Akcja

(stock, share)

Papier wartościowy reprezentujący część kapitału spółki akcyjnej, dokument stwierdzający tytuł własności oraz prawo do udziału w spółce, czyli pobierania dywidendy, a także prawo do majątku spółki - w przypadku jej likwidacji. W odróżnieniu od obligacji, która jest formą pożyczki podlegającej zwrotowi w ustalonym terminie, akcja nie może być zwrócona jej emitentowi w czasie trwania spółki (poza szczególnymi przypadkami przewidzianymi w prawie). Akcje są zbywalne i niepodzielne. Mogą być one emitowane w formie dokumentów imiennych lub na okaziciela. Mogą być też opłacane gotówką lub wydawane za wkłady rzeczowe, tzw. aporty. Mogą być one zwykłe i uprzywilejowane.

Akcje uprzywilejowane

(preference shares, preferred stock)

Akcje, które dają ich posiadaczowi prawo do otrzymywania dywidendy przed innymi akcjonariuszami (posiadaczami akcji zwykłych). Dywidenda jest obliczana według stałego wskaźnika. Posiadaczowi tych akcji przysługuje pierwszeństwo uzyskiwania dywidendy w przypadku likwidacji firmy. Najczęściej są to akcje założycielskie, tzn. obejmowane przez założycieli spółki akcyjnej. Posiadacze tych akcji mają także pierwszeństwo przy podziale masy upadłościowej bankrutującej firmy. Formą akcji "uprzywilejowanych" (preferowanych) są akcje personelu przedsiębiorstwa. Emisja tych akcji dokonywana jest po kursie uprzywilejowanym, niższym dla pracowników przedsiębiorstwa. Posiadacze tych akcji mają ograniczone prawo głosu w zgromadzeniu wspólników. Uzyskują praktycznie tylko wpływ na ewentualne emisje akcji preferowanych.

Akcjonariusz

(shareholder)

Posiadacz akcji. Uprawnia go ona do uczestnictwa w spółce akcyjnej będącej własnością akcjonariuszy. Akcjonariusz nie może być usunięty ze spółki akcyjnej. Z posiadania akcji wynika prawo do dywidendy, do uczestnictwa w walnych zgromadzeniach akcjonariuszy z prawem głosu, proporcjonalnym do liczby akcji, prawo wyboru, a w przypadku likwidacji spółki prawo do zwrotu wpłaconego kapitału po pokryciu przez nią zobowiązań. Jeżeli spółka zwiększa kapitał zakładowy i w celu wzmocnienia bazy swego kapitału emituje nowe akcje, dotychczasowi akcjonariusze mają prawo do nabycia tych akcji w określonej proporcji do liczby swych dotychczasowych udziałów. Akcjonariusz odpowiada za zobowiązania przedsiębiorstwa w wysokości swego wkładu kapitałowego. W przypadku bankructwa traci on pieniądze, które wydał na nabycie akcji.

Aktywa

(assets)

wszystko, co przedsiębiorstwo posiada (stan posiadania) i co stanowi jego należności, czyli wszystkie pozycje majątkowe, których wartość istnieje w pewnym, krótszym lub dłuższym okresie. Aktywa te dzielą się na trwałe i obrotowe. Aktywa (środki) trwałe (fixed assets) są to składniki majątku o długotrwałym okresie użytkowania i o znacznej wartości jednostkowej, a więc przede wszystkim: grunty, budynki, maszyny i urządzenia. Aktywa (środki) obrotowe (current assets) obejmują składniki zmieniające swoją postać w krótkim czasie w trakcie przechodzenia przez poszczególne fazy procesu gospodarczego i które zużywa się zwykle w jednym okresie rozliczeniowym. Są to: aktywa pieniężne (gotówka, pieniądze na rachunkach bankowych, weksle, czeki obce) i krótkoterminowe papiery wartościowe, należności od osób trzecich (odbiorców, pracowników, organizacji, instytucji, itp.), zapasy (materiały, produkty gotowe, itp.).

Akcyza

(excise tax)

(łac. accisus - przycięty); forma selektywnego podatku pośredniego nakładanego przez państwo na niektóre artykuły spożywcze, przedmioty użytkowe i usługi, wkalkulowana w cenę. Akcyzy jako odrębne podatki konsumpcyjne występują głównie w krajach rozwiniętych. U nas są one także aktualne w związku z wprowadzeniem podatku od wartości dodanej (VAT). W Polsce akcyza jest stosowania od momentu wprowadzenia podatku VAT.

Analiza progu rentowności

(breakeven analysis)

Analiza punktu krytycznego - analiza relacji między przychodem ze sprzedaży a kosztem całkowitym, określająca rentowność na różnych poziomach produkcji. Obejmuje ona badanie progu rentowności, punktu wyrównania, (punktu pokrycia) (breakeven point - BEP), w którym realizowane przychody ze sprzedaży dokładnie pokrywają poniesione koszty. Przedsiębiorstwo nie osiąga wówczas zysku, ale też nie ponosi straty. Rentowność sprzedaży jest równa zero, co oznacza, że firma osiągnęła próg rentowności. Po osiągnięciu tego punktu zwiększenie dochodów ze sprzedaży przyczyni się do zwiększenia sumy zysku, co oznacza, że podstawą zysku jest zwiększenie produkcji i zbytu. Pojęcia progu rentowności używa się również do wyznaczenia terminu, do którego nowo tworzone przedsiębiorstwo zakończy fazę rozruchu (osiągnie pierwszy zysk) lub terminu, do którego przy inwestycjach modernizacyjnych zaoszczędzone wydatki pokryją koszty inwestycji. Za pomocą analizy progu rentowności można ustalić, jaka powinna być wielkość sprzedaży, aby osiągnąć zaplanowany zysk, a także jaką część zdolności produkcyjnej (lub przewidywanego popytu) trzeba wykorzystać, aby poniesione koszty zrównoważyć przychodami ze sprzedaży.

