Obligacje - pojęcie i wycena.

SPIS TREŚCI

I. WPROWADZENIE.

Papiery wartościowe to dokumenty, które wyrażają prawa majątkowe przysługujące każdemu ich właścicielowi. Właścicielowi gospodarce rynkowej stworzono wiele takich dokumentów. Prawa, o których wspomniano, mogą wynikać z uprawnienia do dysponowania towarem, środkami pieniężnymi lub należnościami i współwłasnością kapitału.

Biorąc to pod uwagę papiery wartościowe można podzielić na:

• Towarowe papiery wartościowe, takie jak konosament, dowód składowy (wariat), stwierdzający założenie towaru w publicznym domu składowym i inne;

• Pieniężne papiery wartościowe, do których zalicza się banknoty, czeki,weksle, bony skarbowe, itp.;

• Kapitałowe papiery wartościowe, np. akcje, obligacje, listy.

Do najczęściej stosowanych papierów wartościowych należą akcje, obligacje weksle oraz czeki. Poniżej zostaną omówione tylko obligacje wraz krótka charakterystyką , wyceną i przykładami.

II. ISTOTA OBLIGACJI.

Obligacje są coraz częściej wykorzystywane jako źródło pozyskiwania funduszy przez podmioty uprawnione do ich emisji i jednocześnie coraz chętniej nabywane przez inwestorów. Obok standardowych obligacji na rynku pojawiają się również instrumenty o bardziej złożonej strukturze - z wbudowanymi wariantami lub opcjami. Obligacja jest papierem wartościowym poświadczającym wierzytelność, czyli zobowiązanie dłużne emitenta wobec jej właściciela na określoną sumę wraz z zobowiązaniem do wypłaty oprocentowania w ustalonych terminach. Może także zawierać zobowiązanie emitenta do określonego świadczenia niepieniężnego. Zaliczana jest do grupy papierów wartościowych wierzytelnościowych. Od momentu emisji do momentu wykupu obligacja może wielokrotnie zmieniać właściciela. Podobnie jak akcje, mogą być papierami na okaziciela i taka ich forma przeważa obecnie na rynku. Ich pozytywną cechą jest swoboda w dysponowaniu nimi w przeciwieństwie do obligacji imiennych, które niejednokrotnie mogą mieć ograniczenie w zakresie zbywalności lub zakaz zbycia narzucone przez emitenta.

Obligacje stanowią instrument czasowego korzystania z pozabnkowych funduszy średnio- lub długoterminowych. Pozwalają one jednocześnie uniknąć zapłacenia prowizji przygotowawczej od kredytu oraz nadzoru bankowego nad posiadanym kredytem. Niebezpieczna natomiast może okazać się sytuacja, w której wyemitowane obligacje nie znajdą nabywców, co spowoduje dalsze zachwianie płynności finansowej emitenta lub emitent nie będzie miał funduszy na wykup obligacji.

Podstawowymi pojęciami związanymi z obligacjami są:

1. wartość nominalna (face value) - wartość pieniężna pożyczki udzielanej emitentowi przypisana do każdej pojedynczej obligacji; zazwyczaj określana jest w pełnych kwotach np 100, 1.000, 10.000 itd.;

2. termin wykupu (maturity) - inaczej nazywany terminem zapadalności, oznacza okres od daty wyemitowania obligacji do dnia, w którym ma nastąpić wykup jej wartości nominalnej; rozróżniamy pierwotny i rzeczywisty termin wykupu obligacji; z terminem zapadalności pierwotnym mamy do czynienia w przypadku podawania pełnego okresu od emisji obligacji do wykupu ich wartości nominalnych; rzeczywisty termin wykupu to pierwotny termin zapadalności pomniejszony o upływające lata;

3. oprocentowanie nominalne - wysokość odsetek, jakie remitent zobowiązany jest wypłacić posiadaczowi obligacji.

III. RODZAJE OBLIGACJI.

Rozróżniamy 5 podstawowych kryteriów podziału obligacji:

1. Rodzaj emitenta;

2. Sposób oprocentowania;

3. Prawa wynikające z obligacji;

4. Czas;

5. Sposób zabezpieczenia.

RODZAJ EMITENTA.

