1.Jakie wspólne idee łączyły pozytywizm i pedagogikę społeczną.

Rozwój pedagogiki społecznej w Polsce miał podobne uwarunkowania jak na świecie, ponadto specyficzna sytuacja ekonomiczna i polityczno – społeczna po 1864 roku po upadku powstania styczniowego występujący dość powszechnie zaniedbanie kulturowe, brak poczucia polskości, analfabetyzm, przyczyniły się do propagowania jednak poza szkołą pozytywistycznych haseł ,, praca u podstaw”, ,,oświata dla ludu’. Potrzeba poznania środowiska społecznego poza szkołą była w Polsce szczególnie uzasadniona z uwagi na rozwój sieci kół samokształceniowych i innych inicjatyw oświatowych.

Praca u podstaw- Była to praca dla ludu i nad ludem, którą pojmowali pozytywiści jako obowiązek nawiązywania przez ziemiaństwo i inteligencję kontaktów ze wsią, celem dźwignięcia chłopów na wyższy poziom kultury umysłowej, przez to świadomości narodowej. Dążenia te, zamykające się w założeniach omawianego hasła, wynikały z wiary w możliwość harmonijnej współpracy wszystkich warstw dla dobra ogólnego.

Praca organiczna

Herbert Spencer wysunął koncepcję traktowania społeczeństwa jako żywego organizmu, którego właściwe funkcjonowanie może zapewnić tylko prawidłowa działalność wszystkich organów. Aby społeczeństwa osiągały coraz wyższe stadia rozwoju, muszą pomnażać swe bogactwa, doskonalić wszystkie dziedziny gospodarki i kultury. Dlatego propagować trzeba działalność ludzi z inicjatywą, z konkretnym fachem w ręku, przedsiębiorczych dziedziców, pomysłowych i wykształconych inżynierów, gdyż w nich jest droga prowadząca do aktywizacji innych, do podniesienia i unowocześnienia gospodarki i wreszcie do ogólnego dobrobytu kraju. Należało więc wszczepić narodowi zasadę utylitaryzmu, by przekonać o konieczności działania na rzecz wspólnego dobra. W ówczesnej prasie tak definiowano tę zasadę: "Utylitaryzm, to owa wielka społeczna zasada, która nakazuje człowiekowi być użytecznym wszędzie i zawsze, uczy stawiać sobie jasno określony cel i ku niemu wytrwale zmierzać".

2.W jakim okresie rozpoczęło działalność studium pracy społeczno-oświatowej pod kierunkiem Heleny Radlińskiej.

1925

Powstaje Studium Pracy Społeczno - Oświatowej przy Wolnej Wszechnicy Polskiej w Warszawie (- prywatny uniwersytet) - pierwsza szkoła PS w Polsce założona przez Helenę Radlińską; (3 letnie studia zawodowe i 5 letnie akademickie studia kończące się magisterium z PS) - jest to 4 szkoła tego typu w Europie (Berlin 1901, Londyn, Bruksela, Genewa); szkoła kształciła w kierunkach:

oświata dorosłych;

opieka nad matką i dzieckiem (obecność pracy socjalnej);

bibliotekarstwo;

organizacja życia społecznego (kształcenie działaczy samorządowych)

W tej szkole uczył Krzywicki, Konstanty Krzeczkowski, Kazimierz Korniłowicz, Antoni Konewka, Zygmunt Kobyliński, Janusz Korczak, Zelwerowicz, Godecki, Anna Walicka-Chmielewska, Wanda Pawłowska (adiunkt Radlińskiej); panowała atmosfera wyraźnej tolerancji; szkoła kształciła profesjonalistów w zakresie PS; Do 1939 r. - 600 absolwentów;

HELENA RADLIŃSKA (1879 –1954) działacz oświatowy, pedagog, historyk, profesor na UW, Udział w działalności rewolucyjnej w 1906 spowodował zesłanie na Syberię. Po ucieczce osiadła w Krakowie, gdzie rozpoczęła intensywną działalność oświatową. Opracowała tam podstawy teoretyczne pedagogiki społecznej. Po I wojnie wróciła do W –wy i podjęła się kształcenia kadry pracowników społeczno – oświatowych. Rozwój pedagogiki społecznej jako dyscypliny naukowej na przełomie XIX i XX w. Wiąże się z Radlińską. Szkoła H.R. nawiązując do postępowych myśli polskiego oświecenia, w powiązaniu z filozofią, pedagogiką, socjologią podejmowała problemy ogólnospołeczne –prawo narodu do niezależności, kultura narodowa, relacja miedzy społ., rozwój społeczny a oświata. W pierwszym okresie utożsamiała pedagogikę społeczną z pedagogiką narodową. Zadania pedagogiki wynikały z oświatowego zacofania w Polsce. 2 zakresy – upowszechnianie oświaty wśród dorosłych i realizacja obowiązku szkolnego przez wszystkie dzieci. Przyjęła koncepcje współzależności jednostki i środowiska oraz aktywności w jego przebudowie. Skupiała swą uwagę na opiece i pomocy społ. Zainteresowała się problematyką, techniką, teorią pracy socjalnej. Proponowała prowadzenia metody indywidualnych przypadków, pracy grupowej, organizowania pracy środowiskowej.

3.Co to jest kompensacja społeczna podaj przykłady.

KOMPENSACJA SPOŁECZNA oznacza wyrównywanie braków środowiskowych, utrudniających pomyślny przebieg życia jednostki lub grupy.

Przykłady:

a). Rodzina zastępcza lub opiekuńcza, w której umieszczone zostało osierocone dziecko.

b). Klub młodzieży, stający się „drugim domem” młodego człowieka.

c). Kurator sądowy sprawujący opiekę nad wykolejającym się nieletnim, którego rodzice nie mogą zapewnić właściwej opieki wychowawczej.

d). Dom rencistów dla osamotnionych osób starszych.

KOMPENSACJA BEZPOŚREDNIA

-Zasiłek; pomoc w lekcjach.

KOMPENSACJA POŚREDNIA

organizowanie warunków życia np. żeby dziecko samo mogło odrabiać lekcje ( stworzenie odpowiednich warunków).

KOMPENSACJA OPIEKUŃCZA.

kiedy zajmujemy się opieką nad dziećmi.

KOMPENSACJA WYCHOWAWCZA.

-kiedy dostarczamy bodźce o charakterze wychowawczym.

4.Co to jest profilaktyka społeczna podaj przykłady.

Profilaktyka (zapobieganie)

PROFILAKTYKA SPOŁECZNA polega na zapobieganiu tym wszystkim sytuacjom, które powodują wyłanianie się potrzeb z zakresu opieki społecznej, a więc i kompensacji społecznej.

Rozwinięta i dobrze realizowana profilaktyka społeczna powinna redukować przypadki niedostosowania społecznego, wykolejeń, patologii społecznej. Powinna uprzedzać stany zagrożenia moralnego , zdrowotnego, kulturalnego, społecznego, aby uchronić jednostki i grupy danej populacji przed niepożądanymi odchyleniami od stanów normalnych.

Przykłady:

Urządzenia i placówki wspomagające rozwój dzieci młodszych i starszych.

Ř Przedszkola

Ř Ogrody jordanowskie

Ř Place zabaw

Ř Świetlice podwórkowe

Ř Samorządy dziecięce w osiedlach

Ř Drużyny zuchowe i harcerskie

Ř Koła zainteresowań

Ř Kluby młodzieżowe domy kultury

Ř Kluby sportowe

5.Wymień podstawowe cechy grupy rówieśniczej.

Grupa rówieśnicza – organizm społeczny wyróżniony spośród innych nie ze względu na cechę demograficzną – wieku, lecz ze względu na typ więzi, bliskie, nacechowane wzajemną aprobatą uczestnictwo.

Warunki istnienia grup rówieśniczych:

Podstawę istnienia grup rówieśniczych stanowią ich cele:

wspólne – to cele indywidualne, ale osiągane wspólnie np. grupowe pójście do kina, gdyż każdy z członków chce obejrzeć film

zespołowe – wymagana jest zespołowa działalność całej grupy np., przy organizowaniu zespołu muzycznego. Sprzyja to jej konsolidacji będącej rezultatem wspólnego przeżywania sukcesów bądź porażek.

Grupy rówieśnicze mają swoje ośrodki skupienia :

Ř miejsce spotkań np. cukiernie czy puste garaże

Ř nazwy wywodzące się z tzw. żargonu ulicznego lub popularnych filmów, książek itp.,

Ř sygnały w postaci haseł, umownych znaków, wyrazów, służące do podkreślenia odrębności grupy

Ř insygnia, odznaki lub określone elementy w wyglądzie np. fryzura czy ubrania

Ř obrzędy inicjacyjne badające sprawność i wytrzymałość kandydata

Grupa rówieśnicza to dynamiczny układ pozycji i ról społ. Układ pozycji zależny jest od wkładu poszczególnych jednostek w realizację zespołowego celu, zaś układ ról – od organizacji grupy.

Stopień uznania pozwala na wyróżnienie w grupie:

Ř członków najbardziej aktywnych

Ř członków mniej aktywnych, ale pełnoprawnych

Ř tzw. margines jednostek najmniej popularnych, lecz gotowych przyjąć wszelkie warunki, aby utrzymać członkostwo.

Uznanie społ. uzależnia się od celu grupowego i ulubionych zajęć członków grupy.

Najbardziej popularny członek grupy staje się jej przywódcą

3 typy przywódców:

Ř przewodniczący (doświadczenie, wiedza, umiejętności w danej dziedzinie),

Ř przywódca formalny (nie cieszą się takim autorytetem co przewodniczący, gdyż nie potrafią imponować, walczą o utrzymanie swej pozycji np. poprzez zabiegi dyplomatyczne),

Ř prowodyrzy ( mają znaczny wpływ na innych dzięki swej aktywności w sytuacjach trudnych)

PIERWOTNOŚĆ I WTÓRNOŚĆ GRUP RÓWIEŚNICZYCH

Grupa pierwotna Grupa wtórna

Członkostwo jest spontaniczne, nacechowane poczuciem aprobującego uczestnictwa członkowie pochodzą z rekrutacji formalnej

Dominują więzi osobowe i powszechna identyfikacja wzajemna (znajomość osobista) Dominacja więzi rzeczowych i stosunków organizacyjnych

niewielkie rozmiary grupy możliwe wielkie rozmiary o rozgałęzionej strukturze organizacyjnej i terenowej

Członkowie mają poczucie przynależności oraz odrębności wobec otoczenia struktura wewnętrzna sformalizowana z układem hierarchicznym

Grupa ustala świat wartości i wzorców o różnorodnych implikacjach dla członków i organizacji grupy istnienie własnych celów i interesów dominujących nad interesami indywidualnymi

Istnieje umowny system kontroli i doraźnie określone sankcje Posiadanie formalnych wzorów zachowań egzekwowanych formalnymi sankcjami

Grupę cechuje zmienność i okazjonalność celów, labilność struktury i wewnętrznej hierarchii Tendencje do centralizacji decyzji, koordynacji działalności i uniformizmu organizacyjnego

Przywództwo wynika z cech osobowych i aprobaty grupy Wyspecjalizowane kierownictwo i wyalienowani przywódcy

TYPY GRUP RÓWEŚNICZYCH:

1.wiek: homogeniczne - skupiające rówieśników, heterogeniczne – w różnym wieku

2. Płeć: jednorodne, mieszane

3.stopień spoistości: zwarte – funkcje złożone, częste spotkania, luźne: funkcje proste, 4.Społeczna postawa funkcjonowania grup: celowe – działalność oparta na regułach, przewidziana liczba członków; spontaniczne – brak sformalizowanych zasad

5. Typ więzi: formalne –kluby, bractwa; nieformalne – struktura i zasady zaznaczają się we wzajemnych interakcjach.

6.Wymień cechy podstawowe środowiska lokalnego.

Środowisko lokalne to gromada ludzi zajmująca ograniczone, względnie izolowane terytorium, posiadających wspólną tradycje, wartości, symbole, instytucje usługowe i kulturowe, świadomych jedności i odrębności, gotowości do wspólnego działania, żyjących w poczuciu przynależności i wewnętrznego bezpieczeństwa.

Cechy:

Ř tożsamość etniczna, religijna, kulturowa,

Ř poczucie odrębności i względnej izolacji, kontroli grupy nad jednostką i powszechnej identyfikacji członków.

Ř Poczucie przynależności, więzi, względna jednolitość ekonomiczna i zawodowa.

7.Wymień zasadnicze funkcje rodziny.

prokreacyjna – zawiera się nie tylko w powoływaniu nowych członków rodziny, ale też w zaspokajaniu emocjonalnych potrzeb rodziców.

seksualna – służy zaspokajaniu seksualnych potrzeb członków

materialna – zaspokajanie materialnych (aktualnych i przyszłych) potrzeb rodzin, prowadzenie gospodarstwa domowego, zapewnienie odpowiednich warunków mieszkaniowych rodzinie, gromadzenie trwałych dóbr materialnych, zapewnienie startu życiowego dzieciom.

opiekuńczo – zabezpieczająca – obejmuje działania materialne i fizyczne mające na celu pomoc tym członkom rodziny, którzy nie są w stanie samodzielnie tych potrzeb zaspokoić np. sprawowanie nadzoru nad małymi dziećmi, pomoc osobom starszym , chorym,

socjalizacyjno – wychowawcza – rodzina przekazuje podstawowe wzory zachowań, zwyczajów i obyczajów, określone wartości moralne, społeczne, polityczne, poglądy, opinie, przekazywanie dziedzictwa kulturowego, uczenie języka ojczystego itp.

kulturalna – zapoznanie młodego człowieka z dorobkiem kulturalnym społeczeństwa, uczeniu wrażliwości estetycznej i umiejętności korzystania z dóbr kultury.

emocjonalno – ekspresyjna –zaspokajanie potrzeb emocjonalnych członków rodziny: potrzeba bezpiecze., bliskiego kontaktu, akceptacji, bycia kochanym, samorealizacji, kontaktu intelektualnego.

8.Podaj cechy rodziny jako grupy społecznej.

Rodzina- podstawowa grupa pierwotna gr. społeczna złożona z małżeństwa i dzieci (także adoptowanych) oraz ogółu krewnych każdego z małżonków. Naturalna gr.społ., która stanowi duchowe zjednoczenie szczupłego grona osób, skupionych we wspólnym ognisku domowym.

cechy:

Ř wspólne zamieszkanie, nazwisko, własność, kultura duchowa, ciągłość biologiczna,

Ř więź oparta na szczególnie intymnych stosunkach, na powiązaniu emocjonalnym i na trwałości tej więzi

Ř wiara w prawdziwą łączność biologiczną, tradycję rodzinną i społ.

Ř posiadają wspólne cele, podobne normy moralno – społeczne,

Ř odczuwają poczucie odrębności swojej grupy

Ř nieformalna tzn. że dziecko z chwilą urodzenia naturalnie staje się członkiem rodziny;

Ř bez względu na liczbę dzieci jest małą grupą społeczną

Ř jest tą najważniejszą, niezastąpioną grupą społ. w życiu każdego człowieka,

Ř występuje wzajemna odpowiedzialność za siebie w sposób naturalny

Ř współprzeżywanie

Ř więź miłości jest naturalna

9. Kto był twórcą pojęcia siły społeczne i co to oznacza.

SIŁY SPOŁECZNE (H. Radlińska) .

