Zasady Pisowni Do Zapamiętania

Rz piszemy, gdy w wyrazach wymienia się na r, np.:

rowerzysta - rower,

na komputerze - komputer,

dworzec - dworca.

Rz piszemy w zakończeniach wyrazów:

arz

erz

mierz

mistrz

np.:

bramkarz, pisarz,

harcerz, rycerz,

ciśnieniomierz, Sandomierz,

burmistrz, zegarmistrz.

brzeg, brzoza,

przebój, sprzedawca,

drzewo, modrzew,

trzeba, patrzeć,

grzyb, pielgrzym,

chrzan, chrząszcz,

spojrzeć, ujrzeć,

wrzesień, wrzeciono.

Wyjątki: ZAPAMIĘTAJ

bukszpan, gżegżółka, kształt, kszyk (nazwa ptaka), piegża (nazwa ptaka), pszczoła, Pszczyna, pszenica, pszenżyto,

w przymiotnikach zakończonych na: - szy, - ejszy, np.: lepszy, nowszy, najlepszy, najnowszy, ładniejszy,

mocniejszy, najładniejszy, najmocniejszy.

np.:

książka - księga,

wstążka - wstęga,

mosiężny - mosiądz,

pieniążek - pieniądz,

drużyna - druh,

watażka - wataha,

każę (coś zrobić) - kazać,

mażę (po czymś) - mazać,

przerażenie - przerazić,

zamrażać - mroźny, mróz,

bliżej - blisko,

niżej - nisko.

np.:

pejzaż, witraż, młodzież, odzież.

np.:

lżej, ulżyć,

małże, małżeństwo,

rżysko, rżenie,

rewanż, oranżada.

Ch piszemy, gdy wymienia się w innych formach tego samego wyrazu lub w innych wyrazach na: sz

np.:

mucha - muszka,

wydmuchać - wydmuszka,

trochę - troszkę,

Ch piszemy po literze s np.: schab, schody, wschód.

Ch piszemy na końcu wyrazów, np.: na drogach, orzech, zuch.

Wyjątki: druh, Boh (nazwa rzeki).

H piszemy, gdy wymienia się w innych formach tego samego wyrazu lub w innych wyrazach na: g, ż, z, dz,

np.: wahać się - waga, druh - drużyna, błahy - błazen, wataha - watadze.

Lista wyrazów z "ch" na początku

przed samogłoską o pisowni trudnej do wyjaśnienia chaber chandra chełpić się chityna chomik chuligan chabeta chaos chemia chochla chorągiew chusta chadecja charakter cherlak chochlik choreografia chutor chałat chart (rasa) cherubin chochoł choroba chyba chałka charczeć chęć chociaż chować chybić

chałtura charytatywny chichot choinka chód chybotać chałupa charyzmat chimera cholera chór chylić chałwa chaszcze chinina cholesterol chuchać chyłkiem cham chata chiromancja cholewa chuchro chytry chan chełbia chirurg chomąto chudy chyżo

Ch piszemy na końcu wyrazu, w innych formach tego wyrazu oraz w wyrazach pokrewnych.Ch piszemy na końcu wyrazu, dach ruch zmierzch słuch

w innych formach tego wyrazu na dachu bez ruchu o zmierzchu słuchy oraz w wyrazach pokrewnych

dachówka ruchome zmierzchać słuchawka

Wyjątkiem jest wyraz druh

Ch piszemy przed spółgoskami w połączeniach: chc chl chł chm chn chr chrz cht chw

przykłady

chc chcieć

chl chleb

chł chłop

chm chmura

chn wyschnąć

chr chrust

chrz chrzan

cht szlachta

chw chwała

wyjątki: hrabia, druhna, hreczka, wahnięcie

U piszemy w zakończeniach rzeczowników:

un

unek

uchna

uszka

uszek

uch

us

usia

zwiastun, podaruek, córuchna, staruszka, łańcuszek, maluch, raptus, mamusia.

U piszemy w czasownikach zakończonych na:

uj

ujesz

uje

np.: maluję, malujesz, maluje, wędruję, wędrujesz, wędruje.

U piszemy w czasownikach typu: czuć, kuć, kłuć, pruć, snuć, np.: czuje, kuję, kłuję pruję, snuję.

Ó piszemy, gdy wymienia się w innych formach tego samego wyrazu lub w innych wyrazach na: o, e, a

np.:

stół - stoły

wiózł - wiozę

trójka - troje

przyjaciółka - przyjaciel

niósł - niesie

siódmy - siedem

skrót - skracać

mówić - mawiać

powtórzyć - powtarzać

Ó piszemy w wyrazach zakończonych na: - ów, np.:

Julianów

Tarłów

Opatów

z lasów

chłopców

Ó piszemy w wyrazach zakończonych na: - ówka, np.:

łamigłówka

pocztówka

złotówka

Wyjątki: skuwka, wsuwka, zasuwka.

