92. Oględziny i śledcze badanie miejsca zdarzenia. Oględziny są czynnością procesowo-kryminalistyczna, są przeprowadzane na podstawie art. 207 k.p.k. przy zastosowaniu metodyki kryminalistycznej. Organ przeprowadzający tę czynność po zaznajomieniu się z ich przedmiotem podejmuje działania polegające na ujawnianiu, zabezpieczaniu i wstępnym zbadaniu rożnych śladów kryminalistycznych w celu wyjaśnienia charakteru i okoliczności zdarzenia oraz ustalenia jego sprawcy. Wyróżniamy oględziny miejsca, osoby, rzeczy. Cele oględzin: zbadanie miejsca zdarzenia- ujawnienie śladów; ujawnienie i zabezpieczenie wszelkich nośników informacji, śladów; udokumentowanie stwierdzonych zmian jakie nastąpiły w wyniku działania osób trzecich, rozstrzygnięcie czy zdarzenie jest przestępstwem, czy zdarzeniem obojętnym; ustalenie charakteru zdarzenia, poznanie jego okoliczności i odtworzenie jego przebiegu, zebranie informacji o osobach związanych ze zdarzeniem Czynnościami zawierającymi elementy oględzin są: penetracja miejsca zdarzenia; przeszukanie miejsca; odtworzenie przebiegu zdarzenia; wskazanie miejsca, sekcja zwłok, obdukcja, ekshumacja. Oględzinom mogą również towarzyszyć inne działania: przyjęcie i spisanie protokołu ustnego zawiadomienia o przestępstwie, przesłuchanie świadków, użycie psa tropiącego, działania pościgowo- blokadowe.
Oględziny miejsca to zbadanie miejsca zdarzenia, ujawnienie i zabezpieczenie wszelkich śladów. Według T. Hanauska jest to czynność, która polega na bezpośrednim poznaniu zmysłowym wycinka przestrzeni lub pomieszczenia. Organ przeprowadzający oględziny po zaznajomieniu się z ich przedmiotem tj. miejscem podejmuje czynności polegające na ujawnianiu, zabezpieczaniu i wstępnym zbadaniu różnych śladów kryminalistycznych w celu wyjaśnienia charakteru i okoliczności zdarzenia oraz ustalenia jego sprawcy. Należy zorientować się co do ogólnego charakteru miejsca, następnie zabezpieczyć go i uchronić przed zmianami i utratą śladów. Należy dokonać penetracji terenu dla ewentualnego zawężenia terenu oględzin. W fazie ogólno-orientacyjnej ustala się granice miejsca , które ma być poddane oględzinom. Istotne są tu fazy: ogólnoorientacyjna- tu ustala się granice miejsca , podział ról pomiędzy członków grupy oględzinowej; statyczna - grupa oględzinowa dokonuje oglądu widocznych śladów, wykonuje pomiary, sporządza szkic, wygląd miejsca utrwala za pomocą zdjęć fotograficznych czy nagrań video; dynamiczna-w tej fazie dokonuje się dokładnego opisu, zabezpieczenia śladów. Można już przemieszczać rzeczy. Jako czwartą przyjmuje się często -analizę wyników oględzin. Jest to jakby podsumowanie oględzin. Tu dokonuje się powtórzeń niektórych czynności , czy też dokładniejsze opisanie uzyskanych śladów.
93. Etapy oględzin. Całe oględziny można podzielić na etapy: czynności przygotowawcze, oględziny właściwe: gdy podejmuje się już konkretne czynności na miejscu zdarzenia. Właśnie tu wyróżnia się trzy fazy: ogólnoorientacyjną, statyczną , dynamiczną. Przygotowanie do oględzin polega na: zorientowaniu się co do ogólnego charakteru miejsca i zdarzenia, przygotowanie się do oględzin przez skompletowanie odpowiedniego sprzętu technicznego oraz grupy oględzinowej, czy odpowiednich specjalistów, określenie i zabezpieczenie miejsca oględzin oraz uchronienie go przed zmianami i utratą śladów; podjęcie czynności zmierzających do złagodzenia czy zapobieżenia dalszym ujemnym skutkom zdarzenia; dokonanie penetracji terenu dla ewentualnego zawężenia terenu oględzin, ale i poszukiwania śladów czy porzuconych narzędzi przestępstwa, zorientowanie się w możliwościach podjęcia pościgu ujęcia sprawców przestępstwa. Jeżeli chodzi o skompletowanie sprzętu to powinien to być zarówno sprzęt uniwersalny jak i ochronny, specjalistyczny, sprzęt fotograficzny itp.