Siły społeczne są to aktualnie ujawniające się albo ukryte potencjalne wartości jednostek i grup społecznych , urządzeń i instytucji , dające pedagogowi społecznemu oparcie w jego pracach , jeśli zostaną one zaktywizowane i staną się czynnikami przewodnimi w przebudowie i asymilowaniu wartości.

Kategorie sił społecznych :

Ř jawne (mobilizujące do działania , do przekształcania środowiska)

Ř ukryte (utajone , ujawniające się w sytuacjach krytycznych , w odpowiednich warunkach , w określonych okolicznościach - gdy zabraknie sił jawnych) ;

jednostek lub grup społecznych , urządzeń , instytucji - każdy człowiek może być siłą społeczną , ponieważ w każdym tkwi pewien potencjał możliwości ; siłą społeczną mogą być też urządzenia lub instytucje , które pomagają i ułatwiają pracę .

Komponenty wychowawcze są to te czynniki , kształtujące siły społeczne . Są to naturalne bądź formalne systemy społeczno – kulturowe , których istnienie i funkcjonowanie ściśle związane jest z kolejnymi etapami życia i rozwoju jednostki.

Do komponentów wychowawczych zalicza się (wg A.Olubińskiego):

Ř instytucje wychowania naturalnego (rodzina , grupa rówieśnicza , społeczność lokalna) ;

Ř instytucje wychowania bezpośredniego (szkoła , klub , świetlica itp.) ;

Ř instytucje wychowania pośredniego (zakład pracy , kino , telewizja , książka itp.) .

Syndrom to czynnik , który działa w danym komponencie wychowawczym i wywołuje określone działania i zachowania jednostki oraz uwolnienie jej potencjału . Wyróżnia się następujące rodzaje syndromów :

pedagogiczny ,

osobowościowy ,

demograficzny ,

społeczny ,

organizacyjny ,

materialno – ekonomiczny ,

środowiskowy ,

funkcjonalno – teleologiczny .

Elementem tworzącym siłę społeczną jest też zmiana społeczna (spiritus movens) , czyli siła sprawcza . Tworzące się siły społeczne powodują zmianę społeczną , czyli przekształcają to co było i powstaje nowa siła społeczna . Zmiana społeczna jest czynnikiem przekształcającym środowisko .

Wychowaniem z pedagogiczno – socjologicznego punktu widzenia można nazwać proces intencjonalnego pobudzania przez wychowawcę sił społecznych, a następnie spożytkowania czy ukierunkowania wyzwolonej w ten sposób energii w celu zgodnej z celami wychowawczymi organizacji środowiska .

Rola wychowawcy sprowadza się zarówno do aktywizowania sił i na podstawie tych sił do celowego przekształcania sił już pobudzonych i aktywnych , które spożytkowują swoją energię mniej lub bardziej niezgodnie z przyjętymi wzorami czy też ideałami wychowawczymi .

Poziom realizacji funkcji wychowawczej uzależniony jest od charakteru i wartości wyzwolonych sił społecznych , znajdujących się w psychospołecznej i kulturowej strukturze tkwiącej w określonym typie komponentu wychowawczego .

10.Jakie są cele pracy w metodzie organizowania środowiska lokalnego.

Celem zasadniczym organizowania środowiska jest wspomaganie rozwoju. Otoczenie powinno stwarzać możliwości i warunki, aby każdy człowiek mógł w nim realizować określone racjami rozumu aspiracje. Wtórne cele organizacji środowiska- to cele opiekuńcze oraz wyrównywanie braków czyli kompensacja.

11. Jakie są etapy organizowania pracy środowiskowej.

Przez organizowanie środowiska- w ujęciu pedagogiki społecznej- należy rozumieć wytwarzanie bodźców wychowawczo wartościowych oraz kompensowanie wpływów ujemnych. Aktualizując w środowisku pozytywne bodźce rozwojowe np. przez powoływanie i organizowanie instytucji wychowawczych ( świetlice, kluby, czytelnie, itp. ) wytwarzany jest wartościowy zespół wpływów wychowawczych. Pozytywne wpływy rozwojowe ograniczają lub niwelują zj

Schemat postępowania organizacyjnego

Etap 1. Rozpoznanie , diagnoza potrzeb , braków , zagrożeń oraz rozpoznanie i jakby inwentaryzacja sił społecznych . Następnie rozpoznanie instytucji i organizacji zdolnych do prowadzenia samodzielnie pracy społecznej i we współdziałaniu z innymi Odkrycie idei , które mogą być osnową wspólnej pracy , siłą motywującą do działania.

Etap 2 . Organizowanie zespołu i pracy :

Ř podział zadań między zespoły , instytucje i osoby ;

Ř zorganizowanie sprawnego systemu informacji .

Przygotowanie zespołu , wstępna wymiana doświadczeń i informacji , staje się podstawą do wtórnego zdiagnozowania potrzeb , określenia zadań , uzupełnienia składu sił społecznych.

Etap 3 . Planowanie i koordynacja działań opiekuńczo – wspomagająco – rozwojowych . Jest to etap systematycznego rejestrowania wszelkich potrzeb środowiska , wspólnego ich analizowania , namysłu nad optymalnym sposobem najlepszego ich zaspokojenia czy rozwiązywania , ocena sił i środków , jakimi dysponuje zespół organizatorów i dzielenia się zadaniami .

Etap 4 .Wtórnego pobudzania zwany też etapem inspiracji i umacniania zespołu oraz poszczególnych jego ogniw . Następuje weryfikacja ludzi i organizacji , ich motywacji i możliwości . Pojawiają się nowe zadania i potrzeby .Bardzo pomocne jest wówczas jakieś konkretne , dotyczące wszystkich przedsięwzięcie , którego użyteczność publiczna jest oczywista , np. impreza dla dzieci czy usprawnienie urządzeń publicznych .

Etap 5 .Systematyczne ulepszanie , poprawianie warunków życia w najszerszym rozumieniu . Zadania :

wyeliminowanie uciążliwości publicznych ;

działalność ratowniczo – opiekuńcza wobec najbardziej potrzebujących;

zgromadzenie ludzi wokół działań publicznych , czynów zbiorowych , które najlepiej przełamują anonimowość i tworzą świadomość wspólnoty .

Etap 6 . Kontrola i doskonalenie . Konieczna jest stała uwaga i rejestracja zjawisk , potrzeb , zagrożeń z jednej strony , a ocena możliwości i sprawności wykonawczych z drugiej strony . Niezbędne jest kreowanie nowych pomysłów, koncepcji i rozwiązań , które będą podnosić motywację działających , pobudzać nowe siły społeczne i budzić przychylność społeczności lokalnej .

12 .Jakie są zasady stosowania metody indywidualnych przypadków.

Metoda indywidualnych przypadków jest sposobem badań , polegającym na analizie jednostkowych losów ludzkich , uwikłanych w określone sytuacje wychowawcze , lub na analizie konkretnych zjawisk natury wychowawczej przez pryzmat jednostkowych biografii ludzkich z nastawieniem na opracowanie diagnozy przypadku lub zjawiska w celu podjęcia działań terapeutycznych (T. Pilch)

Metoda ta musi uwzględniać :

Ř wgląd w cechy osobowościowe jednostki ;

Ř rozpoznanie zasobów , zagrożeń i wpływów otoczenia społecznego na jednostkę ;

Ř bezpośrednie oddziaływanie osoby na osobę ;

Ř bezpośrednie oddziaływanie poprzez otoczenie społeczne .

Istotę metody indywidualnych przypadków stanowią :

studium przypadku, czyli jego społeczna diagnoza - zebranie wiedzy na temat jednostki i analiza jej sytuacji życiowej ;

prowadzenie , praca z przypadkiem, czyli to co wyznacza jej praktyczną , zadaniową treść .

Diagnoza społeczna została podniesiona do rangi najważniejszego zadania poprzedzającego bezpośrednio pracę z przypadkiem .

Prawidła pracy z jednostką :

Ř jednostki ani rodziny nie można traktować wedle jakiejkolwiek reguły lub teorii , ale należy dokładnie przyjrzeć się jej sytuacji życiowej i precyzyjnie zbadać wszystkie okoliczności , które stały się powodem szukania pomocy społecznej (współcześnie realizowana zasada indywidualizacji) ;

Ř nie można pomagać prędko , bez namysłu , częściowo , ale należy przeprowadzić rozpoznanie warunków życiowych jednostki , jej stosunku do otoczenia ;

Ř pracownik socjalny (caseworker) oprócz zdolności wrodzonych musi posiadać także wiedzę nabytą doświadczeniami i specjalizacją .

Podstawowe wartości podejścia funkcjonalnego w pracy socjalnej to :

Ř respektowanie godności i wartości każdej jednostki ;

Ř dbałość o to , by każdy miał możliwość samorealizacji jako osobowość pełna i wnosząca swój wkład w społeczeństwo;

Ř dbałość o to , by społeczeństwo jako całość , poprzez swoje instytucje i politykę , sprzyjało i popierało takie możliwości .

Procedurę postępowania pracownika socjalnego , podejmującego trud pracy metodą indywidualnych przypadków , dzieli autor na trzy etapy :

Ř opracowanie społecznej diagnozy przypadku (diagnoza środowiskowa) ;

Ř opracowanie planu postępowania ;

Ř właściwe prowadzenie przypadku .

Zasady praktycznego zastosowania metody indywidualnych przypadków

Ř zasada akceptacji - respektowanie podopiecznego jako osoby , z wszystkimi jego problemami i trudnościami , zrozumienie dla jego nieporadności , szacunek dla jego osobistych decyzji i wyborów ;

Ř zasada komunikacji - wzajemne rozumienie swoich intencji i wypowiedzi , ról i przedsięwzięć ;

Ř zasada indywidualizacji - traktowanie każdej jednostki czy rodziny z osobna , bez stosowania reguł i teorii ;

Ř zasada uczestnictwa - aktywne i świadome uczestniczenie jednostki w procesie działań korygujących i naprawczych

Ř zasada zaufania i poszanowania prywatności - wszystkie informacje , jakich udziela jednostka w trakcie wywiadów , są wykorzystywane wyłącznie na użytek rozwiązywania jej problemów i w takim zakresie , w jakim ona sobie tego życzy ;

Ř zasada samoświadomości - oddzielenie przez pracownika socjalnego stosunków z podopiecznym , czyli motywacji zawodowej - konieczności służenia pomocą potrzebującemu od osobistych preferencji czy uprzedzeń .

13.Wymień etapy pracy w metodzie grupowej.

A. Kamiński jest to metoda pracy socjalnej , a także wychowawczej , w której „... wychowawca (pracownik socjalny) ma przed sobą zespolony przez wspólne zadanie zbiór osób ; wiąże go nie tylko ‘dialog’ z pojedynczymi członkami tej zbiorowości - jego talent wychowawczy wyraża się w umiejętnościach przewodzenia lub przodowania grupie i takiego oddziaływania na grupę , aby na straży zadań i zwyczajów sugerowanych przez wychowawcę - stał nie tylko on , lecz także członkowie grupy ...” .

Zasady pracy grupowej

Ř przyswojenie członkom grupy idei wzajemnej pomocy i uruchomienie w grupie tej pomocy ;

Ř rozumienie i wykorzystywanie w pracy procesu grupowego , czyli dynamicznej sekwencji zdarzeń pojawiających się w życiu każdej grupy, a polegających na wspólnym rozwiązywaniu problemów , wyrażaniu stosunku emocjonalnego do i wobec innych , kształtowaniu wzorów stosunków interpersonalnych , wpływaniu na innych ;

Ř dążenie do wzmocnienia zdolności uczestników do funkcjonowania samodzielnego i autonomicznego jako jednostki i jako grupy ;

Ř nauczenie uczestników grupy wykorzystywania doświadczenia grupowego do funkcjonowania w różnych sytuacjach grupowych w życiu realnym .

Etapy procesu grupowego

Ř tworzenie grupy - zadaniem pracownika prowadzącego grupę jest m.in. : organizacja - zaplanowanie programu i metod pracy , zapewnienie środków działania , poznanie środowiska , rozpropagowanie celów grupy , zawarcie kontraktu - przedyskutowanie i ustalenie „prawa” obowiązującego w grupie , ułatwienie poznawania się i współpracy między członkami grupy , umożliwienie każdemu „zaistnienia” w grupie i ujawnienia swoich mocnych stron ;

Ř stabilizacja struktury i normy grupy - jest to etap krytyczny dla dalszego istnienia i rozwoju grupy ; teraz kształtują się sposoby funkcjonowania, które później będą przesądzać o efektywności grupy w realizacji celów

Ř realizacja celu grupowego - sytuacja w grupie osiąga stan , w którym potencjał wszystkich jej członków służy akceptowanemu przez nich celowi grupowemu ; na tym poziomie rozwoju grupa staje się demokratycznym mikroświatem - jest to grupa doskonała , taka , która jest samorządna i działa na zasadzie odpowiedzialnej autonomii ; jest w pełni zdolna do wytworzenia środków i ustalenia granic swoich własnych zmian ; zmiana nie jest postrzegana jako zagrożenie dla istnienia grupy , a więc propozycje zmiany nie spotykają się z defensywnością ;

Ř ocena efektów działania i decyzja o dalszym istnieniu lub rozwiązaniu grupy :

Ř ocenę efektów należy przeprowadzać w dyskusjach , przez kwestionariusze , opinie uczestników itp. ;

Ř ocena powinna uwzględniać aspekty funkcjonowania grupy i pracownika istotne z punktu widzenia celów oraz zaawansowanie w osiągnięciu celów ;

Ř zakres i wyniki oceny winny być przedyskutowane z członkami grupy;

Ř pozytywna ocena działalności grupy prowadzi do zakończenia jej istnienia lub przynajmniej do opuszczenia grupy przez niektórych jej członków ; prowadzący grupę powinien przygotować członków na odejście z grupy poprzez m.in. :

Ř podtrzymywanie zmian - na etapie zakończenia powinien być przygotowany plan na przyszłość uwzględniający gdzie i jak uzyskać wsparcie i wzmocnienia , jak prowadzić samokontrolę

Ř generalizowanie zmian - rozwijanie zdolności wykorzystywania nabytych umiejętności w różnych sytuacjach ;

Ř budowanie samopomocowego systemu wsparcia - wzmacnianie więzi w grupie w celu udzielania sobie wzajemnej pomocy przez członków grupy po jej opuszczeniu .

14.Co jest przedmiotem zainteresowania pedagogiki społecznej.

Przedmiotem jest środowisko wychowawcze człowieka. Interesuje się nie tylko najbliższym środowiskiem, ale także tym co dociera do niego w sposób pośredni np., przez media. Skupia się na tym jak środowisko wpływa na wychowanie, analizuje warunki umożliwiające zaspokajanie potrzeb rozwojowych człowieka w różnych okresach jego życia i różnych sytuacjach, jest jednocześnie teorią i praktyką środowiska. Teoretyzuje to co dzieje się w praktyce i dostarcza teorii którą wykorzystuje się w praktyce .

