ANATOMIA I FIZJOLOGIA ODDYCHANIA
Rozróżniamy oddychanie wewnętrzne i zewnętrzne.
ODDYCHANIE WEWNĘTRZNE obejmuje procesy biochemiczne na poziomie molekularnym, odbywające się w komórkach, głównie w mitochondriach. W toku metabolizmu komórkowego pobierany jest tlen, produkowany i wydalany jest dwutlenek węgla.
ODDYCHANIE ZEWNĘTRZNE obejmuje procesy odbywające się w obrębie płuc, służące do sprostania potrzebom oddychania wewnętrznego. W trakcie oddychania zewnętrznego dostarczany jest tlen i usuwany dwutlenek węgla w ilości adekwatnej do aktualnego poziomu metabolicznego, zachowując w spoczynku i podczas pracy fizycznej stałość ciśnień tlenu, dwutlenku węgla i pH we krwi tętniczej.
Proces wymiany gazowej odbywa się w płucach na poziomie pęcherzyków płucnych, gdzie dopływająca z tętnicy płucnej krew ulega szybkiej wymianie z gazem pęcherzykowym stale odnawianym, dzięki czynności wentylacyjnej płuc. Krew wzbogacana w pęcherzykach w tlen i oczyszczona w nich z nadmiaru dwutlenku węgla ulega rozprowadzeniu przez układ tętnic systemowych do wszystkich tkanek, proporcjonalnie do ich zapotrzebowania metabolicznego.
Mechanizm wentylacji płucnej można porównać do działania pompy posuwającej się ruchem posuwisto - nawrotowym.
Klatka piersiowa zaopatrzona jest w mięśnie napędzające tę pompę.
MIĘŚNIE ODDECHOWE
Mięśnie międzyżebrowe zewnętrzne są mięśniami wdechowymi klatki piersiowej.
Mięśnie pochyłe unoszą dwa pierwsze żebra (m. wdechowe).
Mięsień mostkowo - obojczykowo - sutkowy unosi mostek, przez co powoduje powiększenie wymiaru tylno - przedniego klatki piersiowej.
Przepona jest najważniejszym mięśniem wdechowym. Podczas spokojnego oddychania wzrost objętości płuc odbywa się głównie dzięki ruchom przepony. Wdechowy skurcz przepony powoduje obniżenie jej kopuły, rozszerzenie podstawy klatki piersiowej, zmniejszenie ciśnienia w klatce piersiowej i wzrost ciśnienia w jamie brzusznej.
Mięśnie międzyżebrowe wewnętrzne i mięśnie jamy brzusznej są mięśniami wydechowymi.
W następstwie wdechowego rozszerzenia wymiaru klatki piersiowej ciśnienie w drogach oddechowych i pęcherzykach płucnych opada poniżej atmosferycznego, co powoduje ruch powietrza do pęcherzyków i wzbogacenie gazu pęcherzykowego w tlen.
Wydech stwarza warunki dla ruchu powietrza z pęcherzyków płucnych przez drogi oddechowe na zewnątrz, dzięki czemu usuwany jest z pęcherzyków gaz zawierający dużą koncentrację dwutlenku węgla.
OBJĘTOŚCI I POJEMNOŚCI STATYCZNE PŁUC
OBJĘTOŚCI PŁUCNE ( VOLUMINA PULMONUM )
1) OBJĘTOŚĆ ODDECHOWA TV jest to objętość gazu wdychanego i wydychanego
rytmicznie podczas spokojnego oddychania.
OBJĘTOŚĆ ZAPASOWA WDECHOWA IRV jest to objętość gazu jaką badany może
dodatkowo wciągnąć do płuc po zakończeniu normalnego wdechu.
OBJĘTOŚĆ ZAPASOWA WYDECHOWA ERV jest to objętość gazu jaką badany może jeszcze wydalić po wykonaniu normalnego wydechu.
OBJĘTOŚĆ ZALEGAJĄCA RU jest to objętość gazu pozostająca w płucach po najgłębszym wydechu, nie dająca się wydalić.
POJEMNOŚCI PŁUCNE
CAŁKOWITA POJEMNOŚĆ PŁUC TLC jest to objętość gazu znajdującego się w płucach po wykonaniu najgłębszego wdechu.
W skład całkowitej pojemności płuc wchodzą: a) objętość oddechowa,
b) objętość zapasowa wdechowa,
objętość zapasowa wydechowa,
objętość zalegająca.
POJEMNOŚĆ ŻYCIOWA PŁUC VC w jej skład wchodzą:
objętość wydechowa zapasowa,
objętość oddechowa,
objętość wdechowa zapasowa.
3) POJEMNOŚĆ WDECHOWA IC w jej skład wchodzą:
objętość oddechowa,
objętość wdechowa zapasowa.
CZYNNOŚCIOWA POJEMNOŚĆ ZALEGAJĄCA FRC w jej skład wchodzą:
objętość zalegająca,
objętość wydechowa zapasowa.
