Przykładowe czynności na miejscu znalezienia zwłok niniejszy fragment jest częścią pracy magisterskiej apl.prosecutor Teo
Oględziny zwłok są ważną czynnością kryminalistyczną i procesową, dostarczają bowiem istotnych i często bezpośrednich danych o zdarzeniu. Jest to czynność procesowa, ponieważ jej podmiotem jest organ procesowy, a celem środki dowodzenia w procesie. Jest to także czynność kryminalistyczna, ponieważ realizowana jest według taktyki sformułowanej przez kryminalistykę i przy wykorzystaniu środków i metod technicznych przez kryminalistykę opracowanych .
Na podstawie art. 207 § 1 kodeksu postępowania karnego wyróżniamy trzy rodzaje oględzin: miejsca, osoby, rzeczy ( w tym pojęciu mieszczą się "zwłoki ludzkie").
Stworzenie powszechnie obowiązującego, zawsze skutecznego katalogu zachowań organu procesowego podczas badania miejsca, rzeczy, osoby czy zwłok nie jest możliwe. Każdy przypadek charakteryzuje się niepowtarzalnymi cechami, co do których wymaga się odpowiedniego, zindywidualizowanego postępowania.
Oględziny zwłok oraz miejsca ich znalezienia należą do czynności koniecznych z punktu widzenia kryminalistycznego, gdy istnieje domniemanie, że działanie przestępne pozostawiło ślady, które odpowiednio ujawnione i zabezpieczone zostaną wykorzystane w procesie identyfikacyjnym, jak również ustalenia okoliczności zdarzenia i sprawcy czynu przestępczego.
Oględziny przeprowadzane na miejscu, w którym zwłoki ujawniono mają charakter oględzin zewnętrznych. Oględziny te normują przepisy art.207,209 kodeksu postępowania karnego. Wykonywane są one przez prokuratora i pracowników policji oraz przez lekarza, którego udział w tego rodzaju oględzinach jest konieczny. Ustawa stwierdza w art. 209 §2 iż w miarę możliwości powinien być to lekarz z zakresu medycyny sądowej, a więc osoba łącząca wiedzę lekarską z przygotowaniem kryminalistycznym.
Należy zwrócić uwagę na to, aby ograniczyć obecność na miejscu osób niepożądanych lub zbędnych, co może spowodować zatarcie ważnych śladów. Toteż miejsce znalezienia zwłok powinno być należycie zabezpieczone do czasu, aż fachowi pracownicy, posiadający odpowiednią wiedzę z zakresu kryminalistyki będą mogli przystąpić do oględzin. Do chwili wszczęcia oględzin nie wolno zwłok dotykać, układać ani przewracać. Dotykanie ofiary przestępstwa lub nieszczęśliwego wypadku jest uzasadnione jedynie potrzebą stosowania środków ratowniczych, środków pomocy. Zwłoki można usunąć z miejsca zdarzenia tylko, gdy tamują one normalny ruch drogowy, kolejowy i inny (np. leżą na torze w bardzo ruchliwym punkcie, itp.).
Wstępne oględziny zwłok na miejscu ich znalezienia powinny być dokonane w sposób oględny, nacechowany ostrożnością, tak aby nie nastąpiło przy tym zatarcie śladów. W tego rodzaju oględzinach powinien brać udział lekarz specjalista w zakresie medycyny sądowej. Udział tego biegłego w oględzinach zwłok nie oznacza bynajmniej tego, by to biegły kierował tą czynnością. Bierze on w niej bowiem tylko udział, co należy rozumieć, że jego uczestnictwo ma charakter konsultacyjny, a nie decyzyjny. Czynność (oględziny) przeprowadza organ procesowy, który jedynie korzysta z pomocy biegłego, nie oddając mu przez to kierownictwa nad czynnością.
