- Jontoforeza

• Jonoforezą lub jontoforezą nazywa się zabieg elektroleczniczy polegający

na wprowadzeniu do tkanek siłami pola elektrycznego jonów działających

leczniczo. Do jontoforezy mogą zatem być używane tylko związki

chemiczne ulegające dysocjacji elektrolitycznej. Związki chemiczne mające

tę właściwość nazywa się elektrolitami.

- Kąpiele elektryczno-wodne

• Nazwą tą określa się zabiegi elektrolecznicze, w których część lub całe

ciało, znajdujące się w kąpieli wodnej, poddane zostaje działaniu prądu

stałego. Wyróżnia się kąpiele elektryczno-wodne komorowe oraz kąpiele

elektryczno-wodne całkowite.

- Prądy małej częstotliwości

• Do prądów małej częstotliwości zalicza się prądy złożone z impulsów

elektrycznych o różnym przebiegu i częstotliwości od 0,5 do 500 Hz.

W sposób ogólny prądy małej częstotliwości można podzielić na trzy

grupy:

1. Prądy złożone z impulsów o prostokątnym przebiegu.

2. Prądy, zwane eksponencjalnymi, złożone z impulsów o przebiegu

trójkątnym, w których natężenie wzrasta wykładniczo (eksponencjalnie).

Odmianą ich jest prąd złożony z impulsów o kształcie trapezu.

3. Prądy powstałe w wyniku prostowania prądu sinusoidalnie zmiennego,

składające się z impulsów stanowiących połówkę sinusoidy.

- Elektrostymulacja

• Zabieg elektroleczniczy, w którym wykorzystuje się prąd impulsowy,

nazywa się elektrostymulacja, aparat zaś wytwarzający ten prąd — elektrostymulatorem.

- Elektrostymulacja elektrodą czynną. W metodzie tej nerw lub mięsień

pobudza się elektrodą czynną, połączoną z biegunem ujemnym źródła

prądu, której wymiary są wiele razy mniejsze od elektrody biernej,

umieszczonej na skórze w dostatecznie dużym oddaleniu. Elektrodę

czynną przykłada się do skóry w miejscu odpowiadającym tzw. punktowi

motorycznemu. Wyróżnia się punkty motoryczne nerwów i mięśni. Punkt

motoryczny nerwu (punkt pośredni) odpowiada miejscu na skórze, w którym

nerw znajduje się najbliżej jej powierzchni, zaś punkt motoryczny mięśnia (punkt bezpośredni) — miejscu, w którym nerw wnika do mięśnia.

Należy dodać, że duże mięśnie mogą mieć kilka punktów motorycznych.

Znajomość topografii punktów motorycznych jest niezbędna do prawidłowego

wykonania elektrostymulacji oraz badań elektrodiagnostycznych.

Ryciny 58-65 przedstawiają topografię punktów motorycznych

(punkty motoryczne nerwów oznaczono prostokątami, punkty zaś motoryczne

mięśni — kółeczkami).

- Elektrostymulacja dwuelektrodowa. Metoda polega na ułożeniu na

skórze dwóch małych, równej wielkości elektrod w pobliżu przyczepów

mięśnia, a mówiąc ściślej — w miejscach odpowiadających przejściu

mięśnia w ścięgno. Metodę tę stosuje się zwykle w wypadku elektrostymulacji

mięśni odnerwionych, tzn. mięśni, które w wyniku uszkodzenia

komórek ruchowych rdzenia lub nerwu ruchowego zostały wyłączone spod

wpływu impulsów nerwowych. W takim wypadku punkty motoryczne nie istnieją, uszkodzone bowiem włókna nerwowe straciły zdolność przewodzenia

prądu. Metodę dwuelektrodowej elektrostymulacji można stosować

również z dobrymi wynikami w pobudzaniu do skurczu mięśni

zdrowych lub nieznacznie uszkodzonych.

W elektrostymulacji dwuelektrodowej biegun ujemny łączy się z elektrodą

ułożoną obwodowo.

