Zajęcia nr 4
Zmiany rozwojowe dziecka
Wiek niemowlęcy
Rozwój morfologiczny i zmiany fizjologiczne
- „faza bierności” - do 6. miesiąca; parametry biochemiczne dziecka takie same jak w okresie płodowym;
- „fizjologiczne narodziny” - 5 - 7. m.ż
- „faza ekspansji” - okres od 8. m.ż; rozwój umiejętności panowania nad własnym ciałem;
- szybki rozwój mięśni i kośćca;
- kształtowanie się pionowej postawy ciała:
pierwotna kifoza (przez całą długość kręgosłupa)
lordoza szyjna (3.-4. miesiąc życia) - powiązanie z umiejętnością podnoszenia i utrzymywania głowy
lordoza lędźwiowa (9.-12. miesiąc życia) - efekt pionizacji ciała
- intensywny rozwój tkanki tłuszczowej - termoregulacja
- szybki przyrost tkanki mózgowej - mielinizacja włókien nerwowych nerwów czaszkowych (do 4. r.ż.); rozrost pól i okolic kory = wzrost dokładności i szybkości przewodzenia nerwowego - procesy warunkowania przebiegają szybciej i sprawniej niż w okresie noworodkowym (odruch ssania - reakcja na bodźce dotykowe [okolice ust], kinestetyczne [ułożenie w pozycji do karmienia] i wzrokowe [widok piersi] )
- poważne wewnątrzustrojowe przemiany biochemiczne (pierwsze 3 lata życia) - zmiana stosunku zawartości potasu do sodu; zwiększenie ilości wody śródkomórkowej w stosunku do pozakomórkowej;
- przekształcanie się tkanki chrzęstnej w kostną; pogrubienie włókien mięśniowych i ich unaczynienie;
Rozwój postawy ciała, lokomocji, chwytania i manipulacji
- Kierunki (prawa) rozwoju:
cefalokaudalny - od części głowowej, poprzez część tułowiową, do części nożnej;
Proksymodystalny - od osi podłużnej ciała na boki;
Łokciowo-promieniowy - od piątego małego palca dłoni do kciuka;
- Prawidłowości w rozwoju:
przejście od globalnych do zlokalizowanych reakcji ruchowych;
wcześniejsze przyswajanie ruchów cyklicznych (dwufazowych, np. poruszanie ręką z grzechotką ) niż acyklicznych (trójfazowych, np. spostrzeganie, sięganie, chwytanie);
- Rozwój postawy:
3. miesiąc - dziecko podniesione do pozycji pionowej zdolne jest sztywno trzymać głowę;
8. miesiąc - dziecko samodzielnie siedzi;
10. miesiąc - dziecko stoi, trzymając się oparcia;
- Rozwój lokomocji:
3. miesiąc - obroty z pleców na bok
5. miesiąc - obroty z brzucha na plecy
6. miesiąc - obroty z pleców na brzuch
8. miesiąc - siadanie i pełzanie
10.-11. miesiąc - raczkowanie
12.-13. miesiąc - chodzenie
- Rozwój umiejętności chwytania:
Wiek (miesiące) |
Droga ręki do przedmiotu |
Sposób uchwycenia przedmiotu |
Zaangażowanie obu rąk |
Zajmowanie się przedmiotem |
4-5 |
ruch wahadłowy; ruch stawu barkowego |
chwyt prosty, całą dłonią od góry, palce owijają przedmiot, dłoń ułożona poziomo do podłoża |
symetryczne ruchy obu rąk w kierunku przedmiotu |
zbliżanie do ust; wypuszczanie |
5-6 |
ruch łukowaty; ruch stawu łokciowego |
chwyt dłoniowo-łokciowy; chwytanie całą dłonią (z wyłączeniem kciuka) |
ruch jednej ręki w kierunku przedmiotu |
postukiwanie, potrząsanie; brak zdolności utrzymania dwóch przedmiotów jednocześnie |
6-8 |
pochylanie całego ciała; ruch łukowaty |
chwyt nożycowy; przywodzenie kciuka do pozostałych palców |
ruch jednej ręki; zaznacza się przewaga jednej ręki |
jednoczesne utrzymanie dwóch przedmiotów; oglądanie, przekładanie z ręki do ręki |
8-9 |
zbliżanie bezpośrednie ręki ku przedmiotowi |
chwyt pęsetkowy; przeciwstawienie kciuka i palca wskazującego; chwytanie opuszkami palców |
jednoczesne chwytanie kilku przedmiotów; zaangażowanie obu rąk; |
