WPROWADZENIE DO PSYCHOLOGII

Co to jest psychologia?

PSYCHE -dusza

LOGOS - nauka

Psychika

Umysł

Uczucia

Życie „wewnętrzne”

ZACHOWANIE

Co to jest psychologia?

PSYCHOLOGIA - naukowe badanie zachowania i procesów psychicznych

Co to jest psychologia

Co to jest psychologia?

• Obiekt zainteresowań:

- ludzie

- zwierzęta

• Badania zwierząt - uczenie się (behawioryzm), zachowania społeczne, psychologia ewolucyjna

Co to jest psychologia?

• Psychologowie a laicy

• Psychologia jest nauką empiryczną!

• Metody badawcze w psychologii

• OBSERWACJA

• METODY SONDAŻOWE

• TESTY PSYCHOLOGICZNE

• EKSPERYMENTY

Czym zajmują się psychologowie?

• Teoretycy:

• Badania podstawowe (poznanie mechanizmów rządzących zachowaniem człowieka - np. Jak funkcjonuje pamięć człowieka?)

• Badania stosowane (rozwiązywanie konkretnych problemów praktycznych - np. Jak motywować pracowników do pracy?)

Czym zajmują się psychologowie?

• Praktycy:

• Diagnostyka - opis cech i zachowania człowieka, jego predyspozycji, deficytów, zaburzeń

• Terapia - zmiana negatywnych, nieprzystosowawczych zachowań, przekonań, emocji

• Poradnictwo - pomoc w zmianie zachowania, aby skuteczniej osiągać swoje cele, podnoszenie jakości życia

Dziedziny psychologii

• PSYCHOLOGIA OGÓLNA - opisuje ogólne prawidłowości ludzkiej psychiki i zachowania

• PSYCHOLOGIA KLINICZNA - zajmuje się nienormalnymi, zaburzonymi, nieprzystosowawczymi zachowaniami (chorobami psychicznymi); głównie działalność praktyczna (diagnoza i terapia)

Dziedziny psychologii

• PSYCHOLOGIA ROZWOJOWA - badanie zmian - fizycznych, emocjonalnych, poznawczych, społecznych - występujących w ciągu życia człowieka

• PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA - zajmuje się badaniem relacji, wpływu jaki wywierają na siebie ludzie (jednostka-jednostka, jednostka-grupa, grupa-grupa)

Dziedziny psychologii

• PSYCHOLOGIA PRACY I ORGANIZACJI - stosunki międzyludzkie w miejscu pracy, zwiększanie efektywności pracy, czynnik ludzki w układzie „człowiek-maszyna”

• PSYCHOLOGIA WYCHOWAWCZA

• PSYCHOLOGIA SĄDOWA

• PSYCHOLOGIA SPORTU

• PSYCHOLOGIA OSOBOWOŚCI

• …

Metody badawcze w psychologii

• OBSERWACJA

• METODY SONDAŻOWE

• TESTY PSYCHOLOGICZNE

• EKSPERYMENTY

Metody badawcze w psychologii

• OBSERWACJA: świadome, planowe i celowe spostrzeganie zjawisk i zdarzeń.

• W warunkach naturalnych

• W warunkach laboratoryjnych

• Obserwacja uczestnicząca

Metody badawcze w psychologii

• METODY SONDAŻOWE: uzyskiwanie informacji o poglądach, przekonaniach, opiniach, zachowaniach od osób badanych.

• Wywiad, rozmowa psychologiczna

• Ankiety

• Kwestionariusze

• Analiza danych archiwalnych

Metody badawcze w psychologii

• TESTY PSYCHOLOGICZNE: wystandaryzowane, obiektywne metody pozwalające na pomiar cech osoby badanej (wynik wyrażony liczbowo)

• Testy osobowości

• Testy inteligencji

• Testy uzdolnień

Metody badawcze w psychologii

• EKSPERYMENTY:

• zaplanowana, kontrolowana i możliwa do powtórzenia sytuacja,

• w której badacz wywołuje określone zachowanie (np. agresję, uległość, udzielanie pomocy)

• i analizuje wpływ różnych czynników (tzw. zmiennych niezależnych) na to zachowanie (tzw. zmienną zależną)

Eksperyment psychologiczny

• Eksperyment S. Ascha

Eksperyment psychologiczny

Eksperyment psychologiczny

• „Maskowanie” eksperymentu - wprowadzenie w błąd osoby badanej

• Zmienna zależna: skłonność do konformizmu

• Zmienna niezależna: jednomyślność grupy

Metody badań naukowych - efekty

• Metoda obserwacyjna - opis zachowania

• Np. jakie formy agresji występują u dzieci w wieku przedszkolnym

• Metoda korelacyjna - związek (współwystępowanie) między analizowanymi czynnikami

