Temat 5: Prawa i wolności człowieka.

1. Prawa człowieka.

• Prawa powszechne, niezbywalne, przyrodzone;

• Rozwijały się najintensywniej po II wojnie światowej;

• Powszechność praw człowieka- postulat;

• Idea praw człowieka związana z osiągnięciem pokoju na świecie;

• Zawarta w wielu dokumentach:

• Karta Narodów Zjednoczonych- 1945r.

• Cel ONZ- przygotowanie praw człowieka;

• Powszechna deklaracja praw człowieka- 1948 r.

• Zawiera katalog praw człowieka

• Pierwsza umowa międzynarodowa zawierająca katalog praw

• Pakty praw człowieka- 1966r.

• Polska jest stroną paktów, a więc uczestniczy w tak zwanym systemie uniwersalnym ochrony praw człowieka;

• Jesteśmy również stroną Europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności- 1950r.;

• Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu- (Polska-1989r.)

• Prawa człowieka w Konstytucji- art. 20;

• Od art. 30 do 32- odzwierciedlona jest aksjologia (system wartości), któremu państwo hołduje;

• Państwo jest dla człowieka, a więc służebne względem człowieka;

• Prawa człowieka nie mogą być ustanawiane przez władzę tylko deklarowane;

• Obywatele mają powinność wobec państwa, cudzoziemcy nie;

2. Pojęcie praw podmiotowych.

• Prawa zabezpieczone roszczeniem;

• Prawo bez tego zabezpieczenia, jedynie egzekwowalne;

• Przykłady praw zastrzeżonych dla obywateli państwa:

• Zakaz wydalenia z kraju;

• Nie można zakazać powrotu do kraju obywatelowi;

• Zakaz ekstradycji, czyli nie można wydać wydalenia, wyjątek ENA;

• Czynne, bierne prawo wyborcze;

• Niektóre prawa socjalne;

3. Fundamentalne prawa, wyróżnione w Konstytucji:

• Równość;

• Zakaz dyskryminacji

• Wolność wyznania;

• Prawo do życia;

• Zakaz tortur;

• Nietykalność cielesna ( prawo do wolności i bezpieczeństwa)

• Prawo do sądu;

• Prawo do poszanowania życia prywatnego;

• Wolność do poruszania się po terytorium RP;

• Wolność zrzeszania się;

• Prawo do informacji;

• Prawo do własności;

• Prawo do zabezpieczenia społecznego;

• Prawo do nauki;

4. Obowiązki obywateli:

• Wierność;

• Troska o dobro wspólne;

• Przestrzeganie prawa;

• Ponoszenie świadczeń na rzecz państwa;

• Obrona ojczyzny;

• Art. 86- dbałość o środowisko;

Temat 6: Środki ochrony wolności i praw.

Prawo do sądu i rola sądów w ochronie praw jednostki

1. Wprowadzenie: art. 45, 77 ust 2, 78;

• Początki: prawo rzymskie;

• Konstytucja marcowa i kwietniowa - prawa zawarte;

• Konstytucja PRL- z zasad rządów prawa- wyprowadzono prawo do sądów;

2. Prawo do sądu rozpatrujemy jako:

1. Zasadę konstytucji; postulat do organów państwa, żeby tak ukształtowały system sądownictwa by był on niezawisły i niezależny;

2. Prawo podmiotowe; każdy ma roszczenie o dostęp do sądów, o właściwą procedurę, o wiążące rozstrzygniecie sprawy;

3. Prawo do sądu pełni funkcje gwarancyjne; jest zabezpieczeniem możliwości korzystania z innych praw;

3. Zakres podmiotowy i przedmiotowy prawa konstytucyjnego na podstawie art. (…)

• Każdy ma prawo do sprawiedliwego rozstrzygnięcia sprawy (czudzoziemcy, gminy, obywatele)

• Interpretacja rozszerzająca;

• Dotyczy spraw każdego rodzaju ( sprawy cywilne, administracyjne, karne itd.)

