R. Dawkins - „Samolubny gen”:
Teoria doboru naturalnego, teoria ewolucji Darwina - proszę przypomnieć sobie ich założenia:
Dobór naturalny (selekcja naturalna) - jeden z mechanizmów ewolucji biologicznej, prowadzący do ukierunkowanych zmian w populacji zwiększających ich przeciętne przystosowanie, czyli adaptację do warunków środowiskowych, poza okresem wymierania.
Miarą sukcesu w doborze naturalnym jest dostosowanie); można je rozpatrywać na poziomie osobników lub poszczególnych genów. Organizmy posiadające korzystne cechy mają większą szansę na przeżycie i rozmnażanie, co prowadzi do zwiększania częstości występowania korzystnych genów w populacji.
Teoria ewolucji - wyjaśnia mechanizm zmian organizmów na przestrzeni milionów lat oraz powstawanie gatunków zgodnie ze stanem wiedzy w połowie XIX wieku (1858r). Sformułowana została przez brytyjskiego przyrodnika Karola Darwina na podstawie wieloletnich obserwacji różnych gatunków roślin i zwierząt, w tym kopalnych, przede wszystkim jednak gołębi hodowlanych. Powszechnie panujący pogląd, że inspirowana była wyglądem tak zwanych zięb Darwina, jest błędny, choć wielce zakorzeniony w świadomości zarówno laików, jak i specjalistów.
Darwin sformułował cztery główne twierdzenia:
świat istot żywych jest zmienny
proces zmian jest ciągły i stopniowy
wszystkie gatunki są ze sobą spokrewnione
zmiany ewolucyjne są wynikiem doboru naturalnego
Dwie pierwsze tezy zostały (po fali nie-merytorycznych dyskusji) przyjęte jeszcze za życia Darwina. Niezbitych dowodów na potwierdzenie trzeciej dostarczyła dopiero biologia molekularna. Teza czwarta zyskała potwierdzenie dzięki badaniom ekologicznym i biogeograficznym.
Memetyka - co to jest:
Jest to teoria dotycząca ewolucji kulturowej zakładająca, że, jak w ewolucji biologicznej, jednostką doboru jest gen, tak w ewolucji kulturowej jednostką doboru jest mem, czyli najmniejsza jednostka informacji kulturowej.
Termin meme został zaproponowany przez Richarda Dawkinsa w książce Samolubny gen (wydanej w 1976) i zdefiniowany jako replikator kulturowy, analogiczny do replikatora w biologii, jakim jest gen. Istnieje tu pewna rozbieżność, gdyż zdaniem niektórych memetyków, to nie geny, a informacja zapisywana w genach jest replikatorem. Pojęcie memu nie jest pierwszym określającym najmniejszą jednostkę informacji kulturowej. Proponowane były także inne terminy, jak kulturgeny.
Memy miałyby, inaczej niż geny, replikować się pośrednio, nie na drodze chemicznej zachodzącej w mózgu, lecz dzięki interakcjom możliwym poprzez sygnały dochodzące do posiadających narządy recepcyjne jednostek. Przykładem replikacji memów czy kompleksu memów (mempleksów) są m.in. rozprzestrzeniające się ideologie, ale także melodie używane przez niektóre gatunki ptaków, sposoby noszenia czapki baseballowej.
Dlaczego książka nosi tytuł „Samolubny gen” - skąd takie sformułowanie:
Dawkins stworzył określenie "samolubny gen" dla wyrażenia idei, że jednostką doboru naturalnego nie jest osobnik, gatunek czy populacja lecz gen i jest to najwłaściwszy sposób analizowania ewolucji, bo proces doboru naturalnego obserwowany na poziomie organizmów lub populacji tak naprawdę nigdy nie wykracza poza dobór na poziomie genów.
Problem egoizmu i altruizmu w rozważaniach R. Dawkinsa, w odniesieniu do pojedynczych osobników i gatunków. Na jakim poziomie działa altruizm?