• Np. związek między agresją a oglądaniem telewizji

• Metoda eksperymentalna - związek przyczynowo-skutkowy

• Np. jednomyślność grupy jest przyczyną wzrostu konformizmu

Psychologiczne koncepcje człowieka

Koncepcje psychologiczne człowieka - znaczenie

Wielkie koncepcje psychologiczne

• Koncepcja psychodynamiczna

• Koncepcja behawiorystyczna

• Koncepcja poznawcza

Koncepcja psychodynamiczna

• Główne założenia:

• Zachowanie człowieka ukierunkowane jest przez wewnętrzne siły motywacyjne, tzw. popędy

• Są one nieświadome i dochodzi między nimi często do konfliktów.

• Człowiek zazwyczaj nie wie, dlaczego postępuje tak a nie inaczej.

• Konflikty są powodem cierpienia człowieka i zaburzeń zachowania.

• Inna nazwa: PSYCHOLOGIA GŁĘBI

Koncepcja psychodynamiczna

PSYCHOANALIZA

• Z. Freud (1856-1939) - austriacki lekarz, zajmował się leczeniem zaburzeń nerwowych (gł. u kobiet).

• Opracował metodę leczenia nerwic, poprzez docieranie do nieświadomych motywów i konfliktów psychicznych.

• Stworzył też swoją koncepcję osobowości człowieka.

Psychoanaliza

PSYCHOANALIZA

Koncepcja osobowości Freuda

SUPEREGO

EGO

ID

Koncepcja osobowości Freuda

ID - najgłębsza warstwa osobowości, rozwija się najwcześniej.

• Stanowi źródło naszych instynktów (EROS i THANATOS) oraz podstawowej energii życiowej LIBIDO.

• Rządzi się „ZASADĄ PRZYJEMNOŚCI”

- angażuje się całkowicie w zachowania samolubne i zorientowane na przyjemność.

- dąży do natychmiastowego zaspokojenia potrzeb, bez uwzględnienia rzeczywistości czy moralności.

Koncepcja osobowości Freuda

EGO - druga warstwa osobowości.

„Dział wykonawczy osobowości”.

• Pośredniczy między żądaniami ID a rzeczywistością świata zewnętrznego.

• Jego podstawowym celem jest spełnienie żądań ID w taki sposób, aby zapewnić człowiekowi dobrobyt i przetrwanie.

• Kieruje się ZASADĄ RZECZYWISTOŚCI.

Koncepcja osobowości Freuda

• SUPEREGO - rozwija się wraz z nabywaniem przez dziecko reguł społecznych postępowania, znajomością zasad moralnych - dobra i zła.

• Ponieważ dążenia seksualne i agresywne ID pozostają w sprzeczności z regułami i zakazami społecznymi, SUPEREGO dąży do opanowania go, zakazując złych czy niemoralnych pragnień.

• SUPEREGO oddziałuje na ID poprzez EGO.

• Rządzi się ZASADĄ MORALNOŚCI.

Koncepcja osobowości Freuda

Rozwój osobowości

• Okres wczesnodziecięcy decydujący dla rozwoju osobowości

• Rozwój osobowości = rozwój psychoseksualny

• Człowiek jest istotą seksualną i od chwili narodzin podejmuje czynności służące zaspokojeniu popędu seksualnego (EROS)

Fazy rozwoju psychoseksualnego

• FAZA ORALNA (1 r.ż)

• FAZA ANALNA (2-3 r.ż)

• FAZA FALLICZNA (4-6 r.ż)

• Kompleks Edypa

• FAZA LATENCJI (do okresu dorastania)

• FAZA GENITALNA (okres dorastania)

Fazy rozwoju psychoseksualnego

KOMPLEKS EDYPA

Pojawienie się pociągu seksualnego do rodzica odmiennej płci

/Sofokles „Król Edyp” - wyrocznia przepowiada, że Edyp zabije swojego ojca i poślubi swoją matkę/

• U chłopców - pociąg seksualny do matki i zazdrość oraz nienawiść i agresja do ojca

• U dziewczynek - wrogość do matki i skierowanie uczuć i pożądania do ojca

• Rozwiązanie kompleksu Edypa u chłopców

• Kompleks kastracji - każdy chłopiec jest dumny ze swojego penisa. Kiedy orientuje się, że dziewczynki go nie posiadają - jest przerażony, bo myśli, że można go usunąć.

• Przeżywa lęk, że kastracja będzie karą za pożądanie matki i nienawiść do ojca.