Wg. Radlinskiej – Pedagogika społeczna jest nauką praktyczną, rozwijającą się na skrzyżowaniu nauk o człowieku, biologicznych i społecznych z etyką i kulturoznawstwem ( teorią i historią kultury) dzięki własnemu punktowi widzenia. Można go najkrócej określić jako zainteresowanie wzajemnym stosunkiem jednostki i środowiska, wpływem warunków bytu i kręgu kultury na człowieka w różnych fazach jego życia, wpływem ludzi na zapewnienie bytu wartościom przez ich przyjęcie i krzewienie oraz przetwarzanie środowisk siłami człowieka w imię ideału.

Obszary zainteresowań:

Środowisko życia człowieka:

Ř środowisko naturalne – rodzina, grupa rówieśnicza

Ř środowisko wychowania instytucjonalnego – kulturowo – oświatowe, opiekuńczo – wychowawcze

Ř instytucje wychowania pośredniego – telewizja, media, zakład pracy

Rodzaj działalności:

Ř działalność socjalno – wychowawcza w tym opiekuńczo – wychowawcza

Ř działalność kulturalna w tym społeczno – kulturalna

Ř Problemy sieroctwa: problem rodziny niepełnej, rodziny czasowo niepełnej, problem kompensacji sieroctwa poprzez rodzinne formy kompensacji np. rodziny zastępcze, kompensacja całkowita

Ř Formy pomocy rodzinie i dziecku

Ř Pozarządowe formy pomocy: Stowarzyszenia Społeczne, Fundacje Społeczne, Ruchy Społeczne

Ř Problemy czasu wolnego, badanie go w aspekcie wartości wychowawczych i patologii zachowań dewiacji

Ř Media, telewizja, multimedia w aspekcie szans rozwoju człowieka i zagrożeń

Ř Problem przemian zachodzących w środowisku życia człowieka na skutek transformacji społ., polit., ekonomicznej, kulturowej. Skutki tej transformacji: bezrobocie, bezdomność, ubóstwo, wzrost agresji, przestępczość. Bada te problemy z punktu widzenia dziecka, funkcjonowania rodziny, jej dysfunkcjonalności

Ř Problem wartości

Ř Mała ojczyzna – środowisko lokalne,

Ř Duża ojczyzna – problem integracji Europy, kształtowania określonych postaw, tolerancji wobec inności, kształtowanie tożsamości.

15.Co to znaczy, że wychowanie jest zjawiskiem społecznym.

WYCHOWANIE – działalność świadoma i celowa zmierzająca do rozwoju człowieka oraz przygotowująca do życia w społeczeństwie czyli są to nieświadome poczynania domu, szkoły i innych instytucji, grupa społeczna (środowiska wychowawcze )

Albo - proces polegający na podejmowaniu szeregu procesów wychowawczych w celu ukształtowania osobowości

Wychowywać - nie sterować, manipulować ale mamy stymulować rozwój.

Wychowanie daje możliwość rozwoju. Celem wychowania jest

Ř wykształcenie pozytywnych systemów wartości

Ř dążenie do pełnego i wszechstronnego rozwoju osobowości jednostek

Ř daje możliwość sprawnego współdziałania z otoczeniem

Analizując wychowanie jako proces można w nim wyróżnić dwa rodzaje wpływów:

3) działania podejmowane przez instytucje wychowawcze mające na celu realizowanie określonego wzoru wychowawczego;

4) wpływy środowiskowe. Zazwyczaj oba te rodzaje wpływów działają równolegle i są ze sobą ściśle sprzężone.

16.Na czym polega wychowanie równoległe.

WYCHOWANIE RÓWNOLEGŁE szerszy krąg oddziaływań niż oddziaływania pozaszkolnych instytucji wychowawczych. Pojęcie to wiążemy z całością wpływów oddziałujących na młodą generację poza szkołą, łącznie z kontaktami społecznymi i kulturowymi w środowisku oraz środkami masowego przekazu.

Obok formalnej instytucji szkoły wyrasta niejako odrębna szkoła, organizująca dynamiczne oddziaływania na osobowość młodej generacji poza murami budynku szkolnego.

Organizacje pozaszkolne:

Ř Świetlice.

Ř Kluby, boiska.

Def.: jest efektem oddziaływania składników globalnego systemu oświaty i wychowania. W znaczeniu węższym to układ placówek wychowania pozaszkolnego dzieci i młodzieży; w znaczeniu szerszym to całokształt wpływów społecznych o charakterze rozwojowym, zarówno planowych jak i samorzutnych.

znaczenie szerokie: całokształt wpływów i oddziaływań zarówno zamierzonych jak i niezamierzonych, intencjonalnych i nieintencjonalnych, świadomie ale i okazjonalnie, przypadkowo na dzieci , młodzież i dorosłych.

znaczenie wąskie: element, ogniwo ed. równoległej w ujęciu szerokim. Kształcenie, wychowanie, opieka w instytucjach wychowania pozaszkolnego, kulturalno-oświatowych, opiekuńczo-wychowawczych. Dotyczy tylko pewnej grupy dzieci i młodzieży. Te wpływy kończą się w pewnym okresie życia, gdy opuszczają instytucje.

CECHY:

Ř obejmuje dzieci, młodzież i ludzi dorosłych

Ř ma charakter intencjonalny- zamierzony, planowy, ale może mieć charakter okazjonalny, nieintencjonalny

Ř realizatorami ed. równoległej zamierzonej są jednostkowe, grupowe siły społ. w środowisku

Ř realizatorami ed. równoległej niezamierzonej może być środowisko społeczne, kulturowe, przyrodnicze

Ř otwartość na wpływy innych mikro i makro środowisk

Ř zróżnicowanie oddziaływań środowiskowych

Ř w porównaniu z edukacją szkolna jest mniej sformalizowana, w większym stopniu nastawiona na zaspokajanie potrzeb indywidualnych dzieci , młodzieży, dorosłych; bardziej atrakcyjna w swej treści i formach, a także dobrowolna

Ř podmiotowość ed. równoległej wyraża się w postrzeganiu zasad: oddolnych inicjatyw środowiskowych, autonomii i zaufania; wolności i wyboru w podejmowaniu decyzji, tolerancji, partnerstwa i dialogu

Ř efekty, skutki oddziaływań ed. rów. dotyczą zmian jakie stwarzają oddziaływania środowiskowe, a które dotyczą sfer życia człowieka i jego osobowości.

Ř oddziaływania mogą prowadzić do wartościowych wychowawczo, rozwojowo zamian w życiu człowieka, ale i do niepożądanych, patologicznych.

OGNIWA EDUKACJI:

Ř ośrodki wychowania naturalnego (rodzina)

Ř placówki opiekuńczo –wychowawcze dla dzieci i młodzieży np. domy dziecka

Ř placówki wspomagające rozwój dzieci i młodzieży np. świetlice, czytelnie,

Ř instytucje bezpośredniego upowszechniania kultury i sztuki np. kino, teatr

Ř instytucje i środki masowego komunikowania np. radio, telewizja

Ř instytucje społ.- wych. np. kościół

Ř ośrodki organizujące działalność wychowania np. służba zdrowia

17.Jaka jest rola pedagogiki społecznej w realizacji potrzeb ludzkich.

POTRZEBY LUDZKIE oznaczają brak czegoś, wprowadzający jednostkę w niepożądany stan, będący zwykle motywem do działania w kierunku odpowiedniej zmiany tego stanu, czyli zaspokojenia potrzeb.

18.Przed jakimi zadaniami stoi współcześnie pedagogika społeczna.

Ř Zajmowanie się instytucjami, które osobom i zbiorowością w różnym wieku udzielają wymaganej opieki i pomocy.

Ř Działanie, tworzenie, przebudowywanie środowiska jednostki- jak postępować , jak zmierzać do wytyczonego celu.

Ř Organizowanie środowiska wychowawczego. Analiza warunków umożliwiających zaspokajanie potrzeb rozwojowych człowieka (grup ludzkich) w różnych fazach jego życia i różnorodnych sytuacjach życiowych ( w pracy, nauce, zabawie, czasie wolnym, w miejscu zamieszkania, rodzinie, grupie rówieśniczej, i towarzyskiej działalności kulturalnej i w innych formach aktywności ludzkiej).

Ř Koncentruje się na środowisku życia jednostek lub grup oraz na instytucjach celowo powołanych w społeczeństwie do realizacji zadań wychowawczych.

Ř Przekształcanie środowiska ze względu na cele.

zmiana niekorzystnych warunków rozwojowych

ulepszanie wpływów pozytywnych

19.Podaj różnicę między wspólnotą a stowarzyszeniem.

wspólnota ma charakter zbiorowości pierwotnej ; jest takim typem zbiorowości społecznej , która powstaje w sposób „naturalny” , spontaniczny i w którym dominują więzi osobowe , stosunki pokrewieństwa , związki rodowe , więź sąsiedzka ;

stowarzyszenie ma charakter zbiorowości wtórnej ; jest grupą celową , powołaną świadomie dla zrealizowania określonych zadań .

Stowarzyszenie – grupa dorosłych lub młodzieży posiadająca własną strukturę organizacyjną: członkowie grupy podejmują wspólne zadania i podporządkowują się obowiązującym normom postępowania; przynależność do tej grupy ma charakter dobrowolny. Tworzą je ludzie działający na mocy prawa. Podejmują oni określoną działalność dobrowolną, świadomą i bezpłatną.

STOWARZYSZENIE WSPÓLNOTA

1). Przynależność jest dobrowolna. 1).Przynależność jest zdeterminowana urodzeniem.

2).Jest grupą zorganizowaną wedle reguł formalnych. 2). Organizacja jest wynikiem aprobaty społecznej i jest nieformalna.

3). Posiada określone cele. 3).Cele są nieartykułowane i nie mają postaci pisanej.

4).Posiada strukturę, organizację wewnętrzną i członków. 4).Struktura, organizacja i członkowie są określani zasadami tradycji i poczuciem przynależności.

5). Kieruje się ustalonymi wzorami zachowań. 5). Rządzą w niej uznane za właściwe wzory zachowań, obowiązuje grupowy konformizm.

6).Posługuje się ustalonymi sankcjami wobec członków. 6). Istnieje system kontroli społecznej.

20.Wymień cechy różnicujące środowisko lokalne wsi i miasta.

Miasto

Miasto jest wtórną formą przestrzennego bytowania człowieka . Stanowi specyficzne środowisko społeczne i wychowawcze .

Cechy charakterystyczne dla społeczności miejskiej (wg J. Ziółkowskiego) :

Ř uczestnictwo mieszkańców , a szczególnie młodzieży w wielkiej liczbie grup celowych ;

Ř dominacja więzi rzeczowych w życiu społecznym i powierzchowny charakter stosunków międzyludzkich ;

Ř obniżenie społecznego znaczenia rodziny i zanik tradycyjnych autorytetów ; brak społecznych autorytetów osobowych;

Ř bezosobowa i nierygorystyczna kontrola społeczna ; dominacja postaw przyzwalających i izolacyjnych ;

Ř anonimowość życia i działania ; powszechne poczucie braku przynależności ; nikłe postawy patriotyzmu lokalnego ;

Ř zanik instytucji sąsiedztwa ; życie towarzyskie regulowane raczej kryteriami zawodowymi niż terytorialnymi ;

Ř tolerancja wobec różnic , racjonalizacja myślenia i sekularyzacja zachowań obyczajowych ;

Ř wielka ruchliwość przestrzenna i możliwości dla awansu i przemieszczeń społecznych ;

Ř ogromne zróżnicowanie struktury zawodowej i uwarstwienia społecznego ;

Ř przestrzenna segregacja warstw i klas społecznych .

Koncepcja poznawania i opisu miasta (stworzona przez S. Rychlińskiego) wymienia cztery obszary istnienia społeczności miejskiej :

Ř przestrzeń ,

Ř ekonomikę ,

Ř demografię ,

Ř kulturę .

Na tych płaszczyznach tworzy się istota miasta , jego czasowe i terytorialne odmienności , jego istotne przeobrażen

Wieś

Wieś stanowi lokalną społeczność zupełną , tzn. zamkniętą w sobie , obejmującą wszystkie prawie funkcje życia zbiorowego swoich członków , przeciwstawiającą się społecznościom podobnym i wsiom innym , a także grupom i organizacjom istniejącym poza nią lub ponad nią (S. Czarnowski) .

Cechy , składniki , funkcje i przemiany charakterystyczne dla wsi :

Ř mała zbiorowość i ograniczenie przestrzenne ;

Ř poczucie jedności i poczucie względnej izolacji ;

Ř dominacja rolniczego charakteru pracy i instytucji ;

Ř społeczny charakter instytucji obsługi i kultury ;

Ř specyficzny układ autorytetów osobowych i instytucjonalnych ;

Ř podział pracy i usług ;

Ř dominacja przyrody i przyrodniczy rytm życia zawodowego ;

Ř kultura ludowa i folklor jako ważne składniki świadomości ;

Ř presja zewnętrznego świata informacji i kultury ;

Ř postępująca dezintegracja więzi pod wpływem czynników migracyjnych , urbanizacyjnych i kulturowych ;

Ř narastające konflikty wewnętrzne międzypokoleniowe ;

Ř szczególna rola szkoły i nauczyciela .

Ř Wieś jest żywym eksponatem środowiska lokalnego .

1,Z jakiego języka pochodzi i co oznacza pedagogika.

Pedagogika – nazwa została utworzona z wyrazu greckiego paidagogos (pais – chłopiec, ago – prowadzę) – pierwotnie termin ten obejmował wszystkie czynności związane z opieką, nauczaniem i wychowaniem dzieci – nowożytnym jej twórcą był Jan Amos Komeński. Tradycyjnie pedagogika była nauką o wychowaniu dzieci.

2,Czym się zajmuje pedagogika.

Pedagogika bada wszelkie zjawiska wychowawcze odnoszące się tak do dzieci, jak i do młodzieży i dorosłych. Przedmiotem jej badań są nie tylko wpływy wychowawcze organizowane świadomie i celowo, lecz również niezamierzone i żywiołowe. Pedagogika to nauka o wychowaniu, której przedmiotem jest działalność wychowawcza, mająca na celu wyposażenie społeczeństwa w wiedzę, sprawności ogólne i zawodowe, zainteresowania, systemy wartości, postawy i przekonania oraz przysposobienie do oddziaływania na własny rozwój.

3. Przedmiot pedagogiki społecznej

Przedmiotem jest środowisko wychowawcze człowieka. Skupia się na tym jak środowisko wpływa na wychowanie, analizuje warunki umożliwiające zaspokajanie potrzeb rozwojowych człowieka w różnych okresach jego życia i różnych sytuacjach, jest jednocześnie teorią i praktyką środowiska. Teoretyzuje to co dzieje się w praktyce i dostarcza teorii którą wykorzystuje się w praktyce .

Przedmiotem zainteresowania pedagogiki społecznej są środowiskowe uwarunkowania życia człowieka. Każdy, bez względu na miejsce zamieszkania tworzy swoje bezpośrednie otoczenie - rodzinę, wspólnotę lokalną oraz uczestniczy w życiu społecznym -pośrednio i bezpośrednio. Dlatego pedagogika społeczna zwraca uwagę na środowisko lokalne, grupę rówieśniczą, środki masowego komunikowania, organizację czasu wolnego oraz na aktualne problemy społeczne - ubóstwo, bezrobocie, bezdomność i patologie. Dyscyplina ta zajmuje się też rodziną jako podstawowym środowiskiem wychowawczym, uwzględniając przyczyny i skutki jej nieprawidłowego funkcjonowania, np. przemoc, niepełność, sieroctwo. Przy omawianiu metod pracy socjalnej wskazuje się na współczesne tendencje opieki i wychowania, kierunki i formy pomocy rodzinie i dziecku (diagnozę, profilaktykę, kompensację).

