich.

1. Orogeneza kaledońska

Fałdowania kaledońskie głównie na przełomie syluru i dewonu doprowadziły przede wszystkim do ukształtowania obszarów północnej i północno-zachodniej Europy. Struktury powstałe w tym czasie zbudowane są z utworów prekambru i starszego paleozoiku.

Na terenie Polski struktury kaledońskie odsłaniają się w bardzo niewielu miejscach i są silnie zdegradowane:

• w Sudetach są najwyraźniejsze (głównie G. Kaczawskie i okolice Kłodzka)

• w G. Świętokrzyskich (głównie południowej ich części)

Dokładne wyznaczenie terenów objętych działaniem ruchów kaledońskich jest bardzo trudne ponieważ obszary te:

• zostały objęte późniejszymi fazami górotwórczymi, które zmieniły struktury kaledońskie

• są przykryte grubymi seriami młodszych skał osadowych

Baza surowcowa:

skały osadowe: łupki ilaste i piaskowce oraz kwarcyty i diabazy wytworzone w wyniku intruzji magmowych.

2. Orogeneza hercyńska (waryscyjska)

System hercyński jest silnie rozbudowany i rozciąga się od zachodnich krańców Europy po Sudety i Góry Świętokrzyskie.

Na obszarze Polski :

• powstały Sudety wraz z zapadliskiem górnośląskim

• sfałdowane zostało podłoże krystaliczne Przedgórza Sudeckiego i Wielkopolski

• nastąpiło morfologiczne odmłodzenie Gór Świętokrzyskich

W młodszym paleozoiku ale przede wszystkim w mezozoiku i kenozoiku tworzyła się wspólna dla wymienionych wyżej platform pokrywa osadowa (platformowa). Pokrywa ta została następnie sfałdowana w wyniku ruchów górotwórczych (orogeneza alpejska) na przełomie kredy i trzeciorzędu. Sfałdowaniu uległy osady mezozoiczne i permskie.

Ruchy górotwórcze doprowadziły do powstania głównych jednostek geologicznych Polski północno - zachodniej i środkowej.

Są nimi:

• wał kujawsko - pomorski zwanym często środkowopolskim (wzdłuż linii Kołobrzeg-Bydgoszcz-Wocławek-Opoczno), który w trzeciorzędzie został poddany silnej denudacji, stąd nie widać go w dzisiejszej rzeźbie terenu

• system niecek obrzeżających wał (niecka brzeżna, położona wzdłuż północno-wschodniego stoku wału oraz niecka szczecińsko-mogileńsko-łódzko-miechowska położona wzdłuż południowo-zachodniego stoku wału)

• monoklina przedsudecka

Wszystkie wyżej wymienione jednostki są obecnie przykryte osadami kenozoiku.

Baza surowcowa :

• w paleozoiku m. in. skały wapienne w okolicach Kielc, Chęcin i Krzeszowic (dewon); węgiel kamienny Górnośląskiego i Dolnośląskiego Zagłębia Węglowego (karbon); złoża ropy naftowej i gazu ziemnego w Wielkopolsce i na Pomorzu, złoża miedzi w okolicach Głogowa, Bolesławca; sól kamienna w rejonie Inowrocławia i Kłodawy (perm); w procesach magmatycznych wytworzyły się granity (Strzegom, Strzelin) a w wyniku metamorfizmu diabazy i gnejsy (głównie w Sudetach)

• w mezozoiku - złoża rud Zn i Pb w rejonie Olkusza i Gór Tarnowskich oraz złoża węgla kamiennego (rejon Zawiercia); dolomity, kreda, margle i wapienie (przedpole Sudetów, obrzeżenie Tatr oraz Pieniny)

Obszar fałdowań alpejskich

Najsilniejszy wpływ na obraz dzisiejszej Europy miały fałdowania alpejskie, których kulminacja nastąpiła na przełomie paleogenu i neogenu (trzeciorzęd). Fałdowania objęły Europę Południową oraz południową część Europy Zachodniej.

Orogeneza alpejska w Polsce :

• powstały Karpaty i zapadlisko przedkarpackie

• doszło do odmłodzenia Sudetów i kolejnego odmłodzenia G. Świętokrzyskich.

