Luty - Terytorium. Ptak miesiąca: żuraw
Lutowa propozycja naszego programu to zagadnienia dotyczące powrotów ptaków z zimowisk i znaczenia terytoriów lęgowych.
Czujemy się jeszcze ciągle w środku zimy. Ale u wielu ptaków można już obserwować zachowania, wskazujące na zbliżanie się okresu lęgowego. W cieplejsze dni usłyszeć już można śpiewy kowalików i sikor. Wracają też pierwsze "wiosenne" ptaki, które jesienią odleciały na swoje zimowiska. Jednym z pierwszych gatunków jest żuraw.
Po powrocie ptaki zajmują jak najszybciej terytorium. Powinno ono gwarantować bezpieczne miejsce na gniazdo i jak najlepsze warunki do wykarmienia piskląt.
Termin przylotu ptaków z zimowisk jest różny u różnych gatunków. Ziarnojady przylatują najwcześniej lub wcale nie odlatują. Ptaki owadożerne natomiast przylatują później, kiedy stosownego dla nich pokarmu jest już pod dostatkiem. Ptaki, przyjmując pewną strategię powrotów na lęgowiska, muszą „rozważyć” zarówno plusy, wynikające z wczesnego powrotu, czyli możliwość zajęcia najlepszego terenu, jak i minusy - ryzyko załamania się pogody wczesną wiosną i groźbę głodu.
Marzec - Dziuplaki. Ptaki miesiąca: dzięcioły.
W marcu proponujemy przyjrzeć się grupie ptaków, objętych jedną nazwą - dziuplaków. To ptaki, które na bezpieczne miejsce na gniazdo wybrały wnęki w pniach drzew, czyli dziuple. Właśnie teraz trwa ich zajmowanie. Najbardziej zanymi dziuplakami są dzięcioły - to one osobiście wykuwają dziuple. Inne ptaki z tej grupy (np. sikory, sowy, szpak, gągoł i inne) korzystają z dziupli porzuconych przez dzięcioły.
Dziuplakom poświęcony jest marcowy rozdział programowej książki "Ptaki". Zawiera on informacje o gatunkach dzięciołów, występujących w Polsce. Temat ilustruje kolorowy foliogram z sylwetkami tych ptaków. Szczegółowe opisy, rysunki i zapisy głosów dzięciołów można znaleźć na płycie "Ptaki i ich siedliska". Dużo uwagi w rozdziale poświęca się znaczeniu ochrony starych dziuplastych drzew dla zachowania gatunków, dla których są one miejscem lęgów. Rozwinięciem tego zagadnienia jest broszura "Czy budki lęgowe rozwiążą problem ochrony dziuplaków", inne wydawnictwo, wchodzące w skład pakietu edukacyjnego.
Maj - Ptaki pospolite i rzadkie. Ptaki miesiąca: jaskółki
W Polsce występuje około 400 gatunków ptaków. Wśród nich ptaki lęgowe oraz te, które pojawiają się u nas poza sezonem lęgowym. Niektóre gatunki uważane są za pospolite, pewna część określona jest jako gatunki rzadkie.
Głównym obiektem naszego zainteresowania w tym miesiącu są jaskółki, a szczególnie jeden z gatunków - dymówka. W krajach Europy Zachodniej odnotowano w ostatnich latach spadek jej liczebności. U nas ciągle jeszcze pozostaje gatunkiem pospolitym. Warto więc przyjrzeć się sytuacji dymówki w ciągu najbliższych lat. Jeśli w środowisku wystąpią niekorzystne zmiany, może to odbić się na jej liczebności.
Zapraszamy więc do programowej książki dla nauczyciela, do tematu majowego - "Ptaki pospolite i rzadkie. Ptaki miesiąca: jaskółki". W rozdziale tym proponujemy naukę rozpoznawania trzech występujących w Polsce gatunków jaskółek: dymówki, oknówki i brzegówki. Foliogramy do książki i płyta CD to dodatkowe źródło informacji o jaskółkach, ich zwyczajach, wymaganiach siedliskowych i zagrożeniach. Polecane zadanie na ten miesiąc polega na określeniu, czy i które gatunki jaskółek gnieżdżą się w twojej okolicy.
Majowy temat programu "Ptaki" można wykorzystać w ramach wiosennej akcji OTOP Spring Alive!, polegającej na obserwacjach ptasich zwiastunów wiosny, w tym także dymówki. Zapraszamy na stronę internetową tej akcji www.springalive.net, gdzie przygotowano dodatkowe potrzebne nauczycielom materiały.
Czerwiec - Gniazdowanie. Ptaki miesiąca: kos i szpak
Wybór miejsca na gniazdo i jego wygląd ma dla ptaków ogromne znaczenie. Gniazdo musi gwarantować bezpieczeństwo w okresie składania jaj i wychowu młodych, niezależnie od zastosowanego materiału do budowy oraz złożoności swojej konstrukcji. Ptaki radzą sobie z tym problemem w różny sposób.
Niektóre gatunki budują gniazda w miejscach trudno dostępnych, umieszczając je w szczelinach (np. pomurnik, jerzyk), norach ziemnych (np. brzegówka, zimorodek) lub dziuplach (dzięcioły i inne dziuplaki). Ciekawe i niedostępne dla drapieżników gniazdo buduje remiz. Ma ono postać uwitego z włókien i puchu roślinnego worka z ciasnym rękawem wejściowym, zawieszonego nad wodą na wiotkiej gałązce. Z kolei pełzacz ukrywa swoje gniazdo, wciskając je pod odstającą korę starych drzew.
Inne interesujące rozwiązania, wykorzystywane przez ptaki dla uczynienia swoich gniazd niedostępnymi dla drapieżników i dobrze "wtopionymi" w otoczenie, przedstawione są w rozdziale "Gniazdowanie. Ptaki miesiąca: kos i szpak" książki dla nauczyciela, wchodzącej w skład pakietu edukacyjnego programu OTOP "Przyroda wokół nas - Ptaki".
Czerwiec to także dobry czas na przyjrzenie się dwóm pospolitym, choć często mylonym gatunkom, jakim jest szpak i kos. W zaobserwowaniu różnic w wyglądzie i zachowaniu tych gatunków pomoże nasza propozycja.
Zapraszamy więc do kolejnego zadania miesiąca. Przypominamy, że do programu "Ptaki" szkoły mogą się włączyć w każdym momencie, a nauczyciel otrzyma bezpłatnie pakiet materiałów edukacyjnych!