Egoizm - najważniejsza cecha, jakiej można oczekiwać u dobrze prosperującego genu;
egoizm genu prowadzi na ogół do egoizmu w zachowaniach osobniczych;
w niektórych sytuacjach najlepszą drogą do osiągnięcia własnych egoistycznych celów jest praktykowanie ograniczonej formy altruizmu na poziomie osobniczym (powszechna miłość i dobro gatunku jako całości są pojęciami, które nie mają ewolucyjnego sensu);
geny mogą nakazywać nam egoizm (w odróżnieniu do altruizmu, który nie może być zaprogramowany genetycznie);
zachowanie egoistyczne traktowane jest jako „szansa przetrwania”, nawet jeżeli wpływ konkretnego czynu na rzeczywiste rokowania co do życia lub śmierci są tak małe, że wydają się bez znaczenia;
najczęściej zachowanie egoistyczne polega na odmowie podzielenia się jakimś cennym dobrem, np. jedzeniem, terytorium czy partner seksualny;
przykłady: mewy śmieszki chwytające i połykające w całości pisklęta z sąsiednich gniazd (pożywny posiłek zdobyty bez trudu i konieczności pozostawienia własnego gniazda bez opieki); kanibalizm samic modliszek (zjadających samców); kanibalizm; pingwiny cesarskie na Antarktydzie (w obawie przed fokami wpychają do wody inne pingwiny);
Altruizm - altruista kosztem własnego dobra działa dla dobra innego osobnika, definicja ta ma charakter behawioralny;
poświęcenie życia dla przyjaciół jest naturalnie altruizmem, ale jest nim również podjęcie choćby niewielkiego ryzyka;
według Dawkinsa definicja altruizmu oparta jest na nieporozumieniu - celem powstających żyjących istot jest działanie „dla dobra gatunku” lub „dla dobra grupy”;
nawet w populacji altruistów znajdzie się grupka odszczepieńców odmawiających poświęcenia;
często altruizm w obrębie grupy idzie w parze z egoizmem między grupami;
przykłady: pszczoły kamikadze; ptaki sygnalizujące stadu lecącego drapieżnika (same znajdują się wtedy w największym niebezpieczeństwie); matki wobec dzieci;
altruizm działa na poziomie grupy, narodu, gatunku, rasy;
Czy i w jaki sposób możemy panować nad samolubnymi genami:
Czym się różni dobór grupowy od doboru genowego wg Dawkinsa:
Dobór grupowy - grupa lub gatunek czy też populacja wewnątrz gatunku, której poszczególni członkowie są zdolni do poświęcenia siebie dla jej dobra - jest w mniejszym stopniu zagrożona wygaśnięciem niż grupa rywalizująca, której członkowie stawiają swój egoistyczny interes na pierwszym miejscu. Teoria ta była przez długi czas uważana za słuszną przez biologów nieobeznanych ze szczegółami teorii ewolucji.
Odczucie, że członkowie własnego gatunku zasługują na szczególniejsze względy niż członkowie innych gatunków jest stare u głęboko zakorzenione.
Dobór genowy (osobniczy) - potomstwo będzie dziedziczyć samolubne geny, a po kilku generacjach naturalnego doboru „altruistyczna grupa” zostanie zdominowana przez samolubnych osobników i będzie nie do odróżnienia od grupy egoistycznej. Zachowania agresywne sprzyjają „zachowaniu gatunku”, między innymi poprzez zapewnienie, by tylko najlepiej przystosowane osobniki były dopuszczane do rozrodu.
