Upośledzenie umysłowe umiarkowane:
Informacje ogólne: Iloraz inteligencji waha się w granicach od 36-51 (gdy mierzymy ogólny poziom inteligencji Skalą Psyche Cattel, Stanford-Bineta) lub od 40 do 54 (gdy mierzymy inteligencje Skalą Weschlera, Snijders-Oomen). Iloraz rozwoju sprawności intelektualnych 36(40)-51(54). Dojrzałość społeczna 44-63 (mierzona skalą dojrzałości społecznej E. Dolla), odchylenia standardowe między -3,01 a -4,00.
Osoby umiarkowanie upośledzone umysłowo jako jednostki dorosłe nie przekraczają poziomu ogólnego rozwoju intelektualnego 8-letniego dziecka. Pod względem dojrzałości społecznej osiągają poziom dziecka 10-letniego; różnią się jednak od dziecka w tym wieku większym doświadczeniem życiowym, bowiem gdy osiągną ten poziom, są zazwyczaj dorośli.
Charakterystyka: osoby umiarkowanie upośledzone lepiej i dokładniej spostrzegają otaczająca rzeczywistość niż znacznie upośledzone, jednak mniej dokładnie niż lekko upośledzone. U osób umiarkowanie upośledzonych upośledzenie stwierdza się częściej niż u osób lekko upośledzonych. Umysł o przeciętnym poziomie inteligencji zaburzenia w zakresie receptorów, tj. wzroku, słuchu, uszkodzenie kory mózgowej, w której dokonuje się analiza i synteza odebranych wrażeń. Upośledzenie analizatorów powoduje, że dziecko niedokładnie odzwierciedla otaczającą je rzeczywistość.
Postrzeganie: Obniżona sprawność spostrzegania. Spostrzega cechy konkretne, nie odróżnia cech ważnych. Zaburzenia w zakresie receptorów tj. wzroku, słuchu, kory mózgowej, w której dokonują się analiza i synteza odebranych wrażeń, powoduje to że dziecko niedokładnie odzwierciedla otaczającą je rzeczywistość,
Węższy zakres spostrzeżeń. Proces spostrzegania przebiega wolno, wolno i mniej błędnie ujmują powiązania, wąski zakres różnicowania. Proces spostrzegania przebiega wolniej gdyż wolne jest tempo procesów analizy i syntezy (Obuchowska). Zakres spostrzeżeń jest wyższy niż u dzieci lekko upośledzonych i normalnych. Dzieci jak i dorośli maja trudności w wyodrębnianiu istotnych cech przedmiotów i zjawisk.
Uwaga: Trudności z koncentrowaniem uwagi dowolnej, dobrze koncentruje uwagę przy wykonywaniu czynności prostych mechanicznych i na interesujących przedmiotach, dominuje uwaga mimowolna, słaba koncentracja uwagi, wąski jej zakres, mają trudności z dłuższym skoncentrowaniu uwagi na określonym przedmiocie, można rozwinąć uwagę dowolną, uwagę mimowolna przyciąga nowy, silny bodziec. Uwaga ma charakter mimowolny ma ograniczony zakres i jest nieodwracalna (Obuchowska).
Pamięć: Dobra pamięć mechaniczna, zdarzają się przypadki dobrej pamięci fotograficznej (Bogdanowicz). Ograniczony zakres pamięci. Bardzo wolne tempo uczenia się. Potrafi zapamiętać proste piosenki i wiersze. Osoby dorosłe potrafią powtórzyć zdanie(16-18 sylab), 5 cyfr, krótkie opowiadania (Bogdanowicz). Pamięć nietrwała głównie mechaniczna (Dykcik). Trudności w zapamiętywaniu, przechowywaniu, rozpoznawaniu i odtwarzaniu informacji. Umiarkowanie upośledzona pamięć świeża jak i trwała w tym pamięć mechaniczna i logiczna. Mają trudności w trwałym zapamiętywaniu treści powiązanych logicznie. Często pojawiają się zmyślenia i konfabulacyjne uzupełnienia luk w pamięci (Kirejczyk).