Ó piszemy w wyrazach zakończonych na: - ówna, np.:

Nowakówna

Kucówna

Ó piszemy na początku wyrazów: ósemka, ósmy, ów, ówczesny, ówcześnie, ówdzie.

Alfabet - uporządkowany zbiór liter

a ą b c ć d e ę f g h i j k l ł m n ń o ó p r s ś t u w y z ź ż

Głoska - to najmniejsza cząstka wymawianego wyrazu, którą wymawiamy i słyszymy

Litera - to najmniejsza cząstka napisanego wyrazu, którą piszemy, widzimy i czytamy.

Głoski dzielimy na:

a/ samogłoski, a są to: a, ą, e, ę, i, o, ó, u, y

b/ spółgłoski: b, c, ć, d, f, g, h, j, k, l, ł, m, n, ń, p, r, s, ś, t, w, z, ź, ż

Dzielimy je również na miękkie i twarde.

Miękkość spółgłosek oznaczamy w dwojaki sposób.

A/ przez kreczkę nad literą: ś, ć, ń, ź, dź

np. śnieg, późno, leń

Tego typu zmiękczenia występują, jeżeli głoska miekka stoi przed spółgłoską lub jest na

końcu wyrazu i wyraźnieją słychać

B/ poprzez literę "i": si, ci, ni, zi, dzi, itd.

np.ciasto, siostra, konie, ziarno, dziecko

Przez literę "i" zmiękczenie występuje przed samogłoską. Jeżeli usłyszysz sylaby, np: sia, sio,siu, sie,się, sią, cia, cio, ciu, cie,cią,

cię, zia, zio, ziu, zie, zię, zią, nia, nio, niu, nie, nią, nię - zawsze zmiekczaj przez "i".

O WYRAZACH

Wyraz dzielimy na: głoski, litery, sylaby

wyraz: dom, szkoła, dziecko

głoski: d o m , sz k o ł a, dzi e c k o

litery: d o m, s z k o ł a, d z i e c k o

sylaby: dom, szko-ła, dziec - ko

Sylabę tworzy samgłoska w połaczeniu z spółgłoskami. Tyle sylab jest w wyrazie, ile samogłosek sylabotwórczych. Pamiętaj, że "i" czasami zmiękcza spółgłoskę i wówczas pełni rolę zmiękczenia, a czasami jest samogłoską sylabotwórczą - wówczas wyraźnie słychać ją w wyrazie.

O ZDANIU

Zdanie składa się z różnych wyrazów. Pamietaj, że każde zdanie zawiera czasownik w formie osobowej. Wypowiedzenie, które nie posiada czasownika w formie osobowej nazywamy równoważnikiem zdania.

ZADNIE: Ola śpiewa piosenkę.

RÓWNOWAŻNIK: Śpiewanie piosenki przez Olę.

Zdania dzielimy na:

1.Pojedyncze - zawiera tylko jeden czasownik w formie osobowej.

np. Ala czyta książkę.

2. Złożone - zawiera dwa lub więcej czasowników.

np. Na lekcji muzyki dziewczynki śpiewały, a chłopcy grali.

Zdania również dzielimy na:

a/ nierozwinięte, np. : Kotek śpi.

b/ rozwinięte, np.: Malutki, czarny kotek smacznie śpi pod drewnianym płotem.

Każde wypowiedzenie ma na celu:

- powiadomienie o czymś - zdanie oznajmujące: Jutro jadę w góry.

- pytanie o coś - zdanie pytające: Co czytasz?

- skłanianie do czegoś - zdanie rozkazujące: Strzeż się pociągu!

MÓWIMY WÓWCZAS O RODZAJACH ZDAŃ:

OZNAJMUJACE - zakończone kropką

PYTAJĄCE - zakończone znakiem zapytania

ROZKAZUJĄCE,WYKRZYKNIKOWE - zakończone wykrzyknikiem

Czasownik

Czasownik jest częścią mowy określającą czynność lub stan, odmieniającą się przez osoby, liczby, czasy. np. jadę, płaczą

Odpowidadają one na pytania:

Co robi?, Co się z nim dzieje? W jakim jest stanie?

Występują w liczbie pojedynczej i mnogiej.

np. krzyczy - krzyczą

Występuje w trzech czasach:

Czas teraźniejszy - oznacza czynność równoważną z chwilą mówienia lub czynność trwającą stale.

np. piszę, idą, rozwiązujemy

Czas przeszły - czynność została wykonana, lub była wykonywana w przeszłości.

np.: pisałam, przyszli, rozwiązaliśmy

Czas przyszły

Czasowniki określają, wykonywana czynność w przyszłości. Wyróżniamy czas przyszły prosty i czas przyszły złożony.

Czas przyszły prosty: Co zrobi?

Napisze, pojedzie , wyśle

Czas przyszły złożony: Co będzie robił? Co będzie robić?

będzie pisał, będzie pisać, będzie wysyłał, będzie wysyłać

OSOBY CZASOWNIKA

Czasownik występuje w trzech osobach.