- Impulsy prostokątne

Prąd złożony z impulsów prostokątnych nazywa się również prądem

galwanicznym przerywanym. Składa się on z impulsów prostokątnych

oddzielonych przerwami w przepływie prądu. Nowoczesne elektrostymulatory

wytwarzają impulsy prostokątne o czasie trwania od 0,1 do 1200 ms

i różnie długiej przerwie (od 20 do 3000 ms), której czas dobiera się

w zależności od wskazań. Prąd ten, jak już wspomniano, można również

otrzymać przez przerywanie prądu stałego. Do tego celu używa się

elektrody dyskowej z przerywaczem prądu. Uzyskane za pomocą tej

elektrody impulsy prostokątne są jednak różnie długie, w zależności od

czasu przepływu prądu stałego.

Cechą charakterystyczną impulsu prostokątnego jest bardzo krótki,

bliski zera, czas narastania i opadania wartości natężenia.

- Impulsy trójkątne

Zasadniczą cechą impulsu trójkątnego jest powolne narastanie natężenia.

Ponieważ narastanie natężenia w poszczególnym impulsie przebiega

zgodnie z funkcją wykładniczą (eksponencjalną), prądy złożone z tego

rodzaju impulsów nazywa się również prądami wykładniczymi lub eksponencjalnymi.

- Prąd faradyczny

Do prądów impulsowych małej częstotliwości zaliczyć można również

faradyczny. Prąd ten znajdował do niedawna szerokie zastosowanie w elektrolecznictwie,

obecnie jednak, w dobie rozwoju elektroniki, wychodzi

z użycia.

Prąd faradyczny (ryc. 71) jest asymetrycznym prądem indukcyjnym

o częstotliwości od 50 do 100 Hz, który otrzymuje się z induktora.

Dzięki wprowadzeniu do lecznictwa nowoczesnych elektrostymulatorów

stało się możliwe uzyskanie prądu o działaniu analogicznym do prądu faradycznego, jednak o ściśle określonym czasie trwania impulsów i przerw między nimi.

Niezależnie od tego stosowanie tego prądu umożliwia dawkowanie

natężenia. Prąd taki nazwano prądem neofaradycznym. Jest on złożony

z impulsów trójkątnych o czasie trwania 1 ms i przerwie między impulsami

20 ms. Na ryc. 71 przedstawiono wykresy przebiegów prądu faradycznego

i neofaradycznego. Prąd neofaradyczny znajduje zastosowanie w elektrostymulacji

oraz elektrodiagnostyce.

- Metoda tonolizy

• Jest ona modyfikacją metody Hufschmidta i polega również na stymulowaniu

mięśnia spastycznego krótkim impulsem prostokątnym lub

trójkątnym, jednak w okresie jego rozluźnienia mięsień antagonistyczny pobudza się serią impulsów (pakietem) o obwiedni trapezowej, trójkątnej

lub sinusoidalnej. Możliwość regulacji czasu trwania modulacji, a mówiąc

ściślej czasu osiągania maksymalnej wartości natężenia prądu w pakiecie

impulsów, pozwala dokładniej dobrać czas opóźnienia odpowiedni dla

danej pary mięśni.

- Elektrostymulacja czynnościowa

Jest to specjalna metoda elektrostymulacji, zwana inaczej funkcjonalną,

określana również jako FES od skrótu angielskiego terminu functional

electrical stimulation. Polega ona na stymulacji mięśni, które wykazują

brak lub upośledzenie ośrodkowej kontroli ich czynności i napięcia, jak to

występuje w przypadku uszkodzenia górnego neuronu ruchowego, np.

porażeniu połowiczym czy w kurczowych postaciach mózgowego porażenia

dziecięcego. Celem metody jest wywołanie użytecznych czynnościowo

ruchów.