4. Do jakich nauk należy pedagogika społeczna

wg H. Radlińskiej – „Pedagogika społeczna jest nauką praktyczną, rozwijającą się na skrzyżowaniu nauk o człowieku, biologicznych i społecznych z etyką i kulturoznawstwem.

W ramach tej dyscypliny ukształtowało się kilka specjalizacji: pedagogika opiekuńcza dzieci i młodzieży, teoria pracy socjalnej, teoria pracy kulturalno – wychowawczej, teoria wychowania pozaszkolnego. Pedagogika społeczna wiązała i wiąże swą nazwę, refleksję i badania nade wszystko z potrzebami upośledzonych warstw i klas społecznych i ze sprawiedliwością społeczną.

Pedagogika społeczna kształtuje się jako dział nauki odrębny od socjologii wychowania. Zbliża się do polityki społecznej, korzysta z jej koncepcji i poszukiwań. Zamiennie dla socjologii wychowania „badanie roli akcji wychowawczej w całokształcie życia społecznego” sprowadzana jest do zadań swoistych dla dyscypliny pedagogicznej.

5. Z jakimi naukami współdziała pedagogika?

6. Przedmiot pedagogiki społecznej.

Przedmiotem pedagogiki społecznej jest według H.Radlińskiej "wzajemne oddziaływanie wpływów środowiska i przekształcających środowisko sił jednostek".Stąd wypływał tak mocno w pedagogice społecznej formułowany postulat celowego przetwarzania środowiska życia ucznia. Wzmagało to ogromnie wychowawczą funkcję szkoły, rozszerzało pojęcie zadań i funkcji nauczyciela, rzutowało na programy kształcenia nauczycieli.

7. Jakie bodźce spowodowały ukształtowanie się pedagogiki społecznej w XIX w.?

Od końca XIX wieku rozwój pedagogiki społecznej wyznaczały w dużym stopniu zaostrzające się problemy socjalne. Nasilały się zjawiska dezorganizacji społecznej, nędzy i wykolejeń. Pobudzało to rozwój akcji socjalnej opartej wprawdzie wówczas na filantropii, ale wspieranej przez organy państwowe i komunalne. Rozmiary akcji socjalnej wyłaniały potrzebę metodologii zarówno diagnozowania potrzeb, jak i organizacji pomocy. W roku 1893 kongres pracowników socjalnych podjął uchwałę w sprawie utworzenia specjalnych uczelni kształcących pracowników służb socjalnych. W wyniku tej uchwały w roku 1898 powstała w Nowym Jorku pierwsza tego typu uczelnia, jej wzory przeniesione zostały do Europy i upowszechniły się zwłaszcza w krajach romańskich i skandynawskich. Wśród prac poświęconych podstawom pedagogicznym akcji socjalnej wielki rozgłos uzyskała książka M.Richmond "Diagnozy społeczne". Autorka rozwinęła w swym dziele tezę, że akcja socjalna nie może się ograniczać do pomocy materialnej, ale powinna objąć wszechstronne oddziaływanie na osobowość każdej jednostki objętej pomocą. Sformułowała zasady tego oddziaływania, tak zwaną metodę indywidualnych przypadków, której istota sprowadza się do wzmagania aktywności i zaradności i usuwania kompleksów spowodowanych trudnościami życiowymi. Pod wpływem socjologii wychowania rozwijano również metodę pracy grupowej i organizowania środowiska, która polegała na włączaniu osób objetych opieką we współzycie społeczne i organizowaniu samopomocy społecznej w środowisku ich życia.

7. Jakie bodźce spowodowały kształtowanie się pedagogiki społecznej w XIXw.

W latach 80-tych XIXw. kształtuje się tożsamość pedagogiki społecznej. P. społeczna wyrasta z pedagogiki „wzmożenia duchowego” /B.Nawroczyński/, która charakteryzuje epokę postaw heroicznych. P. społeczna była reakcja postaw zaangażowania pracy oświatowej w walkę narodowo-wyzwoleńczą /nauczyciele tajnego nauczania, kręgi patriotyczne Królestwa Polskiego/; ta pedagogika jest inna niż tradycyjna lojalistyczna pedagogika Herbertowska – zaborcza polityka oświatowa, ta przeciwstawia się polityce zaborcy rosyjskiego. Rodzi się postawa nonkonformistyczna – niezgoda na istniejący stan rzeczy, przejawiająca się w konspiracji, tajnym nauczaniu.

Ped.społeczna działa podmiotowo /respektuje naturalne prawo rozwojowe człowieka/ a nie jak do tej pory działała przedmiotowo;jest antypozytywistyczna /wzmacnia emocje, uczucia, empatię, a nie jak do tej pory tylko sprawdzanie, pomiar, bez uczuć i emocji i wreszcie jest socjalna /trkatuje warunki bytu jako ważny wyznacznik kariery szkolnej. Jest zaangażowana.

8. Etapy rozwoju pedagogiki społecznej na świecie.

Można wyróżnić 5 zasadniczych okresów, w których kształtowała się pedagogika społeczna.

1. Okres, w którym podejmowano przede wszystkim praktyczną działalność wychowawczą bez głębszej refleksji naukowej. Okres ten otwiera m.in. działalność Johana H. Pestalozziego /1745-1827/, Friedricha A. Diestrwega /1790-1866/ i Roberta Owena /1771-1858/.

2. Okres uprawiania pedagogiki społecznej w sposób spekulatywny /wypatrywanie, śledzenie/ bez bliższego powiązania jej z badaniami empirycznymi. Reprezentancji tego okresu to Paul Bergmann /1869-1946/ i Paul Natrop /1854-1924/, oni pierwsi użyli nazwy „pedagogika społeczna”.

3. Rozwój pedagogiki społecznej na podstawie badań empirycznych wraz z rozwijającą się refleksją metodologiczną. Jest to okres silnego rozwoju tej subdyscypliny. W Polsce jest on ściśle związany z działalnością naukową Heleny Radlińskiej /1879-1954/.

Mary Richmond /1861-1922/ wprowadza do metodologii pedagogiki społecznej pojęcie diagnozy społecznej, oparte głównie na wywiadzie środowiskowym.

4. Okres ilościowego wzrostu badań empirycznych z zakresu pedagogiki społecznej, wykazujących różne orientacje metodologiczne, najczęściej jednak skłaniające się ku socjologii wychowania. Na podkreślenie zasługują w tym okresie badania monograficzne, głównie z udziałem nauczycieli. Jest to okres wyraźnego poszerzania pola badawczego pedagogów społecznych.

5. Próby syntetyzowania niejako rozsianych badań empirycznych – w tym nakreślania nowych obszarów badawczych oraz swoistej już metodologii. Okres ten pojawiał się już dość wcześnie w rozwoju ped. Społecznej i dlatego nie można go zamknąć w wyraźnych ramach czasowych. Wskaźnikiem są pierwsze i kolejne opracowania syntetyczne i podręcznikowe. Najpełniej uczyniła to Irena Lepalczyk wskazując na pionierską rolę H.Radlińskiej w polskiej i światowej pedagogice społecznej.

9.Kto wprowadził termin pedagogika społeczna do piśmiennictwa pedagogicznego.

Termin pedagogika społeczna wprowadził Adolf Diesterweg w „przewodniku do kształcenia nauczycieli niemieckich”

10.okresy rozwoju polskiej pedagogiki społecznej

Powstanie i rozwój polskiej pedagogiki społecznej w Polsce

- faza wstępna lata 80te Xix do ok. 1925 (Powstanie Studium Pracy Społeczno- Oświatowej Wolnej Wszechnicy Polskiej)

-faza rozwoju i stabilizacji 1925-1945- badania i kształcenie pracowników społecznych

-faza adaptacji do warunków PRL- szkoła i środowisko, wychowanie pozalekcyjne, czas wolny, edukacja ustawiczna

-faza readaptacji po 1980, pedagogika społeczna otwarta na zmianę społeczną i budowę społeczeństwa demokratycznego.

11.Zakres zadań pedagogiki społecznej wg H. Radlińskiej.

1. TEORIA PRACY SPOŁECZNEJ- zajmuje się rozpoznawaniem warunków, w których zachodzi potrzeba ratownictwa, opieki, pomocy, zabezpieczenia oraz poszukiwania sposobów odnajdywania sił ludzkich i organizowania ich do przezwyciężania, do zmiany niekorzystnych uwarunkowań środowiskowych na korzystne dla rozwoju jednostek i grup społecznych.

2. TEORIA OŚWIATY DOROSŁYCH- obejmuje zagadnienia kształcenia i dokształcania dorosłych, organizacji wczasów , wspomagania kompetencji jednostek i grup niezbędnych do wypełniania różnorodnych zadań.

3. HISTORIA PRACY SPOŁECZNEJ I OŚWIATOWEJ- poszukuje czynników ewolucji urządzeń i instytucji społecznych, ich powiązań, trwałości i zmienności dążeń i form, skutków celowych i samorzutnych oddziaływań wychowawczych.

Według Radlińskiej, w związku z występowaniem nowych problemów dziedziny te bądź rozszerzają się, bądź emancypują się jako samodzielne obszary badań (obecnie odnosi się to m.in. do historii wychowania i andragogiki).

12.Wymien 3 grupy zadań podejmowanych przez pedagogikę społeczną wg E. Trempały.

-Edmund Trempała, na podstawie wiedzy naukowej zgromadzonej przez ośrodki pedagogiki społecznej, wyszczególnił trzy grupy zadań podejmowanych przez pedagogikę społeczną:

1. analiza (opis i ocena)- konkretnych środowisk wychowawczych,

2. projektowanie zmian- ( w ujęciu modelowym, wzorcowym) w badanym środowisku wychowawczym.

3. podjęcie działań praktycznych- służących poprawie analizowanej rzeczywistości wychowawczej.

13. Prekursorzy i czołowi reprezentanci pedagogiki społecznej:

Robert Owen (1771-1858), angielski socjalista utopijny, pisarz, działacz polityczno-społeczny i pedagog. Będąc od 1800 roku kierownikiem zespołu fabryk w New Lanark skrócił robotnikom dzień pracy, poprawił warunki pracy i płacy oraz warunki życia w osiedlu; z kolei zorganizował w New-Harmony w Ameryce (1825) kolonię komunistyczną, gdzie, podobnie jak w New Lanark, otworzył, szkołę realizującą jego własne założenia wychowawcze. Miała ona zapewnić wielostronną więź wychowanków ze środowiskiem społecznym, oparcie nauczania na rozwijaniu samodzielności, powiązanie nauczania z pracą wytwórczą, odpowiednie wychowanie moralne, estetyczne i fizyczne, przysposabiające młodych do życia społecznego. Pod koniec życia Owen zajął się działalnością pisarską, przedstawiając w swoich pismach zasady organizacji społeczeństwa komunistycznego, które mogłoby zapewnić wszystkim obywatelom maksimum wolności i szczęścia. W społeczeństwie tym zarządzanie oświatą i wychowaniem miało należeć do państwa. Poglądy Owena przedstawia jego Wybór pism (1959).

Johann Heinrich Pestalozzi (urodzony 12 stycznia 1746 w Zurychu - zmarł 17 lutego 1827 w Brugg) - szwajcarski pedagog i pisarz zwany ojcem szkoły ludowej, twórca pierwszej teorii nauczania początkowego.Pestalozzi zajmował się dziećmi z ludu, to właśnie z myślą o nich sięgnął do oświeceniowej teorii ogólnego rozwoju i edukacji, która pierwotnie odnosiła się do dzieci z warstw uprzywilejowanych. Uważał, że najważniejszym zadaniem szkoły jest przygotowanie do życia, jednak nie wąsko utylitarne, ale jako przygotowanie do rozumienia rzeczywistości i odnajdywanie w niej swego miejsca. Twierdził, że szkoła spełni to zadanie, jeśli zatroszczy się o rozwój wszystkich trzech sił ludzkich tj.:

• moralnej - na której wspiera się stosunek do ludzi i świata;

• intelektualnej - zapewniającej umiejętność poruszania się w świecie ludzkim i w świecie przyrody, dzięki właściwemu rozwinięciu zdolności poznawczych;

• fizycznej - będącej podstawą zdolności do pracy

Główny cel nauczania to rozwijanie moralności i umysłu dziecka. Punkt ciężkości pracy wychowawczej znajduje się w samym dziecku, w jego naturalnych skłonnościach, zdolnościach i siłach.W teorii nauczania oparł się na nauce o rzeczach, w której zwracał uwagę na trzy czynniki: liczbę -czyli ujmowanie przedmiotu jako całości; kształt - rozmiary, proporcje; słowo - nazywanie przedmiotów. Miały to być podstawowe składniki wszelkiego nauczania. Punktem wyjścia było spostrzeganie, zadaniem nauczyciela było kierowanie tym spostrzeganiem . Liczba, kształt, słowo jako podstawa każdego poznania, dlatego od nich należy wychodzić poznając świat rzeczy.

Cztery momenty nauczania:

• spostrzeganie przedmiotów;

• kształcenie jasnych wyobrażeń postrzeganych przedmiotów;

• porównywanie przedmiotów, rozwijanie pojęć;

• nazywanie przedmiotów, rozwijanie mowy.

W programie kształcenia kładł nacisk na przedmioty związane z pracą na roli, z rzemiosłem i gospodarstwem domowym. Wprowadził rysunki do szkoły początkowej.Jego zasługą jest zwrócenie uwagi na działanie w uczeniu się dziecka (rysowanie,mierzenie, wytwarzanie przedmiotów), które odtąd stały się częścią metodyki nauczania.

Głowne prace

• Wieczór samotnika (1780)

• Lenart i Gertruda (1781)

• Jak Gertruda uczy swoje dzieci (1801)

Łabędzi śpiew (1826)

NATORP PAUL – niemiecki filozof, filolog, pedagog – teoretyk. Jest zaliczany do przedstawicieli idealistycznej pedagogiki społecznej. Wychowywanie traktował bowiem jako przygotowanie jednostki do życia społecznego, jego pedagogika jest pedagogiką społeczną a podmiotem jej są społeczne warunki kształcenia jednostki oraz warunki kształcenia życia społecznego.

wg Natorpa doskonałość osobowości ludzkiej stanowi głównie świadomość możliwości nieograniczonego postępu we wszystkich kierunkach działalności ludzkiej, z kolei szczytem wykształcenia jest w najwyższym stopniu swobodna zdolność do kształcenia się nieograniczoną możliwość samokształcenia.

Szkoła Natorpa to szkoła pracy. W jego projekcie kurs początkowy ma być przeznaczony dla dzieci od 6 – 12 lat. Następnie w zależności od ujawnionych talentów młodzież ma być kierowana do szkół średnich, które przygotują ją do określonego zawodu praktycznego oraz na studia wyższe. Natrop chciał przekształcić tradycyjną szkołę w szkołę, która będzie małym społeczeństwem pracy.

Był zwolennikiem obowiązkowej pracy fizycznej, na bazie której rozwinąć się może praca umysłowa.