Ze względu na rodzaj emitenta wyróżniamy obligacje:

1. Skarbowe - ich remitentem jest skarb państwa. Emitowane są w celu pokrycia deficytu budżetowego. Ze środków uzyskanych z emisji obligacji skarbowych rząd finansuje inwestycje. Uważa się je za papiery wartościowe nieobciążone ryzykiem, ale z tego też powodu mają one najmniejszą stopę zwrotu z poczynionych nakładów. Ich cechą charakterystyczną jest to, że nie mogą być wezwane do wykupu przed pierwotnym terminem zapadalności.

2. Komunalne - zwane inaczej municypalnymi. Są na ogół obligacjami długoterminowymi, ale bywają też emitowane na krótkie okresy. Ich remitentami są władze lokalne lub ich agencje, które w ten sposób likwidują luki w kasie miejskiej. Środki uzyskiwane z emisji obligacji municypalnych są zazwyczaj przeznaczane na finansowanie rozwoju infrastruktury drogowej, bazy transportowej, budownictwa mieszkaniowego, szkół, szpitali i innych instytucji użyteczności publicznej. Najistotniejszą, z punktu widzenia ekonomii, cechą tych obligacji jest możliwość skorzystania z odpisów podatkowych. Wadą ich jest natomiast dużo niższa płynność niż w przypadku obligacji skarbowych oraz ewentualność wykupu przed terminem zapadalności.

3. Przedsiębiorstw - za ich najważniejszych remitentów uważa się przedsiębiorstwa użyteczności publicznej, firmy transportowe, korporacje przemysłowe oraz banki i instytucje finansowe. Są one najbardziej zróżnicowane. Emitowane są w taki sposób, aby przemawiały do klienta masowego. Charakteryzują się one dużo wyższym stopniem ryzyka niż obligacje skarbowe czy municypalne. Najbardziej poszukiwane są obligacje dużych, renomowanych przedsiębiorstw o ugruntowanej pozycji rynkowej oraz finansowej i znanych w szerokich kręgach. Wśród agencji ratingowych uzyskują bardzo wysokie noty. Potocznie nazywane „blue chips”.

SPOSÓB ZABEZPIECZENIA.

Z punktu widzenia sposobu zabezpieczenia obligacji wyróżniamy następujące rodzaje:

1. Zabezpieczone pierwszą hipoteką - majątek zabezpieczający jest wpisany na pierwszym miejscu w księdze wieczystej.

2. Zabezpieczone drugą lub generalną hipoteką - majątek zabezpieczany jest wpisywany bądź na drugim miejscu w księdze wieczystej bądź w ogóle wpisywany.

3. Zabezpieczone innymi papierami wartościowymi posiadanymi przez emitenta.

4. Podporządkowane swoim zabezpieczeniem innym instrumentom, co oznacza, że zobowiązanie z tego zabezpieczenia będą spłacane dopiero po uregulowaniu zobowiązań wobec posiadaczy innych obligacji.

5. Noty korporacyjne - prawo do masy upadłościowej realizuje się po zaspokojeniu wszystkich roszczeń z tytułu innych papierów wartościowych.

OPROCENTOWANIE.

Biorąc pod uwagę sposób oprocentowania wyróżniamy obligacje:

1. O stałej stopie oprocentowania - inaczej nazywane papierami wartościowymi o stałym dochodzie. Występują na rynku w przeważającej ilości. Przez cały czas życia obligacji jej posiadacze otrzymują stały kupon odsetkowy.

2. O zmiennej stopie oprocentowania - nazywane także papierami o zmiennym dochodzie, który nie jest z góry określony. Jego wielkość jest uzależniona od parametru, w stosunku, do którego jest naliczane oprocentowanie. Stawka ta jest powiększana o marżę, którą warunkuje ocena stopnia ryzyka udzielonej pożyczki. Obligacje o zmiennej stopie oprocentowania emitowane są głównie w okresie wzmożonej inflacji w celu ochrony interesów ich posiadaczy w przypadku istotnej zmiany stóp procentowych.

3. Zerokuponowe - inaczej mówiąc bez kuponów odsetkowych. Emitowane są od razu z dyskontem od ich wartości nominalnej. Przy zakupie takiej obligacji płaci się za nią znacznie poniżej jej wartości nominalnej, ale na zwrot tej obligacji trzeba czekać do czasu jej wykupu. Skumulowaną wartość odsetek uzyskuje się momencie wykupu pożyczki przez emitenta i stanowi ona różnicę pomiędzy wartością nominalną obligacji a jej ceną zakupu.

