1. 4 aspekty struktur społecznych

• Struktura normatywna - to sieć relacji między występującymi w obrębie organizacji regułami działania różnych osób zajmujących różne pozycje, np. zgodność, rozgraniczenie kompetencji, podział pracy

• Struktura idealna - to sieć relacji pomiędzy występującymi w obrębie organizacji przekonaniami i poglądami osób zajmujących różne pozycje

• Struktura interesów - inaczej struktura szans dostępu do społecznie cenionych dóbr, a więc przywilejów lub upośledzenia

• Struktura integracyjna - czyli typowe formy komunikacji między osobami zajmującymi różne pozycje w organizacji; mogą charakteryzować się otwartością, łatwością nawiązywania kontaktów lub przeciwnie - przeszkodami i ograniczeniami w tym zakresie

2. Typy ruchów społecznych

• reformatorskie - pragną modyfikacji zastanych sposobów poste powiania w szczególności przez zmianę norm regulujących postępowanie właściwe czy pożądane

• radykalne - zmierzają do zmian najbardziej fundamentalnych dotyczących podstawowych zasad porządku społecznego , a także zmian wielostronnych i obejmujący rożne obszary życia społecznego

3. Klasy

KONCEPCJA KAROLA MARKSA
Najważniejszą dziedziną życia ludzi jest praca, gdyż to właśnie w jej toku ludzie wytwarzają dobra potrzebne do zaspokajania ich potrzeb, to tutaj nawiązuje się najważniejsze stosunki społeczne i to tutaj kształtują się ich najważniejsze interesy i artykułują poglądy. 
Marks dzieli społeczeństwo na dwa wielkie segmenty: tych, którzy są właścicielami środków produkcji (maszyny, narzędzia, surowce, ziemia uprawna, zwierzęta i pieniądze) i tych, którzy takiej własności są pozbawieni. Inaczej mówiąc dzieli społeczeństwo na klasę właścicieli i klasę pracowniczą.
Klasa właścicieli ma wyższe możliwości konsumpcyjne, władzę, zabezpieczenie swoich interesów przez prawo, wymusza szacunek, uznanie czy zazdrość innych, stać ją na lepsze wykształcenie, ma dostęp do ochrony zdrowia i wyrafinowanych form rekreacji.
Marks uważał, że interesy obu klas (segmentów) pozostają w stałym konflikcie, gdyż klasa podporządkowana podejmuje nieustanne działania by obalić swojego ciemiężyciela.

KLASA W SOBIE - ma miejsce, gdy duży segment społeczeństwa posiada obiektywne wspólne interesy ekonomiczne, ale nie jest tego świadomy.

KLASA DLA SIEBIE - ma miejsce gdy klasa społeczna jest świadoma wspólnych interesów ekonomicznych i dysponuje formami organizacyjnymi pozwalającymi na prowadzenie walki klasowej, np. związki zawodowe.

Etapy formowania się klas społecznych

• zarysowanie ostrych podziałów społecznych - u Marksa osią podziału jest własność środków produkcji, wokół tego podziału koncentrują się inne.

• klasy funkcjonują w stanie utajnionym - nie istnieją jeszcze jako podmioty zbiorowe, ale zaostrzają się obiektywne różnice, wzrastają dystanse, kontrasty (np. we władzy, stopie życiowej, zamożności)

• przechodzenie „klasy w sobie” w „klasę dla siebie” - jeszcze bez porozumiewania się

• zorganizowanie się klas w działające aktywnie podmioty - klasy podejmują działania kierowane świadomością wspólnoty interesów, rewolucje. Warunkiem koniecznym osiągnięcia tego etapu jest wyłonienie się partii polit, która wyznacza strategie działań.

4. Dawna i nowa bieda w Polsce - charakterystyka (Tarkowska)

W obszernym wstępie Elżbieta Tarkowska trafnie wysunęła tezę, że ubóstwo to zjawisko wielokontekstowe i złożone wewnętrznie. Zakorzenione jest ono między innymi w historii. Dobrym tego przykładem może być bieda na obszarach popegeerowskich, omawiana szczegółowo w dalszej części pracy, a która związana jest z przeszłością zarówno komunistyczną, jak i dawniejszą. Ponadto ubóstwo to także proces zmieniający się w czasie, a zatem zróżnicowany pod względem społecznym. Jak pisze Autorka, "zbiorowość biednych jest kategorią bardzo niejednorodną". Niemniej istotny jest także kulturowy wymiar ubóstwa.