Aport (contribution, apport)

(łac. papportare - przynosić); wnoszony w formie rzeczowej wkład wspólnika do spółki. Aportem mogą być urządzenia produkcyjne, obiekty budowlane, patenty, pomysły, licencje. itp. Wniesione wkłady (odpowiednio wycenione) stanowią kapitał zakładowy spółki i zabezpieczają prawa wierzycieli. Za wniesione wkłady (także niepieniężne, odpowiednio wycenione) wspólnik uzyskuje odpowiednią wartość udziałów w firmie. Zgodnie z wymaganiami "Kodeksu handlowego" przed zarejestrowaniem spółki akcje wydawane za wkłady niepieniężne powinny być pokryte w całości, zaś akcje dotyczące wkładów pieniężnych winny być opłacone w jednej czwartej ich wartości nominalnej.

Audyt, audyting

(audit, auditing)

(przeprowadzać urzędową rewizję ksiąg); kontrola, badanie ksiąg rachunkowych pod względem ich prawdziwości i rzetelności. Podmioty gospodarcze poddawane są kontroli wewnętrznej (internal audit) przez własnych pracowników, bądź przez osoby z zewnątrz (auditors). Osoby takie korzystają z auditing standards. Są to wzorce, zalecenia, standardy, którymi należy się kierować podczas przeprowadzania audytingu. W krajach zachodnich obowiązują ujednolicone zasady audytingu. Audytorzy dokonują rewizji ksiąg rachunkowych i innych dokumentów - jak gdyby w imieniu udziałowców, którzy zatwierdzają zresztą dla nich wynagrodzenie. Celem tej rewizji jest stwierdzenie, czy dokumenty finansowe podpisane przez prezesa (dyrektora) spółki dają prawdziwy i jasny obraz zysków i sytuacji finansowej spółki. Jednocześnie ich zadaniem jest wykazanie ewentualnych niedociągnięć i wątpliwości. Odpowiednikiem audytingu w Polsce są zasady weryfikacji bilansów rocznych określone w ustawie z dnia 19 października 1991 r. o badaniu i ogłaszaniu sprawozdań finansowych oraz o biegłych rewidentach i ich samorządzie (Dz. U. nr 11, poz. 480, z późniejszymi zmianami). W myśl tej ustawy istnieje formalny obowiązek poddania się badaniu, którego celem jest uzyskanie opinii biegłego rewidenta o prawidłowości i rzetelności rocznych sprawozdań finansowych.

Badania operacyjne

(operational research)

Dziedzina wiedzy zajmująca się metodami analizy celowych czynności (operacji) i obiektywną oceną decyzji, przy użyciu najczęściej techniki komputerowej. W badaniach operacyjnych stosuje się modelowanie matematyczne, wykorzystując teorię prawdopodobieństwa, teorię gier i inne techniki, co umożliwia określenie stopnia ryzyka i uwzględnienie go przy podejmowaniu decyzji, czy realizowaniu zamierzonego przedsięwzięcia.

Badanie przypadków

(case study)

Metoda polegająca na dokładnym opisaniu określonego zdarzenia (przypadku), którego przeanalizowanie kończy diagnozę wnioskami. Metoda ta służy do nauczania na podstawie analizy różnych przypadków zasad zarządzania firmami i rozwijania zmysłu przedsiębiorczości dzięki przedstawianiu własnego obrazu analizowanego zdarzenia. Badanie przypadków uczy myśleć nierutynowo, widzieć problemy w szerszym kontekście i generować alternatywne rozwiązania, nie może jednak stanowić podstawy do uogólnień. Prawidłowe rozwiązanie case'u nie oznacza wcale prawidłowego rozwiązania problemu. Dlatego też konieczne jest uzupełnienie i wspomożenie tej metody badawczej innymi jak: posługiwanie się modelami, stosowanie podejścia "badania w działaniu", stosowanie badań porównawczych itp.

Bank (bank, banking house)

(wł. banco - "bank, stół"); przedsiębiorstwo trudniące się zawodowo różnego rodzaju operacjami pieniężnymi. Główną jego rolą jest gromadzenie wolnych czasowo środków pieniężnych przedsiębiorstw i instytucji oraz oszczędności ludności i udzielanie kredytów producentom, instytucjom i ludziom na cele produkcyjne i konsumpcyjne. Polskie prawo bankowe nie formułuje bliżej definicji banku. Określa jedynie, że do podstawowych dziedzin jego działalności należy gromadzenie środków pieniężnych, udzielanie kredytów i pożyczek pieniężnych oraz prowadzenie rozliczeń pieniężnych. Prawo bankowe ustala m.in. rodzaje banków, ich czynności, role banku centralnego oraz zadania nadzoru bankowego.

Kluczową rolę w systemie bankowym spełniają: bank centralny i banki komercyjne.

Bankructwo (bankruptcy)

(upadłość) - sytuacja ekonomiczna i finansowa jednostki gospodarczej (przedsiębiorstwa, banku, zakładu ubezpieczeń itp.), która uniemożliwia pokrycie jej zobowiązań wobec wierzycieli. W znaczeniu przenośnym sens bankructwa wyraża się w niemożności zrealizowania zamierzeń i zobowiązań, utracie prestiżu, wpływów i stanowiska.

Barter

handel wymienny

Bessa

(slump)

(fr. baisse - obniżenie, opadanie); spadek notowanych na giełdzie kursów papierów wartościowych, walut lub towarów, a także rodzaj operacji giełdowej mającej charakter spekulacyjny, co polega na tym, że inwestor - gracz na zniżkę sprzedaje "na krótko" w oczekiwaniu spadku kursu, ceny towaru, akcji lub obligacji itp., licząc na ich odkupienie po niższej cenie.