Polskie jednostki orogenezy alpejskiej :

• 
  Tatry

• niecka Podhala

• Pieniny

• Karpaty Zewnętrzne (fliszowe) - Beskidy wraz z pogórzami oraz Bieszczady

• Zapadlisko Przedkarpackie

W skład Karpat Zachodnich wchodzą:Tatry, Pieniny, Niecka Podhalańska, Karpaty Zewnętrzne (z wyjątkiem Bieszczad - Beskidów Wschodnich), które wchodzą w skład Karpat Wschodnich.

Tatry i Pieniny zostały sfałdowane w początkowych fazach orogenezy alpejskiej, natomiast Karpaty fliszowe powstały w połowie trzeciorzędu, a następnie w postaci płaszczowin nasunięte na swoje przedpole. W ostatnim etapie formowania się Karpat powstało zapadlisko przedkarpackie.

Tektonika Karpat Zachodnich ma charakter płaszczowinowo - fałdowy, zaś Karpat Wschodnich płaszczowinowo - fałdowo - skibowy.

Baza surowcowa:

złoża ropy naftowej i gazu ziemnego - na obszarze Karpat i w zapadlisku przedkarpackim (okolice Jasła, Krosna, Mieleca, Lubaczowa i Gorlic); złoża soli kamiennej w rejonie Bochni i Wieliczki; osadowych złoż siarki (Tarnobrzeg, Staszów, Szydłowiec); złoża węgla brunatnego na obszarze Niżu Polskiego (Bełchatów, Konin, Turek, Zielona Góra)

Zlodowacenia plejstoceńskie

Pod koniec pliocenu (starszy trzeciorzęd) nastąpiło wyraźne ochłodzenie klimatu przy jednoczesnym wyraźnym wzroście wilgotności powietrza, co sprzyjało opadom śniegu. Doprowadziło to w plejstocenie (starszy czwartorzęd) do powstania na północy Europy (Skandynawia) lodowca kontynentalnego. Klimat podlegał znacznym wahaniom. Okresom ochłodzenia (glacjałom) towarzyszyły transgresje lodowca, a okresom ocieplenia (interglacjałom) regresje lodowca.

Terytorium Polski było zlodowacone co najmniej cztery razy.

Najstarsze zlodowacenie podlaskie objęło swym zasięgiem północno-wschodnią Polskę, sięgając po Podlasie.

	ZLODOWACENIE PODLASKIE

Drugie zlodowacenie zwane południowopolskim (krakowskim) miało największy zasięg i sięgnęło na południe aż po Karpaty i Sudety.

	ZLODOWACENIE POŁUDNIOWOPOLSKIE (KRAKOWSKIE)

Trzecie zlodowacenie (zwane środkowopolskim) sięgnęło na zachodzie po Sudety, a na wschodzie po wyżyny środkowopolskie. Dalej na południe zlodowacenie to wchodziło obniżeniami: po Sandomierz w dolinie Wisły i Bramę Morawską w dolinie Odry.

	ZLODOWACENIE ŚRODKOWOPOLSKIE

Ostatnie najmłodsze zlodowacenie północnopolskie (bałtyckie) objęło swym zasięgiem pojezierza: Wielkopolski, Mazurskie, Pomorskie.

	ZLODOWACENIE PÓŁNOCNOPOLSKIE (BAŁTYCKIE)

Część Polski objęta ostatnim zlodowaceniem (bałtyckim) ma rzeźbę młodoglacjalną, czyli formy pochodzenia lodowcowego są dobrze zachowane (liczne moreny, ozy, kemy, drumliny, rynny subglacjalne, sandry, pradoliny, jeziora polodowcowe).

Na terenach starszych zlodowaceń rzeźba polodowcowa została silnie przekształcona. W rezultacie rzeźba jest tam mało urozmaicona (monotonna). Strefa ta jest określana mianem obszaru o rzeźbie staroglacjalnej.

Na obszarze równin środkowopolskich na rzeźbę starszych zlodowaceń nałożyły się formy peryglacjalne głównie: równiny denudacyjne, piaszczyste wydmy śródlądowe, pokrywy lessowe oraz eoliczne misy jeziorne.

W czasie zlodowaceń w Tatrach i Karkonoszach rozwijały się lodowce górskie. Charakterystycznymi formami polodowcowymi są tu: U-kształtne doliny, moreny boczne i czołowe oraz cyrki lodowcowe.

Źródło : Bryk.pl, edukator.pl Jarosław Ruta Semestr III LO

część Karpat Wewnętrznych

---