- Przezskórna stymulacja elektryczna (TENS)

Nazwą tą określa się stymulacyjną metodę elektroleczniczą, stosowaną

w zwalczaniu bólu, w której wykorzystuje się prądy impulsowe małej

częstotliwości, wytwarzane przez specjalnie w tym celu skonstruowane

miniaturowe stymulatory. Są to prądy impulsowe zwykle o przebiegu

prostokątnym, ale również trójkątnym lub sinusoidalnym i częstotliwości

powyżej 10 Hz, najczęściej w granicach od 40 do 100 Hz. Stosuje się małe

natężenie prądu, poniżej progu bólu, wywołujące wyraźne uczucie mrowienia

lub wibracji. Elektrody umiejscawia się zgodnie ze zleceniem lekarza

w punktach bólowych, miejscach wywołujących ból (trigger points) lub

wzdłuż przebiegu nerwu czuciowego zaopatrującego bolesną okolicę.

- Prądy diadynamiczne (DD), zwane inaczej prądami Bernarda

Prądy te, powstałe w wyniku prostowania prądu sinusoidalnie zmiennego

o 50 Hz, zostały opisane przez lekarza francuskiego P. Bernarda i nazwane

przez niego diadynamicznymi. Wykazują one silnie wyrażone działanie

przeciwbólowe i przekrwienne. Bernard opisał sześć rodzajów prądu,

w których wyróżnić można dwie składowe, a mianowicie: komponent

prądu stałego oraz prądu sinusoidalnego zmiennego. Wynika to z nałożenia

jednopołówkowo wyprostowanego prądu sinusoidalnego zmiennego

na przebieg prądu stałego. Skrócone nazwy prądów, wywodzące się

z języka francuskiego, przyjęły się powszechnie w określaniu tych prądów.

Prądy diadynamiczne wywodzą się z dwóch podstawowych prądów

impulsowych o częstotliwości 40 i 100 Hz. Przez zastosowanie zmiany tych

prądów w odpowiednich stosunkach czasowych, ich modulowanie oraz

przerywanie uzyskuje się pozostałe cztery rodzaje prądu. Prądy diadynamiczne

przedstawiono graficznie na ryc. 81. Cechy charakterystyczne tych

prądów przedstawiają się następująco:

- Prąd DF {diphase fixe). Prąd ten powstaje w wyniku nałożenia na

jednopołówkowo wyprostowany prąd sinusoidalnie zmienny o częstotliwości

50 Hz drugiego takiego samego prądu, przesuniętego w fazie

o 180°. W rezultacie tego uzyskuje się prąd impulsowy o częstotliwości 100

Hz, w którym czas trwania impulsu wynosi ok. 10 ms.

- Prąd MF (monophase fixe). Jest to jednopołówkowo wyprostowany prąd sinusoidalnie zmienny o częstotliwości 50 Hz oraz czasie trwania

impulsów i przerw między impulsami ok. 10 ms.

- Prąd CP (courant module en courtes periodes). Prąd ten powstaje

w wyniku okresowej zmiany prądów DF i MF, które płyną na przemian

w czasie 1 s.

- Prąd LP (courant module en longues periodes). Prąd ten uzyskuje się przez

nałożenie na prąd MF analogicznego prądu modulowanego w amplitudzie

i przesuniętego w fazie o 180°. Czas trwania całego okresu modulacji wraz

z przerwą wynosi od 12 do 6 s.

- Prąd RS (rhythme syncope). Jest to przerywany prąd MF. Czasy

przepływu prądu i przerwy są sobie równe i każdy z nich trwa 1 s.

Prąd MM (monophase module). Jest to prąd MF modulowany w amplitudzie.

Obwiednia modulacji odpowiada połówce sinusoidy, czas modulacji

oraz czas trwania przerwy między modulacjami wynosi ok. 1 s.

- Prądy średniej częstotliwości

W ostatnich latach w elektroterapii coraz częstsze zastosowanie znajdują

prądy średniej częstotliwości, w granicach 4000-5000 Hz.

- Prądy interferencyjne (zwane również prądami Nemeca)

Są to prądy średniej częstotliwości modulowane w amplitudzie z małą

częstotliwością. Powstają w wyniku interferencji w tkankach dwóch

prądów przemiennych średniej częstotliwości o przebiegu sinusoidalnym,

których częstotliwości mało różnią się od siebie. W lecznictwie wykorzystuje

się prądy ok. 4000 Hz, np. 3900 i 4000 Hz lub 4000 i 4100 Hz.