• Sprawiedliwe, czyli zgodne z obowiązującymi procedurami;

• Procedury powinny być praworządne;

• Przy poszanowaniu równości stron;

• Wyrok w sprawie powinien być zgodny ze społecznym poczuciem sprawiedliwości;

• Jawne rozpatrzenie sprawy - publiczne;

• Wyjątki:

• Ze względu na moralność;

• Ze względu na bezpieczeństwo;

• Ze względu na porządek;

• Wyrok ogłasza się publicznie;

• Dostęp do informacji na temat sprawy;

• Wgląd do akt sprawy;

• Rozpatrzenie sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki

• Zwłoka ma miejsce wtedy gdy sprawa trwała dłużej niż to konieczne dla wyjaśnienia wszystkich okoliczności faktycznych i prawnych w danej sprawie;

• Kryteria oceny uzasadnienia lub nieuzasadnienia zwłoki:

• Terminowość czynności podejmowanych przez sąd;

• Zachowanie stron, czy strony utrudniały postępowanie sądowe;

• Stopień zawiłości sprawy;

• Obszerność akt, m.in. liczba świadków;

• (…)

• „przez właściwy, niezawisły, niezależny, bezstronny sąd”

• sprawy rozstrzygane przez sądy administracyjne, wojskowe, karne;

• niezależny:

• wyodrębniony organizacyjnie

• zakaz uchylania orzeczeń sądu przez inne organy (prawo łaski, prawo amnestii)

• niezależny od innych władz

• bezstronny:

• nie zajmujący żadnej ze stron wobec każdego sporu;

• niezawisły:

• absolutna wolność sędziego w orzekaniu;

• Gwarancja wolności sędziego:

• Podporządkowany konstytucji i ustawom;

• Ma immunitet;

• Instytucja stanu spoczynku;

Sądy konstytucyjne i instytucja skargi Konstytucyjnej.

1. Sąd konstytucyjny.

• Jest gwarantem konstytucyjności prawa

• Na jego czele stoi Trybunał Konstytucyjny

• Jego właściwość obejmuje ( kompetencje) :

• Orzekanie w przedmiocie konstytucyjności i legalności aktów normatywnych;

• Rozstrzyganie sporów kompetencyjnych;

• Orzekanie o niemożności sprawowania urzędu przez Prezydenta;

• Orzekanie o zgodności celów, działań partii z Konstytucją

• Ma kompetencje do sprawowania kontroli abstrakcyjnej lub konkretnej ( art. 188);

• Kontrola abstrakcyjna- może być uprzednia lub następcza

• Kontrola konkretna może mieć postawę skargi konstytucyjnej lub też pytań prawnych kierowanych do TK

• Wzorce Kontroli są następujące:

• Konstytucja;

• Ustawy;

• Umowy międzynarodowe;

• Kryteria Kontroli mogą być:

• Materialne;

• Proceduralne;

• Kompetencyjne;

2. Skarga konstytucyjna.

• Jest to skarga skierowana do TK, przez każdego, którego prawa i wolności zapisane w konstytucji zostały naruszone;

• W szerokim modelu skargi możliwe jest zaskarżenie samego rozstrzygnięcie sprawy

• Przedmiotem skargi będzie ustawa lub też inny akt normatywny;

• Warunkiem wniesienia skargi konstytucyjnej jest wyczerpanie toku instancji;

• Wyrok TK może mieć charakter (…)- czyli zgodny z Konstytucją; lub też kasatoryjny- uchyla zaskarżony akt;

• Tk może znieść wejście w życie swojego orzeczenia (opóźnić):

• Jeśli dotyczy ustawy- opóźnić o 18 mieś;

• W przypadku innego aktu normatywnego- 12 mieś.;

• Podmioty uprawnione do wszczęcia postępowania:

• Prezydent

• Marszałek Sejmu

• Marszałek Senatu

• Prezes Rady Ministrów

• Grupa 50 posłów

• Grupa 30 Senatorów

• Prezes SN

• Prezes NSA

• Prezes NIK

• prokurator Generalny

• Rzecznik Praw Obywatelskich

• Organy stanow. Jedn. Terytorialnego

• Kościoły i inne związki wyznaniowe

• Krajowa Rada Sądownictwa

3. Spory kompetencyjne

• Spory między centralnymi a konstytucyjnymi organami państwa

• Mogą mieć charakter negatywny lub pozytywny- art. 192

4. Instytucja ombudsmana.

• Ombudsman- inaczej Rzecznik Praw Obywatelskich;

• Kontrola administracji publicznej w zakresie jej działań i naruszeń praw i wolności człowieka;

• Organ

• Kadencja 5-letnia

• Prof. Ewa Łętowska- 1 Rzecznik PO- 1987r.

• Prof. Andrzej (…)

• Janusz Kochanowski

• Prof. Teresa Lipowicz

• Zadania RPO

• Wysłuchanie skarg osób pokrzywdzonych naruszeniami;

• Informuje o swojej działalności i naruszeniach;

• Wymogi w stosunku do kandydata:

• Obywatelstwo polskie

• Wyróżniać się wiedzą prawniczą

• Doświadczeniem zawodowym

• Wysokim autorytetem

• Możliwość jednokrotnego powtórzenia kadencji

• Przysługują mu immunitety, jest nietykalny

• Powinien być apolityczny

• Wybierany przez Sejm bezwzględną ilością głosów

• Działania podejmowane przez RPO:

• Wysłuchanie oskarżającego i interwencja w sprawach indywidualnych;

• Wystąpienie w kwestiach o ogólnym charakterze

• Przedkładanie parlamentowi sprawozdań ze swojej działalności;

Temat 7: Źródła prawa konstytucyjnego.

1. W polskiej tradycji konstytucyjnej jedynym źródłem prawa może być unormowanie pozytywno-prawne- pochodzące od państwa;

Odróżniamy od tego zwyczaje konstytucyjne- określona praktyka stosowania prawa konstytucyjnego;

2. Po za konstytucją źródłami prawa są też inne akty normatywne pozostające w zgodzie z Konstytucją;

• Wyjątek : ustawy konstytucyjne;

• Ustawy te są uchwalane w trybie takim jaki jest wymagany dla zmiany konstytucji;

• Regulują węższy znacznie zakres zagadnień, mogą one służyć zmianie konstytucji;

• Mogą uzupełniać konstytucję, obowiązując obok niej;

3. Ustawy.

• Obejmuje pryzmat ustawy nad aktami niższego rzędu;

• Wyłączność ustawy- tzn że są pewne zagadnienia regulowane tylko ustawą- czyli materie ustawowe (zagadnienia ustrojowe);

• Akt parlamentu, o charakterze normatywnym, zajmujący najwyższe miejsce w hierarchii źródeł prawa (oprócz konstytucji), o nieograniczonym zakresie przedmiotowym, dochodzący do skutku w szczególnej procedurze;

• Postępowanie ustawodawcze:

• Regulowane jest w Konstytucji oraz w regulaminach Sejmu i Senatu

• Wyróżniamy :

• Etap sejmowy

• Etap senacki

• Etap prezydencki

• Podmioty uprawnione do inicjatywy obywatelskiej:

• Prezydent

• Rada Ministrów

• 100 000 obywateli

• Senat

• Co najmniej 15 posłów

1. Wniesienie projektu do laski marszałkowskiej

2. Kontrola projektu i uzasadnienia

3. Skierowanie projektu do komisji ustawodawczej

4. Pierwsze czytanie albo na posiedzeniu Sejmu lub też na posiedzeniu Komisji Sejmowej

5. KS- debata nad projektem, przygotowanie sprawozdania z odpowiednimi wnioskami; przyjęcie projektu, odrzucenie, przyjęcie z poprawkami;

6. Posiedzenie Sejmu- sprawozdanie z projektu; zgłoszenie wniosku o odrzucenie projektu w pierwszym czytaniu; skierowanie projektu do KS;

7. Drugie czytanie

8. Trzecie czytanie

• Senat może podjąć następującą decyzję:

• Przyjąć ustawę bez poprawek;

