Zastosowanie komputerów w edukacji

Dynamiczne zmiany kulturowe, ekonomiczne i techniczne końca drugiego tysiąclecia dowodzą, że w ramach globalnej cywilizacji łacińskiej na pierwszy plan wysuwa się technologia informacyjna.

Technologia informacyjna służy wszechstronnemu posługiwaniu się informacją i komunikowaniu się. Informacja może też być wykorzystywana w celach poznawczych jak również wychowawczych. Z technologią informacyjną związana jest jedna z głównych umiejętności poszukiwanie, porządkowanie i wykorzystywanie informacji z różnych źródeł informacyjnych. Doskonałym obszarem jej zastosowania jest edukacja.

International Society for Technology in Edukacjon (Międzynarodowe Stowarzyszenie na rzecz Technologii w Edukacji), za jedno ze swoich zadań poczytuje wspieranie wszystkich osób, pracujących na rzecz oświaty w dążeniu do powszechności użytkowania komputerów. Opracowała ona zestaw koniecznych nauczycielowi podstawowych umiejętności niezbędnych do czynnego popularyzowania szkolnych zastosowań komputerów i nowoczesnych technologii informacyjnych.

Według ISTE spis umiejętności i dążeń jakie powinny cechować nauczycieli, którzy chcieliby wykorzystać w swojej pracy dydaktycznej technologię komputerową to między innymi:

1. Dość sprawne posługiwanie się komputerem na co dzień. Umiejętność zgodnego z przeznaczeniem wykorzystywania gotowego oprogramowania komputerowego
2. Umiejętność oceny oraz doboru odpowiedniego sprzętu i oprogramowania komputerowego do wspierania procesu nauczania
3. Chęć poznania i zastosowania nowoczesnych metod nauczania, uwzględniania wyników badań i używania odpowiednich technik oceny postępów uczniów uwzględniających specyfikę użytkowania komputerów oraz związanej z nimi technologii.
4. Dysponowanie czasem na studiowanie publikacji. Ocenę i wykorzystywanie materiałów.
5. Zdobywanie umiejętności dopasowania metod i środków informatyki i tym podobnych nowoczesnych narzędzi kształcenia do rozmaitych grup uczniów.
6. Popularyzowanie, zwłaszcza poprzez stosowanie w praktyce, wiedzy o problemach etycznych, prawnych, ergonomicznych-podczas zajęć dydaktycznych.
7. Docieranie do ciekawych i wartościowych źródeł informacji, aby zapewnić sobie stały dopływ świeżych informacji.
8. Świadomość służebnej roli komputerów i związanych z nimi w stosunku do nauczyciela i ucznia, którzy wytyczają sobie zadana bądź cele.

Można stwierdzić, że posługiwanie się komputerem będzie niebawem czynnością tak naturalną jak, posługiwanie się kredą i tablicą. Urządzenia te są bardziej dostępne niż 10 lat temu. Dzięki nowym generacjom oprogramowania stają się coraz łatwiejsze w obsłudze.

Każdy nauczyciel staje przed koniecznością wyrobienia sobie własnego systemu oceniania programów. Wymagają one wnikliwego poznania ich możliwości. Nauczyciel powinien być świadomy celów, jakie chce osiągnąć, równocześnie powinien być sprawnym użytkownikiem określonego programu komputerowego, by problemy techniczne i organizacyjne nie zdeorganizowały mu zajęć z uczniami.

Nauka przy pomocy komputera daje każdemu dziecku poczucie sukcesu pozwala wierzyć we własne siły. Zadowolenie ucznia z własnej pracy nad komputerem są motorem działania, rozwijają aktywność i motywację do pracy. Komputer wykorzytywany jako narzędzie obejmujące szeroką gamę użytkowych funkcji pomaga wykonać zadanie szybciej, wydajniej i efektywniej.

Rola nauczyciela powinna więc ewaluować od podającego fakty i definicje do organizatora, przewodnika i pomocnika ucznia w poszukiwaniu wiedzy i umiejętności.

Oprogramowanie komputerowe stwarza nauczycielowi tę szansę, która pozwala na dostosowanie tempa pracy do indywidualnych możliwości uczniów, samodzielnego pokonywania trudności oraz utrwalania informacji przez powtarzanie.

Dzisiejsza szkoła kładzie nacisk na aktywizację ucznia. Korzystając zaś z sieci uczeń uaktywnia się poprzez stawianie pytań. Jest to jeden z przykładów aktywizujących ucznia. Zatem zadaniem jakie jawi się przed nauczycielem pod kątem aktywizacji jest dobór takich środków metod nauczania które byłyby odpowiednie do wieku, uzdolnień i temperamentu uczniów. Najnowsze techniki integracji wiedzy-zastosowanie w komputerowych encyklopediach, słownikach, monografiach, programach edukacyjnych - nadają im charakter multimedialny. Z kolei nowe środki przekazu informacji, zwłaszcza poczta elektroniczna i sieci komputerowe, stwarzają nauczycielom i uczniom coraz szersze możliwości korzystania z globalnych zasobów informacji i komunikowania się na odległość.