- Prądy stereointerferencyjne

Obecnie wprowadza się do elektrolecznictwa prądy stereointerferencyjne,

a ściślej mówiąc prądy interferencyjne stereodynamiczne. Powstają one

w wyniku interferencji w tkankach prądów średniej częstotliwości ok.

5 kHz, stosowanych w trzech niezależnych obwodach zabiegowych.

Podobnie jak w wypadku prądów interferencyjnych, elektrody umieszcza

się w taki sposób, aby linie łączące środki odpowiadających sobie par

elektrod krzyżowały się w miejscu lokalizacji sprawy chorobowej. Wprowadzenie

trzeciego kierunku przepływu prądu stwarza jeszcze jedną,

trzecią płaszczyznę działania biologicznego.

- Modulowane prądy średniej częstotliwości

Są to najczęściej sinusoidalnie modulowane w amplitudzie oraz modulowane

w częstotliwości sinusoidalne prądy przemienne, zwykle o częstotliwości

5000 Hz. Modulacja amplitudy prądu odbywa się z małą częstotliwością,

zwykle od 0 do 500 Hz. Są one stosowane przy wykorzystaniu

jednego obwodu, a zatem jednej pary elektrod. W terapii wykorzystuje się

głównie ich wpływ przeciwbólowy i przekrwienny oraz oddziaływanie na

normalnie unerwione mięśnie szkieletowe, wywołujące ich skurcz tężcowy.

Działają one również pobudzająco na mięśnie gładkie. Wskazania do ich

stosowania nie odbiegają od obowiązujących w terapii prądami małej

częstotliwości.

- Pola elektromagnetyczne wielkiej częstotliwości

Metody fizykalne, w których wykorzystuje się pole elektromagnetyczne

wielkiej częstotliwości, znajdują od wielu lat zastosowanie w lecznictwie.

Rozwój elektroniki umożliwia udoskonalenie aparatury wytwarzającej

pola elektromagnetyczne oraz wprowadzenie wielu nowych, skutecznych

metod leczniczych.

Istota leczniczego oddziaływania tych metod polega na wytwarzaniu

w tkankach ciepła. Z tego też powodu zabiegi, w których na tkanki ustroju

oddziałują elektryczne, magnetyczne i elektromagnetyczne pola wielkiej

częstotliwości, noszą nazwę diatermii, czyli głębokiego przegrzania.

W zależności od wielkości fali, odpowiadającej danej częstotliwości

drgań elektromagnetycznych, wyróżnia się diatermię krótkofalową i mikrofalową.

W fizykoterapii stosowane są drgania, których zakresy częstotliwości

ustalone zostały konwencją międzynarodową, a mianowicie:

— prądy d'Arsonvala o częstotliwości 300-500 kHz i długości fali

1000-600 m,

— pola elektryczne i magnetyczne stosowane w diatermii krótkofalowej:

o częstotliwości 13,56 MHz i długości fali 22,12 m,

o częstotliwości 27,12 MHz i długości fali 11.05 m,

o częstotliwości 40,68 MHz i długości fali 7,38 m,

— fale elektromagnetyczne stosowane w diatermii mikrofalowej:

o częstotliwości 433,92 MHz i długości fali 69,00 cm.

o częstotliwości 915,00 MHz i długości fali 32,80 cm,

o częstotliwości 2375,00 MHz i długości fali 12,62 cm,

o częstotliwości 2425,00 MHz i długości fali 12,4 cm.

- Arsonwalizacja

Zabieg ten polega na wykorzystaniu dla celów leczniczych prądów

zwanych prądami d'Arsonvala, o częstotliwości w granicach 300-500 kHz.

Są to prądy przebiegające w postaci fali gasnącej o krótkim czasie trwania,

po której następuje około 500 razy dłuższa przerwa. Do wytwarzania tych

prądów używano dawniej aparatów iskiernikowych.

