29. Narządy zmysłów
OKO
Narząd zmysłu przystosowany do odbierania bodźców świetlnych.
Zbudowana jest z 3 błon:
zewnętrznej błony włóknistej (twardówka i rogówka)
środkowej błony naczyniowej (tęczówka, ciało rzęskowe, naczyniówka)
wewnętrznej czuciowej (siatkówka).
BŁONA ZEWNĘTRZNA
twardówka („białko oka” - biała, nieprzejrzysta, zbita tkanka oka). W przedniej części przechodzi w rogówkę, nadaje gałce ocznej odpowiednią sztywność. Pełni w oku rolę ochronną. Ma różną grubość w zależności od okolicy. W okolicy równika cienka - 0,3 mm, na granicy z rogówką 0,6 mm; najgrubsza w części tylnej - do 1 mm. Włókna tej tkanki łącznej to włókna kolagenowe, sprężyste, a także występują fibroblasty i komórki barwnikowe (zawierające melaninę).
rogówka - osłania przednią część oka, umożliwia przechodzenie promieni świetlnych. Nabłonek rogówki: jest najcieńsza w środku, grubsza obwodowo. W części centralnej powinna mieć średnicę 4 mm i jest bardzo regularna, kulista - jest to część optyczna. Jest przezroczysta w warunkach fizjologicznych, nie posiada naczyń krwionośnych, odżywianie jej odbywa się z naczyń rąbka rogówki, z płynu komory przedniej oraz częściowo z łez. Jest bardzo silnie unerwiona czuciowo (dlatego reaguje natychmiast bólem i łzawieniem na dotyk czy ciała obce, które znajdują się na jej powierzchni). Zbudowana z 5 warstw: nabłonek przedni rogówki (wielowarstwowy płaski), blaszka graniczna przednia - błona Bowmana, istota właściwa, blaszka graniczna tylna - błona Descemeta, nabłonek tylny. Istota właściwa rogówki - najgrubsza warstwa - 0,9 mm. Zbudowana z tkanki łącznej właściwej o specjalnym układzie włókien i komórek. Zawiera od kilkudziesięciu do kilkuset warstw włókien kolagenowych o układzie naprzemiennym. Pomiędzy warstwami włókien leżą warstwy komórek - fibroblastów, które nazywane są corneocytami - zawierają liczne wypustki i są spłaszczone. Inne komórki to granulocyty, monocyty, limfocyty. W istocie podstawowej siarczan chondroityny. Brak naczyń krwionośnych. Blaszka graniczna tylna jest utworzona ze specyficznego rodzaju kolagenu, które tworzy nietypowy układ molekularny w postaci tzw. węzłów i międzywęźli. Nabłonek tylny rogówki (śródbłonek komory przedniej) tworzy nabłonek jednowarstwowy płaski. Rogówka poza funkcją ochronną bierze udział w załamywaniu promieni świetlnych. Stanowi więc ona główną część układy optycznego oka, a siła łamiąca rogówki wynosi 42 dioptrie. Wadliwa łamliwość rogówki jest przyczyną tzw. wady refrakcji, którą trzeba wyrównywać szkłami okularowymi.
BŁONA NACZYNIOWA (dawniej zwana „jagodówką”)
tęczówka - ma różne zabarwienie i nadaje kolor oczom. Warstwy tęczówki to: nabłonek przedni, warstwa graniczna zewnętrzna, zrąb tęczówki i ??? W środku znajduje się czarny, okrągły otwór - źrenica. Brzeg ustalony tęczówki łączy się z ciałem rzęskowym. Zbudowana z wielu warstw, jej barwa zależy od ilości, jakości i rozmieszczenia przestrzennego barwnika. Funkcją jest regulacja dopływu światła do oka w zależności od jego natężenia. Tęczówka jest na swojej powierzchni nierówna - posiada liczne promieniste zagłębienia oraz okrężne bruzdy. W zależności od ilości barwnika może mieć kolor szary, jasnoniebieski, zielonkawy lub brązowy.
ciało rzęskowe - niewidoczne gołym okiem, schowane pod twardówką
naczyniówka
CIAŁO SZKLISTE
Wypełnia ono centralną część oka między soczewką a siatkówką.