Również grupa osób, która ma przeprowadzić oględziny musi być odpowiednio skompletowana.
Zabezpieczenie miejsca oględzin to czynność przygotowawcza do oględzin właściwych kiedy podejmuje się już określone czynności na miejscu zdarzenia. Samo zabezpieczenie można przeprowadzić dwoma metodami: obiektywną - dośrodkową, przy zastosowaniu której czynność tę rozpoczyna się od lewej, wewnętrznej krawędzi miejsca i zgodnie z ruchem wskazówek zegara prowadzi się ją spiralnie aż do punktu centralnego; subiektywna - odśrodkową, przy zastosowaniu której oględziny rozpoczyna się od punktu centralnego i ruchem spiralnym, skierowanym na zewnątrz, stopniowo rozszerza się obszar objęty oględzinami. Na ogół jednak stosuje się metodę mieszaną, która polega ona na podziale miejsca na kilka mniejszych odcinków, które zabezpiecza się tak aby nie uronić żadnego śladu. Zależy to jednak od rodzaju obiektu. Chodzi tu przede wszystkim o takie działanie, które ma na celu zachowanie miejsca w jak najlepszym stanie , tak aby żadne ślady nie uległy zatarciu lub zniekształceniu. Zabiegi te mają zachować miejsce w stanie możliwie najpełniej odpowiadającym jego pierwotnemu charakterowi, tj. uchronieniem go przed zmianami oraz utratą śladów.
Skład grupy oględzinowej to grupa osób, które mają dokonać oględzin. Kompletowanie jej składu jest czynnością przygotowawczą. W skład grupy oględzinowej powinni wejść: pracownik pionu dochodzeniowo-śledczego dokonujący oględzin - jest on odpowiedzialny za całokształt pracy zespołu, prokurator, pracownik pionu operacyjnego realizujący zadania operacyjno- rozpoznawcze, biegły, specjalista- technik kryminalistyczny wykonujący czynności techniczno-usługowe, przewodnik z psem tropiącym, kiedy zachodzi taka konieczność.
Etap oględzin właściwych, gdy podejmuje się już czynności konkretne na miejscu zdarzenia, dzieli się na stadia i fazy: 1.Stadium ogolnoorientacyjne- tu następuje podział zadań, ustala się granice miejsca, które ma być poddane oględzinom. 2.Stadium szczegółowe dzieli się na fazy: statyczną, podczas, której nie wolno nam dokonywać żadnych zmian czy przemieszczeń przedmiotów, grupa oględzinowa dokonuje tylko oglądu widocznych śladów, sporządza szkice, fotografuje, czy dokonuje nagrań wideo. Dynamiczną, kiedy dąży się za pomocą różnych technik i środków dostrzeżonych śladów oraz podejmuje próbę wykrycia śladów dotąd niewidocznych. Można już przemieszczać rzeczy w celu ich szczegółowego opisania, utrwalania. Analiza wyników oględzin. Tu można powtórzyć pewne czynności, czy dokładniej opisać ujawnione i zabezpieczone ślady.