• Zaproponowanie poprawek;

• Odrzucenie ustawy w całości;

• Powrót do Sejmu;

• Stanowisko Senatu uważa się za przyjęte jeżeli nie zostanie ono odrzucone bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów;

• Prezydent ma 21 dni, żeby skorzystać ze swoich uprawnień:

• Podpisanie ustawy;

• Korzystanie z veta ustawodawczego;

• Kieruje ustawę do TK w celu tzw. Prewencyjnej konstytucjalności ustawy

• Odrzucenie veta następuje 3/5 głosów, w obecności połowy ustawowej liczy głosów;

• Prezydent wówczas ma 7 dni na podpisanie ustawy, gdy Parlament odrzuci veto;

• Prezydent może skierować wniosek do TK, wówczas:

• TK orzeka zgodność z konstytucją

• TK orzeka niezgodność z konstytucją

• TK orzeka wygaszenie postępowania ustawodawczego

• TK orzeka częściową niezgodność z konstytucją

Gdy niezgodność dotyczy przepisów nierozerwalnie związanych z ustawą Prezydent nie podpisuje ustawy. (…) lub odesłanie do Sejmu w celu usunięcia prawidłowości;

4. Umowy międzynarodowe

• Umowy pomiędzy państwami, zawierające wzajemne prawa i obowiązki stron takiej umowy;

• Ratyfikacje umów międzynarodowych

• Zwykła ratyfikacja

• Prezydent- art. 133 ust 1 ze zgodą parlamentu

• Może skierować ustawę do TK

• Może ratyfikować

• Duża ratyfikacja- art. 89

• W ustawie parlament wyraża zgodę na ratyfikację

• Wielka ratyfikacja- art. 90

• Dotyczy umów na mocy których Polska przekazuje organom międzynarodowym kompetencje w niektórych sprawach;

• Ratyfikacja takiej umowy wymaga zgody wyrażonej w ustawie, uchwalonej w szczególnym trybie lub referendum ogólnokrajowym;

5. Rozporządzenia

• Akty wykonawcze , stanowione na podstawie upoważnienia ustawowego w celu jego wykonania przez rząd

• Upoważnienie ustaw

• Może mieć charakter

- fakultatywny (może ale nie musi)

- obligatoryjny (musi)

• Wskazuje je podmiot, przedmiot rozporządzenia i treść;

6. Akty prawa miejscowego.

• Stanowione przez organy samorządu terytorialnego i terenowe organy administracji.

7. Katalog źródeł prawa wskazanych w Konstytucji jest zamknięty przedmiotowo i podmiotowo. Tylko te , które są wskazane będą źródłami prawa powszechnie obowiązującego. Tylko wskazane w Konstytucji organy mają prawo tworzyć prawo.

8. Akty prawa wewnętrznego:

• Uchwały Sejmu i Senatu

• Regulamin

9. Miejsce źródeł prawa w UE: art. 91 ust 3.

Temat 8: Zasady prawa wyborczego.

1. Zasada powszechności.

• Cenzus wyborczy- ograniczenia wynikające z prawa do głosu:

1. Cenzus wieku 18 lat- prawo bierne 21 lat

2. Obywatelstwo polskie i pełnia praw publicznych

3. Pełna zdolność do czynności prawnych

• Gwarancje:

• Wolny dzień od pracy

• Wybory od 6 do 20

• Tworzenie obwodów głosowania ( od 500 do 3000)

• Obwody specjalne ( szpitale, więzienia)

• Instytucja Spisu Wyborców

• Zaświadczenia o prawie do głosowania

2. Zasada równości

• Znaczenie formalne- 1 człowiek- 1 głos

• Znaczenie materialne-siła głosu jest taka sama

3. Zasada bezpośredniości

• Głosujemy konkretnie na kandydata

4. Zasada tajności

• Zapewnienie miejsca do zakreślenia kandydata

• Zasada proporcjonalności.

• Podział mandatów w okręgu wyborczym, następuje proporcjonalnie do odsetka głosów, które uzyskały poszczególne partie.

---