Wykład 5. Źródła nurtów i koncepcji pedagogicznych; mapa współczesnych pedagogik

1. Filozoficzne źródła koncepcji pedagogicznych

2. Orientacje pedagogiczne

3. Teleologie pedagogiczne

4. Zasady myślenia i działania pedagogicznego

5. Mapa współczesnych pedagogik

Ad. 1. Filozoficzne źródła koncepcji pedagogicznych

1. perspektywa ontologiczna: natura bytu - rzeczywistości wychowawczej (obiektywna - subiektywna, realna - symulowana, idealistyczna - pragmatystyczna)

2. perspektywa epistemologiczna: pochodzenie wiedzy (zarówno pedagogicznej jak i wiedzy uczniów): objawiona - odkryta, abstrakcyjna - powstała w rezultacie rozwiązywania problemów

3. perspektywa aksjologiczna: system wartości - teleologia pedagogiczna, ideologie wychowawcze

Ryc. 1. Socjalizacja i edukacja w procesie rozwoju ontogenetycznego

0

10

20+

Ad. 2. Orientacje pedagogiczne: na czy skupiony jest wysiłek pedagogiczny?

1. na proces

2. na efekt

Ad. 3. Teleologie pedagogiczne, kryteria porządkowania celów edukacji

1. dystans (perspektywa temporalna): bliskie - dalekie

2. koncepcja podmiotu: osobowe (indywidualizm) - zbiorowe (komunitaryzm: typ ładu społecznego)

3. dyspozycje osobowościowe: postawy, kompetencje - właściwości zbiorowości (wspólnotowość, demokracja)

Ad. 4. Zasady myślenia i działania pedagogicznego - intencjonalnego organizowania warunków rozwoju osoby i zmiany społecznej

1. zasada podatności człowieka na kształtowanie i uczenie się (oświeceniowa teza deterministyczna: „człowiek jest tylko tym, co wychowanie z niego uczyni”, „człowiek jest istotą receptywną [podporządkowanie, zniewolenie] i transformatywną” [wolność])

2. zasada zobowiązania do samodzielności, samodzielnego współuczestniczenia w procesie kształtowania/uczenia się („samodzielnego osiągania dorosłości” - I. Kant; stawania się podmiotem - istota podmiotu i podmiotowości)

3. zasada pedagogicznego przetwarzania sytuacji społecznych w sytuacje pedagogiczne; unikania ideacyjności sytuacji pedagogicznych

4. zasada niehierarchiczności porządku praktyki ludzkiej: „żadna ludzka działalność (tzn. społeczna i pedagogiczna) nie może zgłaszać roszczenia dominacji nad innymi formami praktyki. Wszystkie muszą uznawać się za równoważne”

