Zastosowanie ziół w kosmetyce

I. Ziołolecznictwo - fitoterapia - leczenie chorób substancjami pochodzenia roślinnego stosowanymi również w formach farmaceutycznych, tj. napary, odwary, nalewki, itd.

Zaletą ziół jest ich łagodne, powolne działanie, brak toksyczności i działań ubocznych.

Działanie ziół jest oparte na synergizmie, czyli współdziałaniu i wzmacnianiu jednego składnika drugim.

II. Postacie leku roślinnego

Zioła: są mieszaniną suchych, rozdrobnionych surowców roślinnych, która jest przeznaczona do przygotowania odpowiednich ekstraktów wodnych - naparów i odwarów

a) Odwar (wywar): otrzymuje się go zazwyczaj z części twardych roślin (korzeni, kory, kłączy) oraz zwierających składniki odporne na działanie wysokiej temperatury; odpowiednią ilość ziół zalewa się wodą i doprowadza do wrzenia na wolnym ogniu, gotuje 5-15 minut w zależności od twardości surowca; odstawia się do ostygnięcia, a spożywa się go po ostygnięciu.

b) Napar: otrzymuje się przez zalanie ziół wrzącą wodą i pozostawienie pod przykryciem do ostygnięcia, spożywa się zaraz po przygotowaniu, w ten sposób wydobywa się substancje czynne do wyciągu wodnego; przyrządza się go z surowców zawierających olejki lotne lub substancje nie znoszące dłuższego gotowania.

c) Odwaro - napar - najpierw przygotowuje się odwar z ziół wymagających gotowania, a następnie tym odwarem zalewa się zioła wymagające formy naparu,

d) Macerat - zimny wyciąg ze roślin śluzowych. Przepisaną ilość surowca przemywa się małą ilością wody, a następnie zalewa się przepisaną ilością zimnej lub letniej wody i pozostawiam na 3-10 godz. Następnie macerat przesącza się przez gazę i uzupełnia przez gazę do żądanej ilości wodą pochodzącą z przepłukania surowca poddanego maceracji; należy go zużyć w ciągu jednej doby,

e) Nalewka: płynne, nie zagęszczone preparaty, sporządzone przez wytrawianie rozdrobnionych, suchych surowców za pomocą odpowiednich rozpuszczalników - mieszaniny etanolu i wody lub mieszanin etanolu wody i eteru; np. zioła zalewa się 70% spirytusem w proporcji 1:10, odstawia się w ciepłe miejsce na 4 - 6 tygodni, odcedza i przechowuje w ciepłym miejscu; nalewkę można przyrządzać za pomocą maceracji (proces ekstrahowania substancji aromatycznych z surowców roślinnych spirytusem o różnej mocy w temperaturze otoczenia, stosowany przy sporządzaniu półproduktów używanych do aromatyzowania zestawów wódek gatunkowych) lub perkolacji (proces wydzielania wartościowych substancji - ekstraktu z surowców roślinnych przez wymywanie gorącą wodą, parą lub spirytusem przepływającym - w sposób ciągły, przez warstwę surowca).

f) Wyciąg - ekstrakt: przetwory otrzymywane przez wytrawienie surowca roślinnego odpowiednim rozpuszczalnikiem i częściowe lub całkowite usunięcie rozpuszczalnika (odparowanie w temp. 50 st. C). Rozróżnia się wyciągi suche, z których całkowicie usunięto rozpuszczalnik, stanowiące proszek lub masę dającą się sproszkować oraz wyciągi płynne, które charakteryzują się tym, że najczęściej jedna część wyciągu płynnego odpowiada jednej części surowca roślinnego. Wyciągi zawierają 10-krotnie większą zawartość substancji czynnych niż nalewki.