Uczenie się przebiega w sposób ograniczony i znacznie wolniejszy, spowodowane jest to uszkodzeniem sprawności takich jak: odbieranie bodźców sensorycznych i ich integrowanie, kojarzenie informacji w czasie i przestrzeni przechowywanie informacji w pamięci czy też wykorzystanie tych informacji w działaniu. Akcentuje się występowanie zwolnionego tempa uczenia się, trudności w zapamiętaniu szczególnie materiału abstrakcyjnego. Jedynie materiał konkretny może być opanowany w wyniku długotrwałego procesu uczenia się .Najwcześniej upośledzona jest pamięć logiczna, mechaniczna upośledzona w znacznie mniejszym stopniu i niewiele różni się od pamięci osób normalnie rozwijających się (Obuchowska).
Mowa: znacznie opóźniony rozwój mowy, pojedyncze wyrazy ok. 5 r.ż., zdania ok. 7 r.ż., używa prostych zdań,
liczne agramatyzmy, wymowa wadliwa, niewyraźna. Ograniczony zasób słownictwa, brak pojęć abstrakcyjnych
(Bogdanowicz). Mowa z częstymi wadami. Ubogie słownictwo (Dykcik). Zwolnione tempo pojawiania się poszczególnych okresów rozwoju mowy. Później pojawia się okres melodii, wyrazu, zdania oraz swoistej wymowy dziecięcej. Stwierdza się ubogi zakres słownictwa. Występują różne wady realizacyjne (dyslalie) (Kirejczyk). Mowa agramatyczna często bełkotliwa i niewyraźna. Słownictwo ubogie na wiek 4-5 lat początki wypowiadania pierwszych słów (Wyczesany). Zaczynają mówić stosunkowo późno. Słownik czynny pozostaje ubogi choć bierny ma z reguły szerszy charakter . Występują wady wymowy seplenienie i nie wymawianie głoski r (reranie). W wyniku niedorozwoju szczęki i nieprawidłowości rozstawu zębów artykulacja pozostałych głosek jest również często nieodpowiednia (Obuchowska).
Osoby umiarkowanie upośledzone mają trudności w tworzeniu pojęć, w rozwiązywaniu problemów, w ujęciu tego, co istotne. Potrafią ująć i wyjaśnić, na czym polega podobieństwo i różnica między dwoma pojęciami (np. mucha i motyl), uwzględniają najczęściej zewnętrzne, oparte na obserwacji, podobieństwa (latają, maja skrzydła) i różnice (mucha mała, motyl duży). Podają definicje poprzez podanie opisu przedmiotu, materiału, z którego jest zrobiony; nie podają definicji dwu elementów: rodzaju nadrzędnego i różnicy gatunkowej. Dostrzegają niedorzeczności w prostych opowiadaniach.
Myślenie: Słabo rozwinięte myślenie pojęciowo-słowne. Myślenie ma charakter konkretno- obrazowy. Upośledzone rozumowanie przyczynowo- skutkowe. Bardzo wolne tempo i sztywność myślenia. Brak samodzielności, krytycyzmu, zdolności do samokontroli. Pojęcia definiuje poprzez opis przedmiotu i materiału, z którego jest zrobiony i przez użytek (Bogdanowicz). Myślenie konkretno obrazowe. Brak zdolności dokonywania operacji logicznych. Trudności w tworzeniu pojęć abstrakcyjnych (Dykcik). Trudności w tworzeniu pojęć, rozwiązywaniu problemów, ujęciu tego co istotne i ustaleniu związku między elementami, potrafią ująć i wyjaśnić podobieństwo i różnice między 2 pojęciami, uwzględniają zewnętrzne podobieństwo oparte na obserwacji, podają definicje znanych pojęć poprzez podanie opisu, dostrzegają niedorzeczności w opowiadaniach. Myślenie ma charakter konkretno- obrazowy (przedoperacyjne). Rozróżnia wzajemne aspekty i stosunki między przedmiotami, Obserwuje się niektóre operacje logiczne. Trudności w opanowaniu pojęć liczbowych. W myśleniu występują wielkie utrudnienia w przyswajaniu pojęć abstrakcyjnych i rozumieniu stosunków logicznych (Wyczesany). Jednostki osiągają 3 stadium podokresu przedoperacyjnego, wyróżnione przez Piageta. Stadium to występuje u dzieci o prawidłowym rozwoju umysłowym w wieku od 5,6 do 7,8 lat. Stanowi ono przejście miedzy podokresem przedoperacyjnym, a podokresem operacji konkretnych. Dziecko w tym stadium odrywa się od danych aktualnego spostrzegania, zaczyna uwzględniać różne aspekty (np. długość, wysokość, barwę) jak też wzajemne stosunki miedzy cechami przedmiotów.