Przepona jest głównym mięśniem oddechowym. Podczas głębokiego oddychania ruchy jej warunkują dostarczenie ok. 60 % całkowitej objętości powietrza przedostającego się do płuc.
Całkowita powierzchnia przepony wynosi ok. 270 cm. kwadratowych, stąd obniżenie jej o 1 cm, zwiększa pojemność klatki piersiowej o ok. 27 cm. sześciennych. Przy spokojnym oddychaniu zakres jej ruchów wynosi ok. 1,5 cm, przy głębokim ok. 3 cm. Maksymalne jej wychylenia dochodzą do 10 cm. a nawet i więcej.
Podczas wdechu zarys kopuły przepony w warunkach prawidłowych ulega niewielkiemu spłaszczeniu. Rytmiczne jej skurcze stwarzają w obrazie rtg. podobieństwo do poruszającego się w cylindrze tłoka. Przy prawidłowym wdechu przepona obniżając się wywiera ucisk na trzewia i przesuwa je ku dołowi, wskutek czego zwiększa się pojemność klatki piersiowej i zmniejsza się ciśnienie wewnątrz opłucnej, wzrasta natomiast ciśnienie wewnątrz jamy brzusznej. Skurcz przepony przy wdechu jest nie tylko skierowany ku dołowi, ale również (wraz ze skurczem mięśni międzyżebrowych) w kierunku żeber, do których przyczepia się przepona (VI, VII żebro), powodując ich uniesienie.
Mięśnie międzyżebrowe zewnętrzne są drugim zasadniczym elementem w mechanizmie oddychania. Współdziałają one z przeponą, umożliwiając wdech przez pokonywanie sprężystego oporu klatki piersiowej.
Żebra dolne (VII - X) podczas skurczu wspomnianych mięśni przemieszczają się na zewnątrz i ku górze, wykonując równocześnie obrót wzdłuż osi skośnej, przebiegającej w płaszczyźnie poziomej w wymiarze przednio - tylnym. Ruch ten podczas wdechu powoduje poszerzenie i uniesienie ku górze klatki piersiowej.
W czasie wydechu, który jak wiadomo jest w zasadzie aktem biernym, następuje powrót do bardziej spoczynkowego ustawienia klatki piersiowej, do którego prowadzi jej sprężystość.
Górne, mniej ruchome żebra (II- VI) wykonują podczas oddychania coraz większe ruchy, w miarę jak ich długość zwiększa się ku dołowi i przebieg jest bardziej skośny. Podczas wdechu, z wyjątkiem żebra II przyjmują one ułożenie bardziej poziome , ruchy ich odbywają się wokół osi równoległej do ich grzbietu. Przy ruchu tym mostek jest wypychany ku przodowi i ku górze.
Mięśnie obręczy barkowej odgrywają istotną rolę w oddychaniu, co można zauważyć u ludzi po większym wysiłku fizycznym.
Mięśnie twarzy, szyi i obręczy barkowej nie zaangażowane przy spokojnym oddychaniu w warunkach fizjologicznych stanowią tzw. pomocnicze mięśnie oddechowe. Czynność ich jest widoczna po dużych wysiłkach fizycznych.
METODY OCENY ZABURZEŃ MECHANIZMU ODDYCHANIA
Badanie przedmiotowe pacjenta : wygląd zewnętrzny i stan pacjenta, obserwacja budowy klatki piersiowej, oglądanie klatki piersiowej podczas oddychania spokojnego i głębokiego.
a) określamy tor oddychania: obojczykowo - żebrowy, piersiowy, piersiowo - brzuszny, brzuszny,
b) określamy stosunek wdechu do wydechu:
spokojne oddychanie 1 : 1,2 ,
podczas mowy faza wydechowa znacznie się wydłuża i wynosi 1:6, 1:7,
podczas śpiewu charakteryzuje się skróconą i przyspieszoną fazą wdechu i bardzo
zwolnioną, wydłużoną i pogłębioną fazą wydechu,
c) ustalamy dotykiem czy prawidłowo rozwinięte są mięśnie klatki piersiowej, barków, grzbietu, szyi, karku,
d) badanie kręgosłupa, ustawienia łopatek, ustawienia barków,
e) zachowanie się tłoczni brzucha przy oddychaniu.
2) Badanie radiologiczne, zdjęcia rtg, oraz rejestracja ruchów przepony w czasie oddychania.
3) Spirometria i spirografia.
PODPARCIE ODDECHOWE - APPOGIO
Jest to świadome zwolnienie i pogłębienie fazy wydechowej, za pomocą kontrolowanego napięcia mięśni wdechowych i wydechowych
Rozróżniamy podparcie oddechowe przeponowe i piersiowe.
Podparcie oddechowe może służyć jako wokalistyczna metoda rehabilitacji niektórych zaburzeń głosu i mowy.
1
3