g) okład - ciekły okład ze ziół śluzorodnych (zalewa się wrzątkiem, pozostawia do ostygnięcia i przykłada w postaci ciepłej),

h) kataplazama - podobnie jak okład - tzw. ziołówka, której podstawą są zioła o działaniu śluzorodnym (siemię lniane, len, lipa, otręby pszenne, płatki owsiane, korzeń prawoślazu), także z ziół zawierających gumy i klajstry roślinne, ponieważ zioła te utrzymują ciepło i wilgoć. Zioła zalewa się taką ilością wody, aby powstała papka. W zależności od rodzaju dodanych ziół kataplazma może mieć działanie baktejobójcze, przeciwzapalne, przeciwłojotokowe, pobudzające, ściągające i tym samym może być stosowana do różnych rodzajów cer. Najczęściej przyrządza się z takich ziół: nasiona lnu, żywokost, kozieradka, korzeń i liście prawoślazu, kwiastostan lipy, ziemniak, itp.

i) kompres - najpierw wykonuje się napar, moczy się w nim gazę i przykłada na chore miejsce,

j) olej ziołowy - roztarte zioła zalewa się olejem słonecznikowym, zakrywa i odstawia na 3 - 4 tygodnie, codziennie mieszając, czynność powtarza się kilkakrotnie w celu osiągnięcia silnego stężenia,

k) ocet ziołowy - jak wyżej tylko zalewa się octem jabłkowym lub winnym,

l) kąpiele ziołowe - 200 - 300 gram ziół w gazie wkłada się do wanny, temperatura pomiędzy 25 - 30 stopni C, czas kąpieli 15 - 20 minut; dopasowanie typu surowca do problemu kosmetycznego.

ł) zimny wyciąg - otrzymuje się przez zalanie ziół letnią wodą destylowaną lub przegotowaną i wytrawienie w temperaturze pokojowej w ciągu 2 - 3 godzin; stosuje się wtedy, gdy chce się wyekstrahować z surowca tylko jakieś łatwo rozpuszczalne lub wrażliwe na wysoką temperaturę związki (np. niektóre łatwo rozpuszczalne glikozydy lub związki śluzowe),

m) wyciąg spirytusowy ze świeżych ziół - intrata - to nalewki sporządzane ze świeżych roślin za pomocą wrzącego spirytusu; otrzymuje się przez wrzucenie świeżo zebranych ziół do gorącego alkoholu, ogrzanie mieszanki do wrzenia w ciągu 20 - 30 minut, odstawienie na kilka dni, a następnie wyciśnięcie i odcedzenie wyciągu.