Oględziny miejsca znalezienia zwłok i samych zwłok są zatem domeną organu procesowego. Jeżeli z konieczności do oględzin wstępnych zostaje powołany przygodny lekarz, np. zatrudniony w pogotowiu lekarskim, powinien on pamiętać, że nie można np. zadeptywać śladów krwi i innych, dotykać czy to narzędzia zbrodni, czy też innych przedmiotów znajdujących się w miejscu znalezienia zwłok, po to tylko by zaspokoić własną lub cudzą ciekawość. Trzeba pamiętać, że nieraz drobne ślady znalezione na miejscu przestępstwa mogą odegrać istotną rolę w postępowaniu dowodowym. Dlatego też lekarz jest zobowiązany do zachowania szczególnej ostrożności, by nie pozostawić po sobie żadnych śladów mogących skierować śledztwo w fałszywym kierunku, np. przez pozostawienie własnych odcisków palców, przeniesienie plam krwi na inne przedmioty, itp. Zadanie takiego lekarza powinno zamykać się w stwierdzeniu, czy nastąpił zgon, jeśli co do tego są wątpliwości.
Zabranie ciała ofiary lub zwłok z miejsca w którym zostały znalezione, jeżeli nie mogą tam pozostać do czasu oględzin miejsca, również powinno być tak przeprowadzone, by nie dopuścić przy tym do zatarcia śladów. Powinno zadbać się o to, aby zwłoki zostały prawidłowo i ostrożnie umieszczone na noszach, najlepiej w specjalnym worku foliowym i przewiezione do miejsca, gdzie zostaną poddane sekcji. Przed zabraniem zwłok należy je jednak sfotografować, zaznaczyć ich położenie na szkicu, opisać ich wygląd i ułożenie w protokole.
Zespół prowadzący oględziny zwłok na miejscu ich znalezienia składa się z: prokuratora, technika dochodzeniowego, fotografa i lekarza. Całością akcji kieruje prokurator, który wydaje polecenia.
Osoba będąca organem procesowym jest odpowiedzialna za:
prowadzenie wszelkich czynności zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa;
Zadania funkcjonariusza pionu techniki kryminalistycznej polegają w szczególności na:
ujawnianiu, utrwalaniu i zabezpieczaniu do ewentualnych dalszych badań wszelkich śladów, mających związek ze zdarzeniem;
doradztwie w sprawie powołania biegłych do udziału w oględzinach;
daktyloskopowaniu osób martwych i pobieraniu śladów linii papilarnych od osób żywych dla ewentualnej eliminacji;
- współudziale w sporządzeniu pozaprocesowego dokumentu (notatki).
Zespól prowadzący oględziny przy udziale technika kryminalistycznego, sporządza ze swych czynności zarówno protokół oględzin miejsca zdarzenia, jak i "protokół zewnętrznych oględzin zwłok". Opis całości miejsca oględzin należy do przedstawicieli prokuratury lub organów policji, natomiast ściśle lekarskie czynności i spostrzeżenia powinien podyktować do protokołu lekarz. Oględziny zwłok dokonane przez lekarza na miejscu znalezienia zwłok stanowią ważną część kryminalistycznych oględzin miejsca, mogą być one jednak uważane jedynie za badanie wstępne, po którym nastąpi w prosektorium ponowne, dokładne badanie zwłok obnażonych, jako część sądowo-lekarskich oględzin i otwarcia zwłok (sekcja zwłok).
Szczegóły dotyczące stanu zwłok w chwili ich znalezienia, a zwłaszcza sposób ich ułożenia w stosunku do poszczególnych przedmiotów i śladów, jakie można dostrzec lub wykryć za pomocą metod kryminalistycznych, mają ogromne znaczenie dla oceny okoliczności zgonu. Mogą wyjaśnić czy śmierć była wynikiem przestępstwa, samobójstwa albo nieszczęśliwego wypadku bądź czy mogła powstać z przyczyn naturalnych (chorobowych).
Oględziny zwłok rozpoczyna się od ustalenia układu członków i całego ciała oraz od opisu ułożenia zwłok. Podaje się pozycję ogólną ciała, a następnie położenie głowy i kończyn w stosunku do tułowia, jak również w stosunku do przedmiotów otaczających. Opis położenia zwłok w połączeniu z opisem rozmieszczenia śladów (krwi, włosów) może ułatwić odtworzenie przebiegu zdarzenia. Może to być przydatne dla odróżnienia śmiertelnego wypadku od zamachu samobójczego, a samobójstwa od zabójstwa.