14.KOMPENSACJA – to odnajdywanie sił, które można uruchomi, czynników, którymi można się posłużyć w celu przeciwważenia braków, zadośćuczynienia niezaspokojonym potrzebom, zapobieżenie grożącym niebezpieczeństwom.

KOMPENSACJA działanie społeczne prowadzące do wyrównania jakiegoś braku, niedoboru, straty.

Np.: wyrównywanie braków opiekuńczo-wychowawczych, kulturowych środowiska dziecka w celu poprawy jego rozwoju.

15.przetwarzanie środowisk

Przetwarzanie środowiska- polega na planowej organizacji środowiska, odnajdowaniu w nim sił społecznych, zdolnych do dokonania planowych zmian

16: Wymień i scharakteryzuj klasyczne idee pedagogiki społecznej.

Klasyczne zasady pedagogiki społecznej wypracowane i ustalone przez H. Radlińską, R. Wroczyńskiego oraz A. Kamińskiego, w których respektowane były główne idee to:

• idea podmiotowości: twórcą świata społecznego, struktury dynamicznej i zmiennej, są „siły ludzkie",

SIŁY TWÓRCZE" (SIŁY SPOŁECZNE) CZŁOWIEKA I ŚRODOWISKA.

Wg Radlińskiej- widzialne i utajone wartości tkwiące w człowieku i środowisku. Dzięki ich wyzwoleniu i wydobyciu, we wspólnym działaniu przetwarzać można istniejącą rzeczywistość.

Podmiotowość bywa najczęściej określana jako wewnętrzne źródło wszelkiej przyczynowości. Oznacza to, że działania człowieka wypływają z niego samego. Podmiotowość zakłada istnienie wolności. Człowiek-podmiot wywiera wpływ na zdarzenia, aktywnie uczestniczy w konstruowaniu i rekonstruowaniu rzeczywistości społecznej. Idea sił społecznych H. Radlińskiej to przede wszystkim podkreślenie roli podmiotowości jednostek w ulepszaniu środowiska życia innych ludzi. Twórcze osobowości wywierały wpływ na świadomość innych, przekonywały do działań, dawały dobry przykład zaangażowania na rzecz poprawy warunków życia w danym środowisku. Siłami społecznymi były nie tylko jednostki, ale i organizacje i struktury, upominające się własne sprawy, realizujące własne interesy, ale dla poprawienia funkcjonowania całego systemu społecznego.

• idea sprawiedliwości społecznej: wszyscy ludzie powinni mieć równy dostęp do warunków rozwoju; szansę te daje ład społeczny oparty na demokracji,

Sprawiedliwość społeczna to poszanowanie wolności, godności i bezpieczeństwa ekonomicznego oraz równość szans bez względu na rasę, religię i płeć.

W skrócie to zapewnienie równych szans w zakresie oświaty i wykształcenia, rozwój zabezpieczenia społecznego, ochrony zdrowia i życia, praw matki i dziecka, zapewnienie odpowiedniego poziomu wyżywienia, mieszkania, dostępu do nauki, wypoczynku, zatrudnienie, wyższość celów socjalnych nad celami globalnego rozwoju ekonomicznego danego kraju.

• idea pomocniczości: społeczeństwo ma obowiązek niesienia pomocy w rozwoju wszystkim potrzebującym jednostkom, grupom i środowiskom społecznym,

Bez względu na podmiot działania- państwo, samorząd, kościoły i grupy wyznaniowe, wolontariat, zakład pracy czy nawet rodzina własna- władza różnych szczebli i kręgów powinna działać tylko wtedy, gdy nie wystarczają działania osób i wspólnot jej podległych. Znaczącym i podstawowym jej założeniem jest pedagogiczna promocja „sił społecznych” w środowisku. Władza różnych szczebli nie powinna przeszkadzać osobom lub grupom społecznym w podejmowaniu inicjatyw i własnych działań, oznacza to, ażeby nie blokować ich energii, pomysłowości, zaradności, wytrwałości w realizacji własnych przedsięwzięć. Z drugiej strony głównym sensem i misją każdej władzy jest podtrzymywanie w/w atrybutów jednostek lub grup- a ostatecznie- w razie potrzeby uzupełnianie czy też wspomaganie wysiłków tych podmiotów, które nie są samowystarczalne (przejściowo lub stale).

• idea edukacji społecznej: wychowanie jest jednym z elementów życia społeczno – kulturowego, – dostęp do nauki, oświaty, ale nie tylko szkolnej,

17. Wg H.Radlińskiej - Środowisko to zespół warunków, wśród których tytule

jednostka i czynników kształtujących jej osobowość, oddziałujących stale

lub przez dłuższy czas”

ŚRODOWISKO wg H. Radlińskiej, stanowi zespół warunków w środowisku,

których bytuje jednostka i czynników kształtujących jej osobowość, jest

ono zespołem zjawisk przyrodniczych, kulturalnych i osobowych. H.Radlińska

odróżnia środowisko ( nadaje mu cechy względnej stałości czasowo –

przestrzennej) od otoczenia( uznaje za strukturę zmienną, krótkotrwałą).

-- przyjęła kryterium podziału:

1. – środowisko bezpośrednie szersze dalsze

2. – Kryterium oceny środowiska: środowisko obiektywne, środowisko

subiektywne.

Składniki środowiska- materialne, psychiczne emocjonalne.

18. Najbardziej tradycyjny podział środowisk (w pedagogice i socjologii) to: naturalne, społeczne i kulturowe.

Środowisko naturalne – obejmuje wszystkie bodźce, które pochodzą od sił przyrody działających tym w tym samym miejscu i czasie.

Środowisko społeczne – jest to „(…) ogół grup i jednostek, którymi w ciągu życia osobnik styka się prywatnie lub publicznie, bezpośrednio lub pośrednio, przelotnie lub trwale, osobiście lub rzeczowo”. Jest to całokształt oddziaływań pośrednio lub pośrednio od ludzi.

W socjologii wyodrębnia się trzy typy środowiska społecznego:

a) środowisko makrospołeczne;

b) środowisko regionalne;

c) środowisko mikrospołeczne.

Środowisko makrospołeczne – jest to środowisko społeczne wytworzone przez duże zbiorowości terytorialne związane z istnieniem państw, są związane z takimi dziedzinami życia jak: technika, nauka, oświata, życie gospodarcze. Na tle procesów makrospołecznych występują „czynniki makrostrukturalne” takie jak: wzrost agresji, wzrost aspiracji. Do elementów należących do środowiska makrospołecznego zalicza się:

a) ustrój polityczny;

b) ustrój społeczno-gospodarczy;

c) warunki ekonomiczne;

d) czynniki kulturowe;

e) efekty społeczne.

Środowisko regionalne – to środowisko społeczne występujące na terenie danego regionu. Zainteresowanie tym środowiskiem bierze się z badań nad specyfiką przestępczości8 notowanej na obszarach wiejskich lub miejskich, a także nasilenia przestępczości w dzielnicach miast.

Środowisko mikrospołeczne – to środowisko tworzone przez małe grupy takie jak rodzina, klasa szkolna, grupa rówieśnicza, grupa towarzyska, grupa współpracowników, organizacja społeczna, klub sportowy itp.

W tych grupach dziecko przystosowuje się do życia w społeczeństwie, przyjmuje za własne wartości, normy i wzory postępowania uznawane przez społeczeństwo, przygotowuje się do pełnienia ról społecznych, a potem w te role wchodzi. W zależności od jakości grup społecznych, w których życiu uczestniczy młody człowiek, w zależności od obowiązujących w nich wartości, wzorów zachowań, norm postępowania, wpływy na tę jednostkę mogą być dobre lub złe. Wśród tych drugich znajdujemy wpływy demoralizujące.

Środowisko kulturowe – składa się na nie dorobek społeczności i narodu, dobra kultury materialnej i duchowej, sztuka, nauka, prawo, obyczaje, a także techniczne środki upowszechniania kultury.

Kryminogenny charakter środków masowego przekazu (w szczególności film i TV) jest przedmiotem kontrowersji kryminologów, psychologów zajmujących się problematyką agresji. Chodzi tu w szczególności o opisy lub sceny okrutne, drastyczne, sadystyczne, wszelkie sceny bójek, gwałtów seksualnych itp., które mogą skłonić jednostkę do popełnienia przestępstwa, dopomóc w wykształtowaniu się negatywnego systemu norm i wartości. Sceny tego rodzaju mogą także wskazywać na sposoby popełnienia przestępstw i instruować jak należy działać, aby zapewnić sobie bezkarność.

Wyróżnione i pokrótce przedstawione trzy rodzaje środowisk łączą liczne wzajemne zależności. Środowisko naturalne, społeczne i kulturowe jest potencjalnie środowiskiem wychowującym, albowiem oddziaływuje pedagogicznie na aktywność i osobowość jednostki. Bywa ujmowane dwojako: a) szeroko – jako system jakichkolwiek wpływów i bodźców środowiskowych, zarówno celowo organizowanych jak i samoistnych, b) wąsko – jako system bodźców zamierzonych, ukierunkowanych na osiągnięcie określonych celów wychowawczych, to ujęcie E. Trempała definiuje jako określony obszar działalności, na którym bodźce rozwojowe będą kontrolowane i ukierunkowane zgodnie z celami wychowawczymi, a równocześnie wywołują trwałe zmiany w zachowaniu się człowieka.

Rodzina

Spośród wszystkich grup o więzi osobistej rodzina zajmuje miejsce szczególne ze względu na zadania i funkcje jakie spełnia, a które posiadają ogromne znaczenie zarówno dla całości życia społecznego, jak i dla jednostki. Rodzina jest pierwszą grupą społeczną, do której dostajemy się z chwilą urodzenia, w niej przede wszystkim kształtują się nasze wyobrażenia o świecie i własnym w nim miejscu, ona przekazuje nam podstawowe normy moralne i wzory kulturowe społeczeństwa, w niej odbywa się proces naszego uspołecznienia. Rola rodziny w kształtowaniu się postaw i osobowości jest najbardziej plastyczna i podatna na wpływy otoczenia. Ponadto wpływy na młode pokolenie potęguje istnienie silnej więzi emocjonalnej między członami rodziny.

Jest rzeczą oczywistą, że tylko zdrowa, spójna rodzina, jako najwcześniejsza w życiu jednostki instytucja wychowawcza, zaspokająca w sposób prawidłowy wszystkie jej najistotniejsze potrzeby i przeciwdziałająca w porę wszelkim odchyleniom od przyjętych norm, jest w stanie dać społeczeństwu zdrowe, młode pokolenie. Wszelkie natomiast przejawy dezorganizacji życia rodzinnego takiej jak: rozluźnienie się więzi między jej członkami, zła atmosfera, niewłaściwe metody wychowawcze, kłótnie i zdrady małżeńskie, choroba, śmierć lub rozwód rodziców, alkoholizm, przestępczość i prostytucja powodują, że równowaga psychiczna dzieci zostaje zachwiana, pojawiają się trudności wychowawcze, które często zapoczątkowują proces wykolejenia się nieletnich.

Rodzina stanowi integralną część każdego społeczeństwa; stanowi jego najmniejszą a zarazem najważniejszą grupę społeczną. Według F. Adamskiego definicje rodziny podkreślają fakt, że rodzina zapewnia ciągłość biologiczną i przekazują dziedzictwo kulturowe następnym pokoleniom.

Rodzinę można ujmować w kategoriach grupy społecznej lub instytucji społecznej. W pierwszym przypadku analizuje się rodzinę stosując system pojęciowy odnoszący się do grupy społecznej (rola społeczne, pozycja społeczna, spójność, interakcja psychospołeczna). W drugim przypadku rodzina jest traktowana jako kulturowo uwarunkowany regulator rodzinnych zachowań ludzkich oraz twór społeczny zaspokajający istotne potrzeby jednostki i społeczeństwa.

19. Środowisko wychowawcze wg J. Pietera

Według J. Pietera przez środowisko wychowawcze należy rozumieć „złożony układ powtarzających się lub względnie stałych sytuacji, do których rozwijający się człowiek przystosowuje się w wychowawczym okresie swojego życia: znaczy to, pod których wpływem działa i rozwija swoją osobowość. (...). Środowisko wychowawcze stanowi tę część świata zewnętrznego (rzeczywistości obiektywnej), do której rozwijający się człowiek przystosowuje się odpowiednim trybem życia, odpowiednimi nawykami, zaś na ich gruncie odpowiednimi strukturami osobowości”.

J. Pieter twierdzi, że „warunki rozwojowe dziecka w środowisku rodzinnym wpływają w znacznej mierze na poziom sprawności umysłowej. Środowisko jest siłą kształtującą różnice intelektualne między ludźmi".

20. Jaka jest różnica w pojmowaniu środowiska przez Wroczyńskiego?

ŚRODOWISKO – krąg osób, rzeczy i stosunków otaczających człowieka w jego życiu indywidualnym i zbiorowym

- nie wszystkie składniki środowiska oddziałują na nas w sposób jednakowy

- siła oddziaływania poszczególnych składników środowiska nie zależy od tego, czy kontakty

z nim są trwałe czy przelotne

Za podstawę typologii przyjął rodzaj bodźców środowiskowych oddziałujących na osobnika oraz cechy terytorialne środowiska.

Typologia oparta na rodzaju bodźców środowiskowych rozróżnia środowiska naturalne, społeczne, kulturowe.

Typologia środowisk:

- oparta na rodzaju bodźców środowiskowych:

• środowisko naturalne - obejmuje ono te elementy naszego otoczenia, które są dziełem samej natury, których istnienie nie wymagało interwencji człowieka, często określamy je mianem środowiska fizycznego, środowisko naturalne zatem — to ziemia wraz z jej zasobami i ukształtowaniem powierzchni, klimat, flora, fauna;

• środowisko społeczne - określamy ludzi i stosunki społeczne otaczające osobnika, pedagogikę interesuje empiryczny obraz środowiska społecznego —funkcjonujące środowisko i jego wychowawcze oddziaływanie. Z tego punktu widzenia możemy wyróżnić następujące elementy środowiska społecznego:

l) rozmieszczenie ludności i gęstość zaludnienia, od których uzależniona jest częstotliwość i różnorodność kontaktów społecznych;

2) struktura zawodowa ludności, świadcząca o stopie jej życia, ekonomicznym zróżnicowaniu, a pośrednio i o poziomie kulturalnym;

3) relacja poszczególnych grup wieku, wskazująca na biologiczny dynamizm ludności;

4) poziom i struktura wykształcenia ludności;

• środowisko kulturowe - to oddziałujące na osobnika elementy dorobku historycznej działalności człowieka. To określenie środowiska kulturowego opiera się na pojęciu kultury jako sumy zobiektywizowanych elementów historycznego dorobku człowieka. Dorobek ten jest co najmniej dwojakiego rodzaju. Obejmuje wytwory działalności człowieka lub sposoby ich przeżywania (reakcje). W pierwszym wypadku mówimy o dobrach kultury, w drugim — o reakcjach człowieka na te dobra

Trzy wyróżnione wyżej kategorie środowisk: środowisko naturalne, społeczne i kulturowe nie istnieją w izolacji. Są ze sobą ściśle sprzężone. Środowisko naturalne stanowi niezbędny warunek życia społecznego, a więc i tworzenia dóbr kultury. Wyznacza ono kierunek i zasięg ekonomicznej aktywności człowieka. Naturalne wyposażenie terenu, zasoby i możliwości ich wykorzystania warunkują rodzaj aktywności gospodarczej, specjalizację zawodową. Jednocześnie w sposób niewątpliwy oddziałują na formy i kierunki ogólnej aktywności społecznej i znajdują odbicie w wytworach kultury

21. środowiko wg Aleksandra Kamińskiego

Środowiskiem nazywamy te elementy otaczającej struktury przyrodniczej, społ. i kult., które działają na jedn. stale lub przez czas dłuższy, albo krótko, lecz ze znaczną siłą, jako samorzutny lub zorganizowany system kształtujących ją podniet

Inaczej mówiąc środ. jest tą częścią otoczenia, która wywiera na jednostkę jakiś wpływ.

