Paulina Sadowy, III EPR

ZAUFANIE - FUNDAMENT SPOŁECZEŃSTWA

Społeczeństwa wysokiego zaufania - wytwarza się w nich i umacnia kultura zaufania (normaty-wny ideał ufności). Ludzie są pod presją społ., aby ufali innym i aby byli wiarygodni wobec innych. Kręgi zaufania i wiarygodności poszerzają się, a nieufności i niewiarygodności ulegają redukcji.

Społeczeństwa niskiego zaufania - dominuje w nich kultura cynizmu (rozpowszechnione przeko-nania o powszechnym braku wiarygodności, uzasadniające nieufność i podejrzliwość jako właściwą postawę). Ludzie są pod presją społ., aby nikomu nie ufali. Kręgi nieufności i niewiarygodności poszerzają się, a kręgi zaufania i wiarygodności - kurczą. Proces ten prowadzi do destrukcji społeczeństwa.

KAPITAŁ SPOŁECZNY - zasoby i korzyści płynące z określonego usytuowania w sieciach społ.

Nie każda sieć relacji stanowi kapitał społ.; nie ma tego charakteru sieć narzucona.

Aby pełnić funkcję kapitału społ., sieć musi być budowana dobrowolnie, spontanicznie.

Najpewniejszy i najpełniejszy dostęp do zasobów innych ludzi przynosi zdobycie ich zaufania. Zaufanie to najcenniejsza odmiana kapitału społ.

R.Putnam definiować kapitał społ., jako: „takie cechy organizacji społeczeństwa, jak zaufanie, normy, powiązania, które mogą zwiększyć sprawność społeczeństwa”.

Zaufanie, wg niego, „jest podstawowym składnikiem kapitału społ.”.

Kapitał wiarygodności - suma zasobów i korzyści, do którym mamy dostęp dzięki obdarzeniu nas przez innych zaufaniem, czyli KW otrzymujemy od innych, którzy nam ufają.

Kapitał ufności - suma zasobów i korzyści, jakie daje nam obdarzanie innych zaufaniem, czyli KU dajemy tym, którym ufamy. Łatwiej zaufanie stracić niż je zyskać! Osoba ciesząca się rosnącym zaufaniem, musi bardzo uważać, aby go nie utracić - czasem wystarczy małe potknięcie...

SIEĆ ZAUFANIA - powiązane ze sobą relacje zaufania wiążące więcej niż 2 osoby.

ŁAŃCUCH ZAUFANIA - szeregowe powiązanie kilku relacji zaufania.

Przechodniość zaufania: Basia ufa Ani. Ania ufa Frankowi. Basia myśli zatem, że jeśli Ania ufa Frankowi, to musi on być godny zaufania.

Przechodniość nieufności: wyborcy ufają politykowi A, który nie darzy zaufaniem polityka B. Zatem wyborcy uznają, że jeśli A nie ufa B, to polityk B nie jest wart ich zaufania.

KAPITAŁ POMOSTOWY- zajmowanie pozycji w obrębie 2 lub więcej sieci zaufania.

KAPITAŁ WIĄŻĄCY - zaufanie u partnera centralnie usytuowanego w innej sieci i obdarzanie go zaufaniem, co sprzyja fuzji obu sieci w 1.

A i B biorą ślub, co zbliża ich rodziny. 2 osobne sieci społ. łączą się ze sobą nie poprzez łącznika (pomost), a przez kontakt centralnych postaci w obu sieciach.

Jest sieć pana młodego z jego kręgiem zaufania i wiarygodności oraz sieć panny młodej z jej kręgami. Poprzez małżeństwo 2 sieci zlewają się w 1 wspólną sieć społeczną.

Mąż i żona wykorzystują nie swój kapitał pomostowy, a kapitał wiążący, co sprzyja wytwarzaniu się nowych relacji zaufania. Takie sieci mogą ulegać także całkowitemu lub częściowemu rozpadowi (np.w przypadku rozwodu).

SIECI INKLUZYWNE - cechują się egzogamią, poszukiwaniem partnerów do relacji zaufania z zewnątrz. Są to sieci otwarte. Możemy mówić tu o zjawisku kapitału pomostowego i wiążącego.