Rozwój umysłowy: w wieku 15 lat osiąga wiek inteligencji równy 7-8 lat
Motoryka: poważnie opóźniony rozwój ruchowy: siadanie w 2 r.ż., chodzenie w 3 r.ż., dość dobrze radzi sobie z samoobsługą, wyuczalne w wykonywaniu prostych czynności zawodowych, pod nadzorem obsługuje proste urządzenie i maszyny, ruchy mało precyzyjne, niezgrabne, wolne tempo czynności ruchowych (Bogdanowicz).
Na wiek 4-5 lat przypadają początki samodzielnego chodzenia (Wyczesany). Sprawność motoryczna w której stwierdza się obniżenie napięcia mięśniowego ( hipotonia mięśni) i wiotkość wiązadeł co powoduje zwiększony zakres ruchomości stawów. Nieprawidłowości w budowie kręgów szyjnych wpływa na charakterystyczną pochyloną do przodu postawę ciała. Płynność ruchów i ich precyzja są bardzo niskie. Równie niska jest sprawność manualna czego przyczyną jest słabość mięśni palców. Mogą choć nie muszą wystąpić nadpobudliwość lub bierność psychoruchowa, zespoły nerwicowe, psychotyczne i epilepsja. O zaburzeniach sfery ruchowej może świadczyć nawykowe kiwanie się. (Obuchowska).
Emocje i motywacje: ujawnia wrażliwość emocjonalną, głębokie przywiązanie do wychowawców, słabo kontrolują emocje popędy i dążenia (Bogdanowicz). Widoczne potrzeby psychiczne, intuicyjne uczucia moralne, oznaki przywiązania do osób i rzeczy (Dykcik). Ujawniają potrzeby bezpieczeństwa, przynależności, miłości, szacunku, żywo ujawniają przywiązanie, sympatie, odczuwają potrzeby kontaktów społecznych, ujawniają uczucia moralne, osoby o wyraźnie wzmocnionej lub obniżonej pobudliwości. Ujawniają zachowania gwałtowne, destruktywne, antyspołeczne, zamykanie się w sobie, stereotypie ruchowe, dziwaczne ruchy. Formy zachowania się w towarzystwie: buntownicze, zaburzenia o charakterze psychologicznym (Kirejczyk). Odczuwają potrzebę bezpieczeństwa i miłości potrafią w żywy sposób ujawnić sympatię i potrzebę kontaktów społecznych. Nie przejawiają inicjatywy, samodzielności obniżenie rozwoju wyższych procesów psychicznych (Wyczesany). Emocje u tych osób są mało zróżnicowane, często występuje nie umotywowany upór i negatywizm, które potęgują się w okresie dojrzewania. Spowodowane jest to niemożnością natychmiastowego przejścia od bezruchu do aktywności.
Dojrzałość społeczna: Maksymalny poziom dojrzałości społecznej 10 lat
Funkcjonowanie w społeczeństwie: Widoczne potrzeby kontaktów społecznych, Na ogół samodzielne w samoobsłudze. Mogą wykonywać proste prace domowe i zarobkowe. Rozumieją proste sytuacje społeczne.
Potrafią wyrazić swoje potrzeby, porozumiewać się i współpracować z innymi (Dykcik). Potrafią radzić sobie w sytuacjach życiowych tj. ubieranie się, rozbieranie, ścielenie łóżka, mycie się i dbanie o swój wygląd, jedzenie przy stole, sprzątanie, chodzenie po mieście i powrót do domu. Można nauczyć je czynności potrzebnych w przemyśle. Pracują w domu, w zakładach pracy chronionej, w produkcji pod nadzorem (Kirejczyk), przedszkole specjalne, szkoła życia (elementy nauki czytania, pisania, liczenia). Przyuczenie do prostych czynności zawodowych. Pracują pod nadzorem w zakładach pracy chronionej (Bogdanowicz). Z trudem przyswajają podstawowe czynności (np. ubieranie się). Istotną sprawą dla adaptacji społecznej jest wdrażanie do wykonywania prostych prac porządkowych oraz przygotowanie do kontaktu z otoczeniem przez poszerzanie zasobu słownego. Radzą sobie w sytuacjach życiowych (Wyczesany). Mają określone trudności w procesie adaptacji z otoczeniem i wymagają odpowiednich działań terapeutycznych. Dzieci w wieku 2-4 lat odnoszą coraz więcej porażek i doznają dezaprobaty społecznej. Dlatego często zauważa się u tych dzieci przejaw zawyżonej ambicji i samooceny co wpływa na dążenia do podniesienia swojej wartości i zaakceptowania swoich umiejętności (Obuchowska).