LiCZBA POJEDYNCZA:

1. JA

2. TY

3. ON, ONA, ONO

LICZBA MNOGA

1. MY

2. WY

3. ONI, ONE

W czasie przeszłym i przyszłym złożonym mozna określić rodzaj czasownika. Występuje on w rodzajach:

L. POJEDYNCZA- męski, żeński, nijaki

L. MNOGA - męskosobowy, niemęskosobowy

Czasowniki występują w aspekcie dokonanym i niedokonanym.

Dokonane ( czynność została zakończona): napisałam, wyniosłam, przyjechałem, nauczyłem się (wiec umiem, posiadam wiedzę)

Niedokonane ( czynnosć nie została zakończona) pisałam, wynosiłam, uczyłam się (ale nadal nie umiem)

FORMA NIEOSOBOWA CZASOWNIKA - TO BEZOKOLICZNIK: iść, spać, mówić

Rzeczownik

To nazwy ludzi, rzeczy, zwierząt i roślin.

Odpowiadają na pytania: kto? co? np. górnik, ławka, kot, róża

Nazwy przedmiotów, pojęć, osób, zwierząt, roślin i zjawisk dzielimy na różne kategorie znaczeniowe:

• osobowe - ojciec, uczeń, sportowiec, Włoch,

• nieosobowe - wszystkie poza nazwami osób,

• imiona własne - Warszawa, Wisła,

• pospolite - miasto, rzeka, dom,

• żywotne - elegant, koń, pies, ojciec, dziecko (Bóg, anioł, duch - nazwy pojęć upostaciowanych jako kategoria wyższej wartości),

• nieżywotne - kształt, plac, rzeka, drzewo,

• jednostkowe - człowiek, żołnierz,

• zbiorowe - rój, tłum, gawiedź, ciżba, las, sad,

• oderwane - ból, śmiech, zapał, spanie, miłość, rozum, białość,

• materialne - żelazo, piasek, powietrze

Liczba rzeczownika

W liczbie pojedynczej rzeczownik występuje jako jeden przedmiot. Są rzeczowniki występujące tylko w liczbie pojedynczej np. Europa, Wisła, Polska, żelazo, woda, dobroć, miłość.

W liczbie mnogiej jest wiele przedmiotów. Tylko w liczbie mnogiej występują rzeczowniki: Tatry, Kielce, Węgry, usta, nożyce, spodnie, drzwi, imieniny, drwa, plecy itp.

Rodzaje rzeczownika

Rzeczownik wpływa na rodzaj stojącego obok przymiotnika: biały śnieg, dobra matka, wysokie drzewo.

W liczbie pojedynczej i mnogiej rzeczowniki występują w trzech rodzajach:

a/ rodzaj męski ( ten) - ojciec, pies, drut, mężczyzna

b/ rodzaj żeński (ta) - kobieta, matka, dziewczyna, ławka,

c/ rodzaj nijaki ( to) - dziecko, cielę, jabło, serce

PRZYMIOTNIKI

Nazywają cechy osób, zwierząt, roślin, rzeczy.

Odpowiadają na pytania: jaki? jaka? jakie?

np. ładny obraz, wysoka sosna, gorące mleko

Przymiotnik oznacza cechy i właściwości rzeczowników: dobry, mądry, ciężki, leśny itp. oraz w krótkiej formie: rad, wesół, zdrów, godzien, wart.

Przymiotniki odmieniają się przez przypadki i rodzaje: męski, żeński i nijaki w liczbie pojedynczej oraz męskoosobowy i niemęskoosobowy w liczbie mnogiej.

Stopniowanie przymiotników

Cechy określane przymiotnikiem mogą być intensywne lub osłabione. Tę właściwość przymiotnika nazywamy stopniowaniem prostym lub opisowym.

W każdym stopniowaniu wyróżniamy trzy stopnie intensywności: równy, wyższy, najwyższy

np. mały, mniejszy, najmniejszy

W stopniowaniu prostym przymiotniki stopniują się regularnie lub nieregularnie.

Stopniowanie regularne w stopniu wyższym dodajemy przyrostek -szy, w stopniu najwyższym przedrostek naj-.

krótki, któt-szy, naj- któtszy

W stopniowaniu nieregularnym następuje zmiana wyrazu

np. zły, gorszy, najgorszy

dobry, lepszy, najlepszy

duży, większy, największy

Zasady pisowni "u" oraz "ó"

Zasady pisowni rz i ż

Rz piszemy po spółgłoskach: b, p, d, t, g, k, ch, j, w, np.:

Ż piszemy, gdy wymienia się w innych formach tego samego wyrazu lub w innych wyrazach na: g, dz, h, z, ź, s

Ż piszemy po literach: l, ł, r, n,

Ż piszemy w wyrazach zakończonych na: - aż, - eż

Zasady pisowni "ch" oraz "h"

---