Na szerszą skalę przykładem mogą być uniwersytety sieciowe np. Glogewide Netwide Akademy (GNA), gdzie od wiosny 1994 roku odbywają się zajęcia z astronomii, edukacji, inżynierii komputerów. Z powodzeniem realizuje się sieciowe kursy stanowiące część programu studiów. Powstają książki elektroniczne, na podstawie których opracowuje się teoretyczne podstawy nowych dyscyplin naukowych.

O sukcesie jednostki w skomputeryzowanym świecie pisze profesor B. Siemieniecki: "w dużej mierze decydować będzie permanentność kształcenia i samokształcenia". Wzrastająca liczba wiadomości pomysłów i wynalazków wymagać będzie stałego śledzenia zmian, reagowania na te zmiany. Rodzi to szereg problemów organizacyjnych i merytorycznych dla edukacji.

Nie można pomijać faktu iż dzieci współpracujące z komputerem tworzą osobliwy "kosmos" gdzie wyobraźnia i rzeczywistość splata się w jedno. W przypadku ciągłego kontaktu z technologią komputerową świat kreowany będzie w znacznej części światem wirtualnym zastępującym rzeczywistość, wpłynie to na modelowanie określonej osbowości, nie zawsze oczekiwanej w społeczeństwie. Zjawisko to niewątpliwie stanowić będzie wyzwanie dla pedagogiki.

Autokreacja i samorozwój wymagać będzie odpowiednich przedsięwzięć edukacyjnych wkraczających w obszary emocjonalne. Ten fakt wpłynie na wzrost znaczenia terapii pedagogicznej realizowanej w trakcie zajęć, a skierowanych do wszystkich uczących a nie jak dotychczas do osób z określonymi deficytami. Między innymi system edukacji zapewnić będzie musiał działania ochronne zabezpieczające przed takimi zjawiskami, jak np. "komputerofobia". Nie każdy umysł jest dostatecznie odporny i zachowuje dystans wobec komputerowych "nauczycieli". Spowoduje to konieczność działań terapeutycznych znacznie poszerzających usługi oferowane przez współczesną pedagogiką.

Istotnym ważnym dla systemu edukacyjnego problemem będzie shumanizowanie systemu kształcenia nafaszerowanego nowoczesną techniką komputerową. Powszechność dostępu do nowych znaczeń informacji oraz możliwość nadawania innego sensu uznanym powszechnie wartościom, wymaga od systemu edukacji określonego działania umacniającego ideały. Musi to znaleźć swoje odbicie w programach kształcenia, w tym kształcenia informatycznego. Dotychczasowy stereotyp podziału na kierunki studiów staje się nieudolny. Stąd potrzeba modernizacji edukacji.

Reforma edukacji sięga coraz głębszych pokładów działalności dydaktyczno- wychowawczej, i ani się obejrzymy dotrze do wszystkich poziomów egzystencji. Wymaga to sporego nakładu pracy.

Komputerowe środki dydaktyczne charakteryzują się wieloma zaletami, a mianowicie:
- efektywnym oddziaływaniem na zmysł wzroku i słuch, dużą skutecznością w przekazywaniu informacji
- zaciekawiają bardziej niż kreda i tablica
- umożliwiają pokazywanie określonych informacji
- zmniejszają wysiłek nauczyciela na lekcji
- ułatwiają zrozumienie tematu
- pobudzają klasę do pozytywnej aktywności
- oszczędzają czas jednostki lekcyjne

Na pewno komputer będzie bardziej efektywny w ręku doświadczonego użytkownika, ale najczęściej mamy do czynienia z sytuacją, w której komputer jako obiekt i komputer jako narzędzie występować będą jednocześnie. Znalezienie optimum pomiędzy wiedzą o komputerze, wiedzą o jego zastosowaniach i wiedzą merytoryczną dotyczy dziedziny, w której go stosujemy jest bardzo trudne.

Wprowadzenie komputera do klasy z jego znacznym potencjałem, magazynowanie przetwarzanie informacji nie zmienia podstawowej struktury programu kształcenia umiejętności informacyjnej w procesie edukacji.

Jednak bez wątpienia technologia informacyjna umożliwia zdobywanie i przekazywanie informacji szybciej niż prezentowanie ich w tradycyjny sposób.