Bezrobocie

(unemployment)

sytuacja, w której pewna część zdolnych do pracy i poszukujących jej pracobiorców nie znajduje zatrudnienia, mimo stałego jej poszukiwania. Rozmiar bezrobocia bezwzględnego stanowi różnica między zasobami pracy a osobami zatrudnionymi, zaś względnego (stopy bezrobocia) - wyraża stosunek wielkości tego bezrobocia do zasobów pracy. W gospodarce bezrobocie może występować jako: Bezrobocie strukturalne - wynika ono ze strukturalnych zmian gospodarki narodowej, tzn. upadania lub kurczenia się pewnych dziedzin produkcji i zwalniania pracowników, którzy ze względu na wiek lub szczególny charakter kwalifikacji nie mogą znaleźć pracy w innych dziedzinach gospodarki. Bezrobocie to jest powodowane najczęściej potrzebą znacznych zmian kwalifikacji pracowników wywołanych innowacjami technologicznymi lub zmianami względnej konkurencyjności danej gałęzi przemysłu. Bezrobocie koniunkturalne (cykliczne) - spowodowane niedostatkami globalnego popytu i spadkiem produkcji oraz zwolnieniami części zatrudnionych, a szczególnie mniej wykwalifikowanych pracowników. Jest to wielkość płynna, gdyż w fazie ożywienia gospodarczego, a zwłaszcza wysokiej koniunktury ten rodzaj bezrobocia znacznie się kurczy, a nawet może spaść do zera. Bezrobocie przejściowe (frykcyjne) - obejmuje osoby przejściowo pozbawione pracy ze względu na brak wzajemnego dopasowania. Może ono być spowodowane zmianą zawodu, zmianą miejsca zamieszkania, przekwalifikowaniem się pracowników itp. Bezrobocie ukryte - obejmuje ludzi niepełnozatrudnionych i zniechęconych do pracy, którzy przestali szukać pracy po dłuższym okresie otrzymywania odmów i w związku z tym nie są uznawani za bezrobotnych, ponieważ nie próbują aktywnie poszukiwać pracy.

Bilans (balance sheet)

zestawienie aktywów i pasywów danego przedsiębiorstwa (na dany dzień). Strona aktywów (strona lewa) pokazuje sposób użytkowania kapitału. Strona pasywów (strona prawa) daje odpowiedź na pytanie, skąd pochodzi kapitał. Celem bilansu jest danie możliwie obiektywnej informacji o stanie i rozwoju majątku oraz o zadłużeniu przedsiębiorstwa.

Bilans płatniczy (balance of payments)

zestawienie ogółu należności i zobowiązań zagranicznych kraju. Jest on sporządzany w wyrażeniu finansowym w okresach rocznych i obejmuje wszystkie transakcje z zagranicą, a więc zarówno odpłatne jak i nieodpłatne, dwustronne i jednostronne. Daje pełny obraz sytuacji kraju w stosunkach gospodarczych z zagranicą.

Biznes plan (business plan)

plan gospodarczy firmy przedstawiający jej zamierzenia rozwojowe, strategię działań zmierzających do ich osiągnięcia, środki niezbędne w określonych warunkach działania, ramy czasowe, w jakich osiągnięcie celu jest możliwe oraz systematyczny wynik końcowy.

Budżet (budget)

Wyrażony w jednostkach ilościowych i wartościowych plan przydzielony określonej jednostce decyzyjnej w danym okresie rozrachunkowym z odpowiednim zakresem obowiązku realizacji (odpowiedzialności). W każdej jednostce gospodarczej (państwie, firmie, instytucji) budżet jako zestawienie faktycznych lub przewidywanych dochodów lub wydatków stanowi podstawę planowania finansowego przedsięwzięć i dostarcza najważniejszych informacji finansowych potrzebnych do kontroli prowadzonej działalności.

Cash flow (cash flow)

(ang. "aktywność gotówki"); strumień gotówki przepływającej i odpływającej z firmy, rachunek przepływu kapitału służący do oceny sytuacji finansowej przedsiębiorstwa lub danego przedsięwzięcia inwestycyjnego. Przepływy te obejmują napływ pieniędzy w gotówce ze sprzedaży lub innych tytułów oraz wydatkowanie (wypływy) pieniędzy na płace, materiały, zaliczki. Cash flow oznacza również sposób wyodrębnienia funduszy w przedsiębiorstwie, który polega na uznaniu przychodów i wydatków tylko wtedy, gdy rzeczywiście nastąpi wpływ lub odpływ gotówki. Obroty gotówkowe firmy nie wykazują ścisłego związku z zyskiem firmy. Jeśli na przykład wysoka jej zyskowność wiąże się z dużymi zakupami papierów wartościowych może to doprowadzić do niekorzystnej sytuacji w zakresie cash flow, gdyż duży wypływ gotówki (zainwestowanie w papiery wartościowe) może nie zostać pokryty przez wpływy gotówkowe (cash receivables).

Cash flow może być dodatni bądź ujemny. Dodatni przepływ gotówki oznacza, że więcej gotówki przychodzi niż wychodzi. Ujemny przepływ gotówki oznacza, że więcej gotówki wychodzi niż przychodzi. Firmy mające duży potencjał majątkowy (zwłaszcza w zakresie aktywów trwałych) mogą nie być w stanie zamienić środków na gotówkę (np. akcji i innych udziałów, należności, zapasów itp.), a gotówka jest potrzebna, aby wypełnić zobowiązania, zwłaszcza płacenie dywidend przez firmę. W związku z tym przepływ gotówki jest dla każdej firmy sprawą zasadniczą.

Cena emisyjna akcji

(share issue price)

Cena po jakiej sprzedawane są papiery wartościowe na rynku pierwotnym. Może być wyższa albo równa ich wartości nominalnej. Cena ta określa wartość majątku spółki akcyjnej przypadającą na jedną akcję.

Cena równowagi

(equilibrium price)

Poziom cen, przy którym wielkość popytu zgłaszanego przez konsumentów odpowiada dokładnie wielkości podaży oferowanej przez producentów. Jest to cena, w kierunku której zmierza rynek konkurencyjny i na poziomie której on pozostaje, przy założeniu, że nic w otoczeniu nie ulega zmianie, a więc cena, przy której rynek jest w równowadze.

Centralizacja

(centralization)

Proces skupiania, koncentrowania uprawnień decyzyjnych i kontrolnych na wyższych szczeblach hierarchii zarządzania, przy jednoczesnym ograniczeniu kompetencji szczebli niższych.

Controlling (controlling)

(z ang. "sterowanie, regulowanie"); nowoczesna metoda kierowania przedsiębiorstwem polegająca na tworzeniu i aktualizowaniu architektury systemu planowania i konstruowania wskaźników i mierników oceny sytuacji finansowej oraz na przygotowaniu informacji bieżących i strategicznych dla podejmowania decyzji przez kadrę kierowniczą. Stanowi on zbiór reguł, który ma jej pomagać w osiąganiu wyznaczonych celów (głównie zysku).