SIECI EKSKLUZYWNE - zaufanie ograniczone do ścisłego grona osób, któremu towarzyszy nieufność wobec członków innej sieci.

To sieci zamknięte, z podziałem na „nasi” i „obcy”, „my” i „oni”.

Nie ma w tym przypadku mowy o kapitale pomostowym czy wiążącym.

Sieci takie, w przypadkach skrajnych, mogą występować np. w obrębie: sekt religijnych, organizacji mafijnych, kibiców sportowych, grup konspiracyjnych, gangów młodzieżowych, wojowniczych plemionach, nacjonalistycznych państwach itp.

Zjawisko to może również występować w łagodniejszych formach, gdy sieć jest mniej izolowana, nie generuje wrogości wobec otoczenia, a jest jedynie spojona wew. przez różne więzi, takie jednak, których nie może nawiązać każdy, są przypisane wybranym. Mogą to być więzy rodzinne, pokoleniowe, terytorialne, wspólne przeżycia (np. kombatanci, absolwenci 1 uczelni).

SIECI ZINDYWIDUALIZOWANE - wiążące pojedyncze relacje zaufania między partnerami; mozaika połączonych w różny sposób diad: A ufa B, C ufa D itd.

Ryzyko zw.z zaufaniem jest tu ryzykiem niekorzystnego działania pojedynczego partnera (zdradzi, oszuka). Ryzyko wzrasta, kiedy stawiamy na większą liczbę osób. Np. gdy pożyczam pieniądze wielu osobom, jest większe ryzyko, że ktoś mi nie odda.

Wiarygodność dotyczy konkretnego, pojedynczego partnera.

Rozbudowywanie sieci ma prosty, addytywny charakter.

SIECI KOLEKTYWNE - członkowie sieci współdziałają dla osiągnięcia wspólnego celu, nieosiągalnego dla pojedynczych członków („jeden za wszystkich, wszyscy za jednego”).

W realizacji celu każdy zdany jest nie na pojedynczego partnera, ale na wszystkich członków sieci razem.

Zdrada, zaniedbanie 1 partnera unicestwia szanse wszystkich.

Wchodząc do takiej sieci, obdarzamy zaufaniem wszystkich, stawiamy na ich wiarygodność.

Np. drużyna piłkarska i jej cel wspólny - wygrać mistrzostwa, a zarazem cel indywidualny każdego zawodnika; oddział wojskowy na froncie; orkiestra symfoniczna.

FUNKCJE ZAUFANIA

DLA PARTNERÓW

DLA SZERSZEJ WSPÓLNOTY

- uwalnia i mobilizuje ludzką podmiotowość, - wyzwala kreatywne, innowacyjne działania, - zmniejsza niepewność i ryzyko zw.z tymi za- chowaniami - większa otwartość w stosunku do innych - częściej inicjujemy interakcje i wchodzimy w trwałe relacje - interakcje z osobami, które darzymy zaufaniem są wolne od obaw, podejrzeń, pozwalają na większą spontaniczność i otwartość - nie musimy ciągle kontrolować zachowań in. - podnosi się ogólny poziom naszej mobilizacji, aktywizmu i wolności - jeśli nasze zaufanie zostanie odwzajemnione, to możemy korzystać z dobrodziejstw należnych osobie, której zaufaliśmy - wyzwala optymizm życiowy, poczucie spraw- stwa, życzliwość, tolerancję, szacunek dla innych

- pobudza towarzyskość - skłania do wspólnego uczestnictwa w różnych stowarzyszeniach - wzbogaca sieć więzi międzyludzkich - powiększa pole interakcji - pozwala nawiązywać bliższe kontakty z innymi - zwiększa kapitał społeczny, zaangażowanie obywatelskie - sprzyja komunikacji i przezwycięża syndrom „plura- listycznej ignorancji” (rozpowszechniona niewiedza nt. poglądów i opinii, jakie wyznają inni) - sprzyja tolerancji, akceptacji dla osób obcych - tłumi przejawy międzygrup.wrogości i ksenofobii - wzmacnia więzi między jednostką a wspólnotą (rodziną, narodem) - wpływa na poczucie tożsamości i wytwarza silną solidarność zbiorową, skłaniając do współpracy i wzajemnej pomocy

Funkcjonalność i dysfunkcjonalność zaufania i nieufności zależą od wiarygodności

lub niewiarygodności adresata.