• Rozwiązanie kompleksów: poprzez zakończenie rywalizacji z ojcem i zaprzeczenie pragnieniom seksualnym wobec matki.

• Identyfikacja z ojcem - dążenie do męskości i kształtowanie tożsamości płciowej, której elementem jest pociąg seksualny do kobiet.

• Rozwiązanie kompleksu Edypa u dziewcząt

• Zazdrość o penis - dziewczynka doświadcza uczucia niższości z powodu swoich genitaliów.

• Obarcza za to odpowiedzialnością matkę i zaczyna odczuwać do niej wrogość. Swoje uczucia kieruje na ojca - pragnie z nim współżyć i mieć dzieci.

• Rozwiązanie kompleksu Edypa: poprzez identyfikację z matką.

Ale proces ten nie następuje tak szybko i kompletnie, jak u chłopców.

Rozwój moralności

• Dopóki dziecko nie rozwiąże kompleksu Edypa, dąży jedynie do przyjemności i zaspokojenia seksualnego (kieruje nim ID).

• Wraz z rozwojem EGO uczy się kontrolować swoje zachowania w sposób, który nie jest irracjonalny i nie przynosi mu szkody.

• Sumienie rozwija się wraz z powstaniem SUPEREGO (w końcowym etapie rozwiązywania kompleksu Edypa).

• U mężczyzn - SUPEREGO silne

• U kobiet - SUPEREGO słabe - słabszy zmysł moralny; brak w pełni rozwiniętego poczucia sprawiedliwości i nie są w stanie osiągnąć pełnej dojrzałości płciowej

Metody leczenia osobowości - psychoanaliza

• Metody badania psychiki - docieranie do nieświadomych motywów poprzez:

- analizę snów (symbolika snów),

- przejęzyczenia,

- hipnozę,

- metodę wolnych skojarzeń.

• Leczenie nerwic: uświadomienie nieświadomych popędów i przyczyn ich stłumienia - KATHARSIS (oczyszczenie).

Współczesna koncepcja psychodynamiczna

• Siły kierujące zachowaniem człowieka - popędy pierwotne i wtórne (nieświadoma motywacja).

• Większość popędów i sposobów ich zaspokojenia nabywamy w wyniku SOCJALIZACJI.

• Kluczowy dla rozwoju osobowości okres to wczesne dzieciństwo.

Koncepcja psychodynamiczna - podsumowanie

• „Kliniczny portret człowieka”

• Człowiek jest istotą niedoskonałą i słabą, rządzą nim potężne siły wewnętrzne, których często nie rozumie i kontroluje, działa często irracjonalnie i wymaga opieki.

• Wpływ na rozumienie różnych działań człowieka:

osoby, które zachowują się w sposób nieakceptowany społecznie, łamią prawo,

to osoby chore, zaburzone - wymagają leczenia.

Koncepcja behawiorystyczna

Behawioryzm - od ang. behaviour (zachowanie)

• Główna teza: ŚRODOWISKO STERUJE ZACHOWANIEM CZŁOWIEKA

• Zachowanie człowieka zależne jest od jego wyposażenia genetycznego oraz środowiska (fizycznego i społecznego), w jakim się znajduje.

Koncepcja behawiorystyczna

• Rozwój behawioryzmu - początki XX w., w USA

• Główni przedstawiciele:

John WATSON,

Burrhus SKINNER;

w Europie:

Iwan PAWŁOW,

Jerzy KONORSKI

Koncepcja behawiorystyczna

• Podejście zakładające, że jedynym uzasadnionym naukowo przedmiotem badań psychologicznych jest obserwowalne i mierzalne zachowanie (badanie ludzi i zwierząt).

• Zakwestionowanie znaczenia PROCESÓW PSYCHICZNYCH i ŚWIADOMOŚCI - bo nie można ich badać.

Koncepcja behawiorystyczna

Zachowanie człowieka zależy od oddziałujących na niego bodźców.

Model S - R

(stimulus reaction)

widok węża reakcja ucieczki

Późniejsza modyfikacja:

Model S - O - R

widok węża - strach reakcja ucieczki

O - procesy psychiczne, pośredniczą w zachowaniu, ale nie stanowią jego przyczyny

Koncepcja behawiorystyczna

• Kluczowe zagadnienie behawioryzmu - UCZENIE SIĘ.

• Osiągnięcia: prawidłowości uczenia się, warunkowanie klasyczne i instrumentalne.

• WZMOCNIENIE - organizmy (ludzie i zwierzęta) uczą się różnych reakcji dzięki wzmocnieniu.

• Reakcje wywołują różne skutki w otoczeniu - pożądane i niepożądane (nagrody i kary).

Te skutki to wzmocnienia.