III. Surowce roślinne

a) kwiat (flos) - rumianek, lipa, lawenda

b) liść (folium) - szałwia, mięta, skrzyp polny

c) korzeń (radix) - łopian, prawoślaz, żywokost

d) kora (cortex) - dębu, kruszyna pospolita

e) ziele (herba) - mięty pieprzowej

f) owoc (fructus) - poziomka, jarzębina fałdowana

g) kłącze (rhizoma) - tatarak, perz

h) nasienie (semen) -siemię lniane, kozieradka

IV. Związki aktywne występujące w ziołach

Nazwa	Co to jest?	Działanie	Zastosowanie	Występowanie
Antocyjany.	- Są to związki spokrewnione z flawonoidami będące barwnikami (czerwony, niebieski, filoletowy) kwiatów, owoców i liści.	- przeciwrodnikowe - wzmocnienie ścian naczyń krwionośnych, - usuwanie zmian rumieniowych, - zmniejszenie stanów zapalnych i obrzęków	- do pielęgnacji cery zanieczyszczonej, naczyniowej, wrażliwej, trądzikowej	kwiat bławatka chaber kwiat malwy czarnej owoc borówki owoc bzu czarnego róża
Azuleny	w roślinach występują w formie związanej jako proazuleny, które pod wpływem wysokiej temperatury stają się azulenami,	- przeciwzapalne - bakteriobójcze, - bakteriostatyczne, - przeciwalergiczne - zmniejszające obrzęki	stosowane do: masek ziołowych, preparatów kosmetycznych (szampony, pasty, maseczki, itp.), przemywania i okładów trudno gojących się ran, po oparzeniach promieniami UV, leczeniu stanów zapalnych jamy ustnej i gardła, jako środek napotny, moczopędny, do dezynfekcji skory po zabiegu oczyszczania	rumianek pospolity i rzymski krwawnik
Antybiotyki	Substancje chemiczne wytwarzane przez mikroorganizmy, głównie pleśnie i bakterie, również niektóre rośliny wytwarzają te zwiazki	- Bakteriobójcze, bakteriostatyczne	Stosowane w postaci wyciągu z surowca zielarskiego lub soku ze świeżych roślin	korzeń i liść prawoślazu babka lancetowata chmiel jałowiec kocanka łopian,
Chlorofil	Zielony barwnik rośliny, budową podobną do hemoglobiny	- Przyspiesza regeneracje naskórka - poprawia ukrwienie skóry, poprzez jej odżywienie i dotlenienie, - właściwości antyseptyczne i ściągające, - przeciwdziała łojotokowi, stanom zapalnym skóry, - sprzyja odnawianiu się tkanek,	Pielęgnacja cery przetłuszczającej się, szarej i zmęczonej, - produkcja dezodorantów, - produkcja wosków i mydeł,	Liście pokrzywy Liście lucerny Liście pietruszki
Fitohormony, fitoestrogeny, izoflawonoidy	Hormony roślinne, grupa flawonoidów	- miejscowe - w działaniu zbliżone do ludzkich estrogenów, spełniają rolę katalizatorów - właściwości antyoksydacyjne i neutralizujące wolne rodniki, - przeciwzapalne, regenerują komórki skóry	W kremach odżywczych, maskach kosmetycznych - kosmetyka przeciwstarzeniowa i przeciwsłoneczna	Koper Lukrecja Soja Wąkrota azjatycka (centalla asiatica) Szyszki chmielowe Bazie wierzby Kiełki pszenicy, ryż, kukurydza
Fitosterole	- mają budowę zbliżoną do steroli występujących w sebum i cemencie komórkowym	Wzmacniają lipidową barierę naskórka i hamują utratę wody, - normalizuje TEWL, - uelastycznia naskórek	- składnik fazy olejowej kremów tłustych, - ko0smetyki do pielęgnacji cery suchej, odwodnionej i odtłuszczonej	Frakacje niezmydlanych olejów roślinnych
Flawonoidy	- Występują w formie glikozydów, są naturalnym barwnikiem roślin, - mają właściwości witaminopochodne (witamina P)	- ochronne na naczynia kapilarne, - zdolność stabilizowania wit. C, - korzystny wpływ na biosyntezę kolagenu, - wpływ na poprawę stabilności tkanki łącznej, - przyczynia się do likwidacji wolnych rodników, - przeciwzapalne i przeciwalergiczne, - Zdolność pochłaniania promieni UV	- regenerują tkanki uszkodzone na skutek nadmiernego naświetlania słońcem, lampą kwarcową czy promieniami jonizującymi - do pielęgnacji cery naczyniowej, wrażliwej, dojrzałej, z trądzikiem różowatym - odmrożenia, - pokrzywki	Ziele ruty, Ziele fiołka trójbarwnego, Ziele gryki, Kwiatostan głogu, Liście brzozy, Ziele skrzypu, Kwiat bzu czarnego