PRAWA I PRZYWILEJE ZWIĄZANE Z ZAKUPEM.

Ze względu na prawa i przywileje związane z zakupem, obligacje można podzielić na:

1. Obligacje zwykłe - nie mają nie też żadnych szczególnych uprawnień są najczęściej spotykane na rynku.

2. Obligacje zamienne funkcjonują na rynkach kapitałowych. Upowszechnione zostały przez spółki akcyjne. Wierzyciel ma prawo do zamiany posiadanych obligacji na akcje spółki emitenta. W warunkach emisji określa się czas, w którym można je zamienić na akcje oraz sposób ich przeliczenia. Premia zamienna jest ceną skorzystania przez inwestora z prawa zamiany i wyrównuje różnicę między wartością obligacji a wartością akcji w dniu emisji obligacji zamiennej. Operacja zamiany jest opłacalna, jeśli zainwestowany kapitał wraz z premią będzie niższy niż dochód z akcji. Aby zabezpieczyć się przed zbyt dużym wzrostem rynkowych kursów akcji w okresie konwersji, dołącza się do akcji opcje wcześniejszego wykupu po odpowiednio wyższej cenie.

3. Obligacje z prawem poboru zwane wariantami.

PRZYWILEJE PRZYPISANE OBLIGACJOM.

Z punktu widzenia przywilejów przypisanych obligacjom można wyróżnić:

1. Obligacje umożliwiające przedłużenie pierwotnego terminu wykupu.

2. Obligacje umożliwiające skrócenie pierwotnego terminu wykupu.

CZAS.

Biorąc pod uwagę kryterium czasu obligacje dzielimy na:

1. Krótkoterminowe -termin wykupu do 3 lat.

2. Średnioterminowe - termin wykupu od 3 do 10 lat

3. Długoterminowe - termin wykupu powyżej 10 lat.

IV. WYCENA OBLIGACJI - PRZYKŁADY.

Wycena obligacji to inaczej proces ustalania jej wartości (ceny), która porównana z bieżącą ceną rynkową pozwala inwestorowi podjąć decyzję, czy przy wymaganej przez niego stopie zwrotu warto ją zakupić. Innym aspektem wyceny obligacji jest określenie stopy zwrotu z zainwestowanego ,w nią kapitału, służącej do porównywania, z kolei opłacalności z innymi inwestycjami rynku kapitałowego. Na rynku wtórnym obligacje mają swą cenę rynkową, która kształtuje się pod wpływem popytu i podaży. Zatem będąc zdeterminowaną

Przez czynniki rynkowe, może się dowolnie różnić od wartości nominalnej obligacji. Głównym czynnikiem określającym poziom ceny rynkowej obligacji o stałym oprocentowaniu jest jej stopa oprocentowania. Zależność ta jest wprost proporcjonalna, co oznacza, że im wyższe odsetki przypisane są obligacji przy innych warunkach

Niezmienionych tym wyższa jest jej cena rynkowa.

Niewątpliwie najważniejszym czynnikiem określającym cenę rynkową obligacji są przypadające na nią odsetki. Ponieważ ich płatności SA realizowane albo w okresach rocznych albo w okresach półrocznych lub kwartalnych, przeto w cenę obligacji muszą być wkalkulowane odsetki narosłe od momentu ostatniej płatności do chwili jej sprzedaży, a dokładnie do daty rozliczenie transakcji. Tak więc kupujący obligacje płaci sprzedającemu żądana przez niego cenę wraz z przypadającymi na nią odsetkami, co jest szczególnie ważne przy transakcjach zawieranych pomiędzy okresami wymaganych płatności odsetkowych. Nabywca obligacji płaci wówczas cenę kwotowaną przez rynek plus narosłe od ostatniej płatności odsetki. Nosi ona nazwę fakturowej bądź rozliczeniowej. Narosłe odsetki przy założeniu iż rosną one liniowo można obliczyć ze wzoru:

Ilość dni od daty ostatniej płatności odsetek

Narosłe odsetki = Kupon odsetkowy x

Ilość dni okresu odsetkowego

Przykład

Posiadamy 5 letnią obligację przedsiębiorstwa o wartości nominalnej 1000 zł. , na która płatności odsetkowe przypadają 1 stycznia i 1 lipca, czyli okres odsetkowy ma 180 dni- przyjęliśmy konwencję 30 dni w miesiącu. Obligacja ta jest oprocentowana na 12 % rocznie. Chcemy się dowiedzieć jak duże będą narosłe odsetki, gdyby rozliczenie transakcji nastąpiło w dniu 15 września. Narosłe odsetki obliczymy jako: 60zł.x 75 dni/180dni= 25,zł.