- Diatermia krótkofalowa

Diatermia krótkofalowa polega na przegrzaniu tkanek pod wpływem pola

elektrycznego lub pola magnetycznego wielkiej częstotliwości. Wyróżnia

się dwie metody diatermii krótkofalowej:

— metodę kondensatorową,

— metodę indukcyjną.

- Terapia impulsowym polem magnetycznym wielkiej częstotliwości- TERAPULS

Podstawowym celem wprowadzania do lecznictwa impulsowego pola

magnetycznego wielkiej częstotliwości było dążenie do zmniejszenia efektu

cieplnego. W metodzie tej bowiem tkanki zostają poddane działaniu

impulsów o dużej mocy szczytowej, oddzielonych od siebie przerwami

dostatecznie długimi dla uzyskania rozproszenia ciepła. Przeprowadzone

w ostatnich latach badania wykazały leczniczy wpływ impulsowego pola

magnetycznego wielkiej częstotliwości. Uważa się, że może ono być

przydatne w leczeniu stanów chorobowych, w których przegrzanie tkanek

nie jest wskazane. Przyjmuje się, że mechanizm działania tej postaci energii

sprowadza się w znacznym stopniu do wpływu na potencjał elektryczny

błon komórkowych, co prowadzi do wielu zmian w czynności komórek.

- Diatermia mikrofalowa

Diatermia mikrofalowa polega na przegrzaniu tkanek w polu elektromagnetycznym

o częstotliwości mikrofalowej. Mikrofalami nazywa się fale

elektromagnetyczne, których długość wynosi od 0,1 do 100 cm. Wykazują

one pewne właściwości odmienne od fal radiowych, a zbliżone do

promieniowania podczerwonego i świetlnego. W lecznictwie wykorzystuje

się mikrofale o długości fali: 69 cm (433,92 MHz), 32,80 cm (915 MHz),

12,62 cm (2375 MHz) oraz 12,40 cm (2425 MHz).

- Pola magnetyczne

Próby wykorzystania pola magnetycznego do celów leczniczych trwają od

wieków. Ten rodzaj postępowania leczniczego nazwano magnetoterapią,

przez którą rozumie się wykorzystanie leczniczego wpływu magnesów oraz

urządzeń wytwarzających pola magnetyczne o różnej charakterystyce

fizycznej.

Polem magnetycznym nazywa się postać materii charakteryzującą się

bardzo ważną właściwością polegającą na tym, że na poruszającą się

cząstkę działa ono z siłą zależną od iloczynu ładunku cząstki i jej prędkości.

Pole magnetyczne jest wytwarzane przez poruszające się w sposób

uporządkowany ładunki elektryczne, przez poruszające się naładowane

ciała, a także przez prądy przesunięcia w dielektryku. Istnieje ono wokół

dowolnego przewodnika z prądem, niezależnie od materiału przewodnika

oraz rodzaju jego przewodnictwa.

- Działanie biologiczne pola magnetycznego

Mechanizm działania pola magnetycznego na ustrój jest, jak już wspomniano,

wysoce złożony i do tej pory jeszcze w wielu szczegółach nie

wyjaśniony. Z fizycznego punktu widzenia wydaje się on oczywisty,

w praktyce jednak oddziaływania pola są trudne do stwierdzenia.

Charakterystyczną cechą pola magnetycznego jest przenikanie przez

wszystkie struktury ustroju. Cecha ta odróżnia pole magnetyczne od innych

postaci energii, które ulegają pochłonięciu do określonej głębokości tkanek.

- Ultradźwięki

Ultradźwiękami nazywa się drgania mechaniczne o częstotliwości przekraczającej

granicę słyszalności ucha ludzkiego. W lecznictwie znajdują

najczęściej zastosowanie ultradźwięki o częstotliwościach 800, 1000 i 2400

kHz. Uważa się, że skuteczność terapeutyczna ultradźwięków zależy od

prawidłowego ustalenia wskazań do ich stosowania, doboru właściwej

dawki oraz metody aplikacji.