Stanowi 2/3 objętości gałki ocznej
Jest to przezroczysta i galaretowata substancja w 99% składająca się z wody
Pozbawiona nerwów i naczyń
Utrzymuje kształt oka, bierze udział w załamywaniu promieni, amortyzuje wstrząsy i ruchy, odgrywa ważną rolę w regulacji ciśnienia wewnątrzgałkowego.
Z wiekiem następuje zwyrodnienie ciała szklistego, a związane z tym zmiany fizykochemiczne powodują:
- spostrzeganie jaśniejszych lub ciemniejszych tworów
- obkurczanie się
- zwyrodnienie włókienkowe.
Tworzenie się pustych jam występuje u 34% ludzi pomiędzy 10 a 40 rokiem życia, procent ten zwiększa się wraz z wiekiem.
SOCZEWKA
Przezroczysty, dwuwypukły twór znajdujący się wewnątrz oka za tęczówką, zawieszony na obwódce rzęskowej łączącej się z wyrostkami ciała rzęskowego. Ma zdolność zmiany kształtu - akomodacja. Soczewka załamuje promienie.
Zbudowana jest z komórek zwanych włóknami, te włókna tworzą blaszki układające się koncentrycznie. Otoczona jest włóknistą torebką (błona bezkomórkowa), pod torebką jest kora oraz twardsze, powstające po 20. roku życia, jądro. Na przedniej powierzchni soczewki - nabłonek soczewki - jednowarstwowy sześcienny (wyższy w miarę zbliżania się do równika soczewki). Włókna (komórki) soczewki; są wydłużone i wąski, na przekroju sześcioboczne, zawierają specyficzne białka - krystaliny których układ przestrzenny warunkuje zdolności optyczne soczewki. Z wiekiem jądro twardnieje, staje się większe, zabarwia się stopniowo na żółto-brunatny. W związku z tym zmienia się współczynnik załamania światła.
Soczewka jest zawieszona na obwódce rzęskowej, mięśnie ciała rzęskowego zmieniają kształt soczewki na bardziej płaski lub wypukły. Zjawisko to nazywa się akomodacją.
CIAŁO RZĘSKOWE
Silnie unaczynionwe
Zbudowane głównie z mięśni gładkich
Otacza pierścieniowato obszar leżący za tęczówką, o szerokości 8 mm.
Nabłonek ciała bierze udział w produkcji cieczy wodnistej.
NACZYNIÓWKA
Warstwa środkowa gałki, leży między siatkówką i twardówką. Zawiera gęstą sieć naczyń krwionośnych rozdzielonych niewielką ilością tkanki łącznej. Komórki barwnikowe i włókna sprężyste. Głównym zadaniem naczyniówki jest odżywianie zewnętrznych warstw siatkówki.
Tworzą ją warstwy: nadnaczyniówkowa blaszka, naczyniowa, naczyń włosowatych i podstawna.
Nadnaczyniówkowa jest utworzona z tkanki łącznej włóknistej tworzącej blaszi oddzielone od siebie szczelinowatymi przestrzeniami. Zawiera dużo melanocytów, nadających jej brunatne zabarwienie. Blaszka naczyniowa z licznym naczyniami tętniczymi i żylnymi o dużej średnicy. Przestrzenie między naczyniami wypełniają włókna kolagenowe i sprężyste. W tej blaszce występują też melanocyty, ale nie tak intensywnie. Blaszka naczyń włosowatych głównie zawiera już delikatne naczynia włosowate o porowatym śródbłonku, nie występują w niej melanocyty. Blaszka podstawna to bona Brucha, ma włókna kolagenowe, sprężyste, znów kolagenowe i błonę podstawną warstwy barwnikowej siatkówki.