Gdzie 60 zł. jest półrocznym kuponem odsetkowym, a 75 dni oznacza okres który upłynął od 1 lipca do 15 września. Z powyższego wynika, iż cena fakturowa będzie równa cenie kwitowanej w dniu płatności odsetek oraz będzie liniowo wzrastać powyżej tej ceny o narastające odsetki do momentu ich następnej wypłaty. W dzien. Przed tą wypłatą przyjmie ona największą wartość równą sumie ceny kwitowanej + skumulowane za cały okres płatności odsetki.

Jak wskazaliśmy obligacja zobowiązuje remitenta do wypłaty jej posiadaczowi w określonych terminach odsetek (poza obligacją zerokuponową) do momentu wykupu oraz zapłaty w tym terminie wartości nominalnej. Są to korzyści pieniężne, które otrzymuje obligatariusz z tytułu zaangażowania w nią swego kapitału. Ponieważ ich strumień jest rozłożony w czasie np. 20 lat przy obligacji 20 letniej, przeto wartość obligacji wyznacza się w oparciu o formułę wartości zaktualizowanej, która przyjmuje postać:

n

Po = Σ Ct / (1+r)

t=1

Gdzie : Po- wartość obligacji

Ct - odsetki płacone na koniec okresu z tytułu posiadania obligacji

r - stopa dyskontowa uważana jednocześnie za wymaganą stopę zwrotu z obligacji

n - liczba okresów do terminów zapadalności.

Na podstawie następnego przykładu postaramy się odpowiedzieć na pytanie czy opłaca się inwestować w obligacje.

SY= CY+(M - Po) / n Po

Gdzie: SY - prosta stopa zwrotu

M - wartość nominalna obligacji

n - Liczba lat do terminu zapadalności

Pięcioletnia obligacja o wartości nominalnej 1000 zł. zakupiona przez inwestora za 1100 zł. i oprocentowana na 12% rocznie do mu prostą stopę zwrotu w wysokości:

SY= 10,91%+(1000-1100)/5 x 1100=10,91%- 1,82%= 9,09%

Obracający obligacjami na rynku wtórnym inwestorzy są zainteresowani stopą zwrotu, którą uzyskają w okresie od momentu zakupu do daty sprzedaży. Wygodnym prostym miernikiem może być tutaj całkowita stopa zwrotu obliczana jako:

Rt= (Pst - Pkt + Ct) / Pkt

Gdzie:

Rt - całkowita stopa zwrotu w okresie t

Pst - cena sprzedaży w okresie t

Pkt - cena zakupu w okresie t

Obligacja kupiona przez inwestora na początku roku za kwotę 930 zł. i sprzedana następnie na koniec roku za 950 zł. z otrzymanymi odsetkami w wysokości 100 zł. od której zapłacił on 8 zł. daje całkowitą stopę zwrotu :

R= ( 950 -930+100-8)/ 930=12,04%

Powyżej przedstawiono tylko, niektóre przykłady wyceny obligacji. Bardziej szczegółowe obliczenia stosują maklerzy na giełdzie gdzie, odbywa się obrót papierami wartościowymi. Jedyną na razie polską giełdą papierów wartościowych jest Warszawska Giełda Papierów Wartościowych, która służy głownie krajowemu obrotowi akcji prywatyzowanych przedsiębiorstw państwowych, innych spółek akcyjnych oraz obligacji państwowych i walorów niektórych funduszy powierniczych.

V. BIBLIOGRAFIA

1. Bień W. „ Rynek papierów wartościowych” Difin Warszawa

2. Dębski W. „Akcje, obligacje i ich wycena” Absolwent Łódź

3. Dębisk W. „Rynek finansowy i jego mechanizmy” Wydawnictwo naukowe PWN

4. Faber E. „Wszystko o obligacjach” WIG PRESS

Praca pochodzi z serwisu www.e-sciagi.pl

2

---