Koncepcja behawiorystyczna - podsumowanie

Koncepcja behawiorystyczna - podsumowanie

• Modyfikacja zachowania - inżynieria społeczna (poprzez odpowiednie środowisko można kształtować pożądane zachowania człowieka).

• Istotne osiągnięcia w zakresie prawidłowości uczenia się i psychoterapii behawioralnej

Przykład wykorzystania zasad uczenia się w modyfikacji zachowań - Superniania.

Koncepcja poznawcza

• Główna teza: człowiek sam decyduje o własnym losie i działa na ogół świadomie i celowo dzięki kompetencjom własnego umysłu.

• Przyjmuje, przechowuje, interpretuje, tworzy i przekazuje INFORMACJE i nadaje im pewną wartość (sens, znaczenie).

Koncepcja poznawcza

• Rozwój koncepcji poznawczej - lata 60. XX wieku, głównie USA.

• Główni przedstawiciele: George KELLY, Harold KELLEY, Leon FESTINGER.

• Inspiracja związana z rozwojem cybernetyki, technik informacyjnych, komputerów, gdzie głównym pojęciem jest „informacja”.

• Działanie komputera jako metafora ludzkiego umysłu (mózg - „osobisty komputer).

!!! Dominujący obecnie nurt w psychologii.

Koncepcja poznawcza

• Koncentracja na mechanizmach funkcjonowania umysłu - jak ludzie przetwarzają informacje?

• Główne cechy ludzkiego umysłu:

gromadzenie i przetwarzanie informacji, a także umiejętność tworzenia nowych informacji i wiedzy (twórczość, myślenie innowacyjne, nauka, kultura).

Koncepcja poznawcza

Główne pojęcia psychologii poznawczej:

• PROCESY POZNAWCZE - spostrzeganie, myślenie, zapamiętywanie, uczenie się, podejmowanie decyzji, rozwiązywanie problemów, planowanie, twórczość.

• STRUKTURY POZNAWCZE - system informacji utrwalonych w umyśle. Są one źródłem wiedzy o otoczeniu, o własnym „Ja” oraz programach działania, które umożliwiają osiąganie celów.

Koncepcja poznawcza

Główne struktury poznawcze:

• Wiedza o świecie zewnętrznym (o rzeczach, organizmach, relacjach między nimi).

• Wiedza o kulturze (o obyczajach, religii, sztuce, metafizyce).

• Wiedza o świecie społecznym (normy i reguły zachowania).

• Wiedza o sobie (samowiedza, struktura „Ja”).

Koncepcja poznawcza - podsumowanie

• Człowiek jest samodzielnym sprawcą - w ciągu życia wykonuje różne celowe działania i sprawuje nad nimi poznawczą kontrolę (korzysta z wiedzy zakodowanej w umyśle i informacji płynących ze środowiska).

Uwaga: umysł człowieka nie jest systemem doskonałym - możliwości przetwarzania informacji są ograniczone, nie zawsze działa racjonalnie.

• Czy warto zaoszczędzić 10 zł?

• (A) znajdujesz się w sklepie i zamierzasz nabyć budzik za 20 zł. Kiedy czekasz na sprzedawcę wchodzi Twój znajomy i mówi, że dwie przecznice dalej można kupić identyczny budzik za 10 zł. Co robisz???

• (B) znajdujesz się w sklepie i zamierzasz nabyć telewizor za 900 zł. Kiedy czekasz na sprzedawcę wchodzi Twój znajomy i mówi, że dwie przecznice dalej można kupić identyczny telewizor za 890 zł. Co robisz???

Koncepcja poznawcza - podsumowanie

• Metoda modyfikacji ludzi: poprzez wychowanie i autokreację (tzn. formowanie siebie wg własnego projektu).

• Psychoterapia poznawcza - zmiana negatywnych przekonań o sobie i świecie

Postulaty/zadania wychowawcze - wychowanie SPRAWCY

• Ukształtowanie postawy badawczej i eksploracyjnej - umiejętność stawiania pytań i samodzielnego rozwiązywania problemów.

• Nabywanie wiedzy o świecie i sobie samym nie tylko deklaratywnej, ale i proceduralnej.

Postulaty/zadania wychowawcze - wychowanie SPRAWCY

• Kształcenie społecznie pożądanego systemu wartości - poszanowanie godności, szacunek i tolerancja, odpowiedzialność, pomoc słabszym.

• Wychowanie podmiotowe - założenie, że wychowanek nie jest biernym odbiorcą, ale aktywnym współtwórcą swojego rozwoju (przejawia przedsiębiorczość, podejmuje decyzje, przyjmuje odpowiedzialność).

---