Upośledzenie umysłowe znaczne:
Informacje ogólne: Iloraz inteligencji waha się w granicach od 20 do 35 (gdy mierzymy ogólny poziom interlig. Takimi technikami, w których odchylenie standardowe wynosi 16, np. skala psyche Cattell, Stanford-Bineta) lub 25 do 39 (gdy mierzymy ogólny poziom interlig. Takimi technikami, w których odchylenie standardowe wynosi 15, np. skala inteligencji Werschlera, Snijders-Oomen); ilorazy rozwoju poszczególnych sprawności intelektualnych wahające się w zasadzie w granicach od 20(25) do 35(39); iloraz dojrzałości społecznej, mierzony skala dojrzałości społecznej Dolla waha się w granicach od 24 do 43, wskaźniki uzyskane w I części skali zachowania przystosowawczego dla dzieci, młodzieży i dorosłych K. Nihiry znajdują się miedzy -4,01 a -5,00 odchyleniem standardowym. Dorosłe jednostki o znacznym upośledzeniu umysłowym nie przekraczają ogólnego poziomu rozwoju intelektualnego dziecka w wieku 5-6 lat, a ich dojrzałość społeczna - dziecka w wieku 7-8 lat różnią się jednak od dziecka w tym wieku większym doświadczeniem życiowym.
Charakterystyka: występują wady wzroku, słuchu, niedowłady lub porażenia kończyn oraz różne schorzenia somatyczne. Jednakże większość nie ma wad wzroku, słuchu, porażeń i niedowładów - jest fizycznie zdrowa. Lepiej spostrzegają rzeczywistość niż osoba głęboko upośledzona, potrafią porównać ze sobą dwa przedmioty i powiedzieć, który z nich jest większy, mniejszy, krótszy, dłuższy itp. Potrafią opanować elementarne pojęcia liczbowe (4-5). Potrafią porównać pod względem estetycznym przedmioty i wskazać, który jest ładniejszy. Dostrzegają podobieństwa i różnice miedzy przedmiotami i rysunkami, ale nie potrafią ująć podobieństw i różnic między pojęciami. Podają poprawne definicje znanych pojęć, jak np. dom, łyżka, piłka. Są to definicje przez użytek np. dom jest do mieszkania, łyżka do jedzenia, piłka do bawienia się. Rozróżniają kształty geometryczne, potrafią przerysować koło, trójkąt, kwadrat, drzewo, stół, dom, postać człowieka. Realizują sami swoje potrzeby fizjologiczne, samodzielnie rozbierają się i ubierają. Sami potrafią się umyć i wykąpać, gdy ktoś jest przy nich; zadbać o uczesanie, o czystość osobista itp. Jeśli się ich tego nauczy. Potrafią samodzielnie chodzić po niedalekiej okolicy i wrócić do domu, ukroić i posmarować chleb. Podporządkowują się regułom prostej gry, potrafią opanować umiejętność sprzątania, prania, karmienia drobiu, pakowania paczek.
Spostrzeganie: Znacznie obniżona sprawność i szybkość spostrzegania. Spostrzeżenia niedokładne, trudności rozpoznawania przedmiotów, wyodrębnienia elementów całości (Bogdanowicz). Spostrzeżenia niedokładne bardzo wolne (Dykcik). Nie odzwierciedlają w sposób adekwatny rzeczywistości. Spostrzegają mniejsza liczbę przedmiotów (Kirejczyk). Wolno i mniej błędnie ujmują powiązania, wąski zakres różnicowania. Proces spostrzegania przebiega wolniej gdyż wolne jest tempo procesów analizy i syntezy (Obuchowska).
Uwaga: mimowolna skupiona jedynie na silnych bodźcach. Słaba trwałość uwagi (Dykcik). Poważne trudności z koncentracją. Koncentracja na przedmiotach służących zaspakajaniu potrzeb lub wyróżniających się. Uwaga mimowolna brak uwagi dowolnej (Bogdanowicz). Trwałość uwagi mimowolnej stosunkowo niewielka (Kirejczyk). Uwaga ma charakter mimowolny ma ograniczony zakres i jest nieodwracalna (Obuchowska).