Umożliwić może ustalenie, czy ofiara walczyła ze sprawcą przestępstwa, czy została napadnięta z zaskoczenia, czy jej agonia trwała długo oraz czy miejsce znalezienia zwłok jest miejscem czynu. Na przykład brak krwi pod zwłokami lub obok nich przy jednoczesnej obecności rany, przy stwierdzeniu objawów wykrwawienia, może budzić uzasadnione podejrzenie, że miejsce znalezienia zwłok nie jest miejscem przestępstwa a sprawca lub sprawcy przenieśli zwłoki w to miejsce.
Drugą czynnością jest sporządzenie szkicu ułożenia zwłok i sytuacyjnych zdjęć fotograficznych. Są one istotne dla późniejszej rekonstrukcji przebiegu zdarzenia i analizy materiału zawartego w aktach sprawy.Przy dokonywaniu dokumentacji fotograficznej należy zachować ścisłą więź z protokołem.
Dlatego też w pierwszej kolejności wykonuje się zdjęcia ogólnoorientacyjne, a następnie sytuacyjne i szczegółowe. Fotografia stanowi ważny środek dowodowy, natomiast protokół stanowi gwarancję, że zdjęcie zostało wykonane w określonym miejscu, czasie, warunkach i przez uprawniony organ. Zdjęcia powinny zawierać numerację, która musi zgadzać się z numeracją podaną w protokole. Natomiast przy zdjęciach szczegółowych należy zawsze umieszczać przy śladzie miarkę centymetrową. Ma to na celu późniejsze odtworzenie rzeczywistej wielkości obiektu widocznego na fotogramie.
Następną czynnością jest zbadanie ciała denata w celu ustalenia przyczyny zgonu. W wielu przypadkach już samo ułożenie zwłok i oględziny znajdującej się na nich odzieży może wskazać na rodzaj przestępstwa. Tak np. w przestępstwach na tle seksualnym dolna część ciała bywa obnażona. Ponadto sprawca takiej zbrodni nieraz porzuca ciało ofiary z rozchylonymi kończynami dolnymi. Trzeba mieć także na uwadze możliwość upozorowania zabójstwa na tle seksualnym.
Z kolei przystępuje się do oględzin odzieży, w którą zwłoki są ubrane lub która znajduje się obok zwłok. Opis poszczególnych części odzieży następuje w takim porządku, w jakim znajdują się one na zwłokach. Badaniu trzeba poddać wszystkie części odzieży, szczegółowo je opisując i zwracając uwagę nie tylko na znajdujące się na nich plamy i ślady zanieczyszczeń ( należy podać umiejscowienie, kształt, wymiar i barwę ) oraz uszkodzenia i rozdarcia ( podać kształt i wymiary ), ale również na stan zużycia odzieży przez noszenie, jej krój, rodzaj tkaniny, stan zapięcia guzików, zamków błyskawicznych, kolor, metki firmowe. W niektórych przypadkach badanie odzieży musi być szczególnie dokładne, ponieważ ma ono znaczenie dla wydania opinii o przyczynie śmierci lub o okolicznościach jej towarzyszących. Dotyczy to przypadków postrzału ( umiejscowienie otworów w odzieży, ślady prochu ), ran kłutych ( wymiar i charakter uszkodzenia tkaniny), wypadków komunikacyjnych ( poszukiwanie śladów odbicia opon, maski, chłodnicy, śladów wleczenia itp.).Niekiedy po uprzednim dokonaniu przez technika kryminalistycznego zdjęć fotograficznych oraz szkicu ułożenia zwłok rozbiera się zwłoki już na miejscu ich znalezienia w celu dokonania zewnętrznych oględzin ciała. Od rozebrania zwłok przy oględzinach na miejscu ich znalezienia można odstąpić, jeżeli istnieją jednocześnie następujące warunki: istnieje możliwość szybkiego przewiezienia zwłok do prosektorium i przystąpienia do sekcji zwłok bezpośrednio po ich transporcie; gdy nie ma potrzeby szczegółowego ustalenia czasu śmierci ani tożsamości zwłok; ze stwierdzonych okoliczności nie wynika konieczność zabezpieczenia poszczególnych części odzieży do badań dodatkowych ( np. w przypadku postrzału).Zanieczyszczenia odzieży jak np. włosy, luźno przyczepione skrzepy krwi, lakier, opiłki metali, krew, ślina, nasienie, kał, mocz itp. jeżeli mogą mieć znaczenie dla sprawy a mogą odpaść lub przemieścić się w czasie transportu należy ostrożnie zdjąć, zabezpieczyć i opisać. Tak zabezpieczoną odzież i ewentualnie zdjęte z niej ślady można wówczas przekazać do dalszych badań kryminalistycznych lub sądowo-lekarskich.