94.Formy dokumentacji oględzin
Z oględzin powinien być sporządzony dokładny protokół, zgodnie z art. 143 p. 1 pkt. 3 k.p.k. Należy go sporządzać w czasie teraźniejszym, bezosobowo, zwięźle, syntetycznie. Na koniec powinien on zostać odczytany przy świadku i podpisany. Ślady powinny być dokładnie opisane, jak również metoda ich badania. Mają tu znaczenie dobrze wykonane szkice, gdyż stanowią one uzupełnienie protokołu i dokumentacji fotograficznej. Ślady, które nie zostały ujęte, dokładnie oznaczone i opisane w protokole, nie mogą być uznane za wiarygodne i nie mogą stanowić dowodu w postępowaniu karnym. Protokoły powinny zawierać: określenie protokołowanej czynności, czasu i miejsca jej przeprowadzenia oraz osób w niej uczestniczących; dokładny opis przebiegu czynności, oświadczenia i wnioski jej uczestników, opis wykonanych czynności technicznych; podjęte w związku z czynnością decyzje; ujęcie innych okoliczności dotyczących przebiegu i rezultatów wykonanej czynności. Zapisy powinny być czytelne a wszelkie poprawki i uzupełnienia wymagają odpowiedniego omówienia. W odniesieniu do niektórych innych czynności taktyczno i techniczno-kryminalistycznych nie wymaga się spisania protokołu lecz zaleca się sporządzenie odpowiedniego dokumentu urzędowego albo w ostateczności sporządzenia notatki informacyjnej: służbowej, urzędowej, zapisku. Podobnie przebieg i wyniki czynności operacyjno-rozpoznawczych powinny być utrwalone w postaci notatki służbowej, zapisku czy decyzji. Przebieg i wyniki specjalistycznych badań wymagają sformułowania opinii i utrwalenia jej zgodnie z art. 200 §1 KPK ustnie lub na piśmie w zależności od polecenia organu procesowego. Dodatkowo może być sporządzony stenogram, przebieg czynności może być też utrwalony za pomocą aparatury utrwalającej obraz i dźwięk, zachowując wymogi przewidziane w art. 147 § 1 KPK. Dokonywane czynności procesowo-kryminalistyczne mogą być dokumentowane za pomocą magnetowidu jako środka audiowizualnego np. Podczas oględzin, przesłuchań, eksperymentu, wizji. W tym celu również stosowana jest telewizja kolorowa z wieloma zestawami pracującymi w różnych systemach. Fotografia jest również szeroko stosowanym środkiem stosowanym podczas wielu czynności procesowych i kryminalistycznych. Jest ona nośnikiem informacyjnym i ważnym materiałem ilustrującym przebieg ujawniania oraz utrwalanie określonych źródeł i środków dowodowych. Ważną dokumentacją z czynności oraz badań kryminalistycznych, zwłaszcza gdy dotyczy to wypadków i przestępstw drogowych, katastrof w komunikacji lądowej, kolejowej i powietrznej, pożarów wybuchów etc. są szkice, których dokonanie powinny być zaznaczone w protokole zwłaszcza protokole oględzin. Dokumentację techniczną, fotografie i szkice wykonują technicy, którzy są specjalistami w rozumieniu art. 205 KPK.
95.Rodzaje oględzin
Wyróżnia się 3 zasadnicze rodzaje oględzin:
Oględziny osób
Chodzi tutaj o dokonanie oględzin osób, które to osoby mogą mieć związek z popełnionym przestępstwem. Należy najpierw stwierdzić tożsamość badanego, oraz dokonać wywiadu mającego na celu zebranie informacji o przebiegu zdarzenia, okolicznościach, w jakich powstały obrażenia, stanie dotychczasowego zdrowia oraz odczuwanych dolegliwościach. Grono osób, które mogą zostać poddane takim oględzinom jest następujące: osoby pokrzywdzone, gdy trzeba opisać obrażenia ciała; osoby podejrzane, na których ciele mogą znajdować się ślady po obronie ofiary; ofiary i podejrzanego w przypadku zgłoszenia przestępstw seksualnych; uczestników wypadków czy przestępstw drogowych w celu opisu i oceny odniesionych obrażeń; czy też w celu stwierdzenia stanu trzeźwości, oceny stwierdzonych obrażeń, w celu możliwości zapłodnienia. Zgodnie z art. 74p 1 k.p.k. oskarżony jest obowiązany poddać się, min. oględzinom zewnętrznym ciała, badaniom psychologicznym i psychiatrycznym. W stosunku do osoby podejrzanej 74p 3 k.p.k. można dokonać wyżej wymienionych czynności jak również pobrania krwi lub wydzielin organizmu, ale tylko za jej zgodą.