Uczeń powinien umieć wykonać proste czynności np. uruchomić program wybrać polecenie menu za pomocą myszy, wpisać informacje, zapisać plik z wynikami jego pracy na dysk. Uczeń powinien przystępować bez lęku z pewną dozą wiary w zdolność wywiązywania się z postawionych mu zadań.

Rozwiązywanie problemów przy użyciu programów użytkowych. Chodzi o umiejętność przechodzenia od problemu opisywanego słownie do jego rozwiązania z użyciem odpowiedniego programu komputerowego. Problem ten może dotyczyć np. usprawnienia pracy biblioteki szkolnej lub sprawdzenia rozliczeń między grupą uczniów po wspólnej wycieczce bądź analiza danych ze sprzedaży w sklepiku szkolnym. Wynikiem pracy ucznia w takim przypadku jest baza danych lub model arkusza kalkulacyjnego.

Ogólne orientacje w technice komputerowej oraz w dziedzinach jej zastosowań.
Pewna wiedza na ten temat może rozwijać wyobraźnię i przygotować do wprowadzenia komputerów do nowych zastosowań. Zatem wiedza na temat zagrożeń związanych z zastosowaniem komputerów pomoże w unikaniu błędów.

Umiejętność programowania na poziomie aplikacji.
Umiejętność tworzenia własnych programów np. w języku baz danych lub arkusza kalkulacyjnego. Umiejętność taka poza jej znaczeniem ogólnorozwojowym dla kształtowania sposobu myślenia w zakresie rozwiązywania problemów, przygotowuje też do współpracy z programistami, np. do określenia wymagań stawianych programom zlecanym im do wykonania.

Dynamiczne funkcjonowanie szkoły wymaga z powodu jej specyfiki szybkiego, racjonalnego decydowania w oparciu o liczne przesłanki oraz sprawnego przekazu. Utrudnieniem jest rozległość bazy lokalowej. Newralgiczny okazuje się system informacji.

Dziś tylko w nielicznych szkołach możliwa jest jego rozbudowa do postaci wielo stanowiskowej sieci komputerowej. Powinna ona objąć miejsca najważniejsze z punktu widzenia organizacji pracy szkoły. Są to pomieszczenia, gdzie zapadają decyzje i te, gdzie pracują lub gromadzą się osoby, które mają je realizować albo po prostu móc uzyskać potrzebne informacje, bezpośrednio lub, pośrednio z nimi związane. Dlatego trzeba w pełni wykorzystywać te komputery, które szkoła posiada i to oprogramowanie planistyczne, które dotąd używała tylko dyrekcja.

Po to powstał program PRZEGLADARKA PLANÓW - przeznaczony do zainstalowania na wszystkich komputerach, które mogą służyć informacją pracownikom szkoły (dyrekcji, nauczycielom i administracji) .

Częstą czynnością pracowników dydaktycznych szkoły jest przeglądanie wymaganie planu lekcji. W dużych szkołach gdzie papierowy arkusz planu jest sporych rozmiarów, zadanie to bywa czasami trudne. W powiązaniu z planem dyżurów i księgą zastępstw -opracowano nowy program o nazwie PRZEGLĄDARKA PLANÓW. Dzięki niemu plan zajęć dydaktycznych i nadzoru porządkowego można wygodnie przeglądać na dowolnym komputerze. Przykładowo dzięki PRZEGLĄDARCE można:
- zaplanować terminy zajęć SKS, kabaretu, dowolnego koła lub klubu,
- optymalnie ustalić porę na spotkanie zespołu przedmiotowego, wychowawców wszystkich klas pierwszych lub wszystkich klas maturalnych
- zaplanować mecz piłkarski pomiędzy klasą IA i IB,
- wydrukować plan wszystkich nauczycieli WF i sal gimnastycznych, których następnie można powiesić na zapleczu sali gimnastycznej.
- wydrukować plan oddziałów nauczania początkowego i ich nauczycieli
- wydrukować plan oddziałów chodzących na pierwszą zmianę.

PLAN LEKCJI 2000 jest wykorzystywany w szkołach o bardzo różnych warunkach lokalowych i organizacyjnych. Jak każdego narzędzia można jej używać rozmaicie, dostosowując sposób działania do aktualnych potrzeb.

