NIEPOWODZENIA SZKOLNE UCZNIÓW
Problem osiągania sukcesów jest bardzo ważny w życiu każdego człowieka, a w szczególności w życiu dziecka w młodszym wieku szkolnym. Zdobycie powodzenia przez dziecko w jego pracy szkolnej to nagroda za wysiłek, to zachęta za pokonywanie trudności, wiara we własne siły. Brak powodzenia w pracy szkolnej prowadzi do poważnych zaburzeń w zachowaniu się dziecka. Każdy nauczyciel spotyka się z uczniami przejawiającymi trudności typu dydaktycznego bądź wychowawczego. Ich obecność w codziennej praktyce życia szkoły jest zjawiskiem raczej nieuniknionym.
Według W.Okonia "niepowodzenie szkolne to proces pojawienia się braków w wymaganych przez szkołę wiadomościach i umiejętnościach uczniów oraz negatywnego stosunku młodzieży wobec tych wymagań". W definicji tej wyraźnie rozróżnia się niepowodzenia dotyczące nauczania i niepowodzenia w wychowaniu. W. Okoń wyróżnia w procesie niepowodzeń dwie główne fazy dzieląc je na ukryte i jawne. Zadaniem nauczyciela jest szybkie wykrycie tych niepowodzeń, aby nie sprawiały one specjalnych kłopotów. O niepowodzeniach jawnych mówi się zazwyczaj, gdy braki w wiadomościach i umiejętnościach ucznia zostały przez szkołę dostrzeżone, zaś o niepowodzeniach ukrytych wtedy, gdy szkoła o brakach tych nie wie lub też z rozmaitych powodów nie znajdują one wyrazu w złych ocenach.
NIEPOWODZENIA DYDAKTYCZNE
Problemem niepowodzeń szkolnych i ich przyczynami zajął się szczególnie Cz. Kupisiewicz. Biorąc pod uwagę różne kompleksy przyczyn niepowodzeń sprowadził je do bardziej ogólnych i określił jako czynniki społeczno-ekonomiczne, biologiczno- psychologiczne i pedagogiczne. Czynniki społeczno-ekonomiczne to warunki materialne, społeczne i kulturalne, które powodują niekorzystną sytuację życiową dzieci. Niepowodzenia szkolne są w dużej mierze wynikiem trudnych warunków materialnych oraz braku opieki ze strony rodziców. Przeciążanie pracą domową może mieć również zły wpływ na wyniki w nauce. Ważne znaczenie w życiu dziecka mają również warunki kulturalne. Do nich zalicza się poziom kulturalny rodziców, poziom życia umysłowego całej rodziny, życie towarzyskie, kultura ogólna i językowa czy poziom opieki intelektualnej i moralnej nad dzieckiem. Czynniki biopsychiczne to zarówno zadatki wrodzone, jak i warunki sprzyjające lub hamujące prawidłowy rozwój tych zadatków.
Wśród tych czynników wyróżnia się:
opóźnienie rozwoju funkcji wzrokowych
opóźnienie rozwoju funkcji słuchowych
opóźnienie rozwoju ruchowego
lateralizacja
zaburzenia rozwoju mowy
Niezbędnym warunkiem prawidłowego przebiegu procesu spostrzegania jest pełnowartościowy pod względem anatomicznym i funkcjonalnie sprawny analizator wzrokowy.
Bardzo ważne jest również różnicowanie dźwięków, ich analizowanie i syntezowanie.
Również w wielu przypadkach przyczyną niepowodzeń może być opóźniony rozwój ruchowy. Niepowodzenia na zajęciach kultury fizycznej często zniechęcają dzieci do jakiejkolwiek aktywności. Wśród zaburzeń ruchowych spotykamy zaburzenia o mniejszym zakresie np. obniżenie sprawności manualnej.
Z przyczynami niepowodzeń wiąże się również zjawisko lateralizacji czyli asymetryczności funkcji ciała ludzkiego, przewagi czynności jednej połowy ciała nad drugą. Lateralizacja może spowodować obniżenie sprawności manualnej oraz zaburzenia orientacji przestrzennej.
Na niepowodzenia dzieci w nauce mają wpływ również zaburzenia mowy. Najczęstsze zaburzenia to: bełkotanie, jąkanie oraz opóźnienie rozwoju mowy.