Pamięć: Pamięć krótkotrwała, bardzo ograniczona (Dykcik). Zapamiętywanie wybitnie utrudnione. Zakres pamięci znikomy, mała trwałość. Potrafi zapamiętać najprostsze układy ruchowe na rytmice. Osoby dorosłe potrafią powtórzyć zdanie (12 sylab), 4 cyfry , 3 proste polecenia zapamiętać i wykonać (Bogdanowicz). Potrafi odnaleźć 4 spośród 5 schowanych na jego oczach przedmiotów, zapamiętać 3 proste polecenia i wykonać je w prawidłowej kolejności (Kirejczyk). Uczenie się przebiega w sposób ograniczony i znacznie wolniejszy, spowodowane jest to uszkodzeniem sprawności takich jak: odbieranie bodźców sensorycznych i ich integrowanie, kojarzenie informacji w czasie i przestrzeni przechowywanie informacji w pamięci czy też wykorzystanie tych informacji w działaniu. Akcentuje się występowanie zwolnionego tempa uczenia się, trudności w zapamiętaniu szczególnie materiału abstrakcyjnego. Jedynie materiał konkretny może być opanowany w wyniku długotrwałego procesu uczenia się. Najwcześniej upośledzona jest pamięć logiczna, mechaniczna upośledzona w znacznie mniejszym stopniu i niewiele różni się od pamięci osób normalnie rozwijających się (Obuchowska).
Mowa: Głębokie opóźnienie rozwoju mowy, wyrazy w wieku szkolnym. Często nie buduje zdań. Wypowiedzi monosylabami lub jednym wyrazem. Niekiedy używa zdań prostych. Nie odmienia przez przypadki. Wymowa bełkotliwa. Zasób słownictwa minimalny (Bogdanowicz). Zdania proste dwuwyrazowe, częste wady wymowy (Dykcik). Porozumiewają się z otoczeniem 4-6 wyrazowymi zdaniami. Może wystąpić upośledzenie mowy czynnej. Porozumiewają się za pomocą wyrazów wspieranych gestami lub 2 wyrazowymi zdaniami. Zasób słów jest ubogi. Często występują dyslalie, mowa agramatyczna często bełkotliwa i niewyraźna, słownictwo ubogie a wiek 4-5 lat początki wypowiadania pierwszych słów (Wyczesany). Zaczynają mówić stosunkowo późno, słownik czynny pozostaje ubogi choć bierny ma z reguły szerszy charakter . Występują wady wymowy seplenienie i nie wymawianie głoski r (reranie). W wyniku niedorozwoju szczęki i nieprawidłowości rozstawu zębów artykulacja pozostałych głosek jest również często nieodpowiednia (Obuchowska)
Myślenie: Myślenie sensoryczno- motoryczne. W działaniu jest ono słabo rozwinięte. Głęboko upośledzone myślenie pojęciowo- słowne. Pojęcia definiuje przez użytek (Bogdanowicz). Potrafią porównać ze sobą 2 przedmioty i powiedzieć który jest większy, ładniejszy. Dostrzegają podobieństwo i różnice między przedmiotami, nie potrafią tego zrobić między pojęciami. Podają definicje znanych pojęć poprzez użytek. Rozróżniają kształty geometryczne. Potrafią nauczyć się rozpoznawania i pisania prostych wyrazów. Odrysuje kwadrat, trójkąt (Kirejczyk). W myśleniu występują wielkie utrudnienia w przyswajaniu pojęć abstrakcyjnych i rozumieniu stosunków logicznych (Wyczesany).