SIATKÓWKA
Najbardziej wewnętrzna błona gałki ocznej
Przylega mocniej do naczyniówki tylko w okolicy nerwu nerwu wzrokowego oraz z przodu przy ciele rzęskowym
W pozostałych miejscach: przyłożona lekko do podłoża, przyciskana do wnętrza oka przez ciało szkliste.
Światłoczuła tkanka o złożonej budowie, wyścielająca wewnętrzną powierzchnię gałki ocznej
W siatkówce znajdują się pręciki i czopki, zaczyna się przetwarzanie i przekazywanie bodźców świetlnych od których zależą procesy widzenia.
5 podstawowych rodzajów neuronów w siatkówce: fotoreceptory, interneurony (komórki dwubiegunowe, poziome i amakrynowe), komórki wyjściowe siatkówki.
Składa się z 10 warstw. Grubość wynosi 0,15-0,18 mm.
W obrębie bieguna tylnego oka znajduje się dołek środkowy leżący w obszarze plamki (żółtej) czyli małej, beznaczyniowej przestrzeni siatkówki
Dołek środkowy jest małym zagłębieniem w plamce.
Czopki:
Występują rzadko na powierzchni całej siatkówki. Są gęsto upakowane w plamce żółtej inaczej niż pręciki, każdy czopek w dołku środkowym jest połączony indywidualnie z mózgiem, rezultatem tego jest wysoka zdolność rozdzielcza. Z drugiej strony wrażliwość na światło jest o wiele niższa dla czopków niż dla pręcików. Czynnością ich jest widzenie kształtu i barw przedmiotów w jasnym oświetleniu; czynnością pręcików zaś jest przystosowanie oka do słabych oświetleń i rozróżnianie zarysów przedmiotów.
Tak więc widzenie plamkowe pozwala na rozpoznawanie szczegółów, kształtu, barwy.
Pręciki:
Komórki zmysłowe siatkówki. Pozwalają na rozróżnianie zarysów przedmiotów, zapewniają orientację przestrzenną.
Jest 20 razy więcej pręcików niż czopków.
PLAMKA ŚLEPA - plamka Mariotte'a
Pusta przestrzeń spowodowana tym, że na niewielkim obszarze siatkówki nie występują elementy percepcyjne
Odpowiada to tarczy nerwu wzrokowego
Gdy promienie zogniskują się na plamce, występuje niewidzenie małego wycinka pola widzenia
W odległości ok. 4 mm od plamki żółtej.
PLAMKA ŻÓŁTA
Najważniejsza część siatkówki, położona w osi optycznej oka, dzięki niej widzimy precyzyjnie, kolory i kształty
POWIEKA
Z aparatem łzowym. Chroni gałkę przed urazami i wysychaniem. Od strony wewnętrznej pokryta jest spojówką. Spojówka jest delikatną błoną śluzową, przechodzi na gałkę oczną aż do rogówki, jest zrośnięta z podłożem tylko w części tarczkowej, daje możliwość swobodnych ruchów gałki.
UCHO
Narząd Cortiego:
Położony w ślimaku wewnętrznym. W jego skłąd wchodzą dwa rodzaje komórek: włoskowate, położone w dwóch szeregach,oddzielone kanałem Cortiego. Są one podtrzymywane prze komórki podporowe, które nie przylegają do siebie, występują między nimi przestrzenie- tunele tworzą, wewnętrzny i zewnętrzny.
Komórki podporowe to: falangowe Deitersa - wysokie, tworzą 3-4 rzędów, filarowe - wewnętrzne niższe niż zewnętrzne, graniczne Hensena - o charakterze walcowatym kilka rzędów, graniczne Kaludiusza.
Komórki odbierająca bodźce słuchowe mają rzęski i tworzą dwa szeregi. Są komórki zewnętrzne, ułożone w 3 szeregi, ich rzęski ułożone są w kształt litery V, oraz wewnętrzne, tworzące pojedyczny rząd, ich rzęski tworzą proste szeregi. Jest jakieś 3x więcej zewnętrznych (12 000, wewnętrznych 3 500). Jest to znikoma ilość w porównaniu z receptorami narządu wzroku.
1