Garbniki	Związki mające zdolność do trwałego wiązania z proteinami	- ściągające, - przeciwbakteryjne, - przeciwzapalne, - hamuje drobne krwawienia, - likwiduje ból, uczucie pieczenia i swędzenia, - przeciwobrzękowe, - uszczelnia naczynia włosowate	kosmetyce stosuje się je do: przemywania skóry po oczyszczaniu mechanicznym, trądziku, stanach zapalnych, jako kąpiele i okłady przy odmrożeniach i trądziku pospolitym, różowatym, dodawane do płynów przeciwpotnych, masek ziołowych, płynów do włosów, szamponów przeciwłupieżowch, - preparaty przeciwsłoneczne, przeciwtrądzikowe, dezodoranty, kosmetyki do pielęgnacji ziół	korze dębu kłącze pięciornika dębiankach kłączu wężownika liściach orzecha włoskiego liściach jeżyny liściach szałwii liściach herbaty owoce głogu liście i kory oczaru wirginijskiego
Saponiny	- bezazotowe związki organiczne o charakterze glikozydów (stanowią połączenie składnika cukrowego, które nosi nazwę glikozydacji i zachodzi u roślin przy jednoczesnym wytrąceniu wody) pieniących się	zwiększają przepuszczalność błon komórkowych, obniżają napięcie powierzchniowe, ułatwiają wchłanianie i wydzielanie trudno rozpuszczalnych związków, - właściwości przeciwgrzybiczne, przeciwzapalne, przeciwobrzękowe, przeciwbakteryjne, uszczelniające naczynia włosowate - właściwości emulgujące	W kosmetyce stosowane do: masek rozmiękczających (ułatwiają wprowadzanie do skóry innych związków chemicznych znajdujących się w ziołach), szamponów bez mydła. Płynów do kapieli, past do zębów, preparatów do delikatnego oczyszczania skóry wrażliwej i starzejącej się, naczyniowej	Kwiaty i korzenie pierwiosnka, Korzeń mydlnicy, Kwiat dziewanny, Owoce kasztanowca, Bluszcz pospolity, Lukrecja, Korzeń żeń - szenia
Karotenoidy	Grupa naturalnych barwników roślinnych od żółtego do czerwonego, rozpuszczalnych w tłuszczach	- mają zdolność pochłaniania promieniowania UV, - inhibitory wolnych rodników	- kosmetyki chroniące przed słońcem, samoopalacze	Kwiat nagietka Owoce jarzębiny, Owoce głogu, Owoce dzikiej róży
Kumaryny	- w roślinach występują w postaci glikozydów i są składnikami olejków eterycznych	zmniejszają krzepliwośc krwi i działają rozmiękczająco na skórę , - przeciwbakteryjne, przeciwzapalne i uspokajające	- w preparatach przeciw cellulitowi, - plastry na odciski,	ziele nostrzyka ziele macierzanki
Śluzy	to grupa mieszanin substancji o charterze polisacharydowym, - pęcznieją w wodzie i tworzą roztwory koloidalne o dużej lepkości	- nie są wchłaniane przez skórę, - tworzą na naskórki lekki film ochronny, - jako środki powlekające, ochronne, zmiękczające, natłuszczające, przeciwzapalne, bakteriostatyczne, wykrztuśne, mają właściwości zachowania ciepła - działanie odświeżające i nawilżające, łagodzą podrażnienia, likwidują spierzchnięcia i wypryski skórne	W kosmetyce są wprowadzane do: kremów dla cer wrażliwych, środków do przemywania skóry suchej, delikatnej, alergicznej, wrażliwej, skłonnej do podrażnień i zaczerwień, masek przy cerach suchy i wrażliwych. Stosuje się jako płukanki przy stanach zapalnych błony śluzowej jamy ustnej i górnych dróg oddechowych. - do masek rozpulchniających	korzeń i liść prawoślazu nasienie lnu kwiat dziewanny kwiat podbiału kwiat lipy kwiat ślazu leśnego kozieradka żywokost pigwa
pektyny	są to wielocukry rozpuszczające się w wodzie i tworzące galaretki	- działanie podobne do śluzów, - neutralizująco na substancje toksyczne, - odżywczo i leczniczo na skórę, powodują jej miękkość i delikatność, - powlekające i przeciwzapalne	Do produkcji kremów beztłuszczowych	Owoce, przede wszystkim jabłka
Witaminy	to substancje czynne o różnym składzie chemicznym niezbędne do procesów zachodzących w organizmie, organizm czerpie je z zewnątrz lub syntetyzuje pod wpływem czynników zewnętrznych;