manipulacja przedmiotem przy użyciu obu rąk |
- Rozwój manipulacji powiązany jest z koordynacją wzrokowo-ruchową;
- koniec 1. rok życia - kształtuje się manipulacja specyficzna (doskonali się w 2. i 3. roku życia) - dziecko poznaje sposoby używania przedmiotów i ich funkcje;
„Droga dziecka do przedmiotu i od przedmiotu do dziecka prowadzi przez drugiego człowieka” - L.Wygotski
Rozwój poznawczy, czynności eksploracyjne
Percepcja
Od pierwszych dni swojego życia dziecko uczy się różnicować napływające bodźce z coraz większą szczegółowością; uczy się dostrzegać tożsamość w obiektach - ich stałość bez względu na zmiany w otoczeniu;
Wzrok
- intensywny rozwój we wczesnym dzieciństwie; noworodek reaguje na zmiany intensywności światła: otwiera/zamyka oczy;
- do 3. miesiąca - akomodacja nie zachodzi prawidłowo, przez co niemowlę widzi obiekty oddalone co najwyżej o 21 cm (np. twarz matki podczas karmienia i czynności pielęgnacyjnych)
- 12. miesiąc - ostrość wzroku dziecka osiąga poziom ostrości człowieka dorosłego
- uwagę niemowlęcia przykuwają obiekty ułożone we wzory
- dziecko utrzymuje wysoki poziom aktywności komórek nerwowych pola wzrokowego - służy to utrwalaniu niezbędnych połączeń; kieruje swoją uwagę na najbardziej informacyjne części świata wzrokowego (spostrzeganie wydaje się być od początku sensowne i uporządkowane).
- 3.-5. miesiąc - pojawia się widzenie stereoskopowo-binokularne (rozwój w 13.m.ż.); zapewnia widzenie głębi, co jest możliwe dzięki doskonaleniu procesu konwergencji (kierowanie obu osi wzroku na jeden przedmiot; równoległe ustawienie) oraz dostrajaniu obszaru kory wzrokowej do widzenia binokularnego (uzyskanie spójnej informacji na podstawie sygnałów przesyłanych z obu oczu).
- Skakkadowe ruchy gałek ocznych - przenoszenie wzroku z obiektu na obiekt (jak u dorosłych); w miarę rozwoju dziecka ulegają upłynnieniu;
- Niemowlę wykazuje skłonność do skupiania wzroku na brzegach przedmiotu; później przesuwają wzrok w stronę części środkowej obiektu - poszukują cech charakterystycznych;
percepcja twarzy zachodzi stopniowo - oczy, oczy + nos, oczy+nos+usta;
Niemowlęta dłużej zatrzymuję wzrok na twarzach osób uśmiechniętych lub mówiących.
- W wieku 3 miesięcy dzieci rozróżniają 4 podstawowe barwy; preferują barwę żółtą i czerwoną w stosunku do zielonej i niebieskiej;
- intermodalny charakter percepcji - niemowlęta (2.-4. m.ż.) są wrażliwe na brak synchronizacji ruchu warg i dźwięku oraz reagują na odpowiedniość miny i tonu głosu;
Czynności eksploracyjne
- właściwe eksplorowanie przedmiotów rozpoczyna się w stadium inteligencji sensoryczno-motorycznej (J.Piaget)
- pojawienie się eksplorowanie przedmiotów znamionują 2 zjawiska:
dziecko stosuje różne schematy czynnościowe do jednego przedmiotu
dziecko przejawia tendencje do modyfikowania czynności w celu wykrycia różnych właściwości przedmiotu
- W eksplorowaniu obiektów dziecko stosuje 2 rodzaje środków:
przekształcająco-odtwarzające (odkrywanie własności obiektu, niezauważonych przy pierwszym zetknięciu się z nim)
klasyfikujące (rozpoznanie właściwości obiektów związanych z przynależnością do danej klasy obiektów)
- Czynności eksploracyjne prowadzą do zdobycia informacji i doświadczeń poznawczych, dzięki którym dziecko może „wskoczyć” na wyższy poziom rozwoju.
- Czynności eksploracyjne budzą u dziecka zainteresowanie nowością; następuje poszukiwanie nowych sposobów działania; tworzą się dynamiczne połączenia między spostrzeżeniami.