22.Wychowanie wg Radlińskiej – to pomoc w procesie wzrastania i pomoc w procesie wdrażania, wprowadzania w świat społeczny i świat kultury.

Twierdząc, iż wychowanie odbywa się przez „społeczeństwo”, Radlińska zaznacza rolę, jaką w tym procesie odgrywają wpływy społeczne, których źródłem jest np. rodzina, grupa rówieśnicza, lokalna społeczność czy miejsce pracy. Szkoła nie jest jedyną, lecz jedną z wielu instytucji wychowawczych.

Punktem wspólnym „czynu” jest stosunek rzeczywistości: postawa działania, zmieniania, ulepszania. Tylko tę postawę uznaje Radlińska za pożądany rezultat starań

Tego rodzaju zachowania mają eliminować uleganie wpływom otoczenia ( postawa bierna ) i przeciwstawiać się odrzucaniu określonych bodźców środowiska ( postawa obronna ).

25. Wymień rodzaje rodziny.

Rodzina pełna - Prawidłowa atmosfera wychowawcza, w której układ stosunków między ojcem i matką staje się pierwszym wzorem zachowań dla dzieci.

*rodzina pełna - mama , tata + dzieci

Rodzina niepełna - jedno z rodziców + dzieci W takiej rodzinie dość często pojawiają się trudności wychowawcze zwiazane przede wszystkim ze zwiększonymi, bo sprawowanymi przez jedną osobę obowiązkami rodzicielskimi, a także z brakiem normalnej atmosfery wychowawczej.

Rodzina rozbita - Niepełna w wyniku rozwodu ( trudnosci wychowawcze jak wyżej)

Rodzina skłócona - O nieprawidłowej atmosferze współżycia z powodu nieporozumień i kłótni współmałonków.

Rodzina zrekonstruowana - Uzupełniona w wyniku nowego związku małżeńskiego osamotnionego współmałżonka.

26. Podaj klasyfikację grup rodziny.

Najbardziej popularna klasyfikacja grup rodzinnych wyróżnia:

a.) rodzinę dwupokoleniową, składajacą się z rodziców i dzieci, zwana też małą;

b.) rodzinę trójpokoleniową zwaną rodziną wielką, w której są dziadkowie, oraz bliżsi i dalsi krewni;

c.) rodzinę rozszerzoną, gł. na wsi, którą tworzy kilka obok siebie leżących, niewielkich gospodarstw, zespolonych więzią rodzinną, a utrzymujących ze sobą kontakt.

Pedagogika społeczna – geneza, podstawowe pojęcia, główni przedstawiciele

Pedagogika społeczna stanowi część teorii wychowawczej koncentrującą się wokół problematyki środków wychowawczych jako czynników oddziałujących na wychowanka oraz warunkujących rozwój i rezultaty działalności wychowawczej. Dyscyplina ta również dokonuje analiz różnych rodzajów potrzeb na poszczególnych etapach życia człowieka (jak dzieciństwo, młodość i wiek dojrzały), a jej szczególny przedmiot zainteresowań stanowią te sytuacje wychowawcze, które wymagają pomocy społecznej i działań kompensacyjnych (sytuacje takie jak osierocenie, rozbicie rodziny, itp.).

Po raz pierwszy terminu "pedagogika społeczna" w literaturze użył Adolf Diesterweg, żyjący w czasach nasilających się tendencji upowszechniania oświaty; autor ten dostrzegł złożoność struktury ówczesnego mu społeczeństwa, jej zróżnicowanie klasowe i ekonomiczne oraz biedotę chłopskich i robotniczych rodzin, dla których uczęszczanie dzieci do szkoły wymagało przezwyciężenia wielu trudności natury ekonomicznej jak i tych związanych z oporem środowiska. Diesterweg obrał więc sobie za cel przygotowanie nauczycieli do niesienia odpowiedniej pomocy dziecku, który to zakres działalności nazwał właśnie pedagogiką społeczną, przy czym działalność tę traktował na równi z przygotowaniem do nauczania przedmiotów i innych ogólno - wychowawczych zadań w szkole. Zatem utworzona przez niego pedagogika społeczna skoncentrowana była głównie wokół społeczno - kulturowych składników procesu wychowania, kształtując nowe obszary działalności wychowawczej (szczególnie poza szkołą, czyli we własnym środowisku ucznia) interesowała się przede wszystkim funkcjonowaniem różnych instytucji wychowawczych, kulturalnych i socjalnych w perspektywie ich celu wspomagania i rozszerzania procesów planowej działalności wychowawczej.

Dynamiczny rozwój dziedziny pedagogiki społecznej był uwarunkowany zachodzącymi przemianami społecznymi oraz kulturowymi, które to nadały jej empirycznego charakteru, który z kolei został utrwalony przez działalność kolejnego pedagoga i praktyka - Paula Bergemanna. Jego zdaniem, wychowanie jest przede wszystkim procesem społecznym, gdyż człowiek traktowany jako indywidualna jednostka ludzka stanowi jedynie abstrakcję, natomiast w doświadczeniu jest on istotą społeczną. Konsekwencją tego założenia jest kolejne, mówiące iż pedagogika indywidualna, której przedmiotem zainteresowania jest jednostka, nie może stanowić nauki o wychowaniu, gdyż pedagogika musi mieć społeczny charakter. Również i ten autor kładł duży nacisk na procesy wychowania odbywające się poza szkołą, czyli w środowisku życia dziecka, przy czym szczególnie zainteresowany był on rodziną będącą instytucją wychowawczą, gdzie zwracał on uwagę na jej zasadniczą funkcję w zakresie rozwoju oraz wychowania dziecka. W oparciu o powyższe założenia, postulował on nadanie publicznej kontroli nad wychowawczą funkcją rodziny oraz wykazywał potrzebę organizowania pracy wychowawczej i oświatowej dla ludzi już nie uczących się, których procesy wychowawcze mają autonomiczny charakter; twierdził on, iż takie jednostki pogłębiają i rozszerzają swoje doświadczenia w toku uczestnictwa w społecznym, kulturalnym oraz politycznym życiu.

W początkach XX wieku nastąpiło ponowne odkrycie naukowego dorobku Pestalozziego wraz z próbą nowego, innego spojrzenia na jego koncepcję szkoły elementarnej oraz koncepcję sprawowania opieki nad dziećmi i młodzieżą. Starano się wykorzystać jego idee dla wzbogacenia istniejącej teorii pedagogicznej, a dzieła te stworzyły podstawy teoretyczne dla pedagogiki społecznej. Pestalozzi był zdania, iż wychowanie stanowiące wszechstronny proces realizuje się nie tylko w toku planowej działalności nauczyciela (wychowawcy), lecz również poprzez działanie różnorodnych bodźców zarówno w rodzinie, jak i w środowisku lokalnym i rówieśniczym. Nakreślił on wzór nauczyciela, który oprócz odpowiedniego przygotowania do swojej pracy nauczycielskiej, jest również zaangażowany w pracę społeczną i wychowawczą w środowisku oraz wskazał środowisko, jako główne źródło bodźców oraz wpływów determinujących skuteczność pracy szkoły.

Pestalozzi zatem sformułował podstawowe tezy, rozwijane później na gruncie pedagogiki społecznej, czyli założenia dotyczące wychowawczej funkcji środowiska i potrzeby doświadczania pozytywnych bodźców rozwojowych (według zamierzonych celów pracy wychowawczej). Jego teoria oraz liczne osiągnięcia miały znaczący wpływ na dalsze losy pedagogiki społecznej, której empiryczny charakter nadano w chwili wyprowadzenia przez jej reprezentantów uogólnień teoretycznych z wieloletniej praktyki wychowawczej. Wśród owych praktyków znalazł się między innymi Stanisław Szacki, wśród którego podstawowych tez można wyróżnić następujące:

wychowawcza rola środowiska realizuje się poprzez działanie różnych czynników natury społecznej, fizycznej i ekonomicznej

jeszcze przed rozpoczęciem przez dziecko jego nauki w szkole, jest ono już w pewien sposób ukształtowane przez środowisko, w którym się wychowuje (środowisko życia)

osiąganie przez szkołę zamierzonych przez nią celów wymaga więc uwzględnienia całokształtu wpływów oddziaływujących na proces wychowania

szkoła nie może się ograniczać do organizacji oraz realizacji na swoim terenie procesów dydaktyczno - wychowawczych, gdyż powinna ona kierować całym życiem dziecka, obejmując swymi działaniami również jego środowisko pozaszkolnym

W oparciu o powyższe tezy, Szacki wyznaczył szkole cztery podstawowe zakresy działalności:

dostarczanie dzieciom i młodzieży wiadomości oraz umiejętności (wykształcenie racjonalne)

organizacja (lub współorganizacja) życia społeczności dziecięcej

wspomaganie rodziny w pełnionych przez nią funkcjach wychowawczych

przetwarzanie środowiska poprzez dokonywanie w nim pozytywnych zmian

Według Szackiego, pedagog to pracownik społeczny posiadający szerokie horyzonty; a więc zarówno organizator własnej pracy jak i wnikliwy obserwator oraz badacz różnorodnych procesów wychowawczych.

Pierwsze i podstawowe zadanie pedagogiki społecznej stanowi wyposażenie osób zajmujących się organizacją procesu dydaktycznego lub wychowawczego w wiedzę dotyczącą skuteczności zabiegów takich jak:

gromadzenie wiedzy dotyczącej rzeczywistości wychowawczej i rzetelny opis wyników obserwacji oraz twierdzeń (z zakresu przebiegu procesów wychowawczych) w formie opisowych i sprawozdawczych zdań

dokonywanie uogólnień wyników obserwacji poprzez wykrywanie różnych zależności i związków pomiędzy zjawiskami wychowawczymi; formułowanie wniosków w formie ogólnych postulatów dotyczących stwierdzonych prawidłowości w zakresie przebiegu procesów wychowawczych oraz wyjaśnianie owych związków i zależności w aspekcie ich pozytywnych i negatywnych skutków wychowawczych, co umożliwia sterowanie tymi procesami

dostarczenie niezbędnej dla przekształcania rzeczywistości wychowawczej wiedzy w formie normatywnych i wartościowych zdań oraz celów i zasad wychowania (ukazując ich związek ze społeczno - ekonomicznym rozwojem społeczeństwa) oraz zdefiniowanie sposobów realizacji tych celów wychowania jak i sprawdzanie ich skuteczności w praktyce wychowawczej

Przedmiot zainteresowań pedagogiki społecznej stanowi człowiek pozostający w pewnych warunkach społecznych, który ulega zmianom nie tylko w toku badań lecz również pod ich wpływem. Dyscyplina ta dokonuje zatem opisu faktów i doświadczeń płynących z praktyki wychowawczej oraz objaśnia je i bada w ich złożonej dynamice rozwojowej; ukazuje również znaczenie i rolę procesów rozwoju i wychowania w kształtowaniu się ludzkiej osobowości oraz konieczną znajomość tej wiedzy dla nauczycieli oraz wszystkich osób biorących udział w wychowywaniu społeczeństwa.

Wśród podstawowych pojęć pedagogiki społecznej (a także pedagogiki ogólnej) wymienia się następujące:

SAMOKSZTAŁCENIE stanowi zdobywanie wykształcenia w toku działalności, której cele, treści, warunki oraz środki są ustalane przez sam podmiot tych czynności; proces ten zakłada dynamizowanie się celów, gdzie uczeń po osiągnięciu wyższego stopienia świadomości, często dokonuje ich przewartościowania oraz udoskonalenia; samokształcenie osiąga swój optymalny poziom w sytuacji, gdy staje się ono dla człowieka stałą potrzebą życiową oraz stanowi pewną podstawę dla kształcenia ustawicznego; proces ten najczęściej wiąże się z pracą w szkole, kształceniem korespondencyjnym lub wychowaniem równoległym, rzadko występując w czystej, samodzielnej postaci; samokształcenie wiąże się również z pojęciem samouctwa, które to dwa pojęcia są utożsamiane przez niektórych pedagogów; z kolei inni pedagodzy pojęcie samokształcenia wiążą z procesem zdobywania wykształcenia ogólnego (np. A.B. Dobrowolski) i kształtowania własnej osobowości zgodnie z określonymi ideałem (np. W. Okiński), podczas gdy samouctwo bardziej z osiąganiem wykształcenia zawodowego lub z samodzielnym zdobywaniem wiedzy

SAMOWYCHOWANIE jest to samorzutna praca jednostki w celu ukształtowania własnego światopoglądu, postaw, cech charakteru oraz osobowości, zgodnie z założonymi wzorami; rozbudzanie (w trakcie procesu wychowania w rodzinie czy szkole) motywacji u dzieci i młodzieży do pracy nad sobą stanowi działanie zwielokrotniające wychowawczy wpływ tych instytucji

UCZENIE SIĘ jest procesem, gdzie w toku doświadczania, poznawania oraz ćwiczenia dochodzi do powstawania nowych form zachowania i działania lub też do zmian w obrębie form już wcześniej nabytych; uczenie się (obok pracy, zabawy oraz działalności społeczno - kulturalnej) stanowi jedną z zasadniczych form działalności ludzkiej; wyróżnić można wiele teorii uczenia się, takich jak np. asocjacjonizm, teoria pawłowa, teoria postaci czy operacjonizm, z których każda koncentruje się na innej stronie tego zróżnicowanego procesu; najbardziej (dla celów pedagogicznych) była by przydatna teoria zawierająca wszystkie rodzaje uczenia się (nabywanie wiadomości, umiejętności, nawyków, przyzwyczajeń, rozwijanie zdolności oraz przekonań) wszelkie jego sposoby (uczenie się w toku prób i błędów, naśladownictwo, uczenie przez odkrywanie czy przez działanie) oraz warunki (np. wiek, motywacja, środowisko, bodźce czy zdolności) i rezultaty (przyrost wiedzy, sprawności, rozwój uzdolnień )