Motoryka: głęboko opóźniony rozwój ruchowy: siadanie i chodzenie opanowuje w wieku przedszkolnym, może przyswoić sobie ruchy niezbędne do wykonywania prostych czynności związanych z samoobsługą
poważnie upośledzona motoryka rąk, na wiek 4-5 lat przypadają początki samodzielnego chodzenia (Wyczesany), sprawność motoryczna w której stwierdza się obniżenie napięcia mięśniowego ( hipotonia mięśni) i wiotkość wiązadeł co powoduje zwiększony zakres ruchomości stawów. Nieprawidłowości w budowie kręgów szyjnych wpływa na charakterystyczną pochyloną do przodu postawę ciała. Płynność ruchów i ich precyzja są bardzo niskie. Równie niska jest sprawność manualna czego przyczyną jest słabość mięśni palców, Mogą choć nie muszą wystąpić nadpobudliwość lub bierność psychoruchowa, zespoły nerwicowe, psychotyczne i epilepsja. O zaburzeniach sfery ruchowej może świadczyć nawykowe kiwanie się. (Obuchowska)
Emocje i motywacja: zdolne do okazywania uczuć, przywiązania choć wyraża je w sposób prymitywny, nie kontroluje emocji i popędów (Bogdanowicz). Widoczne potrzeby psychiczne, częste zaburzenia zachowania, zachowania intuicyjne, uczucia moralne, oznaki przywiązania do osób i rzeczy (Dykcik). Bogactwo potrzeb psychicznych, objawy przywiązania sympatii, antypatii; intuicyjne uczucia moralne, można spotkać jednostki pobudliwe, apatyczne i mieszane, są przyjaźni, serdeczni, sztywni, uparci, bardziej lub mniej stali emocjonalnie. Ujawniają zachowania gwałtowne, destruktywne, zamykanie się w sobie, niewłaściwe zachowania w towarzystwie buntownicze, nadmierna pobudliwość ruchowa i inne (Kirejczyk). Odczuwają potrzebę bezpieczeństwa i miłości potrafią w żywy sposób ujawnić sympatię i potrzebę kontaktów społecznych. Nie przejawiają inicjatywy, samodzielności obniżenie rozwoju wyższych procesów psychicznych (Wyczesany). Emocje u tych osób są mało zróżnicowane, często występuje nie umotywowany upór i negatywizm, które potęgują się w okresie dojrzewania. Spowodowane jest to niemożnością natychmiastowego przejścia od bezruchu do aktywności.
Funkcjonowanie w społeczeństwie: Osoby często samodzielne w załatwianiu potrzeb fizjologicznych i poruszaniu się po bliskiej okolicy, Rozumieją proste sytuacje, Wykonują proste prace domowe i zarobkowe, Potrafią porozumiewać się w prostych sprawach (Dykcik). Realizują sami potrzeby fizjologiczne. Samodzielnie ubierają się i rozbierają. Potrafią się umyć i wykąpać gdy ktoś jest przy nich. Potrafią zadbać o uczesanie i czystość osobistą. Potrafią chodzić po niedalekiej okolicy i wrócić do domu, ukroić i posmarować chleb. Opanowują umiejętność sprzątania i prania oraz wykonywania ważnych społecznie prac. W wyniku stymulacji rozwoju możliwa jest praca w zakładach pracy chronionej i w domu (Kirejczyk). Przedszkole specjalne, szkoła życia (mogą nauczyć się podpisywania oraz rozpoznawać i pisać łatwe wyrazy) uczą się samoobsługi, wykonują proste czynności życia codziennego i zawodowe pod stałym nadzorem i kontrolą (Bogdanowicz). Z trudem przyswajają podstawowe czynności (np. ubieranie się). Istotną sprawą dla adaptacji społecznej jest wdrażanie do wykonywania prostych prac porządkowych oraz przygotowanie do kontaktu z otoczeniem przez poszerzanie zasobu słownego. Radzą sobie w sytuacjach życiowych (Wyczesany). Mają określone trudności w procesie adaptacji z otoczeniem i wymagają odpowiednich działań terapeutycznych. Dzieci w wieku 2-4 lat odnoszą coraz więcej porażek i doznają dezaprobaty społecznej. Dlatego często zauważa się u tych dzieci przejaw zawyżonej ambicji i samooceny co wpływa na dążenia do podniesienia swojej wartości i zaakceptowania swoich umiejętności. (Obuchowska)
Upośledzenie umysłowe głębsze
Ogólne informacje: Iloraz inteligencji waha się w granicach od 1 do 19 (gdy mierzymy ogólny poziom interligencji takimi technikami, w których odchylenie standardowe wynosi 16, jak np. skala inteligencji dla małych dzieci wg Psyche Cattell, Skala Stanford-Binetta) lub 0d 0 do 24 (gdy mierzymy ogólny poziom inteligencji takimi technikami, w których odchylenie standardowe wynosi 15, nie może być zastosowana skala Werschlera, gdyż nie ujmuje ona tak niskich poziomów inteligencji); ilorazy rozwoju poszczególnych sprawności intelektualnych, które w zależności od stosowanej techniki pomiaru mogą wahać się w granicach od 0 do 19 (lub 24); iloraz dojrzałości społecznej, mierzonej np. skala dojrzałości społecznej Dolla wahające się w granicach od 0 do 23 niskie wyniki (znajdujące się poniżej -5,01 odchylenia standardowego) w skali zachowania przystosowawczego dla dzieci, młodzieży i dorosłych K. Nihiry. Jednostki głęboko upośledzone jako dorosłe na ogół nie przekraczają ogólnego poziomu sprawności intelektualnych (tj. wieku inteligencji) 3-letniego dziecka, a ich przystosowanie społeczne - 4-letniego dziecka o prawidłowym rozwoju intelektualnym mi społecznym.