Czynniki pedagogiczne mogące wpłynąć na niepowodzenia uczniów to treści, formy, metody, środki nauczania, system zasad uznawanych przez nauczycieli, sposoby aktywizowania uczniów, poziom kwalifikacji nauczycieli itd.
NIEPOWODZENIA WYCHOWAWCZE
Trudności wychowawcze są wynikiem braku przystosowania się dziecka do wymagań otoczenia i do reguł obowiązujących w środowisku. Przyczyn niepowodzeń można dopatrywać się w środowisku rodzinnym, w szkole oraz w samym uczniu.
Przyczyny tkwiące w środowisku rodzinnym
Rodzina odgrywa wyjątkową rolę w rozwoju każdego dziecka. Staje się poważnym źródłem nieprzystosowania społecznego dziecka jeżeli odbiega od modelu normalnie funkcjonującej rodziny. Bardzo ważna dla dziecka jest sytuacja życiowa rodziny. Dotyczy ona przede wszystkim struktury rodziny i wydarzeń losowych.
Najbardziej wymowna przyczyna trudności wychowawczych jest dezintegracja życia rodzinnego. Ciągłe konflikty między rodzicami, awantury, alkoholizm prowadzą do rozkładu życia rodzinnego. W ten sposób odbiera się dziecku poczucie bezpieczeństwa i wspólnoty rodzinnej.
Przyczyny tkwiące w środowisku szkolnym
Wśród przyczyn tych wyróżnia się przyczyny organizacyjne, psychologiczno-społeczne i pedagogiczne. Przyczyny organizacyjne obejmują swym zasięgiem niedostatki systemu szkolnego, programu nauczania i podręczników oraz systemu kształcenia i doskonalenia nauczycieli. Nieprzystosowanie społeczne uczniów mogą powodować nadmiernie przeładowane programy nauczania, podręczniki niedostosowane do zainteresowań, liczne klasy.
Do przyczyn psychologiczno-społecznych zalicza się nieznajomość ucznia przez nauczyciela, zaniżone oczekiwania nauczyciela wobec ucznia i niską jego pozycję w klasie. Natomiast przyczyny pedagogiczne polegają na tym, że zbyt mało uwagi przywiązuje się do wyrabiania w uczniach pozytywnej motywacji uczenia się.
Przyczyny tkwiące w uczniu
Do przyczyn tych należą przyczyny biopsychiczne obejmujące czynniki genetyczne, uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego, obniżony poziom sprawności umysłowej i zaburzenia somatyczne. Czynniki genetyczne stanowią przede wszystkim wszelkiego rodzaju predyspozycje jednostki uwarunkowane dziedzicznie. Organiczne uszkodzenie układu nerwowego polega najczęściej na urazach czaszki i mózgu. Natomiast funkcjonalne uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego to nieprawidłowości w stanie fizycznym i psychicznym jednostki, które utrudniają normalne funkcjonowanie społeczne.
Niektórzy uczeni jedną z przyczyn w zachowaniu upatrują w niskim ilorazie inteligencji dziecka.
Przyczynami nieprzystosowania społecznego mogą być również zaburzenia takie jak: schorzenia gardła, choroby układu trawiennego, układu krążenia itp.
Niepowodzenie to proces trwający dłużej lub krócej. Najczęściej prowadzi on do drugoroczności lub do odsiewu. Zdaniem Konopnickiego w toku tego procesu dostrzegamy narastające braki w wiadomościach oraz zmiany w zachowaniu się ucznia, czyli symptomy psychologiczne.
Według J Konopnickiego problem niepowodzeń w nauce jest problemem indywidualnym i społecznym. Dotyczy jednostki, która cierpi i nie mogąc podołać zadaniom jakie inni wykonują popada w stan frustracji. Niezadowolenie z siebie obniża wydajność pracy i jednostka nie daje społeczeństwu tego do czego jest zdolna.
Niepowodzenia szkolne są jednym z ważniejszych problemów współczesnej szkoły. Zadaniem szkoły, nauczycieli, rodziców i samego dziecka jest aby nie dopuścić do tak poważnej sytuacji.
BIBLIOGRFIA:
Konopnicki J. Powodzenia i niepowodzenia szkolne
Kupisiewicz Cz. Niepowodzenia dydaktyczne
Łobocki M. Trudności wychowawcze w szkole
Okoń W. Słownik pedagogiczny
Spionek M. Zaburzenia rozwoju uczniów a niepowodzenia szkolne
3