- Światłolecznictwo

Podstawy fizyczne i biologiczne

• Promieniowanie podczerwone jest promieniowaniem niewidzialnym, umiejscowionym

w widmie promieniowania elektromagnetycznego między

czerwienią widma światła widzialnego a mikrofalami. Jest ono emitowane

przez rozgrzane ciała. W lecznictwie wykorzystuje się promieniowanie

podczerwone o długości fali od 770 do 15 000 nm.

• Promieniowanie widzialne jest promieniowaniem o długości fali od 400

do 760 nm, wywołującym u ludzi i zwierząt wrażenia świetlne. W widmie

promieniowania elektromagnetycznego jest ono umiejscowione między

promieniowaniem nadfioletowym a promieniowaniem podczerwonym.

• Promieniowanie nadfioletowe jest promieniowaniem niewidzialnym

o długości fali od 100 do 400 nm. W widmie promieniowania elektromagnetycznego

umiejscowione jest ono bezpośrednio za obszarem fioletu

widma widzialnego. Do celów leczniczych stosuje się promieniowanie

nadfioletowe o długości fali od 200 do 380 nm.

Promieniowanie podczerwone

Promieniowanie podczerwone jest niewidzialnym promieniowaniem elektromagnetycznym.

W fizykoterapii wykorzystuje się promieniowanie

o długości fali od 770 do 15000 nm.

W widmie promieniowania elektromagnetycznego jest ono umiejscowione

między widzialnym obszarem czerwieni a mikrofalami. Promieniowanie

podczerwone określa się skrótem IR, pochodzącym od angielskich

słów infra-red.

W zależności od długości fali promieniowanie podczerwone dzieli się na:

• promieniowanie krótkofalowe, tzw. bliskie, o długości fali od 770 do

1500 nm,

• promieniowanie średniofalowe, o długości fali od 1500 do 4000 nm,

• promieniowanie długofalowe, tzw. dalekie, o długości fali od 4000 do

15 000 nm.

SOLUX-

• Szkło koloru czerwonego przepuszcza

promienie podczerwone i promienie widzialne czerwone, natomiast szkło

koloru niebieskiego przepuszcza głównie niebieskie promienie widzialne.

- Promieniowanie nadfioletowe

Promieniowanie nadfioletowe jest niewidzialnym promieniowaniem elektromagnetycznym

o długości fali od 100 do 400 nm. W widmie promieniowania

elektromagnetycznego jest ono umiejscowione między obszarem

fioletu widma widzialnego a tzw. miękkimi promieniami rentgenowskimi.

Promieniowanie nadfioletowe określa się skrótem UV.

- Podział i właściwości promieniowania nadfioletowego

Ogólnie przyjęty podział promieniowania nadfioletowego jest uwarunkowany

jego działaniem biologicznym. W podziale tym wyróżnia się trzy obszary, a mianowicie:

- obszar A — o długości fali od 400 do 315 nm,

- obszar B — o długości fali od 315 do 280 nm,

- obszar C — o długości fali od 280 do 200 nm.

> Lampy kwarcowe.

- Nowoczesny zestaw do stosowania PUVA oraz SUP W jego skład wchodzi sześć odrębnych wysokociśnieniowych promienników rtęciowych z dodatkiem halogenów

kształtujących charakter widma, spośród których trzy służą terapii PUVA,

a kolejne trzy terapii SUP.

Selekcję widma promieniowania na użytek PUVA uzyskuje się przez

zastosowanie odpowiedniego filtru. Obrót kolumny wokół jej osi długiej

pozwala w prosty sposób dokonać wyboru właściwego rodzaju promieniowania.

Uprzednio należy również ustawić odpowiednie dla danej terapii

parametry na przystawce kontrolnej.

- Fango

Fango topnieje w temperaturze 60 - 70 st. C, a tężeje w temp. 50 st. Fango wykorzystuje się przy pobudzaniu przepływu krwi i układu odpornościowego. Rozluźnia napięte mięśnie. Łagodzi ból. Zabieg ten poprawia ogólne samopoczucie.

---