Charakterystyka: występują wady wzroku, słuchu, niedowłady lub porażenia kończyn oraz wiele różnych schorzeń wymagających specjalistycznego leczenia. Można podzielić głębokie upośledzenia. Umysł na bardziej głębokie (I.I od 0 do 9) oraz mniej głębokie (od 10 do 19). Rozumienie słów, zdań, prostych sytuacji bardzo ograniczone. Sprowadza się praktycznie do kilku: na słowo „pocałuj” zbliża swoje usta to twarzy matki/ojca, reaguje zachowaniem na słownie sformułowaną prośbę „pokochaj mamusie/tatusia”, reaguje na słowa (dokładnie na melodie słowa) „tak nie wolno”, nie posiadają wielkości nieokreślonych Np. mało, dużo. Nie zna wartości użytkowej ołówka, nie potrafi prawidłowo trzymać w ręce, podany ołówek rzuca na ziemie, nie interesuje się nim. Swoim zachowaniem daje znać o potrzebie fizjologicznej, sam jednak jej prawidłowo nie realizuje. Nie potrafi uniknąć drobnych ani większych niebezpieczeństw zagrażających życiu. Pije z filiżanki lub szklanki przy czyjejś pomocy, sam nie potrafi. Potraw nie żuje przed połknięciem, pije płyny, nie posługuje się ani łyżka ani widelcem. Nie odróżnia substancji jadalnych od niejadalnych. Nie potrafi sam zaspokoić pragnienia, nie potrafi się ubrać ani rozebrać. Nie zapina guzików, nie potrafi się umyć, wytrzeć rąk (Kostrzewski)
Spostrzeganie: Głęboko zaburzona sprawność spostrzegania, w niektórych przypadkach nie udaje się wywołać koncentracji wzroku na przedmiocie, reakcja głównie na bodźce sygnalizujące pokarm (Bogdanowicz). Jednostki dorosłe spostrzegają przedmioty, osoby, choć może wystąpić brak percepcji do spostrzegania (Kirejczyk). Powolność i niedokładność spostrzeżeń (Wyczesany). Proces spostrzegania przebiega wolniej gdyż wolne jest tempo procesów analizy i syntezy (Obuchowska). W niektórych przypadkach brak koncentracji uwagi mimowolnej (Bogdanowicz). Brak uwagi dowolnej kierowanej wysiłkiem woli, uwagę mimowolną aktywizuje jedynie silny bodziec, uwaga bardzo nietrwała, koncentracja na bodźcu lub przedmiocie przez ułamek sekundy (Kirejczyk). Duże trudności z koncentracją uwagi (Wyczesany). Uwaga ma charakter mimowolny, ma ograniczony zakres i jest nieodwracalna (Obuchowska).
Pamięć: Zapamiętywanie i uczenie się zniesione lub widoczne jedynie w opanowywaniu prostych reakcji ruchowych, odszukiwaniu schowanego przedmiotu (Bogdanowicz). Brak percepcji pamięci do cząstkowego jej występowania (Dykcik). Od braku zdolności opanowania kilku słów, rozumienia melodii słów do porozumiewania się 2-3 wyrazowymi zdaniami oraz rozumienia poleceń, od braku zdolności zatrzymania w pamięci jakiejkolwiek treści do utrzymania jej przez dłuższy czas (Kirejczyk). Trwałość pamięci powoduje okazje do przeinaczania faktów do zmyśleń i konfabulacji (Wyczesany). Uczenie się przebiega w sposób ograniczony i znacznie wolniejszy, spowodowane jest to uszkodzeniem sprawności takich jak: odbieranie bodźców sensorycznych i ich integrowanie, kojarzenie informacji w czasie i przestrzeni przechowywanie informacji w pamięci czy też wykorzystanie tych informacji w działaniu. Akcentuje się występowanie zwolnionego tempa uczenia się, trudności w zapamiętaniu szczególnie materiału abstrakcyjnego. Jedynie materiał konkretny może być opanowany w wyniku długotrwałego procesu uczenia się. Najwcześniej upośledzona jest pamięć logiczna, mechaniczna upośledzona w znacznie mniejszym stopniu i niewiele różni się od pamięci osób normalnie rozwijających się (Obuchowska).