Pierwsze opracowanie stanowi próbę krótkiego opisania zjawiska od wieków średnich po współczesność, również z uwzględnieniem okresu PRL. Synteza ta została wzbogacona licznymi porównaniami do sytuacji w krajach Europy Zachodniej, jak i do krajów postkomunistycznych. Rozwinięciem tego stanowiska jest przybliżenie w następnym szkicu dziejów rodzin dotkniętych syndromem ubóstwa. Zastosowanie kryteriów socjologicznych pozwoliło na bardzo zróżnicowany dobór rodzin. Tym samym Autorka mogła uwzględnić:

• biedę wiejską i miejską,

• związaną z bezrobociem,

• niskopłatną pracą,

• samotnym rodzicielstwem,

• wielodzietnością,

• niepełnosprawnością itp.

Mówiąc o współczesnych wymiarach ubóstwa, nie sposób pominąć biedy na obszarach popegeerowskich. Jak pisze Elżbieta Tarkowska, na tych właśnie terenach rysuje się niebezpieczeństwo powstania polskiej underclass. Ludzie, którzy stanowią tę grupę, skazani są nie tylko na trwałą marginalizację społeczną, ale także na "uwięzienie w lokalnej przestrzeni". Po upadku gospodarstw państwowych załamał się bowiem cały dotychczasowy sposób ich życia. Tym samym byłe PGR-y stały się "gettami biedy", które charakteryzują się osobliwą kulturą. Składają się na nią m.in. tendencje do "dziedziczenia" biedy, izolacjonizm, brak perspektyw w sferze edukacyjnej, nadużywanie alkoholu i inne.

5. Polska jako „Brzydkie Kaczątko Europy”

1. „Syndrom brzydkiego kaczątka” - ramy interpretacyjne osadzone na romantyźmie. Prowadzi on do kompleksu Europy. Zach. stanowił dla nas zawsze punkt odniesienia. Mesjanizm. Przeświadczenie, że Europa jest nam coś winna. Martyrologia polskiego narodu pokutująca w świadomości zbiorowej. Czekamy na swój wielki dzień. Postawa roszczeniowa.

2. Przeświadczenie do należności Polski do tego samego kręgu kulturowego, a więc na mocy tożsamości należy nam się podobny standard życia. Nakaz „zastaw się, a postaw się”.

3. Alienacja elit. Ocenianie społeczeństwa z perspektywy elit prowadzi do moralistycznej agresji, elity wstydzą się takiego społeczeństwa (krytykowanie za wszystko). Rozczarowanie własnym narodem jako nasza cecha.

• Powierzchowna modernizacja - Polska krajem rolniczym z patriarchalnym charakterem rodziny. Walka o prawa kobiet zeszła na dalszy plan wobec problemu niepodległościowego. Równouprawnienie jako decyzja polityczna, gdzie społeczeństwo nie miało gotowych i wypracowanych nowych postaw i wartości. Związki partnerskie z patriarchalnym charakterem. Nie zmienił się podział ról w rodzinie. Owa pozorna modernizacja dała się odczuć w innych dziedzinach życia. Wtórny tradycjonalizm.

• Brak realizmu w samoocenie - w PRL stary system został zanegowany (dążenie do prestiżu, wykształcenia, wyższej społecznej wartości), ale nie zaczęły także funkcjonować zobiektywizowane kryteria oceny jednostek (np. system testowy w szkole). Jednostki nie dysponowały jasnym zestawem kryteriów oceny siebie jako: uczniów, obywateli, sytuacji finansowej itp. Zachowaliśmy wysoką samoocenę, bo za wszelkie niepowodzenia obwiniamy czynniki zewnętrzne.

• Niedostatek instytucji - sfera publiczna postrzegana jest negatywnie, należy do „onych”. Dystansowaliśmy się wobec wszelkich instytucji publicznych poza Kościołem. Dlatego łamanie przepisów, czy obracanie ich na naszą korzyść nie stanowi dla nas moralnego problemu. „Żywiołowy indywidualizm”.

6.

Na podstawie teorii Stanisława Ossowskiego wyróżnia się:

• ojczyznę prywatną - przestrzeń wyznaczona miejscem urodzenia czy zamieszkiwania pojedynczego człowieka

• ojczyznę ideologiczną - przestrzeń wyznaczona wspólnym terytorium narodowym.

W myśl tych założeń ludzie należący do jednego narodu mogą mieć różne ojczyzny prywatne, wspólna jest dla nich natomiast ojczyzna ideologiczna. Członkowie danego narodu mogą mieć jednak różne koncepcje ojczyzny ideologicznej oraz w różnoraki sposób artykułować swą przynależność do danej wspólnoty narodowej.

---