Controlling jest systemem rachunkowości zarządczej wykorzystującym dane księgowości finansowej w rozbudowanym systemie komputerowego wspomagania zarządzania. Taki system pozwala na szybkie dostarczenie informacji dotyczących odchyleń, nieprawidłowości w funkcjonowaniu firmy, umożliwiających kierownictwu podjęcie działań koordynujących.

Decentralizacja (decentralization)

podział uprawnień decyzyjnych między różne szczeble zarządzania i części organizacji. Szczególnym rodzajem decentralizacji jest delegowanie uprawnień sprowadzające się do czasowego upoważnienia podwładnego do podejmowania ściśle określonych decyzji i działań w sprawach należących do kompetencji jego przełożonego.

Decentralizacja decyzji przysparza wiele korzyści, jakimi są:

• większa elastyczność wobec wymagań rynku;

• lepsza znajomość odbiorców i bieżących transakcji;

• większa skuteczność w rozwoju i we wdrażaniu innowacji;

• silniejsze identyfikowanie się pracowników z jasno wyznaczonymi zakresami ich działania;

• lepsza motywacja dzięki świadomości własnego wydzielonego zakresu działania i wpływu na rozwój firmy.

Deficyt (deficit, shortfall)

Brak, niedobór, manko, niedostateczna ilość czegoś nie pokrywająca zapotrzebowania czy ponoszonych wydatków. Na przykład deficyt budżetowy oznacza brak pokrycia dla części wydatków preliminowanych w budżecie, deficyt w gospodarce - gdy wydatki państwa przewyższają jego bieżące dochody, deficyt w przedsiębiorstwie, gdy ma miejsce strata bilansowa.

Deficyt jest zwykle skutkiem poniesionej straty, ale może on być też wynikiem oczekiwanym, naturalnie w tych jednostkach, gdzie wskutek prowadzonej działalności statutowej dąży się jedynie do maksymalnego kompensowania poziomu ponoszonych kosztów osiągniętymi przychodami.

Przeciwstawnym pojęciem do deficytu jest nadwyżka.

Dewaluacja waluty (currency devaluation)

Obniżenie wartości waluty krajowej w przeliczeniu na walory pieniężne innego państwa, czyli obniżenie jej parytetu. Dokonuje się jej przez ustalenie mniejszej ilości złota stanowiącej jednostkę pieniężną danej waluty, bądź przez podwyższenie kursu walut obcych, wyrażanego w walucie krajowej.

Dewaluacja może mieć charakter oficjalny - gdy dokonuje się wymiany będących w obiegu znaków pieniężnych na nowe, po mniejszym od wartości nominalnej kursie, bądź ukryty - gdy nominalna wartość jednostki pieniężnej pozostaje nie zmieniona a ulega obniżeniu ilość kruszcu (złota) w jednostce pieniężnej lub jej kurs w walutach obcych.

Dumping (dumping)

Wywóz towarów za granicę po nisko skalkulowanych cenach lub nawet poniżej krajowych kosztów produkcji. Różnicę pokrywają przedsiębiorstwa za pomocą ustalenia wyższej ceny na rynku wewnętrznym lub z dopłatą do eksportu uiszczoną przez rząd (premie eksportowe). W normalnych warunkach w grę wchodzą wielkie ilości towarów rzucanych na rynek eksportowy w celu jego opanowania. W Stanach Zjednoczonych termin ten oznacza sprzedaż dużych pakietów akcji bez zbytniej troski o jej skutek cenowy.

Dywersyfikacja (diversification)

(łac. diversus - różny, facio - robię); wzbogacanie, poszerzanie, urozmaicanie profilu działania, rozszczepianie, tworzenie nowych odmian. Jest to pojęcie niezwykle kompleksowe, wieloaspektowe i wieloznaczne. Dotyczy ono zwykle produkcji, eksportu wyrobów czy rynków, inwestycji, dystrybucji a także strategii. W odniesieniu do strategii termin ten oznacza przegrupowanie zasobów będących w dyspozycji przedsiębiorstwa na działania różne od tych, które były prowadzone w przeszłości.

Dźwignia finansowa (financial leverage)

Metoda polegająca na wykorzystaniu kapitału pożyczonego (obcego) do powiększenia zysków danej firmy. Określa ona zakres wykorzystania przez przedsiębiorstwo kapitału obcego, proporcje wykorzystania kapitału obcego i własnego a zarazem stopień uzależnienia finansowego. Wskaźnik tej dźwigni wyraża stosunek kapitału własnego do kapitału pożyczonego (długoterminowego). Wskaźnik ten jest trudy do określenia, gdyż nie ma pożyczek długoterminowych. Trudno jest oszacować stopień uzależnienia firmy od dźwigni, należy jednakże pamiętać o ryzyku z tytułu dużego uzależnienia.

Efekt skali (scale effect)

korzyści w postaci oszczędności rzeczowych (zwiększone wykorzystanie środków) lub finansowych (obniżenie kosztów) związane ze wzrostem skali produkcji, obrotów itp. Efekt ten wynika z ekonomii skali, zasięgu interesów i posiadanego doświadczenia.

W teorii wyróżnia się dwa rodzaje korzyści płynące z ekonomii skali:

• wewnętrzne, które dotyczą wszystkich firm, niezależnie od wielkości branży" w jakiej działają i które polegają na tym, że większa produkcja firmy pociąga za sobą niższy koszt przypadający na jednostkę produktu;

• zewnętrzne, obejmujące cały przemysł a polegające na tym, że rozwój przemysłu prowadzi do rozwoju sektora usługowego, wspierającego ten przemysł z korzyścią dla wszystkich firm działających w ramach danej branży produkcji.

Wzrost skali produkcji daje korzystny efekt kosztowy, ale powoduje zarazem wzrost społecznego zagrożenia potrzebą uruchamiania ciągle nowych środków bezpieczeństwa. Wielkiej skali musi towarzyszyć nieodłącznie wzrost poczucia odpowiedzialności. Brak takiego poczucia u jednego człowieka, czy kilku ludzi zaledwie, niedostateczna fachowość, gorsza forma psychiczna czy fizyczna - mogą powodować skutki odczuwalne w skali kraju, kontynentu a nawet globu.

