GRAMATYKA OPISOWA JEZYKA POLSKIEGO - OPRACOWANIE ZAGADNIEŃ

1. Jeśli wyraz rozpoczyna się od samogłoski, a poprzedzający go wyraz kończy spółgłoską to ostatnia głoska pierwszego wyrazu jest zawsze bezdźwięczna.

2. Jeśli drugi wyraz rozpoczyna się od M, N, R, J, Ł, L to wygłosowa głoska jest bezdźwieczna

3. Przyimki (z, do, na, bez, za, pod, u, w, nad, od, po) zawsze wymawiamy dźwięcznie!

4. Samogłoski:

• są zawsze dźwięczne

• są zawsze miękkie

• mogą być ośrodkiem sylaby

Ich cechy artykulacyjne:

• udział jamy nosowej

• poziomy ruch języka

• pionowy ruch języka

5. Spółgłoski:

• nie mają właściwości sylabotwórczych

• zwarcie lub szczelina albo zwarcie i szczelina jednocześnie

• dźwięczne lub bezdźwięczne

Ich cechy artykulacyjne:

• miejsce artykulacji

• stopień zbliżenia narządów mowy

• dźwięczność / bezdźwięczność

• miękkość / twardość

• ustność / nosowość

6. Miejsca artykulacji głosek:

• dwuwargowe - M, B, P

• wargowo - zębowe - W, F

• zębowo - prepalatalne - L', Z', S', DZ', C', D', T'

• dziąsłowo - prepalatalne - R', RZ', Ż', SZ', DŻ', CZ'

• prepalatalne - Ń, Ź, Ś, DŹ, Ć

• post - palatalne - ŋ, H, CH, G', K'

• zębowe - L, N, Z, S, DZ, C, D, T

• dziąsłowe - R, Ł, Ż, RZ, SZ, DŻ, CZ, D^dz, T^dz, N^dz

• tylnojęzykowe - R, G, K, H, CH, Ń, ŋ

7. Stopień zbliżenia narządów mowy:

• Spółgłoski sonorne (półotwarte) - ich artykulacja charakteryzuje się typowym dla spółgłosek zwarciem narządów mowy z właściwym dla samogłosek rozwarciem umożliwiającym swobodny przepływ powietrza przez kanał głosowy. Strumień powietrza wydostaje się na zewnątrz:

przez otwory nosowe - (spółgłoski nosowe - M, N, Ń, M', N^dz, ŋ)

lub jamę ustną - (spółgłoski płynne - L, R, Ł).

Wszystkie głoski z tej grupy są dźwięczne i nie posiadają bezdźwięcznych odpowiedników.

Głoski płynne dzielimy na:

• boczne (lateralne) - L, Ł

• drżące - R, R'

• Spółgłoski niesonorne:

• zwarto - wybuchowe - P, B, T, D, K, G

• zwarto - szczelinowe - DZ, C, DŻ, CZ, DŹ, Ć

• szczelinowe - F, W, S, Z, SZ, Ż, RZ, Ś, Ź

8. Artykulacja Ń:

• przed głoskami szczelinowymi - i

• przed głoskami zwarto - szczelinowymi - in

9. Upodobnienia:

1. Co do dźwięczności:

• Wewnątrzwyrazowe (wsteczne i postępujace)

• udźwięcznienia - pottsymać / proźba

• ubezdźwięcznienia - tseba / xf'ila

• międzywyrazowe (tylko wsteczne)

• udźwięcznienia - jezd dobze / brad oica

• ubezdźwięcznienia - veś puasc / brat oica

2. Co do miejsca artykulacji:

• tylnojęzykowe (n+k/g => ŋ + k/g)

• goŋg

• pstroŋg

• ks'eŋga

• środkowojęzykowe

• rośc'oŋgnąć

• żz'elen'eć

• udziąsłowienie

• tseba

• dzevo

• poncek

3. Co do sposobu artykulacji:

• zwarto-wybuch + szczel. => zwarto-szczel + szczel

• trzeba => tseba => Ceba

• koń Czesława => koin cesuava

10. Inne zjawiska fonologiczne:

• elizja - wypadniecie pewnego elementu

• jabłko => iabuko => iapko

• poszedł => posedu => poset

• epenenteza - wstawienie pewnego elementu

• zE zuośc'i

• vE franc'ii

• metateza - zamiana jakiegoś elementu

* kolorovy => korolovy

1

---