NAUCZANIE stanowi planową oraz systematyczną pracę nauczyciela z uczniami, której celem jest wywoływanie pożądanych i trwałych zmian w ich zachowaniu, dyspozycjach jak i w całej osobowości będących rezultatem uczenia się, opanowywania wiedzy oraz przeżywania określonych wartości; nauczanie to działalność intencjonalna, czyli ma na celu wywoływanie uczenia się jako działalności podmiotowej uczniów (niektórzy określają nauczanie jako kierowanie procesem uczenia się co stanowi niepełne ujęcie, pomijające inne ważne cechy nauczania); jedną z właściwości nauczania jest obieg informacji pomiędzy nauczycielem oraz innymi źródłami a uczniami, który umożliwia im opanowywanie wiedzy naukowej zarówno przez przyswojenie jej w gotowej postaci jak i w toku samodzielnie rozwiązywanych zadań; nabywanie przez uczniów wiedzy dotyczącej rzeczywistości pozwala im na podejmowanie decyzji regulujących stosunek do owej rzeczywistości a jednoczesne zapoznawanie się z licznymi wartościami moralnymi, estetycznymi, społecznymi oraz przeżywanie ich w procesie nauczania, kształtuje ich stosunek do tych wartości oraz buduje własny system wartości; znaczącym czynnikiem dokonywanych w uczniach zmian jest również właściwie zharmonizowana z procesem opanowywania wiedzy - ich działalność praktyczna; tak pojmowane nauczanie pozwala nie tylko na zdobywanie wiadomości, umiejętności, nawyków oraz rozwój zainteresowań i zdolności, lecz również na kształtowanie przekonań, postaw i trwałych dyspozycji do uczenia się (przez co łączy się ono z kształceniem i wychowaniem); z uwagi na jego ogromne znaczenie, nauczanie we wszystkich krajach jest otoczone szczególną opieką wyrażającą się w instytucjonalizacji procesu nauczania polegającej na tworzeniu systemu szkolnictwa i oświatowej infrastruktury, budowaniu szkół, wprowadzaniu obowiązku szkolnego oraz na tworzeniu systemu kształcenia nauczycieli

KSZTAŁCENIE stanowi całokształt czynności oraz procesów umożliwiających poznawanie przyrody, społeczeństwa i kultury oraz uczestniczenie w procesach ich przekształcania, jak również osiąganie wszechstronnego rozwoju umysłowych i fizycznych umiejętności, zdolności i zainteresowań, postaw i przekonań oraz zdobycie odpowiednich kwalifikacji zawodowych; kształcenie coraz częściej rozumiane jest jako nauczanie i uczenie się; kształcenie może być zorganizowane zarówno przez instytucję (rodzinę, szkołę), jak i pojedyncze osoby czy podejmowane przez samą jednostkę (samokształcenie); rezultat kształcenia stanowi wykształcenie; wyróżnia się kształcenie ogólne (podstawowe i średnie), umożliwiające opanowanie niezbędnych dla wszystkich obywateli danego kraju wiadomości i sprawności oraz kształcenie specjalne (zawodowe), którego celem jest zdobycie odpowiednich kwalifikacji w danej dziedzinie zawodowej; w społeczeństwie klasowym mamy do czynienia z pewnym dualizmem, polegającym na funkcjonowaniu dwóch dróg kształcenia: drogi przeznaczonej dla dzieci z rodzin klasy uprzywilejowanej, prowadzącej do zdobycia wyższego wykształcenia, oraz drogi dla dzieci z rodzin chłopskich i robotniczych, która ogranicza ich możliwości kształcenia jedynie do szkoły elementarnej i niepełnej średniej (dualizm ten funkcjonował w krajach socjalistycznych, gdzie powoli wchodzi ogólna dostępność do nauki); główne formy kształcenia stanowi kształcenie stacjonarne i korespondencyjne

KULTURA (łac. uprawa) to całokształt wartości naukowych, społecznych, artystycznych oraz technicznych będących wynikiem działalności ludzkiej wraz z procesami tworzenia tych wartości; pojęcie kultury nie jest jednorodne - w przeszłości kojarzone było z uprawą roli lub też uprawą umysłu; przeciwstawiano kulturę jako całokształt dorobku ludzkości procesom tworzenia owego dorobku; inni z kolei za dobra kultury uważali wartości godne czci; w XIX wieku termin kultura używano zamiennie z terminem cywilizacja i dopiero w wieku XX nastąpiło rozróżnienie tych pojęć poprzez skojarzenie z terminem kultury dóbr duchowych a z cywilizacją - materialnych; współcześnie kultura jest rozumiana bardzo szeroko: jako efekt i proces tworzenia dóbr, normy, wartości oraz wzory zachowań, dzieła, wartości artystyczne, naukowe, społeczne oraz techniczno - cywilizacyjne; kontrowersyjnym tematem jest obecnie kultura elitarna i masowa - niektóre teorie filozoficzne ujmowały kulturę jako produkt grup i jednostek wyjątkowych, posiadających szczególne predyspozycje, dlatego też tylko im przypisywały zdolność przeżywania kultury, natomiast filozofia marksistowska traktowała kulturę jako wynik twórczości mas, której przyczyną rozkwitu była sytuacja, gdzie praca nie stanowiła obliczonej na zysk produkcji pewnych towarów, lecz obiektywizację twórczych możliwości człowieka w tworzonych przez niego dziełach; obecnie trwający rozwój środków masowej komunikacji prowadzi do demokratyzacji kultury poprzez stopniowe zacieranie granic między kulturą elitarną i kulturą masową

CZAS WOLNY jest to jaki posiada do swojej dyspozycji jednostka po wykonaniu swoich obowiązkowych zadań, takich jak praca zawodowa, nauka w szkole i w domu czy niezbędne zadania domowe; czas wolny jest racjonalnie przeznaczany na takie zajęcia jak:

→ odpoczynek (regeneracja sił fizycznych oraz psychicznych)

→ sprawiającą przyjemność rozrywkę

→ dobrowolną i bezinteresowną działalność społeczną

→ rozwój zainteresowań i uzdolnień w toku zdobywania wiedzy i amatorskiej działalności artystycznej, technicznej, naukowej i sportowej

ŚRODKI MASOWEGO PRZEKAZU (masowej komunikacji) są to wszelkie urządzenia służące przekazywaniu określonych treści (komunikatów) przez pośredni kontakt, do których zaliczyć można radio, filmy, książki, telewizję czy prasę; urządzenia te przekazują różne treści dzięki za pomocą obrazów, słów i dźwięków; akt przekazywania komunikatu przez nadawcę nazywa się procesem komunikacji (informacji), który w sytuacji, gdy komunikat ten przekazywany jest w trakcie bezpośredniego kontaktu interpersonalnego ma charakter bezpośredni, natomiast gdy odbywa się przy wykorzystaniu środków masowego przekazu - ma on charakter pośredni, a jego nadawcami mogą być różnego rodzaju specjaliści (np. uczeni, pisarze, muzycy, plastycy, twórcy filmowi, inżynierowie itp.); specyficzną cechę środków masowego przekazu stanowi to, iż komunikaty te trafiają niemal równocześnie do dużej ilości odbiorców; środki te są ciągle udoskonalane i wykorzystywane do coraz to nowszych celów

ŚRODOWISKO stanowi całokształt procesów ekologicznych, społecznych, ekonomicznych, kulturalno - oświatowych, instytucjonalnych i politycznych, we wzajemnych ich związkach oraz zależnościach; jest to więc przestrzeń, w obrębie której dane społeczeństwo prowadzi różne formy działalności, przez co tworzy odpowiednie warunki dla własnego życia i zaspokajania materialnych oraz duchowych potrzeb

SOCJALIZACJA - (łac. - społeczny) stanowi ogół działań społeczeństwa (przede wszystkim rodziny, szkoły oraz środowiska społecznego), których celem jest uczynienie z jednostki istoty społecznej, a więc umożliwienie jej zdobywania odpowiednich kwalifikacji, systemów wartości i rozwoju osobowości, które umożliwia jej stanie się pełnowartościowym członkiem społeczeństwa; inna definicja socjalizacji mówi, iż jest to ogół zmian zachodzących w jednostce pod wpływem oddziaływań społecznych, umożliwiających jej stopniowe stawanie się pełnowartościowym członkiem społeczeństwa

OSOBOWOŚĆ najczęściej oznacza pewien zespół stałych właściwości oraz procesów psychofizycznych, które odróżniają jednostkę od pozostałych ludzi, wpływają na jej zachowanie poprzez nadawanie jej pewnej stałości w nabywaniu oraz porządkowaniu wiadomości, doświadczeń i sprawności, emocjonalnych reakcjach wobec ludzi oraz stałości w obrębie wyboru wartości i celów; te stałe mechanizmy zachowania się stanowią właśnie rezultat rozwoju osobowości, gdzie szczególną rolę odgrywają pierwsze lata życia dziecka, kiedy to nabywane przez nie wzory zachowań wywierają niezwykle trudny do przezwyciężenia wpływ na całe życie

RODZINA stanowi małą grupę społeczną, która składa się z rodziców, dzieci i innych krewnych, przy czym rodziców łączy tutaj więź małżeńska a ich dzieci z nimi - więź rodzicielska, będąca podstawą rodzinnego wychowania (również formalna więź definiująca obowiązki rodziców i dzieci względem siebie)

Rozwój polskiej pedagogiki społecznej

Zainteresowanie zagadnieniem środowiska wychowawczego wśród polskich naukowców pojawiło się na przełomie XIX i XX wieku, kiedy to brak narodowego systemu oświaty oraz wychowania kompensowany był przez dynamiczny rozwój różnych form samokształcenia oraz innych inicjatyw oświatowych, których działalność zaczęła wzbudzać refleksje dotyczące zagadnień wychowania oraz poszukiwania nowych rozwiązań w tym zakresie.

Niezwykle istotnym dla rozwoju polskiej oświaty był tutaj ruch samokształcenia jak i tworzenie różnorodnych pozaszkolnych instytucji wychowawczych oraz oświatowych, których to znakomitym propagatorem był Bolesław Prus (czyli Aleksander Głowacki), inicjator letnich kolonii, czytelni dla dzieci, młodzieży i dorosłych oraz cyklu wydawnictw popularnych. Innym działaczem na tym polu był jeden z najbardziej oryginalnych pedagogów polskich - Stanisław Karpowicz, który dążył do porzucenia dotychczasowej dowolności interpretacji zjawisk i procesów wychowawczych przez stworzenie nauki o wychowaniu, a więc pedagogiki, u której podstaw znajdowały by się obiektywne założenia teoretyczne; w założeniu Karpowicza pedagogika miała być nauką wszechstronnego kształcenia człowieka zgodnie z wymogami natury i odpowiednio do potrzeb społecznych. Celem Karpowicza było oparcie systemu pedagogicznego na uogólnieniach płynących ze współczesnej nauki, gdzie podstawową przesłanką miała być teza dotycząca ścisłych zależności pomiędzy procesami życiowymi a środowiskiem jednostki.

Równie znaczący wkład w dziedzinę pedagogiki społecznej miał Ludwik Krzywicki, szczególnie zaś w oświatę i wychowanie. W swojej książce pt. "Takimi będą drogi wasze" sformułował on wzór osobowości człowieka, a w pracy pt. "Systemy wykształcenia i o wykształceniu ogólnym" zawarł stworzone przez siebie zasady ustroju oświatowego.

Rozwój pedagogiki społecznej w Polsce nierozerwalnie wiąże się z nazwiskiem Heleny Radlińskiej, która starała się ukazać zależności występujące między pracą wychowawczą i środowiskiem; środowisko stanowiące zespół warunków i bodźców rozwojowych, determinowało skuteczność wszystkich oddziaływań wychowawczych. Radlińska głosiła potrzebę systematycznego poznawania środowiska w trakcie pracy wychowawczej. W jej rozumieniu pedagog był nie tylko organizatorem i kierownikiem procesów wychowawczych lecz także badaczem, który obok wiedzy dotyczącej wychowania musi posiadać znajomość metod badań środowiskowych, które umożliwią mu poznawanie wpływów środowiska. Dyscyplina Radlińskiej zajmować się miała między innymi wykrywaniem wszelkich czynników utrudniających rozwój oraz szukaniem sposobów dla ich przezwyciężania. Mamy tutaj do czynienia z dwoma dziedzinami zadań:

kompensacją, czyli odnajdowaniem możliwych do uruchomienia sił oraz czynników służących przeciwważeniu braków, zadośćuczynieniu niezaspokojonym potrzebom oraz zapobieżeniu grożącym niebezpieczeństwom

przetwarzanie środowiska to planowa organizacja środowiska, poprzez odnajdywanie w nim zdolnych do wykonania owych zmian sił społecznych

Helena Radlińska wyróżniła działy pedagogiki społecznej:

teoria pracy socjalnej

teoria pracy kulturalno - oświatowej (czyli oświaty dorosłych)

historia pracy społecznej oraz oświatowej

Z kolei Ludwik Chmaj dokonał klasyfikacji poszczególnych prądów i kierunków pedagogiki XX wieku, gdzie do polskich przedstawicieli pedagogiki społecznej zaliczył:

Anielę Szycównę

Antoniego Bolesława Dobrowolskiego

Helenę Radlińską

Izabellę Moszczeńską

Jana Dawida

Józefa Chałasińskiego

Józefa Mirskiego

Kazimierza Korniłowicza

Stanisława Karpowicza

W okresie II Rzeczpospolitej na wyróżnienie zasługuje Kazimierz Korniłowicz, wykładowca Studium Pracy Społeczno - Oświatowej Wolnej Wszechnicy Polskiej oraz współorganizator Instytutu Oświaty Dorosłych i Instytutu Spraw Społecznych w Warszawie. Stworzył on koncepcję wychowania pojmowanego jako pomoc w tworzeniu, a więc pomoc w rozwijaniu twórczych i samorealizacyjnych uzdolnień młodzieży. Autor ten wymienia dwa główne kierunki upowszechnienia kultury:

upowszechnianie dorobku kultury

wzbogacanie owego dorobku poprzez twórczą aktywność rozwijaną na wszystkich poziomach kształcenia

Jego koncepcja edukacji kulturalnej rozumianej jako pomoc w tworzeniu miała w latach 30-tych wielu zwolenników, którzy rozwijali ją na łamach różnych czasopism oświatowych i pedagogicznych; wśród nich wymienić można:

Antoniego Konewkę (redaktora miesięcznika "Praca Oświatowa")

Bogdana Suchodolskiego (redaktora miesięcznika "Kultura i Wychowanie")

Eustachego Nowickiego (twórcę nowoczesnej teorii oraz praktyki z zakresu oświaty dorosłych)

Feliksa Popławskiego (ideologa ruchu świetlicowego)

Jędrzeja Cierniaka (pioniera ruchu teatrów ludowych)

Kazimierza Maja (redaktora miesięcznika "Przewodnik Pracy Społecznej")

Władysława Radwana i Ignacego Solarza (ideologowie uniwersytetów ludowych)

Zygmunta Kobylińskiego (twórcę programu przysposobienia rolniczego wśród młodzieży wiejskiej)

ŚRODOWISKO

Środowiskiemokreślamy krąg osób, rzeczy i stosunków otaczających człowieka w jego życiu indywidualnym i zbiorowym. Należy zaznaczyć, iż nie wszystkie składniki środowiska oddziałują na jednostki w taki sam sposób; siła ich oddziaływania zależy od trwałości kontaktów jednostki z tymi składnikami.