Efekt synergetyczny (synergistic effect)

Zjawisko polegające na tym, że współpracujący ze sobą pracownicy (elementy systemu) dają wypadkowy wynik pod jakimś względem większy (większa wartość lub niższy koszt), niż prosta suma skutków wywołanych przez działanie każdego pracownika (elementu systemu) z osobna (indywidualnie).

Embargo (embargo)

Zakaz, często oficjalny, przewozu określonych towarów drogą lądową, morską lub powietrzną albo generalnie obowiązujący zakaz prowadzenia handlu między dwoma krajami lub grupami krajów.

Embargo może być nakładane ze względów politycznych, ekonomicznych lub sanitarnych. Embargo bywa najczęściej nakładane przeciwko poszczególnym państwom przez Narody Zjednoczone, czy przeciwko grupie państw w celu wpłynięcia na ich politykę wewnętrzną, zagraniczną czy gospodarczą, co bywa określane mianem "sankcji".

Feasibility study (feasibility study)

Studium przedinwestycyjne dla przyszłego przedsięwzięcia opracowane w formie oceny ekonomiczno-finansowej. Studium to powinno zawierać: ocenę szacunkowych nakładów na realizację przedsięwzięcia i źródła finansowania; rachunek kosztów, zysków i rentowności analizę techniczno-organizacyjną zamierzenia oraz analizę marketingową (efektywność programu i możliwości zbytu dla wytwarzanych w przyszłości towarów).

Feasibility study jest więc profesjonalną opinią o wykonalności obiektu.

Globalizacja (globalization)

Trend w zarządzaniu strategicznym polegający na potrzebie kreowania produktów światowych i ich przystosowania do specyficznych oczekiwań, gustów i kultur odbiorców. Wychodzi się bowiem z założenia, że zbieżność potrzeb i pragnień lepszego i łatwiejszego życia stworzyła globalne rynki na standardowe produkty. Globalizacja sprzyja wzrostowi obrotów w handlu zagranicznym, dzięki znoszeniu barier w polityce handlowej poszczególnych krajów i regionów. Efektywne wykorzystanie szans, jakie stwarza globalizacja zależy od formy zorganizowania przedsiębiorstwa i jego aktywności międzynarodowej, a także od sytuacji konkurencyjnej na rynkach międzynarodowych.

Hipoteka (mortgage)

Zabezpieczenie spłaty długu na nieruchomości będącej własnością dłużnika przez wpisanie na podstawie aktu notarialnego kwoty długu do księgi wieczystej tej nieruchomości. Daje to wierzycielowi prawo domagania się jej sprzedaży i zaspokojenia jego roszczenia, jeśli dłużnik nie ureguluje zobowiązania w terminie, a także dochodzenia swych praw do danej nieruchomości nawet przy zmianie jej właściciela. Terminowa spłata długu znosi prawa wierzyciela w stosunku do nieruchomości.

Insider trading (insider trading)

"transakcje pasożytnicze", zakazane przez prawo wykorzystanie poufnych informacji w celu uzyskania dochodów przez osoby zatrudnione m.in. na giełdzie, w bankach i instytucjach rządowych. Osoby (inwestorzy) wykorzystujące w swojej działalności takie nielegalne, poufne informacje nazywa się inside traders. Takimi osobami najłatwiej mogą stać się przede wszystkim przedstawiciele wielkich firm maklerskich, gdyż w tych firmach podejmuje się decyzje o zakupach akcji, które z racji swoich rozmiarów mają zauważalny wpływ na cenę. Jeśli się ten zakup uprzedzi, uzyskuje się w niedługim czasie znaczne dochody.

Przeciwdziałanie "transakcjom pasożytniczym" jest bardzo trudnym zadaniem ze strony instytucji organów giełdowych i współdziałających z nimi instytucji rządowych. Transakcje te są oczywiście zabronione na wszystkich giełdach światowych, co nie znaczy, że są skutecznie eliminowane.

Jednoosobowa Spółka Skarbu Państwa (sole trader of the State Treasury)

Spółka kapitałowa (akcyjna lub z ograniczoną odpowiedzialnością) powstała z przekształcenia, tj. komercjalizacji przedsiębiorstwa państwowego. Spółka ta wstępuje we wszystkie prawa i obowiązki przekształcanego przedsiębiorstwa i staje się właścicielem budynku i innych urządzeń, których właścicielem było przedsiębiorstwo. Jej kapitał własny w 100% znajduje się w posiadaniu Skarbu Państwa. Staje się też stroną wszystkich umów wiążących przedsiębiorstwo w chwili przekształcenia.

Kapitalizacja (capitalization)

Powiększanie wartości (rozmiarów) kapitału. W sensie bankowym oznacza okresowe naliczanie i dopisywanie do kapitału (kredytu lub lokaty) odsetek bankowych zgodnie z warunkami umowy zawartej między bankiem a klientem. Kapitał zostaje powiększony o odsetki i dalszemu oprocentowaniu podlega pełna kwota kapitału wraz z doliczonymi odsetkami. W księgowości kapitalizacją nazywa się dołączanie zysku do wartości kapitału (kapitalizacja zysku - capitalization of profit).

Procesem odwrotnym do kapitalizacji jest dekapitalizacja, która oznacza zmniejszenie wartości kapitału (środków trwałych, zasobów pieniężnych) wskutek ich zużycia, które nie jest rekompensowane przez inwestowanie.

Problem kapitalizacji i dekapitalizacji wiąże się z kwestią wartości pieniądza w czasie, a także z ekonomicznym starzeniem się obiektów majątku trwałego.

Kapitalizacja odsetek (interest capitalization)

Sytuacja, w której wierzyciele wyrażają zgodę na dodanie odsetek, które jest im winien dłużnik, do kwoty kapitału, tak aby podlegały one spłacie w terminie zapadłości kredytu. Umożliwia to pożyczkobiorcy podjęcie działań mających na celu zorganizowanie funduszy niezbędnych do zapłacenia zaciągniętej przez niego pożyczki

W innym znaczeniu kapitalizacja odsetek to dodawanie należnych wierzycielowi odsetek do kwoty kapitału przy czym wypłata odsetek następuje wraz z kwotą kapitału.