Replikatory i wehikuły:
Replikatory - Przetrwają tylko te geny, których skutki służą ich własnym interesom, przy czym dobro organizmu ma tu mniejsze znaczenie, a wyższe poziomy analizy żadnego. Pewną analogią mogłoby być stwierdzenie, że kurczak jest dla jajka metodą na wytworzenie większej ilości jajek. W ten właśnie sposób Dawkins opisuje organizmy jako "pojazdy" lub maszyny przetrwania, dla których geny są "replikatorami tworzącymi te organizmy dla pozyskiwania zasobów i kopiowania się w jak największej ilości". Z perspektywy organizmu geny są czymś w rodzaju planu konstrukcyjnego zwierającego pewne korzystne dla niego właściwości, ale z perspektywy genu organizm jest tylko metodą na wytworzenie większej ilości genów.
Są przypadki kiedy interesy wehikułu i replikatora są w jawnym konflikcie, tak jak np. geny powodujące ryzykowne dla osobników rodzaju męskiego zachowania seksualne (modliszki).
Wehikuły - stworzyły nas geny, to one są podmiotem ewolucji, a my jesteśmy tylko wehikułami, które pozwalają im się sprawnie rozprzestrzeniać.
Memy - definicja, działanie, cechy charakterystyczne, przykłady memów:
Mem - W memetyce to nazwa jednostki ewolucji kulturowej, analogicznej do genu będącego jednostką ewolucji biologicznej. Memy powielają się poprzez naśladownictwo, w procesie ich replikacji działa dobór naturalny. Podlegają również mutacji.
Tak jak genotyp przyczynia się do wykształcenia żywego organizmu - fenotypu, tak efektem działania memotypu (puli informacji zawartej w memach uczestnika lub grupy uczestników kultury) jest określony fakt społeczny- socjotyp. Memami rządzą te same zasady, które rządzą replikacją genów. Jednak ewolucja kulturowa różni się od biologicznej: przebiega szybciej, memy konkurują o zasoby pamięci ludzkiego mózgu (geny o zasoby środowiska naturalnego), punktem wyjścia dla niej jest ludzki mózg - wyrafinowany produkt ewolucji biologicznej ( dla ewolucji biologicznej było to środowisko naturalne).
Dawkins wymienił trzy cechy charakterystyczne jakiegokolwiek replikatora:
wierność - im wierniejsza jest kopia, tym bardziej po kilku aktach kopiowania przypomina pierwotny wzorzec; jeśli obraz jest reprodukowany poprzez robienie kopii, oryginał wkrótce stanie się nierozpoznawalny;
płodność - im szybsze jest kopiowanie, tym powstanie więcej replikatorów. Przemysłowa maszyna drukarska produkuje więcej kopii tekstu niż kopiarka biurowa.
długowieczność - im dłużej trwa jakakolwiek forma replikatora, tym więcej zostanie wykonanych z niej kopii. Obrazek wykonany patykiem na piasku może zniknąć, zanim ktokolwiek zrobi mu zdjęcie czy w jakikolwiek sposób zreprodukuje.
Przykłady: melodie, idee, obiegowe zwroty, fasony ubrań, zasady dobrego wychowania, a także religie.
Teoria ewolucji w sensie kulturowym - jak możemy ją rozumieć:
Przekaz kulturowy, mimo że jest w zasadzie konserwatywny, może zarazem podlegać pewnej formie ewolucji. I to właśnie upodabnia go do przekazu genetycznego. Np. ewolucja języka. Podobnie, jak w ewolucji genetycznej, przemiany mogą mieć charakter postępowy.
Kiedy memy i geny pozostają ze sobą w opozycji?
Memy i geny mogą się wzajemnie wzmacniać, lecz czasem stają wobec siebie w opozycji. Gen celibatu jest w puli skazany na przegraną. Nie zmniejsza to jednak szans przetrwania memu na celibat - w puli memów. Mem na celibat jest przekazywany przez duchownych młodym ludziom poprzez słowo mówione i pisane oraz przykłady. Małżeństwo duchownego osłabia jego oddziaływanie na wiernych, gdyż absorbuje jego czas i energię. Przeżywalność memu celibatu przewyższa więc przeżywalność memu małżeństwa.
Co jest trwalsze: memy czy geny?
Memy.