Oględziny rzeczy
Oględziny rzeczy mogą zostać przeprowadzone zarówno na miejscu zdarzenia, jak i poza nim w sytuacji bezpośredniego zetknięcia się z nim np. podczas przeszukania. Celem oględzin tego typu jest opisanie właściwości rzeczy, ujawnienie na niej śladów, jak również ustalenie jej związku z określonym zdarzeniem. Przedmiotem oględzin są: narzędzia lub inne przedmioty, które miały służyć popełnieniu przestępstwa lub pochodzące bezpośrednio lub pośrednio z przestępstwa; przedmioty mogące służyć do wyjaśnienia istoty czynu i wykryciu sprawcy; wszystkie inne przedmioty, na których zachowały się ślady przestępstwa. Przedmioty te są znajdowane podczas penetracji, oględzin czasem są dostarczane organom ścigania przez różne osoby. Pozwalają one na sformułowanie modus operandi sprawcy działającego przy użyciu określonego narzędzia. Poddane oględzinom rzeczy podlegają opisowi w protokole. Powinny one również zostać sfotografowane i odpowiednio zabezpieczone na użytek procesu karnego. Oględziny rzeczy to najczęściej oględziny dowodów rzeczowych. Mogą to być oględziny rzeczy znalezionych podczas oględzin miejsca przestępstwa, zajmowanych w trakcie przeszukania, znalezionych przy podejrzanym itd. Rzeczą jest tu także dokument, jeżeli interesuje nas nie jego treść intelektualna, lecz cechy fizyczne np. autentyczność, autorstwo, pismo. Często rzeczy takie poddawane są dalszym badaniom.
Oględziny miejsca
Oględziny miejsca są czynnością procesowo-kryminalistyczną, są przeprowadzane na podstawie art. 207 k.p.k. przy zastosowaniu metodyki kryminalistycznej. Chodzi tu o zbadanie miejsca zdarzenia, ujawnienie i zabezpieczenie wszelkich śladów. Według T. Hanauska jest to czynność, która polega na bezpośrednim poznaniu zmysłowym wycinka przestrzeni lub pomieszczenia. Organ przeprowadzający oględziny po zaznajomieniu się z ich przedmiotem tj. miejscem podejmuje czynności polegające na ujawnianiu, zabezpieczaniu i wstępnym zbadaniu różnych śladów kryminalistycznych w celu wyjaśnienia charakteru i okoliczności zdarzenia oraz ustalenia jego sprawcy. Należy zorientować się co do ogólnego charakteru miejsca, następnie zabezpieczyć go i uchronić przed zmianami i utratą śladów. Należy dokonać penetracji terenu dla ewentualnego zawężenia terenu oględzin. W fazie ogólno-orientacyjnej ustala się granice miejsca , które ma być poddane oględzinom. Istotne są tu fazy : Ogólno orientacyjna- tu ustala się granice miejsca , podział ról pomiędzy członków grupy oględzinowej; Statyczna - grupa oględzinowa dokonuje oglądu widocznych śladów, wykonuje pomiary, sporządza szkic, wygląd miejsca utrwala za pomocą zdjęć fotograficznych czy nagrań video; Dynamiczna-w tej fazie dokonuje się dokładnego opisu, zabezpieczenia śladów. Można już przemieszczać rzeczy; Jako czwartą przyjmuje się często -Analizę wyników oględzin. Jest to jakby podsumowanie oględzin. Tu dokonuje się powtórzeń niektórych czynności , czy też dokładniejsze opisanie uzyskanych śladów.