Kapitalizacja rynkowa (market capitalization)

Całkowita wartość papierów wartościowych danej firmy liczona po cenach bieżących, tj. całkowita liczba wyemitowanych akcji pomnożona przez ich cenę rynkową (kapitał wyemitowany); całkowita wartość wszystkich papierów wartościowych zarejestrowanych na giełdzie kapitałowej, bądź całkowita wartość poszczególnych rodzajów tych papierów.

Karencja (payment holiday, diferral period)

Okres wyczekiwania; odłożenie czegoś na późniejszy termin, wstrzymanie. W stosunkach kredytowych przez karencję rozumie się okres między uzyskaniem kredytu a terminem wpłacenia pierwszej raty. W prawie ubezpieczeniowym karencja dotyczy okresu między zawarciem umowy ubezpieczeniowej a powołaniem prawa do świadczeń.

Koncern (syndicate)

Duża organizacja gospodarcza grupująca pod wspólnym centralnym zarządem kilka, a często nawet kilkaset różnych przedsiębiorstw zbliżonych profilem produkcji lub w jakiś sposób uzupełniających się. Koncern ma z reguły strukturę dywizjonalną, która oznacza, że wchodzące w jej skład jednostki są jednostkami samodzielnymi (dywizjami). Wiele koncernów ma charakter międzynarodowy, ich przedsiębiorstwa istnieją w różnych krajach. Z reguły są one towarzystwami akcyjnymi. Najczęściej spotykanymi są koncerny branżowe (poziome), grupujące przedsiębiorstwa tej samej branży i technologiczne (pionowe), skupiające przedsiębiorstwa, które mają różną, ale w jakiś sposób uzupełniającą się specyfiką branżową (np. wykonują różne fazy procesu produkcyjnego) oraz konglomeraty, które grupują przedsiębiorstwa o szerszym profilu produkcji (usług) bez żadnej trwałej zasady ich doboru - liczy się tylko rentowność zainwestowanego kapitału. Struktura konglomeratów jest zazwyczaj dywizjonalna.

Koniunktura (economic situation, business outlook)

zmiany sytuacji gospodarczej powtarzające się w czasie, charakteryzujące się określoną regularnością. Koniunkturę gospodarczą charakteryzuje ruch rozmiarów produkcji, dochodu, cen, odsetek, kursu papierów wartościowych, płac, dywidend itp. Koniunktura ta podlega pewnym cyklicznym wahaniom, które w ekonomii określa się mianem cyklu koniunkturalnego. W cyklu tym wyróżnia się cztery podstawowe fazy: kryzys (lub recesja w zależności od skali spadku produkcji), depresja (lub dno kryzysu), ożywienie gospodarcze oraz rozkwit gospodarczy (albo stabilizacja gospodarki na wysokim poziomie). Tego rodzaju wahania dokonują się z reguły wokół rosnącego trendu wzrostu dochodu narodowego.

Korelacja (correlation)

Stosunek między dwiema lub kilkoma wielkościami polegający na tym, że zmianie jednej odpowiada zmiana drugiej zachodząca w tym samym lub przeciwnym kierunku. W pierwszym przypadku (ten sam kierunek zmian) mówi się o korelacji dodatniej, w drugim o korelacji ujemnej.

Koszty alternatywne (alternative costs, opportunity costs). Również: koszty utraconych możliwości

Termin zapożyczony z ekonomii anglosaskiej. W języku polskim występują jego synonimy, takie jak "koszty utraconych korzyści" czy "koszt poświęconej alternatywy użytkowej". Dotyczy to sytuacji, w której wykorzystując pewien środek w jednym procesie produkcji (lub zakupu) nie jesteśmy w stanie użyć go w innym procesie, w jakim wykorzystanie mogłoby nam przynieść większą korzyść gospodarczą (dochód). Zawsze mamy bowiem do czynienia z wyborem (alternatywą) sposobu wykorzystania określonych środków. W rolnictwie na przykład alternatywnym kosztem pszenicy mogą być buraki cukrowe czy rzepak możliwe do uzyskania z tej samej ziemi, przy tym samym nawożeniu i tej samej obsłudze technicznej. Koszty alternatywne są więc kosztem najlepszego zastosowania w wyniku rezygnacji z jednego rozwiązania na rzecz wyboru innego rozwiązania lub prościej: wartością najbardziej cennej nie wykorzystanej alternatywy - koszt zaniechanych możliwości.

Uwzględnienie kosztów alternatywnych jest nieodzowne przy analizie efektywności alokacyjnej każdego przedsięwzięcia inwestycyjnego, gdyż w przeciwnym razie nie byłoby wiadomo, czy wybrany wariant jest najbardziej opłacalny.

Lobby (lobby)

Grupa osób zebrana dla reprezentowania wspólnych interesów, która, ze względu na swoje znaczenie, może wywierać wpływ na polityków i urzędników różnych instytucji. W 1993 roku powstało Polskie Lobby Przemysłowe. Przybrało ono formę niezależnego ruchu będącego dobrowolnym poziomym porozumieniem o współpracy i współdziałaniu organizacji, związków zawodowych i stowarzyszeń związanych z przemysłem.

Makler (broker, agent, dealer)

Członek giełdy, osoba uprawniona do zawodowego dokonywania transakcji na giełdzie, za które otrzymuje prowizje (brokerage). Termin ten jest pochodzenia niemieckiego i jest stosowany w Polsce. Na giełdach Stanów Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii występują natomiast brokerzy. Są oni zorganizowani w firmy brokerskie. Oferują oni różne zakresy usług (broker agencyjny, broker dealer, broker dyskontujący) w zależności od potencjału ludzkiego i finansowego. Zawierają transakcje, bądź tylko doradzają klientom wybór najlepszej metody lokaty kapitału. Za przeprowadzenie transakcji na giełdzie pobiera się opłaty, podatki i kurtaż (fr. courtage), czyli prowizję maklera.

Nadmierna płynność (excess liquidity)

Sytuacja, w której banki utrzymują rezerwy pieniężne w postaci gotówki lub instrumentów finansowych o charakterze gotówki w stopniu o wiele większym niż normalny.

