Dekadentyzm - charakterystyka, przyk�ady literackie

Dekadentyzm - w ostatnim dwudziestoleciu XIX og�lnoeuropejski pr�d duchowy, wyra�aj�cy si� w postawie pesymistycznej i indywidualistycznej, w poczuciu s�aboœci i bezradnoœci wobec przeczuwanego kresu cywilizacji. Dekadentyzm odwo�ywa� si� do filozofii Schopenhauera, niemieckiego myœliciela doby romantyzmu, kt�ry wywar� ogromny wp�yw na kultur� schy�ku XIX wieku. Schopenhauer pesymistycznie patrzy� na ludzk� natur� i sens egzystencji. Uwa�a� ,�e dzia�ania ludzkie wynikaj� z bezrozumnego pop�du, pozbawionego celu. Pop�d ten nigdy nie mo�e by� zaspokojony, tote� cz�owiekowi stale towarzyscy poczucie rozczarowania i niezadowolenia. Wszystkie wysi�ki s� bezsensowne. Cz�owiek podejmuje je z myœl� o swojej egzystencji. Z g�ry skazany jest na pora�k�, musi umrze�. Znaj�c daremnoœ� swoich usi�owa�, czuje si� nieszcz�œliwy, �ycie odbiera jako udr�k�. Z�agodzi� m�k� istnienia mo�e tylko przez wyzbywanie si� z�udze�, po��da� i potrzeb, poprzez tworzenie i kontemplowanie dzie� sztuki. Akt tworzenia filozof uznawa� za czysty i bezinteresowny.

Filozofia Schopenhauera by�a jednym ze Ÿr�de� m�odopolskiego kultu artysty i buntu przeciw mieszcza�skiemu œwiatu. Dramatyczna sytuacja artysty, nieprzystosowanego do �ycia wœr�d przyziemnych mieszcza�skich wartoœci, poczucie silnego konfliktu z otoczeniem, by�y cechami charakterystycznymi postawy dekadenckiej. Cyganeria artystyczna manifestowa�a pogard� dla filistra, czyli mieszczucha, zaj�tego swoimi w�asnymi sprawami, �yj�cego wed�ug narzuconych konwenans�w, zainteresowanego sztuk� o tyle, o ile da si� ona przeliczy� na pieni�dze.

W znaczeniu og�lnym nazwy „dekadentyzm" u�ywa si� dla okreœlenia wszelakich ruch�w artystycznych i okres�w, kt�re reprezentuj� schy�kow� faz� rozwoju danej formacji kulturalnej.

G��wnym polskim pisarzem, piewc� nastroj�w dekadenckich by� Tetmajer. Rozczarowanie do œwiata i ideowa pustka, brak poczucia wewn�trznej stabilizacji i cel�w, do kt�rych warto d��y� - to temat wielu utwor�w.

Na przyk�ad w wierszu „Koniec wieku XIX" odznacza si� brak wiary w wartoœ� �ycia i idei. Poeta odrzuca mo�liwoœ� nie tylko jakiegokolwiek czynu, lecz nawet myœli o spokoju, jaki daje rezygnacja. Wiersz o nastroju g��boko pesymistycznym, mo�na uwa�a� za manifest ideowy dekadent�w, �ycie wydaje si� pozbawione sensu. Niech�� do œwiata, utrata idea��w, poczucie niedorzecznoœci istnienia. Widoczny jest wp�yw pogl�d�w Boudlaire`a zawartych w „Otch�ani". Tetmajer zawar� podobny niepok�j filozoficzno - moralny. Poeta rozwa�a jak� postaw� ideow� powinien przyj�� cz�owiek wobec trudnoœci �ycia.

W wierszu „Hymn do Nirwany" autor szuka wyjœcia. Poczucie ideowej pr�ni w wyniku bankructwa idea��w prowadzi do przekonania o koniecznoœci ucieczki w Nirwan�. Los ludzki zosta� przes�dzony, cz�owiek nie ma �adnej szansy ani nadziei. Z tego zawodu i zniech�cenia wynika�a t�sknota do Nirwany, po��danie nicoœci, ucieczka w niebyt, nieistnienie. Nirwana - poj�cie z filozofii indyjskiej, oznacza stan, kt�ry nast�puje po wyzbyciu si� woli �ycia. Wed�ug Schopenhauera wyzbycie si� si�y pchaj�cej cz�owieka ku cierpieniu. Stan taki powoduje, �e s�abnie poczucie rzeczywistoœci i zmniejsza si� „b�l �ycia". �ycie jest pasmem cierpie� i kl�sk. Rozczarowanie a tak�e ludzkie wady, pod�oœ� i ma�oœ� odbieraj� sens ludzkiej egzystencji. Œmier� nieuchronnie ko�czy walk� cz�owieka o iluzoryczne szcz�œcie. Wiersz posiada ton modlitewny i form� religijnych hymn�w. Tekst zawiera apel do Nirwany i uzasadnienie tego apelu. Smutny jest fakt, �e ani s�o�ce, ani pi�kno œwiata nie odwr�c� uwagi od myœli pesymistycznej o �yciu pe�nym cierpie� i niepowodze�.

Pr�b� szukania drogi wyjœcia z poczucia kryzysu wartoœci jest apoteoza sztuki. Poeta pragn��, by artysta mia� œwiadomoœ�, �e w jego piersiach „p�on� ognie przez Boga samego w�o�one". Œwiadomoœ� ta pozwala�a mu spojrze� „na t�um z g�ow� podniesion�", ale i taka postawa artysty nie uwalnia od dramatycznej prawdy, �e „�ycie nasze nic nie warte". Tragizm artysty, nie rozumianego przez spo�ecze�stwo w wierszu „Eviva l`arte", wi��e si� z refleksj�, �e w otaczaj�cym œwiecie wartoœ� materialna posiada bezdyskusyjn� przewag� nad wartoœci� duchow�. Apoteoza sztuki, przekonanie o wielkiej misji artysty, g�oszone s� z przeœwiadczeniem, �e jednak szansa uznania walor�w duchowych za najwy�sze prawie nie istnieje. Spo�ecze�stwo zawsze wypowie si� za z�otym celem, nigdy t�um filistr�w nie doceni artysty, jego p�du do swobody tw�rczej i roli duchowego przyw�dcy.

---