Rodzaje środowisk:

→ podział wg kryterium rodzaju bodźców środowiskowych:

środowisko naturalne - czyli układ geograficzny, obejmujący elementy otoczenia, będące dziełem samej natury i których na których istnienie nie miał wpływ człowiek; określane również jako środowisko fizyczne; innymi słowy - środowisko naturalne to Ziemia wraz z jej zasobami, ukształtowaniem powierzchni, jej klimat, fauna i flora

środowisko społeczne - stanowi układ ludzi oraz stosunki społeczne otaczające jednostkę; pedagogika społeczna zainteresowana jest empirycznym obrazem środowiska społecznego, a więc jego funkcjonowaniem i wychowawczym oddziaływaniem; wyróżnia się następujące elementy środowiska społecznego:

→ rozmieszczenie ludności oraz gęstość zaludnienia (od tych elementów uzależniona jest częstotliwość i różnorodność kontaktów społecznych)

→ struktura zawodowa ludności (świadcząca o stopie życia, zróżnicowaniu ekonomicznym i o poziomie kulturalnym)

relacje poszczególnych grup wieku (wskazują na biologiczny dynamizm ludności)

struktura i poziom wykształcenia

środowisko kulturowe - stanowi oddziałujące na jednostkę elementy dziedzictwa kulturowego człowieka (przy założeniu, iż przez kulturę rozumiemy sumę zobiektywizowanych elementów historycznego dorobku człowieka); dorobek działalności człowieka ma dwojaki charakter: może obejmować wytwory działalności ludzkiej bądź sposoby ich przeżywania: w pierwszym przypadku będą to dobra kultury, w drugim - o reakcje człowieka na owe dobra

Te trzy rodzaje środowisk (środowisko naturalne, społeczne i kulturowe) nie istnieją jednak w izolacji, lecz w ścisłym ze sobą sprzężeniu; środowisko naturalne jest niezbędnym warunkiem życia społecznego, a więc również i tworzenia dóbr kultury. Ponadto wyznacza ono kierunek i teren ekonomicznej aktywności człowieka: naturalne zasoby terenu i możliwości ich wykorzystania stawią o rodzaju podjęcia aktywności gospodarczej, a więc o specjalizacji zawodowej. Jednocześnie, niewątpliwie mają wpływ na formy i kierunki ogólnej aktywności społecznej, co znajduje swoje odbicie w kulturowych wytworach.

→ podział według kryterium cech terytorialnych środowiska:

podział środowisk oparty na cechach typowych skupisk ludności → wsie i miasta; w obrębie tych dwóch rodzajów osiedli stosuje się dodatkowe podziały: ze względu na cechy ilościowe (gdzie za podstawę przyjmuje się liczbę ludności) wyróżnić więc tutaj można małe miasta i wsie oraz duże miasta i wsie; oraz cechy jakościowe (te uwzględniają poszczególne cechy wsi i miast); na podstawie tych cech wyodrębnić można wsie oparte na gospodarce indywidualnej lub spółdzielczej, składające się z małych lub dużych gospodarstw; podobnie wyodrębnia się miasta: o strukturze handlowej, przemysłowej czy też administracyjnej

Wpływ środowiska na rozwój człowieka

Istnieją następujące koncepcje na ten temat:

→ J.B. Lamarck uważał, iż wpływ środowiska ma decydujące znaczenie dla rozwoju i kształtowania się różnorodnego świata organicznego

→ John Locke z kolei był zdania, iż decydujący wpływ na proces kształtowania się umysłu psychiki człowieka, ma zewnętrzne doświadczenie

→ Stanley Hall twierdził, iż w naturze człowieka kryją się doświadczenia historycznego rozwoju całej ludzkości, tak więc podstawowym celem wychowania miało by być stwarzanie jak najbardziej korzystnych warunków dla naturalnego rozwoju wychowanka, którym to miały być podporządkowane zamierzona działalność wychowawcza oraz wpływy środowiskowe

→ Alfred Adler uważał, iż podstawowym źródłem przeżyć psychicznych człowieka oraz rozwoju jego psychiki jest właśnie środowisko społeczne, a przede wszystkim najbliższe środowisko życia, czyli rodzina

Teorie nadrzędnej funkcji środowiska w procesie wychowania

organicystyczna teoria społeczeństwa- zakładała, iż procesy społeczne to procesy biologiczne, podporządkowane ogólnym prawom rozwoju; Herbart i Spencer dostrzegali pewną analogię między społeczeństwem a żywym organizmem i właśnie na podstawie zachodzących procesów w organizmie człowieka starali się wnioskować o istocie i strukturze procesów społecznych; wyróżnione zostały następujące cechy wspólne społeczeństwa i organizmu: wzrost, zwiększająca się złożoność budowy, postępujące różnicowanie się czynności, podział prac i współzależność funkcji poszczególnych elementów; podobnie jak organizm składa się z komórek - społeczeństwo składa się z jednostek, czyli ludzi między którymi zachodzi szereg relacji

antropologiczna teoria rozwoju - w teorii tej kultura, wychowanie i życie społeczne traktowane są jako funkcje cech biopsychicznych, właściwych danej grupie etnicznej

geograficzna teoria rozwoju - jej przedstawiciele, czynników odpowiedzialnych za rozwój społeczeństwa dopatrują się w środowisku geograficznym; na kształt środowiska geograficznego ma wpływ nie tylko człowiek, ale także wytwory jego działalności, kultura, obyczaje czy wychowanie

Rozwój techniki a środowisko - wymienia się tu potrzebę wychowywania dzieci w czystych środowiskach wiejskich; wśród zagrożeń powodowanych rozwojem techniki wyróżnia się przede wszystkim brak ruchu i wysiłku fizycznego oraz zanieczyszczenie środowiska

Badanie środowiska - nad środowiskiem prowadzone są badania pedagogiczne, które posiadają następujące cechy:

ich celem jest poznanie i analiza różnych sytuacji wychowawczych

ograniczają się jedynie do dzieci i młodzieży

w centrum zainteresowań badań pedagogicznych znajdują się sytuacje typowe i jednostkowe

stosowane są metody takie jak: badanie indywidualnych przypadków czy obserwacja uczestnicząca

wykorzystywane są następujące techniki badań:

→ obserwacja - polegająca na ustaleniu szczegółowych relacji między wpływami środowiska a reakcjami i postawami jednostek

→ wywiad - stanowi rozszerzoną obserwację i dotyczy zazwyczaj jasno określonego terenu; badacz kontaktuje się z wybranymi osobami

→ badanie dokumentów - takich jak np. statystyki (centralne czy lokalne)

→ ankieta - jej istotą jest zbieranie materiału za pośrednictwem kwestionariusza

Rodzaje środowisk pozaszkolnych

Ferdynant Tonnies wyróżnił dwa typy środowisk pozaszkolnych:

→ oparte na stosunku pokrewieństwa lub na spontanicznych więziach (rodzina, naród, wspólnota językowa)

→ zbiorowości świadomie utworzone dla realizacji jakichś celów ( np. miasto, wieś)

R. MacIver z kolei dokonał podziału na:

→ wspólnoty (community) - czyli kręgi osób wspólnie żyjących, których łączy nie tylko wspólne rozwiązywanie specjalnych spraw, lecz i określony ich całokształt.

→ stowarzyszenia (association) - powstają one jako wyraz wspólnych interesów; są to świadome organizacje realizujące określone cele

Aleksander Kamiński, w oparciu o powyższą definicję stowarzyszenia, charakteryzuje je w następujący sposób:

→ stowarzyszenie jest grupą zorganizowaną, której główną cechą jest dążenie do osiągnięcia wspólnie określonych celów lub interesów

→ stowarzyszenie posiada swoistą strukturę organizacyjną oraz własnych członków, których obowiązują wspólnie ustalone zasady postępowania i zachowania się

Naturalne środowiska wychowawcze dzieci i młodzieży:

- rodzina

- środowisko lokalne

- grupy rówieśnicze

Intencjonalne środowiska wychowawcze (instytucje opiekuńcze):

- instytucje opieki nad dziećmi z różnego typu upośledzeniami rozwojowymi - są to zakłady specjalne dla dzieci opóźnionych w rozwoju, głuchoniemych i ociemniałych, w których dzieci i młodzież dotknięte pewnym kalectwem, poddawane są wielostronnym procesom adaptacji społecznej i zawodowej

- pogotowia opiekuńcze i zakłady wychowawcze - są to jednostki sprawujące opiekę nad dziećmi i młodzieżą niedostosowaną społecznie i wykolejoną; pogotowia opiekuńcze stanowią ośrodkami obserwacyjne, natomiast zakłady wychowawcze sprawują całkowitą opiekę nad swoimi wychowankami

- instytucje opieki zdrowotnej skupiające dzieci chore lub chorobą zagrożone; zalicza się tutaj sanatoria i prewentoria dziecięce, które stanowią ośrodki o charakterze przede wszystkim leczniczym, jednak pomoc pedagoga jest w nich również niezbędna (przypadku dłuższego przebywania w zakładzie należy zorganizować dziecku życie i naukę, tak aby zapewnić mu możliwie pełny rozwój, zbliżyć jego warunki życia do normalnych oraz ułatwić powrót do normalnego życia i do szkoły po opuszczeniu zakładu)

- instytucje opieki całkowitej - czyli domy dziecka i rodziny opiekuńcze

Placówki wspomagające rozwój dzieci (instytucje wychowania pozaszkolnego)

- świetlice i czytelnie (dziecięce, młodzieżowe) - stanowią one często zorganizowaną formę spędzania wolnego czasu, a jednocześnie przygotowywania się do lekcji przez dzieci i młodzież, która ze względu na trudną sytuację rodzinną wymaga pomocy wychowawczej

- tereny zabaw i gier ruchowych - np. ogrody jordanowskie czy boiska

- kolonie dla dzieci i młodzieży

- poradnie różnego rodzaju

Rodzina - jest środowiskiem, w którym zachodzą podstawowe procesy wychowania; stanowi ona niejako pomost między jednostką a społeczeństwem. Wyróżnia się następujące funkcje rodziny:

→ przygotowanie młodego pokolenia do życia zawodowego

→ uzyskanie przez dzieci podstawowego pojęcia o życiu

→ kształtowanie światopoglądu

→ kształtowanie kryteriów oceny siebie i innych ludzi

→ kształtowanie systemu motywacji

→ kształtowanie adaptacji społecznej

→ rodzina jest nosicielem kultury i obyczajów

→ wprowadzenie młodzieży w życie społeczne

Do podstawowych warunków funkcjonowania rodziny zalicza się:

- warunki bytowe

- praca

- czas wolny rodziców

- społeczno - kulturowy poziom rozwoju rodziców

- poziom wykształcenia rodziców

- prawidłowe pożycie rodziców

Środowisko lokalne to pewna grupa ludzi, żyjących na niewielkiej przestrzeni, wyznaczającej ich wspólny sposób życia; jej granice mogą obejmować: wieś, gminę, miasto, osiedle czy dzielnicę. Wyróżnia się następujące cechy środowiska lokalnego:

→ niewielkie rozmiary społeczności

→ pewna izolacja

→ samowystarczalność mieszkańców

→ bezpośrednie i osobiste kontakty poszczególnych członków społeczności

→ integracja majątkowa, zawodowa i etniczna

→ taka sama tradycja, obyczaje, wierzenia i przyzwyczajenia

→ członkowie stanowią zintegrowaną całość

Środowisko lokalne zawsze odgrywało znaczącą rolę wychowaniu poprzez:

- dostarczanie akceptowanych wzorów zachowań dla młodzieży

- izolację od ryzykownych wpływów otoczenia

- zacieśnianie więzi współdziałania

- budowanie poczucia odpowiedzialności za społeczne postawy

Grupa rówieśnicza - stanowi naturalną formę życia dzieci i młodzieży; posiada ona rolę wychowawczą dążenie jej członków do działania i rozwój ich samodzielności.

Analizy grupy rówieśniczej można dokonywać również z punktu widzenia psychologii, która koncentruje się na problematyce rozwoju aktywności zabawowej oraz formach aktywności opartych na obserwacji zachowań dorosłych. poszczególne formy aktywności w grupach rówieśniczych wiążą się z różnymi etapami rozwoju ich psychiki (np. grupy dziecięce są grupami zabawowymi). Trwałość grup rówieśniczych zwiększa się wraz z wiekiem ich uczestników.

Organizowanie środowiska - oznacza wytwarzanie odpowiednich bodźców wychowawczych oraz kompensowanie ujemnych wpływów. Wymienia się trzy następujące pojęcia, analizujące środowisko oraz jego uwarunkowania:

adaptacja społeczna - to stan równowagi pomiędzy jednostką a społecznością, w której ta jednostka żyje

profilaktyka - jest to działalność związana z neutralizacją wpływu czynników, które mogą stanowić potencjalne zagrożenie; czynniki te mogą mieć charakter immanentny (tzn. mogą wiązać się z podłożem organicznym) lub mogą tkwić w pewnych cechach osobowości wychowanka; działanie to ma dwojaki charakter: może hamować czynniki stwarzające potencjalne zagrożenie lub pobudzać aktywność w pożądanym kierunku

kompensacja - polega na wyrównywaniu defektów organicznych lub negatywnych zjawisk i stanów

Wychowanie - to system działań zmierzających do uzyskania określonych rezultatów wychowawczych; wyróżnić można 2 rodzaje wpływów na wychowanie: działania podejmowane przez instytucje wychowawcze oraz wpływy płynące ze środowiska. Istotę i charakter planowej działalności wychowawczej stanowi formułowanie celów pracy, ustalenie etapów pracy wychowawczej oraz dobranie odpowiednich środków działania (czyli metod).

Istnieją następujące koncepcje wychowania:

→ psychologiczna - wychowanie pojmowane jest jako proces indywidualnego wzrostu i rozwoju opartego na podłożu biologicznym

→ socjologiczna - wychowanie jest tutaj rozumiane jako proces społeczny, rozwijający się na podłożu wpływów środowiskowych

→ naturalistyczna - wychowanie jest ujmowane jako naturalny rozwój psychiczny i fizyczny człowieka; jego czynników dziedzicznych i wrodzonych

Wychowanie równoległe - jego istotą są wpływy wychowawcze, oddziałujące na dzieci poza szkołą. Rozwój wychowania równoległego przebiegał w następujący sposób:

już w epoce odrodzenia zauważono, iż harmonia duszy i ciała powinna stanowić najwyższy cel wychowania

reforma szkoły i wprowadzenie szerokich programów pozaszkolnych, w których dominowały zajęcia ruchowe

okres działania Komisji Edukacji Narodowej - Ustawa Komisji z 1783 roku zalecała, aby dzieci miały czas przeznaczony na rozrywkę na powietrzu

przełom XIX/XX wieku to czas nowego wychowania, które polegało na stworzeniu dla młodzieży warunków niezbędnych do zaspokajania ich indywidualnych potrzeb i zainteresowań (powstanie szkół eksperymentalnych)

okres pierwszej wojny światowej to organizacja gier i zabaw ruchowych, wycieczek, pracy społecznej, wychowania artystycznego, estetycznego oraz technicznego

okres międzywojenny charakteryzowało wychowanie w domach młodzieży (pomieszczenia do ćwiczeń i rozwoju aktywności kulturalnej)

okres II Rzeczpospolitej - powstanie teatru młodzieżowego, świetlic, harcerstwa

Wśród zadań wychowawczych wymienia się:

- uspołecznienie jednostki

- wzmacnianie związków dzieci i młodzieży z ich najbliższym otoczeniem

- wychowanie estetyczne przez kontakt ze sztuką

-wychowanie rekreacyjne czyli planowe działania wychowawcze, których celem jest wyposażenie młodych ludzi w umiejętność właściwego organizowania swojego wolnego czasu i wypoczynku

Poradnictwo wychowawcze - to efektywne rozwiązywanie problemów wychowawczych przy udziale fachowej pomocy, zorientowanej na problemy w rozwoju i wychowaniu młodzieży.