Kompetencja eksploracyjna dziecka zależy od:
wieku i płci dziecka
doświadczenia w eksplorowaniu obiektów
poziomu lęku i nieśmiałości
relacji emocjonalnych między dzieckiem a opiekunami
kontaktów z matką w odniesieniu do przedmiotów, osób i zdarzeń [strategie skupiania uwagi]
W średnim dzieciństwie można wyróżnić dzieci o różnych poziomach eksploratywności:
pomoc dorosłego pobudza tendencję do eksplorowania u dzieci o niskim p.e., natomiast dzieci o wysokim p.e. takowa pomoc rozprasza;
- Eksploracja umożliwia budowanie własnej wiedzy na temat świata fizycznego i społecznego; kształtowanie się podstawowej reprezentacji świata przedmiotów fizycznych (naiwna fizyka i mechanika)
- Stopniowe odkrywanie umysłu (discovery of the mind) - społeczny uśmiech (3.m.ż.), różnicowanie ekspresji podstawowych emocji (5.m.ż.), lęk społeczny (7.-8.m.ż.), zabawy „daj-masz” (game of give and take) (9.m.ż.) === podstawy intencjonalnej komunikacji
- Dziecięca teoria umysłu (child's theory of mind) - fragment dziecięcej reprezentacji świata dotyczącej stanów psychicznych innych osób.
Przedwerbalne formy komunikacji
- Dziecko jest wrażliwe na ludzki głos już od momentu urodzenia (odróżnienie głosu matki od głosów innych ludzi); prawdopodobnie jest to zdolność wrodzona;
- Dziecko komunikujące się z otoczeniem wykorzystuje różne zachowania niewerbalne:
płacz, spojrzenie, ruch ciała, gest, mimika, wokalizacja.
- Wyróżnia się różne rodzaje płaczu: podstawowy, z bólu, gniewny; charakter komunikacyjny: rodzic przestaje się bawić z dzieckiem (ok.4.m.ż.), obcy zwraca uwagę na dziecko (5.m.ż.), matka zbliża się do innego dziecka (9.m.ż.)
- Gesty: wskazujące (9.-13.m.ż.) i reprezentujące (od 14.m.ż.)
- Komunikacja ostensywna: protoimperatywy (w celu uzyskania wskazanego obiektu) i protodeklaratywy (komentarz do aktualnego stanu rzeczy; wywieranie wpływu na uwagę odbiorcy)
- Funkcje wczesnych prób komunikacji:
regulacja zachowania (otrzymanie czegoś, pomoc w osiągnięciu celu)
interakcja społeczna (zwrócenie uwagi partnera, podtrzymanie jego uwagi)
połączenie uwagi (wspólne obserwowanie przedmiotu)
- Bogata mimika - społeczne znaczenie uśmiechu
- Rozwój wokalizacji:
[0-8 tydzień] odruchowy okrzyk, odgłosy życiowe
[8-20 tydzień] gruchanie, śmiech
[16-30 tydzień] zabawy wokalne
[25-50 tydzień] samonaśladujące gaworzenie
[9-18 miesiąc] gaworzenie i ekspresywna mowa niezrozumiała
Porozumiewanie się niemowlęcia z dorosłymi i rówieśnikami
- wczesne kontakty matki i dziecka - konwersacjopodobne;
- zachowania komunikacyjne dorosłego wpływają na zachowania komunikacyjne u dziecka:
jeśli matka używa języka do nazywania obiektów, w sposób referencjalny (w odniesieniu do przedmiotów), to dziecko skupione jest na przypisywaniu nazw obiektom; jeśli matka używa języka w sposób ekspresyjny (wyraża emocje) do sterowania zachowaniem dziecko, częściej używa ono słów do określania relacji społecznych.
- rozwój dziecka od intersubiektywności pierwotnej(aktywna interakcja społeczna) , przez epoch of game (zainteresowanie tylko przedmiotami) do wtórnej subiektywności (dzielenie zainteresowanie między osoby i przedmioty).
- Dziecko reaguje na inne dzieci pod koniec 1. półrocza (obserwuje, uśmiecha się);
w 3. kwartale gaworzy do innych dzieci, naśladuje ich ruchy, daje zabawkę, reaguje protestem na jej zabranie; pod koniec 1. roku gaworzy, złości się, gdy rówieśnik się oddala; dąży do nawiązania kontaktu; rówieśnicy stają się obiektami eksploracji (dotyka, popycha, pociąga)
Wiek poniemowlęcy
8