D. Benner: Pedagogika ogólna, , s. 186 i n.

Mapa koncepcji edukacyjnych

Kryterium	Pedagogiki autorytarne	Pedagogiki nieautorytarne	Pedagogiki krytyczne
Pojmowanie edukacji	• proces rozwoju kapitału ludzkiego	• proces rozwoju osoby (podejście indywidualistyczne) • proces rozwoju wspólnoty (podejście komunitarystyczne)	• Proces oświecenia
Cele edukacji	• Rozwój osoby jako adaptacja do zastanych warunków życia • tożsamość konwencjonalna, tożsamość roli, racjonalność techniczna	•rozwój osoby rozumiany jako samorealizacja, samowychowanie • tożsamość postkonwencjonalna, tożsamość osoby racjonalność praktyczna	• Rozwój osoby rozumiany jako samodzielny wysiłek nakierowany na osiąganie praw i nowych pól wolności tożsamość nowoczesna, otwarta dynamiczna, adekwatna do rozumianej sytuacji historycznej, tożsamość podmiotu racjonalność emancypacyjna
Zadania wychowania	• kształtowanie wychowanka według pożądanych i nienaruszalnych społecznie wzorów osobowych, • kierowanie jego rozwojem, urabianie określonych cech	• promowanie szeroko pojętej zmiany człowieka i świata, • bezinteresowne wspieranie swobodnego rozwoju wychowanka	kształtowanie krytycznej świadomości, otwartości na inność i konflikt, promowanie ładu opartego na idealnej komunikacji, tworzenie sytuacji umożliwiających przekraczanie ograniczeń, uwalnianie się od kolonizacji i doświadczanie trangresji
Istota zmian edukacyjnych	• udoskonalanie, ulepszanie świata według ustalonej jego definicji	• rewizja obowiązujących definicji świata , wykraczanie poza dotychczasowe wyobrażenia o tym, co możliwe, co pożądane	kwestionowanie porządku opresywnego, relacji dominacji i hegemonii i, w rezultacie krytyki, konstruowanie nowego, sprawiedliwego porządku
Istota oddziaływań edukacyjnych	• bezpośredni wpływ na wychowanka • przekazywanie gotowej wiedzy i gotowych wzorów zachowań • zdyscyplinowany wysiłek •podporządkowanie się wychowanka woli wychowawcy i zasadom wychowawczym	• pośredni wpływ na wychowanka polegający na organizowaniu sytuacji (okazji, warunków) sprzyjających rozwojowi • umożliwianie wychowankom samopoznania, • edukacja bez przymusu, respektująca prawo jednostki do własnej drogi rozwoju • akceptacja autonomii , indywidualności, podmiotowości wychowanka i wychowawcy	bezpośrednie i pośrednie oddziaływanie na wychowanka sprzyjające odkrywaniu czynników opresji i zniewolenia, umożliwienie wychowankom odkrywania własnego potencjału i opresywnej mocy poszczególnych elementów świata życia, edukacja dobrowolna, respektująca zasady idealnej komunikacji i prawa wszystkich uczestników, poszanowanie prawa wychowanka do samodzielnego poszukiwania dróg rozwiązywania problemów i przekraczania ograniczeń
Metody, środki i formy wychowania	• kary i nagrody oraz rywalizacja między wychowankami jako środek wychowania, • rygorystycznie określona formuła organizacji wychowania (system klasowo - lekcyjny)	• współdziałanie, partnerstwo, nieoceniające nastawienie do dziecka, • odformalizowane wychowanie, elastyczna edukacja	dialog, stawianie pytań przez uczących się, podmiotowe uczestniczenie • edukacja instytucjonalna (szkoła, placówka wolnoczasowa, itp.) ale wykraczająca poza sztywne formuły organizacji i kolonizacji umysłu
Koncepcja roli nauczyciela	• formalny kierownik,	• towarzysz, partner	• towarzysz, partner, krytyk = recenzent
Tradycja metodologiczna (interes poznawczy)	pozytywistyczna (interes techniczny): •eksperyment pedagogiczny • badania sondażowe	interpretatywna (interes praktyczny) • badania etnograficzne • badania fenomenologiczne	Krytyczna (interes emancypacyjny) • badanie w działaniu case study badania biograficzne

