20. Rodzaje ćwiczeń ortograficznych, zasady polskiej ortografii

Proces opanowywania umiejętności ortograficznych rozpoczyna się w klasie pierwszej i trwa przez cały okres nauki. Ostatecznym celem nauczania jest wytworzenie nawyku poprawnego pisania, które powinno stać się czynnością automatyczną. W nauczaniu początkowym podstawowym środkiem służącym opanowaniu umiejętności ortograficznych są ćwiczenia w pisaniu.

Wśród ćwiczeń ortograficznych wyróżnia się trzy główne rodzaje:

1. ODWZOROWYWANIE - kl. I, okres przedelementarzowy.

2. PRZEPISYWANIE - najstarsza i najprostsza forma ćwiczeń w pisaniu; polega na przepisywaniu wzoru elementów literopodobnych, pojedynczych liter lub wyrazów - na początku nauki szkolnej, gdy uczymy dzieci pisać, okres przedelementarzowy; wyrabia zautomatyzowanie ruchów dziecka.

Rodzaje przepisywania:

• sprawdzające

• utrwalające

Samo w sobie przepisywanie jest nudne i dzieci wbrew pozorom popełniają w nim dużo błędów. Aby urozmaicić przepisywanie można wprowadzać wzmacnianie wrażeń wzrokowych, co wpływa korzystnie na trwałość przechowywania obrazu w pamięci(np. podkreślanie lub zapisywanie innym kolorem liter czy wyrazów z trudnością ortograficzną, pisanie dużymi literami, ilustrowanie ortografów). Tekst do przepisywania powinien być w pełni zrozumiały dla uczniów, interesujący, przystosowany do aktualnych możliwości dzieci i pod każdym względem poprawny.

3. PISANIE Z PAMIĘCI - pisanie następuje po świeżym śladzie wzrokowym; kl. I i II - bezpośrednio po obserwacji, k;l. III - po upływie pewnego czasu.

Etapy postępowania:

1. odczytywanie tekstu (1-3 zdań)

2. analiza trudności ortograficznych (może to być praca ze słownikiem)

3. obserwacja zdania

4. pisanie zdania z pamięci przy zasłoniętym tekście

5. sprawdzanie poprawności zapisu

6. dokonanie poprawek.

4. PISANIE ZE SŁUCHU ( dyktando) - uczniowie zapisują tekst dyktowany przez nauczyciela.

Rodzaje:

• wprowadzające-zapoznanie z nowym materiałem, tekst z jedną trudnością ort., pisownia pozostałych wyrazów powinna być dobrze znana, przed dyktandem nauczyciel powinien wyjaśnić pisownię nowo wprowadzonych wyrazów i zapoznać z nową regułą ort.;

• utrwalające-może dot. jednej lub kilku reguł ort.;

• sprawdzające-bez udzielania objaśnień, przeprowadzane na luźnych kartkach, których po poprawie nie zwraca się uczniom, aby nie utrwalać nieprawidłowych zapisów.

• Dyktando z omówieniem

• Dyktando wybranych reguł i form

• Dyktando swobodne-uczeń nie musi pisać dyktowanego tekstu słowo w słowo, lecz może zastępować wyrazy, które sprawiają mu trudność synonimem, ale z zachowaniem sensu

• Dyktando twórcze-dzieci układają tekst z zastosowaniem wyrazów z określoną trudnością ortograficzną

• Autodyktando- uczniowie piszą z pamięci zdania, których poprzednio nauczyły się na pamięć, ale gdy zapomną jakiegoś słowa mogą zaglądać do tekstu

5. PISANIE Z KOMENTOWANIEM - zapis dyktowanego prze4z nauczyciela tekstu z równoczesną analizą ortograficzną zapisu, dokonywaną głośno przez uczniów.

6. PISANIE SAMODZIELNE - polega na reprodukcji w piśmie słów pomyślanych.

ZASADY POLSKIEJ ORTOGRAFI:

• FONETYCZNA

• MORFOLOGICZNA

• HISTORYCZNA(TRADYCYJNA)

• KONWENCJONALNA(UMOWNA)

Zasady obowiązujące przy nauce ortografii:

1. Planowość.

2. Systematyczność.

3. Profilaktyka.

4. Aktywizacja ucznia.

Plan pracy:

1. Zaznajomienie uczniów z nowym materiałem ort. (ćw. wprowadzające)

2. Utrwalenie materiału ( różnorodne ćwiczenia utrwalające)

3. Sprawdzenie stopnia opanowanego materiału (ćw. sprawdzające)

4. Ćwiczenia poprawkowe (gdy jest taka potrzeba).

Ćwiczenia ortograficzne łączą się z innymi:

1. Ćwiczenia ortograficzno-gramatyczne - służą poznaniu reguł ort. oraz utrwaleniu wiadomości i zastosowania ich w praktyce;

2. Ćwiczenia ortograficzno-słownikowe - poszerzają słownictwo uczniów, utrwalają znaczenie i powiązanie frazeologiczne wyrazu;

3. Ćwiczenia ortograficzno - stylistyczne - stosowane od kl. II, łączą się z redagowaniem opowiadania lub innej formy wypowiedzi, utrwalenie właściwego zapisu wyrazu.