KOHERENCJA ZAUFANIA - /trafność/ obdarzanie zaufaniem osób wiarygodnych i/lub nieufnością osób niewiarygodnych.

Kiedy ufamy osobom wiarygodnym jest duża szansa, że się nie zawiedziemy i będziemy czerpać korzyści wynikające z obdarzenia kogoś zaufaniem/cieszenia się czyimś zaufaniem. Ta sytuacja ma także korzystne konsekwencje w szerszej skali społecznej - powtarzające się, pomyślne doświad-czenia z zaufaniem mogą doprowadzić do wyłonienia się trwałej kultury zaufania.

Kiedy nie ufamy osobom niewiarygodnym (na podstawie racjonalnych przesłanek i wiedzy), mamy duże szanse, że nasze negatywne przewidywania się potwierdzą. Np. nie wybieramy linii lotniczych, których samoloty często się rozbijają; nie kupujemy sprzętu firmy, która oszczędza na kontroli jakości; nie wyjawiamy sekretów osobie, która jest znana z tego, że wszystko wypapla.

Nieufność powoduje odwołanie się do strategii zapobiegawczych: unikanie kontaktów, zerwanie znajomości, rezygnacja z zakupu, zwiększenie nadzoru i czujności.

NIEKOHERENCJA ZAUFANIA - obdarzanie ślepym zaufaniem osób niewiarygodnych i/lub obsesyjną nieufnością osób wiarygodnych.

Np. wierzymy oszustom, poślubiamy niewiernych mężczyzn, kupujemy wadliwe sprzęty itd.

Ludzie tacy tracą potencjalne korzyści, jakie mogliby odnieść, gdyby wyzbyli się nieufności lub ślepego zaufania.

Ślepe/naiwne zaufanie - obdarzenie zaufaniem wbrew wszelkim informacjom/dowodom wskazującym na niewiarygodność partnera. Może doprowadzić do podniesienia kosztów strat, do nadużyć i wykorzystania.

obsesyjna/paranoiczna nieufność - brak zaufania do osoby wiarygodnej, lekceważenie

świadectw/dowodów czyjejś wiarygodności. Konsekwencją jest utrata potencjalnych szans na

nawiązanie kontaktu lub całkowite wycofanie się z korzystnej relacji.

KORZYŚCI I FUNKCJE WIARYGODNOŚCI

DYSFUNKCJE NIEWIARYGODNOŚCI

- daje poczucie uznania, sympatii, akceptacji ze strony innych - daje możliwość interakcji, nawiązania kontaktów z innymi - otrzymanie „kredytu zaufania”, nie podleganie ciągłej kontroli i monitorowaniu - swoboda działania - inni dostarczają nam inform., dóbr, rekomendacji - uzyskujemy dostęp do kręgów znajomości i wpływów innych osób - zyskiwanie coraz większego grona osób darzących nas zaufaniem - powiększanie się naszej wiarygodności w kolejnych interakcjach - podwyższenie samooceny i umocnienie tożsamoś.

- destrukcja zaufania, prowadząca do obojętności lub aktywnej nieufności ze strony partnera - utrata korzyści płynących z czyjegoś zaufania - podleganie ciągłej kontroli i obserwacji - nieustanna czujność i ograniczona motywacja do nawiązywania kontaktów - brak spontanicznych działań, podejmowanie wyłącznie bezpiecznych, typowych zachowań - odsunięcie od zasobów kapitału społ. partnera - utrata reputacji w oczach innych i obniżenie samooceny - negatywne sankcje ze strony partnera (np. oskarżenia, kompromitacja, publiczne wyśmianie, wyrzucenie z pracy) - negatywne sankcje ze strony instytucji egzekwujących zobowiązania (np. sprawa sądowa, grzywna) - poczucie winy i wstydu, strach przed karą (sankcje wewn.)