Zwrócić należy uwagę na ręce denata a w szczególności na obecność śladów krwi między palcami i pod paznokciami, obecność włosów wyrwanych w czasie obrony, śladów sadzy i prochu. Przy spisie obrażeń ciała istotne jest, aby stwierdzonych obrażeń ciała nie rozpatrywać oddzielnie ale we wzajemnym związku między sobą, jak też w związku z pozycją ciała i uszkodzeniami odzieży. Uzyskujemy wówczas obraz, którego obducent wykonujący oględziny zwłok w prosektorium nigdy już nie uzyska, a który może mu być pomocny dla konfrontacji wyników sekcji zwłok i odtworzenia przebiegu zdarzenia.
Rany i ślady zadrapań oraz innych obrażeń ciała mogą ujawnić, że ofiara została zabita w toku walki. Kształt i typ ran pozwala na określenie użytego narzędzia, którym prawdopodobnie je zadano, co często przyczynia się do ujawnienia sprawcy. Rozróżnienie i klasyfikacja ran jest zagadnieniem trudnym. Właściwie może je rozwiązać jedynie biegły, medyk sądowy. Może on sformułować niekiedy opinię w tym przedmiocie dopiero po przeprowadzeniu sekcji zwłok.
Dla dokumentacji oględzin sporządza się protokół, można także sporządzić notatkę pooględzinową. Kodeks postępowania karnego wymienia w art. 143 § 1 czynności procesowe, z przebiegu których sporządzenie protokołu jest obowiązkowe. Są to m. in. dokonanie oględzin, i otwarcie zwłok . Art. 148 § 1 wskazuje, co powinien zawierać protokół z przeprowadzenia tych czynności. Okoliczności stwierdzone w trakcie wykonywania czynności przez organ procesowy wciąga się do protokołu z możliwą dokładnością. Natomiast osoby biorące udział w dokonywanej czynności mają prawo żądać wciągnięcia do protokołu z pełną dokładnością wszystkiego, co dotyczy ich praw i interesów (art.148 § 2 K.p.k.).
Ślady mogą być zabezpieczane w sposób procesowy i materialny. Ślady, które zostają wyłączone muszą oprócz opisania ich w protokole być zaopatrzone w tzw. przywieszkę przymocowaną w sposób, który uniemożliwia jej oddzielenie bez naruszenia pieczęci. Powinna ona zawierać : numer odpowiadający podanemu w protokole, datę i wskazanie wydarzenia, podczas którego ślad został ujawniony i zabezpieczony, miejsce ujawnienia, metodę ujawnienia i podpisy prowadzącego oględziny i wykonującego czynności techniczno-kryminalistyczne. Zabezpieczenie pod względem materialnym polega na uniemożliwieniu wprowadzenia (celowo lub przypadkowo) jakichkolwiek zmian w stanie śladu lub przedmiotu (np. zabezpieczenie przed zgniciem , zniszczeniem mechanicznym itp.)
Podsumowując należy stwierdzić, iż prawidłowo przeprowadzone śledcze oględziny zwłok mają na celu :
- utrwalić sytuację, w jakiej zwłoki znaleziono,
- dostarczyć opisu ogólnego ich wyglądu,
- ustalić znamiona śmierci i udokumentować zewnętrzne obrażenia na zwłokach,
- w miarę możliwości ustalić rodzaj i okoliczności zejścia śmiertelnego,
- doprowadzić do zabezpieczenia wszystkich śladów, które łatwo mogłyby ulec zniszczeniu czy też zaginięciu,
- odpowiednio zabezpieczyć zwłoki do dalszych badań ( np. w celu ustalenia ich tożsamości).