Mowa: Mowa niewykształcona, opanowuje 2-3 wyrazy i rozumie kilka prostych poleceń (Bogdanowicz). Mowa to nieartykułowane dźwięki (osoby te na ogół nie mówią i nie rozumieją mowy), czasem proste pojedyncze wyrazy, rozumienie prostych słów i poleceń (Dykcik). Rozwój mowy pozostaje w okresie melodii (Kirejczyk). Zaczynają mówić stosunkowo późno, słownik czynny pozostaje ubogi choć bierny ma z reguły szerszy charakter. Występują wady wymowy, seplenienie i nie wymawianie głoski R (reranie - rotacyzm). W wyniku niedorozwoju szczęki i nieprawidłowości rozstawu zębów artykulacja pozostałych głosek jest również często nieodpowiednia (Obuchowska).
Myślenie: Myślenie nie wykształcone (Bogdanowicz). Ograniczone rozumienie słów, zdań i prostych sytuacji, reaguje bardziej na melodie słów, nie posiada pojęć wielkości nieokreślonych, nie zna wartości użytkowej większości przedmiotów, myślenie sensoryczno- motoryczne w 6 stadium rozwoju.
Motoryka: Zdolne do opanowania chodzenia, ruchy automatyczne stereotypowe, które nie służą wykonywaniu czynności, sprawność motoryczna w której stwierdza się obniżenie napięcia mięśniowego ( hipotonia mięśni) i wiotkość wiązadeł co powoduje zwiększony zakres ruchomości stawów. Nieprawidłowości w budowie kręgów szyjnych wpływa na charakterystyczną pochyloną do przodu postawę ciała. Płynność ruchów i ich precyzja są bardzo niskie. Równie niska jest sprawność manualna czego przyczyną jest słabość mięśni palców. Mogą choć nie muszą wystąpić nadpobudliwość lub bierność psychoruchowa, zespoły nerwicowe, psychotyczne i epilepsja. O zaburzeniach sfery ruchowej może świadczyć nawykowe kiwanie się (Obuchowska).
Emocje i motywacja: Zdolne do wyrażania prostych emocji, najczęściej brak objawów życia uczuciowego i przejawów samodzielności (Bogdanowicz). Proste emocje zadowolenia i niezadowolenia, czasem wyrażanie emocji gestami, przywiązanie się do osób, częste wahania nastroju, emocje u tych osób są mało zróżnicowane, często występuje nie umotywowany upór i negatywizm, które potęgują się w okresie dojrzewania. Spowodowane jest to niemożnością natychmiastowego przejścia od bezruchu do aktywności.
Funkcjonowanie w społeczeństwie: Prawie całkowity brak czynności regulacyjnych (życie chwilą bieżącą), nie potrafią samodzielnie dbać o bezpieczeństwo, mogą nauczyć się prostych nawyków, wymagają stałej opieki (Dykcik). Zachowaniem daje znać o potrzebie fizjologicznej, same je prawidłowo nie realizują, nie potrafią unikać niebezpieczeństw zagrażających ich życiu, pije z filiżanki z pomocą innych, nie żuje potraw
nie posługuje się sztućcami, nie odróżnia substancji jadalnych od niejadalnych, ubrania nie potrafi ani zdjąć ani założyć, osoby dorosłe wykonują proste polecenia, unika niebezpieczeństw, ubiera się samodzielnie jedzą,
potrafią nauczyć się prostych prac porządkowych a nawet prac w ramach pomocy społecznej (Kirejczyk).
Dzieci zwolnione z obowiązku szkolnego, przebywają często w zakładach specjalnych.
Wymagają stałej opieki i pielęgnacji (Bogdanowicz). Mają określone trudności w procesie adaptacji z otoczeniem i wymagają odpowiednich działań terapeutycznych. Dzieci w wieku 2-4 lat odnoszą coraz więcej porażek i doznają dezaprobaty społecznej. Dlatego często zauważa się u tych dzieci przejaw zawyżonej ambicji i samooceny co wpływa na dążenia do podniesienia swojej wartości i zaakceptowania swoich umiejętności (Obuchowska).
6