Kultura zaufania jest funkcjonalna wtedy, gdy reguły mają charakter dwustronny - zalecają i wyzwalają zaufanie oraz potępiają, zapobiegają nadużywaniu zaufania.

Kiedy kultura zaufania jest dysfunkcjonalna:

• Jeśli ma charakter jednostronny i tylko zaleca zaufanie, ale nie zapobiega nadużywaniu go = kultura naiwności.

• Gdy trwa biernie, mimo braku wiarygodności większości partnerów.

• Gdy wymaga ślepego zaufania, zabrania krytycyzmu, sceptycyzmu i zakazuje sprawdzania partnerów, którym chce się zaufać.

Kultura nieufności jest zazwyczaj dysfunkcjonalna. Uniemożliwia współpracę i niszczy wspólnotę, zawęża pulę potencjalnych interakcji.

ZAUFANIE EKUMENICZNE/KOSMOPOLITYCZNE - zbieżność wewn.funkcjonalności zaufania (dla partnerów i grup, do których należą) i zewn. funkcjonalności zaufania (dla szerszego społ.) = Ufamy sobie nawzajem i zarazem ufamy społeczeństwu.

Grupy cechujące się takim zaufaniem są otwarte, włączają do sieci zaufania.

Np.: instytucje spółdzielcze, grupy badawcze, uniwersytety.

Odwrotna sytuacja ma miejsce, gdy wewn. funkcjonalność zaufania nie jest zbieżna z zewn.fun-kcjonalnością = gdy nie ufamy sobie wzajemnie i/lub nie ufamy społeczeństwu. Zaufanie nabiera ograniczonego, stwarzającego podziały charakteru, skupia się na wykluczeniu.

Wyraźnie rozgranicza na „my” i „oni”.

Zbliżone jest to do AMORALNEGO FAMILIZMU Banfielda (ograniczenie zaufania, lojal-ności do wąskiego kręgu najbliższych osób, przy równoczesnej nieufności, niechęci i podejrzeli-wości do wszystkich innych - występuje np. w mafii, sektach religijnych, grupach kibiców piłkarskich, gangach).

FUNKCJONALNE SUBSTYTUTY ZAUFANIA

Rozpowszechnione i zinstytucjonalizowane praktyki towarzyszące kulturze nieufności, które zaspokajają potrzeby normalnie zaspokajane przez zaufanie.

• Wiara w opatrzność - siły nadprzyrodzone, metafizyczne (los, Bóg) traktuje się jako ostoja pewności; przejmują one kontrolę, gdy sytuacja wydaje się bez wyjścia.

• Korupcja - daje złudzenie porządku i przewidywalności; sposób manipulowania innymi, aby robili to, czego chcemy; poczucie wpływu na tych, którzy przyjmują łapówki; więzi społeczne zastępuje sieć wzajemnych przysług, koneksji, transakcji.

• Nadmierna czujność, osobisty nadzór i kontrola nad innymi, których uważa się za niekompetentnych i mało wiarygodnych.

• Przesadne uciekanie się do instytucji prawnych - „zamiłowanie do procesowania się”, „eksplozja sądownictwa interwencyjnego”.

• Gettoizacja - wyznaczanie szczelnych granic wokół grupy w obcym i nieprzyjaznym środowisku; uogólniona nieufność do ogółu społeczeństwa, silna lojalność wobec grupy własnej (rodziny, plemienia) połączona z ksenofobią i wrogością wobec „obcych”.

• Paternalizm - chęć posiadania autorytetu, silnego autokratycznego przywódcy o charyzmatycznej osobowości (np. Hitler, Mussolini), który oczyści kraj z wszystkich niegodnych zaufania/obcych/podejrzanych.

• Eksternalizacja zaufania - zwracanie się do obcych społeczeństw i pokładanie zaufania w ich przywódcach, organizacjach, produktach, emigracja w poszukiwaniu zatrudnienia; „ulokowanie zaufania gdzie indziej”; zagraniczni adresaci zaufania często podlegają ślepej idealizacji.

4

---