Wśród oględzin osób wyróżnić można
Oględziny ciała
Oględzin ciała dokonuje się w celu stwierdzenia urazów, obrażeń ciała, kalectwa, choroby zagrażającej zdrowiu. Powinny one zostać dokładnie opisane w opinii biegłego. Opinia ta powinna zawierać, oprócz opisu stwierdzonych śladów i obrażeń, również: określenie rodzaju użytego narzędzia, czasu powstania obrażeń, określenie skutków śladów i obrażeń. Widoczne na ciele badanego ślady mogą być sfotografowane i oznaczone na sylwetce osoby w protokole oględzin. Podczas tego typu badań, ujawnione ślady można przekazać do odrębnych badań laboratoryjnych. Takim badaniom ciała można poddać min. osoby pokrzywdzone, w celu opisania obrażeń, oceny skutków, czy określenia użytych narzędzi; osoby podejrzane- na których ciele mogą znajdować się ślady po obronie ofiary; ofiary i podejrzanego w przypadku przestępstwa seksualnego do ustalenia śladów defloracji, obrażeń na ciele, oględziny ciała mają na celu stwierdzenie obrażeń, kalectwa, różnych uszkodzeń i urazów, jak również chodzi o możliwości zapłodnienia. Oględziny ciała mogą mieć charakter powierzchowny np. sprawdzanie, czy dana osoba ma bieliznę na przedramieniu lub być bardziej szczegółowe. Jeżeli oględziny takie mogą wywołać uczucie wstydu, powinna dokonać ich osoba tej samej płci, chyba że łączą się z tym szczególne trudności, osoby płci odmiennej mogą być obecne przy takich oględzinach jedynie w razie konieczności art. 208 k.p.k.
Oględziny zwłok
Na miejscu zdarzenia należy najpierw ustalić czy dana osoba faktycznie nie żyje oraz czy istnieją jakieś szansę na udzielenie jej pomocy. Jeżeli żadna z tych wersji nie wchodzi w grę wówczas mamy do czynienia ze zgonem. Co powinien ustalić lekarz. Należy udokumentować wygląd i ułożenie zwłok, tożsamość osoby nieżyjącej, widoczne obrażenia, ślady na samych zwłokach, przypuszczalną przyczynę i czas zgonu. Sytuację powinny dodatkowo obrazować fotografie, schematy zwłok. Po wszelkich niezbędnych czynnościach należy umieścić zwłoki w specjalnych workach i przetransportować do prosektorium. Oględzin zwłok dokonuje prokurator, a w postępowaniu sądowym sąd z udziałem biegłego lekarza z zakresu medycyny sądowej. W wypadkach nie cierpiących zwłoki oględzin dokonuje policja z obowiązkiem niezwłocznego powiadomienia prokuratora. Oględzin dokonuje się na miejscu ich znalezienia. Nie można do czasu przybycia biegłego oraz prokuratora lub sądu przemieszczać zwłok, chyba że zachodzi taka konieczność. Chodzi tutaj o ustalenie obrażeń, kolejności ich powstawania i ich wpływu na zejście śmiertelne, ustalenie czasu śmierci, określenie narzędzi i ich związku z poszczególnymi obrażeniami, umożliwienie rekonstrukcji przebiegu zdarzeń oraz wysunięcie odpowiednich wniosków. Oględzin zwłok dokonuje się również po ich wyjęciu z grobu. Art. 210 k.p.k. Czynność tę dokonuje się gdy bezpośrednio po śmierci zaniechano sekcji i nie ustalono przyczyny śmierci, a pojawiły się nowe okoliczności wcześniej nieznane, np. informacja o otruciu. Ekshumacja zwłok może dotyczyć samych zwłok lub tylko ich szczątków ludzkich. Mogą one znajdować się w różnym stanie, zależy to od czasu jaki upłynął od śmierci oraz warunków\, w jakich znajdowały się zwłoki. Przy zwłokach zeszkieletowanych podstawowe znaczenie ma określenie ich wieku, wzrostu, płci. Badania te ułatwiają identyfikację osobniczą, przez informacje o złamaniach, przebytej chorobie. Zwłoki gnilne przeobrażone pozwalają na rozpoznanie niektórych schorzeń i umożliwiają pobranie tkanek do dalszego badania biologicznego i toksykologicznego. Ekshumacja jest użyteczna jeżeli zachodzi potrzeba identyfikacji człowieka na podstawie uzębienia, kośćca.