Współczesne koncepcje pedagogiczne

kryterium	Pedagogika adaptacyjna (integracyjna)	pedagogika progresywna (neoliberalna)	Pedagogika emancypacyjna	Pedagogika antykapitalistyczna	Pedagogika religijna
Cele ogólne	Wprowadzenie młodzieży w społeczeństwo	Kształtowanie uzdolnień (kwalifikacji do uczestniczenia w społeczeństwie	Przezwyciężanie zależności/uzależnień przekraczanie struktur władzy	Likwidowanie podziału społeczeństwa na klasy, przezwyciężanie porządku kapitalistycznego	Orientacja na drogę i osobę Jezusa
Obraz społeczeństwa	Orientacja na konsumpcję	Krytyka myślenia konsumpcyjnego, technologii, pesymizm kulturalny	Krytyka istniejących struktur władzy	Odrzucenie istniejących stosunków gospodarczych i systemów politycznych	Odzwierciedlanie wewnętrznych sprzeczności, niedokończony, pełen potrzeb
Cele społeczne (wynikające z potrzeb społecznych)	Kontynuacja, stabilizacja, rozbudowa i umacnianie istniejących porządków społecznych	Zmienianie istniejącego systemu, ewolucja	Otwarte odrzucanie i innowacja	Walka rewolucyjna, zmiana warunków polityczno - ekonomicznych	Pomoc przy rozwiązywaniu sprzeczności, otwieranie zmysłów, rozwijanie myślenia
Obraz młodzieży	Wspólnota tego odcinka życia, faza przejściowa, akcentowanie przyszłych (dorosłych) ról	Etap życia, wnoszenie zmian społecznych, pokolenie z funkcjami społecznymi	Konfliktowy etap życia, potencjał innowacyjny w społeczeństwie	Uzależniona od położenia klasowego i starego stylu życia, grupa wiekowa wnosząca walkę rewolucyjną	Odbicie psychicznych i społecznych warunków poszukiwanie myśli i orientacji , potencjał zmian Kościoła i społeczeństwa
Cele wobec młodzieży	Zdolność życia we wspólnocie, integracja, dostosowanie	Zdolność życia w społeczeństwie, uczestnictwo, partycypacja	Zdolność do rozpoznawania i pokonywania zależności	Gotowość do walki rewolucyjnej	Identyfikacja, miłość bliźniego, samoświadomość, wiara, odpowiedzialność
Źródła założeń pedagogicznych	Pragmatyczne potrzeby społeczne	Aksjologiczne potrzeby społeczne, interesy młodzieży	Pedagogiczno - polityczne przesłanki i przejawy konfliktu	Polityczne sprzeczności kapitału i pracy	Pedagogiczne - sytuacja młodzieży, teologiczne - nadejście Chrystusa
Strategia	Interakcja społeczna	Racjonalno - empiryczne rozwiązywanie konfliktów	Rozwiązywanie problemów	Sterowanie, agitacja	Służba, wyznanie, refleksja grupowa
Rola kierownika/współpracownika	Grupowe - przywódca Domowe - kierownik, informator	Towarzysz, doradca, pobudzający	Towarzysz, partner, krytyk	Organizator, funkcjonariusz, krytyk	Model do identyfikacji, doradca, informator
Pole pracy	Związki „otwarte”, instytucje	„otwarte”, instytucje czasu wolnego	Punkty spotkań, instytucje kształcenia młodzieży	Miejsce pracy, przeważnie zakład pracy	Związki „otwarte”, punkty spotkań
Metodyczny punkt ciężkości	Orientowanie przez kierownika	Orientacja przez uczestnictwo	Orientacja na konflikt	Orientacja klasowa	Orientacja jednostkowa (osobista)
Teoretycy	W.. Brezinka	Giesecke, Kentler, Müller, Mollenhauer	Bierhoff, Fritz, Leirman, Süsmith, Hook, McLaren,	Lessing, Liebel, Giroux	Bleistei, „Synode”

Prof. Maria Czerepaniak-Walczak

[e-mail]

Pedagogika ogólna

Nieuświadamiane przyswajanie wartości

(socjalizacja)

Wartości

świadome, intencjonalne uczenie się,

odkrywanie i konstruowanie wiedzy (edukacja)

praktyka

„Mowa, której uczą się dzieci jako mowy ojczystej, obyczaje i konwencje, wśród których dorastają i w które są wprowadzane, formy i zasoby wiedzy, które przyswajają oraz pola działania, na potrzeby których rozwijają kompetencje do działania nie muszą być specjalnie wymyślane (konstruowane) dla celów działania pedagogicznego. Istnieją bowiem zawsze, gdy praktyka pedagogiczna zaczyna oddziaływać na uczących się”

D. Benner: Pedagogika ogólna, przekł. M. Wojdak-Piątkowska,

W: B. Śliwerski (red): Pedagogika, Podstawy nauk o wychowaniu, t.I , s. 179

Orientacja na proces wyraża się:

1. naciskiem na poziomą koordynację działań

2. naciskiem na znaczenie kultury organizacyjnej, w szczególności oddolnej inwencji i inicjatywy,

3. przewagą oceniania formatywnego nad sumującym

4. wysoką ranga oceniania wewnętrznego

5. respektowaniem zasady ekonomiczności: minimalizacji wysiłków i maksymalizacji korzyści

Efekt = wynik

Rodzaje efektów w edukacji:

1. zmierzone, celowe (perspektywa teleologiczna)

2. niezamierzone, nieoczekiwane, zaskakujące

• pozytywne, nadające się do wykorzystania z punktu widzenia perspektywy teleologicznej

• negatywne, wymagające interwencji

Orientacja na efekt wyraża się w:

1. przewadze oceniania sumującego nad formatywnym

2. ustalaniu zgodności rezultatu z zamierzeniem

3. wystandaryzowaniu kryteriów oceny

4. możliwości oceniania zewnętrznego

Proces: ciąg działań, realizowanych przez uczestników interakcji edukacyjnej prowadzących do określonego rezultatu. Każde z ogniw procesu, ze względu na swoją treść i organizację, jest źródłem doświadczeń osób uczestniczących w procesie

---