V. Zastosowanie w kosmetyce:

1. Maska ziołowa:

a) przybory potrzebne do zabiegu:

- sproszkowane zioła,

- naczynie emaliowane do podgrzania ziół,

- łopatka drewniana ,

- serwetki z ligniny lub maska wycięta z ligniny,

- gaza,

b) sposób przygotowania i nałożenia:

- dwie łyżki stołowe ziół zalewa się letnią wodą i podgrzewa, stale mieszając, aż do zagotowania; konsystencja maski powinna być papkowata, tak żeby można było rozprowadzić ją na skórze; ciepłą maskę nakłada się na uprzednio starannie oczyszczoną twarz, równomiernie rozprowadzając drewnianą łopatką warstwę grubości 2 - 4 mm, przykrywa się ligniną (jeśli są duże płaty ligniny to pokrywa się nią całą twarz łącznie z szyją, robiąc tylko otwór na usta i nos; jeśli lignina jest węższa - okłada się twarz partiami: na czoło, nos, policzki - jeden pas, na brodę i szyję - drugi), okład powinien składać się z 5 - 6 warstw ligniny,

- zioła zalewa się wrzątkiem, 10 minut przed nałożeniem (co chwilę mieszając, w przypadku braku spoistości ziół można dodać odrobiny oliwy z oliwek), można nałożyć na skórę gazę zwilżoną tonikiem w celu ułatwienia zdejmowania maski, a na oczy suche płatki lub zwilżone preparatem kojącym, następnie nakładać zioła, przykryć ciepłym kompresem lub ligniną, pozostawić na 20 minut.

c) zdejmowanie maski:

- rozpoczyna się od czoła, podwijając stopniowo ligninę pod spód, zbiera się razem z ligniną warstwę ziołową poprzez nos, policzki aż do szyi

- niewielkie pozostałości maski ściera się serwetką z ligniny

- następnie zmywa dobrze ciepłą wodą tamponem waty lub gorącym kompresem,

d)) zastosowanie:

- jako końcowa maska o działaniu łagodzącym

- po oczyszczaniu skóry o działaniu przeciwzapalnym

- odżywczo po masażu

W powyższych trzech przypadkach nie stosuje się dodatkowego podtrzymywania ciepłoty, najwyżej nakrywa się ręcznikiem kąpielowym, aby opóźnić stygnięcie maski

- jako maska rozpulchniająca, rozgrzewająca przed oczyszczaniem skóry -kataplazma ziołowa - składa się z : 50% siemienia lnianego, drugie 50 % to po 10% następujących ziół, np.: kozieradka (śluzorodne), rumianek (przeciwzapalne), mięta(pobudzające), fiołek trójbarwny (przciwłojotokowe), skrzyp polny (obkurczająco na naczynka) - konieczne jest podtrzymanie ciepłoty ziół przez naświetlanie lampą podczerwoną, sollux lub nałożenie maski termicznej działającej na zasadzie poduszki elektrycznej lub maski rozgrzewającej na zasadzie chemicznych działań,

e) składniki maski ziołowej dla cery tłustej:

- mąka ziemniaczana

- siemię lniane,

- ziele skrzypu,

- korzeń łopianu,

- dziurawiec,

- kwiat rumianku,

- kozieradka,

- kwiat bzu czarnego,

- kwiat lipy,

- nostrzyk żółty,

- kwiat nagietka,

Wszystkie składniki mogą być użyte w różnych proporcjach i w różnym zestawieniu, w zależności od potrzeby,

f) składniki maski ziołowej dla cery suchej i normalnej:

- mąka ziemniaczana,

- siemię lniane,

- kwiat lipy,

- korzeń prawoślazu,

g) składnik maski ziołowej o działaniu pobudzającym i ujędrniającym:

- rozmaryn,

- skrzyp polny,

- kwiat nagietka.

---