• ćwiczenia w posługiwaniu się słownikiem ortograficznym

Materiał ort. powinien być kilka razy przepisany przez uczniów, pisany z pamięci, ze słuchu, jako sprawdzian. Nauczanie ortografii w kl. I-III ma charakter okolicznościowy-planowa praca, codziennie po kilka minut, na każdych zajęciach dziecko powinno spotkać się z jakąś trudnością ort.

Metody nauczania ortografii:

1. NAUCZANIE PROGRAMOWANE ( na grunt polski przełożyła Jadwiga Kowalikowa)-podst. jest starannie ułożony program podzielony na odpowiednie „porcje” informacji na określony temat oraz związane z nimi pytania lub luki w tekście;

Zasady:

• zasada małych kroków

• zasada natychmiastowego potwierdzenia odpowiedzi

• zasada indywidualizacji tempa

• zasada stopniowania trudności.

2. FISZKI AUTOKOREKTYWNE( kartoteka ćwiczeń samokontrolnych -Celestyn Freinet) - stanowią zestaw uporządkowanych wg stopnia trudności ćwiczeń.

3. GRY DYDAKTYCZNE-krzyżówki, rebusy, zagadki, plątaninki

4. METODA POLISENSORYCZNA- jest zbliżona do naturalnych sposobów poznawania świata, angażuje w kilka zmysłów równocześnie.

Błędy ortograficzne

Powody:

• zaburzenia rozwojowe uczniów w zakresie percepcyjno-motorycznym

• czynniki psychologiczne

• wadliwe podejście nauczyciela

• zaburzenia w percepcji wzrokowej, np. nie odróżnia m od n

• zaburzenia percepcji słuchowej-trudności w nauce tekstu na pamięć, nieprawidłowe zmiękczanie, mylenie spółgłosek ę i en, ą i on, om

• wady wymowy: jąkanie, seplenienie, dysglosja, dysgrafia.

PODZIAŁ BŁĘDÓW ORTOGRAFICZNYCH

1. Rażące:

--wyrazy z: u, ó, rz, ż

--„nie” z czasownikami, rzeczownikami i liczebnikami

--błędy w zapisie wyrażeń przyimkowych

--błędy w zapisie wyrazów wielką i małą literą.

2. Drugorzędne(nie obniżają oceny):

--pisownia zakończeń: -ji, -ii, -i

--pisownia przedrostków: roz-, bez

--pisownia zakończeń: -ski, -cki, -dzki

--pisownia „nie” z przymiotnikami i przysłówkami

--pisownia -by częściami mowy innymi niż czasowniki.

3. Pomyłki:

--popełnia uczeń, który w całej pracy jeden wyraz (np. bohater) pisał poprawnie, a na końcu p…różniej przez ch

--w brudno[pisie dobrze, a na czysto źle.

RODZAJE BŁĘDÓW ORT. (wg Kikena)

1.Znajdowanie się w błędzie-stan psychiczny, w którym dziecko jest przekonane, że ta forma jest poprawna.

2. Błąd wahania-wynik osłabienia funkcji psychicznych, powstają pod wpływem osłabienia pamięci, uwagi uczniów.

3.Błędy z braku zastanowienia- powstają, gdy dziecko nie uważa, nie myśli; spowodowane przez niedomaganie takich funkcji jak spostrzeganie, pamięć, wola, uwaga (np. dziecko jest chore, niewyspane).

4.Pomyłki: -są wynikiem osłabienia uwagi i woli; dziecko zna zasady, ale popełnia błędy.

Rodzaje:

• z powodu perseweracji-uleganie powtarzaniu, np.przy szybkim pisaniu, w chwilach zmęczenia, gdy uwaga jest osłabiona; powtarzaniu mogą ulegać litery, zgłoski np. kierunkiekiem.

• z powodu gonitwy myśli i uwagi (antycypacja)-gdy myśli, uwaga, ruch ręki wybiegają naprzód np. wcześniejsze pojawienie się liter, opuszczanie liter, sylab i słów, zastępstwa, dodatki.

• z przyzwyczajenia-jest wynikiem niedosłyszenia, np. godnie-modnie.

• z nastawienia-nastawienie różni się od przyzwyczajenia tym, że przyzwyczajenie to dyspozycja stała, nastawienie natomiast chwilowa, np. rzeka wylała-rzeka zamarzła

• przeszkody RANSCHBURGA-powstają w wyniku zbiegu dwóch takich samych lub podobnych do siebie liter, np. bezsenny-bessenny

• rymowanie- jest powtarzaniem rymu np. każdy nowy dzień-każdy nowy dzieny

• perswazja ruchu-to chwilowy nawyk mięśni, który wyraża się natarczywym powtarzaniem elementu graficznego, np.innnny.

---