Paradygmat

(paradigm)

Przyjęty sposób widzenia rzeczywistości w danej dziedzinie, nabyty sposób myślenia na jakiś temat, wzorzec, model, który kształtuje świadome rozumowanie i działanie. Paradygmat, dostarczając modelowych rozwiązań w danej dziedzinie, ułatwia z pewnością rozwiązywanie problemów i podejmowanie decyzji, jednakże trzymanie się gotowych wzorów (modelowych rozwiązań) może prowadzić do rutyny i rezygnacji z niekonwencjonalnych metod i sposobów myślenia i osłabiać aktywność twórczą menedżera.

Pragmatyzm (pragmatism)

Postawa polegająca na realistycznej ocenie rzeczywistości, liczeniu się z określonymi szansami i zagrożeniami, podejmowaniu takich działań, które rokują powodzenie i skuteczność oraz obmyślanie rozwiązań mieszczących się w obszarze dobrze skalkulowanego ryzyka. Menedżer pragmatyczny to menedżer rzeczowy, "biegły w praktyce", doświadczony, liczący się z faktami, opierający swe działania na logicznym związku rzeczy.

Prakseologia (praxeology)

Nauka o sprawnym działaniu formułująca zasady postępowania odnoszące się do wszelkich form świadomego i celowego działania, rozpatrywanego ze względu na kryterium sprawności. Prakseologia konstruuje i uzasadnia dyrektywy praktyczne, czyli zalecenia i przestrogi dotyczące podnoszenia sprawności i unikania niesprawności w działaniu. Prakseologia dotyczy wszelkich dziedzin ludzkiej działalności i można ją w sposób uproszczony nazwać nauką o dobrej robocie. Dotyczy ona także i gospodarowania. Prakseologia gospodarcza jest rozumiana jako dziedzina wiedzy o sprawnym działaniu w sferze ekonomii.

Prawo pierwokupu (principal of first refusal)

Przysługujące akcjonariuszom prawo do utrzymania ich proporcjonalnej kontroli nad firmą i jej kapitałem akcyjnym w przypadku emisji nowych akcji. Zazwyczaj dotychczasowym udziałowcom lub subskrybentom emisji nowe akcje są proponowane poniżej cen rynkowych. Taka nowa oferta jest określana jako emisja praw (rights issue).

Predykcja

(prediction)

Przewidywanie realizacji lub własności statystycznych procesu stochastycznego w chwilach przyszłych na podstawie znajomości realizacji lub własności statystycznych tego procesu w chwilach wcześniejszych. Mówiąc krócej: predykcją można nazwać proces wnioskowania w przyszłość na podstawie modelu ekonometrycznego. Konkretny zaś wynik (rezultat) tego procesu nazywa się prognozą.

Prokura (procuration)

Rodzaj pełnomocnictwa handlowego upoważniającego do podejmowania w imieniu kupca wszelkich czynności związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa, tzn. do jakich jest ono uprawnione w dziedzinie handlu. Działanie per procura (z upoważnienia) pociąga skutki prawne dla prokurenta (zastępcy).

Protekcjonizm (protectionism)

Polityka państwa mająca na celu ochronę produkcji krajowej przed konkurencją zagraniczną. W stosunku do rynku krajowego głównym narzędziem tej polityki są cła przywozowe i cła eksportowe oraz subsydia. Ochrona produkcji krajowej może również dotyczyć rynków eksportowych; narzędziem ochrony są w tym przypadku premie eksportowe.

Niektóre kraje wykorzystują pozacelne formy protekcjonizmu, takie jak: przepisy sanitarno-zdrowotne, przepisy o ochronie środowiska naturalnego w odniesieniu do towarów importowanych na ich terytorium.

Recesja (recession)

Zahamowanie ogólnej aktywności gospodarczej występujące w kolejnych okresach załamania się koniunktury gospodarczej. Według definicji klasycznej recesja oznacza spadek rzeczywistego produktu narodowego przez dwa kolejne kwartały. Recesję gospodarczą cechuje spadek dynamiki produkcji, pogorszenie warunków zbytu wytwarzanych produktów i wzrost bezrobocia. Szczególnie ostra recesja ze znacznym spadkiem produkcji realnej i wskaźnikiem bezrobocia sięgającym 15 procent lub więcej, określana jest mianem depresji.

Reglamentacja (regulation, control)

Ustalony przez państwo stan prawny polegający na wyłączeniu pewnych dóbr ze sfery wolnych stosunków gospodarczych: kupna, sprzedaży, wymiany, posiadania, użytkowania, produkcji, przeróbki, gromadzenia itp.

Regresja

(regression)

Dezorganizacja funkcji psychicznych występująca w następstwie silnego napięcia emocjonalnego, przejawiająca się w powrocie do bardziej prymitywnych, infantylnych form zachowania niezależnie od tego, czy dana osoba kiedykolwiek zachowywała się w ten sposób. Czynnikiem powodującym regresję jest frustracja.

Rękojmia (warranty)

Odpowiedzialność sprzedawcy wobec kupującego za wady sprzedawanego towaru. Rękojmia wynika z ogólnych przepisów dotyczących jakości wyrobów, nawet w przypadku gwarancji. Dzięki niej nabywca ma prawo do reklamowania wad towaru, o których w chwili zakupu nie wiedział oraz do żądania naprawienia przez sprzedawcę szkody spowodowanej wadliwością towaru.

Rentowność (profitability)

Miara dochodowości przedsiębiorstwa (efektywności biznesu) rozumiana jako wzajemna relacja wyniku finansowego do określonych wielkości ekonomicznych. Ocena rentowności dokonywana jest zazwyczaj w wielkościach bezwzględnych w postaci analizy porównawczej lub przyczynowej albo też wielkościach względnych (relatywnych) w postaci odnoszenia zysku do obrotu lub zaangażowanych zasobów. Problemy rentowności związane są również (po uwzględnieniu analizy w wielkościach bezwzględnych i względnych) z wyznaczeniem progu rentowności, tj. punktu zrównania się dochodów ze sprzedaży z kosztami. Punkt ten wyznacza wielkość jednostek produkcji (sprzedaży), której przekroczenie zaczyna przynosić zysk w biznesie.

Retorsja (retortion, countercharge)

Stosowanie środków odwetowych przez jedno państwo w odpowiedzi na akty nieprzyjazne (np. szkodliwe dla jego gospodarki chociaż zgodne z prawem międzynarodowym) innego państwa (np. nakładanie wyższych ceł, utrudnienia w wydawaniu wiz wjazdowych itp.). Retorsja oznacza także postępowanie będące odpowiedzią pokrzywdzonego za czyn tego samego rodzaju.

Równowaga ekonomiczna (economic equilibrium)

Stan gospodarki, w którym występuje pełne zbilansowanie popytu i podaży na poszczególne dobra w obrotach wewnętrznych przy zbilansowaniu obrotów zagranicznych. Rozwój gospodarczy polega na stałym naruszaniu równowagi ekonomicznej i kształtowaniu jej na coraz wyższym poziomie.

Rozwój gospodarczy (economic development)

Wzrost gospodarczy wzbogacony o jakościowe przemiany zachodzące w dłuższym okresie w rzeczowej, własnościowej i instytucjonalnej strukturze gospodarki. Te jakościowe zmiany wywierają korzystny wpływ na dynamikę gospodarczą, stan zatrudnienia, bardziej sprawiedliwy podział dochodu narodowego, opiekę socjalną i zabezpieczenie społeczne. Rozwojowi gospodarczemu towarzyszy wewnętrzna transformacja społeczeństwa, zmiana jego struktury zawodowej i społecznej, która sprzyja stopniowej poprawie jakości jego życia.

Termin "rozwój" bywa używany dla zaakcentowania, że chodzi o proces długofalowy dotyczący ogółu struktur społeczno-gospodarczych i warunków życia społeczeństwa.

Ryzyko kursowe (exchange risk)

Możliwość poniesienia straty lub osiągnięcia zysku w rozliczeniach transakcji handlowych lub operacji finansowych w walutach obcych wskutek dewaluacji lub rewaluacji waluty, wahań kursów walut i stóp procentowych na rynkach zagranicznych. W przypadku dewaluacji, spadku kursu walutowego, bądź obniżki stopy procentowej posiadacze avoirów w danej walucie mogą ponieść stratę.

Siła nabywcza (buying power)

Wartość pieniądza mierzona dobrami i usługami, jakie mogą być za te pieniądze nabyte; skłonność konsumentów do zakupu dóbr i usług w ramach posiadanych przez nich zasobów pieniężnych oraz ich skłonność do zakupu na kredyt.

Stagnacja (stagnation)

Sytuacja gospodarcza charakteryzująca się niskim lub zerowym wzrostem gospodarczym. Oprócz tego istnieje wysokie bezrobocie, niska skłonność do inwestowania i nikłe perspektywy osiągania zysków.

Syndyk (legal adviser)

Syndyk masy upadłościowej; wyznaczona przez sąd osoba mająca za zadanie reprezentować ogół wierzycieli przedsiębiorstwa, wobec którego toczy się postępowanie upadłościowe lub likwidacyjne.

Synergia (synergy)

Współdziałanie różnych czynników skuteczniejsze niż suma ich oddzielnych działań; całość jest większa od sumy ich części.

W znaczeniu organizacyjnym synergia oznacza, że poszczególne działy organizacji współpracują ze sobą i oddziałując na siebie stają się wydajniejsze, niż gdyby każdy z nich działał w odosobnieniu. Na przykład, jeśli każdy wydział małej firmy współpracuje z jednym działem finansowym, ich działalność będzie sprawniejsza, niż gdyby każdy z nich miał własną komórkę finansową.

Synergii nadaje się sens pozytywny ze względu na dodatnią różnicę między wynikiem uzyskanym dzięki kooperacji a łącznym wynikiem wystąpienia czynników rozdzielonych i izolowanych. Gdy owa różnica będzie miała wartość ujemną (negatywną) wówczas będzie miała miejsce dyssynergia.

Trust (trust)

Połączenie dotychczas niezależnych przedsiębiorstw w jedno, przy utrzymaniu ich niezależności ekonomicznej i prawnej. Akcje podzielone są zwykle w proporcji do wniesionych wkładów (udziałów) a rolę organu kierowniczego spełnia rada trustu. Tworzenie trustu oznacza skupienie w jednym przedsiębiorstwie dużej siły produkcyjnej i handlowej umożliwiającej decydowanie w sprawach polityki zbytu a szczególnie polityki cen. Dlatego też ustawodawstwo wielu krajów o gospodarce rynkowej zabrania tworzenia trustów (ustawy antytrustowe).

Podatek od wartości dodanej (Value Added Tax (VAT))

Typ powszechnego opodatkowania dóbr i usług od wartości dodanej, polegającego na pobieraniu podatku od dodatkowego wkładu do wartości dobra lub usługi przekazanej poprzez działalność gospodarczą. Na każdym szczeblu obrotu podatek jest więc opłacany jedynie od przyrostu wartości sprzedawanych towarów czy usług powstałego w danej fazie produkcji czy dystrybucji.

Waloryzacja (valorization)

Podniesienie wartości niemal wszystkich świadczeń pieniężnych, zazwyczaj w odstępach rocznych i odpowiednio do zmian poziomu cen; przeliczenie należności i zobowiązań pieniężnych ustalonych w danej jednostce monetarnej ma inną wartość lub dostosowanie ich wielkości do zmienionej wartości pieniądza.

Zasada Pareto (Pareto's law)

Krzywa Pareto, prawo Pareto; prawidłowość określana mianem "zasada 20-80", zgodnie z którą w zbiorowości niejednorodnej (różnorodnej) 20% elementów tej zbiorowości reprezentuje 80% skumulowanej wartości cechy, ze względu na którą ta zbiorowość jest rozpatrywana (służy jako kryterium wyboru). Na przykład w przedsiębiorstwie przemysłowym o zróżnicowanym asortymencie produkcji 20% typów wyrobów zapewnia 80% ogólnej wartości sprzedaży; 20% operacji w procesie produkcyjnym warunkuje 80% kosztów wytwarzania; 20% informacji warunkuje 80% decyzji itp.

Praca pochodzi z serwisu www.e-sciagi.pl

1

1

---