Zatem wpływając na tok działania programu o charakterze multimedialnym i jego rezultaty - z biernych odbiorców komunikowanych nam treści przeistaczamy się w badaczy i odkrywców, stajemy się aktywni w procesie pozyskiwania informacji na wiele sposobów. I w tym tkwi sedno multimedialnej rewolucji informacyjnej. Jej sens nie polega na posiadaniu urządzeń, lecz na świadomym budowaniu wiedzy z elementarnych informacji, czerpanych aktywnie z wszelkich zasobów. Odpowiednio oprogramowany komputer ma za zadanie ułatwić nam bezpośredni dostęp do nich, bez straty czasu na poszukiwanie. Encyklopedia multimedialna PWN jest bardzo bogatym zbiorem danych wyposażonym w liczne mechanizmy wyszukiwania informacji

Słowo multimedia pojawia się ostatnio w prasie, już nie tylko komputerowej. Znamienne, że multimedialność kojarzona jest przede wszystkim z nowościami technicznymi w dziedzinie sprzętowej i zastosowaniami czysto rozrywkowymi (takimi jak np. wideoklip).

W istocie zaś - to rewolucja informacyjna, zwielokrotniająca nasze możliwości poznawcze. Jej katalizatorem stał się komputer, operujący środkami zarezerwowanymi dotąd na użytek innych mediów. Publikacja multimedialna łączy w sobie bowiem: tekst, obraz dźwięk, film, animację - zdynamizowane za sprawą techniki komputerowej i oprogramowania. To zwielokrotnienie sposobów oddziaływania na nasze zmysły połączono z szybkością wyszukiwania informacji przez komputer i łatwością komunikowania się nim.

Zamiast wertować tomy, wystarczy wskazać rodzaj interesujących nas informacji w postaci słowa, elementy rysunku strzałki itp. Tak przywołamy na ekran kolejne definicje, wyjaśnienia zawarte w nich określenia, ilustracje wizualne i dźwiękowe, o ile towarzyszą danej partii tekstu i mamy chęć je obejrzeć lub wysluchać.

Tym program multimedialny różni się od telewizji edukacyjnej, że dużo lepiej koncentruje uwagę dziecka i zmusza go do działania. Mikrokomputer jako środek interaktywny pobudza zachęca do poszukiwania i odkryć.
Eksperymenty pedagogiczne i psychologiczne dowiodły, że połączenie różnych sposobów przekazu, czyli jednoczesne aktywizowanie różnych zmysłów oraz stosowanie technik interakcyjnych wymuszających aktywność uczącego daje lepsze efekty w nauczaniu.

Psychologowie twierdzą, że kontakt człowieka ze światem w 75% odbywa się przez wzrok, w 15 % przez słuch i w jedynie 10% przez pozostałe zmysły.

Obok lepszego zapamiętania przekazywanych treści jako dodatkowych korzyści stosowania komputerów w dydaktyce wymienić można:
- skrócenie czasu w stosunku do lekcji prowadzonej tradycyjnie (10-15%)
- zindywidualizowanie kształcenia przez zróżnicowanie tempa pracy ucznia
- natychmiastową korektę popełnionych błędów
- aktywizowanie uczniów dzięki atrakcyjnym i różnorodnym środkom przekazu.

Pracując z programem multimedialnym dziecko przejmuje bowiem rolę nauczyciela a uczeń w tym momencie staje się maszyną, to dziecko wykazuje aktywność, komputer tylko czeka na kolejne polecenia.

Komputer na pewno urozmaica uatrakcyjnia i przyspiesza naukę, ale ma wspomagać a nie zamiast nauczyciela kartki długopisu i kredy.

Komputer (...) może stać źródłem lęków czy negatywnych postaw, ponieważ daje możliwość ciągłego żywego kontaktu między uczniem a nauczycielem.

Prawdziwy krok naprzód stanowi jednak interaktywność, z którą mamy doczynienia, gdy to co dzieje się na ekranie, jest efektem swoistego dialogu pomiędzy nami a komputerem, współaktywności maszyny i jej użytkownika, zgodnie z zasadą "każda akcja wywołuje reakcję". Umożliwia ją specjalne oprogramowanie, nadające niektórym ilustracjom, wykresom, mapom itp. charakter interaktywny.

Sprawia on że komputer może bezzwłocznie reagować na polecenia, komunikowanie mu w niebywale prostej formie przez użytkownika modyfikującego na bieżącego to, co aktualnie prezentuje na ekranie. W ten sposób korzystający z programu zawierającego elementy interaktywne czyli dające się modyfikować może zmieniać wedle swoich życzeń, np. parametry funkcji czyli tempo odgrywanej właśnie melodii albo punkt z jakiego obserwuje gwiezdne konstelacje badając jaki to będzie miało wpływ na ostateczny efekt wizualny, dźwiękowy, bądź jakikolwiek inny.

Zatem wpływając na tok działania programu o charakterze multimedialnym i jego rezultaty - odbiorców komunikowanych nam treści przeistaczamy się w badaczy i odkrywców. Stajemy się aktywni w procesie pozyskiwania informacji na wiele sposobów. I w tym tkwi sedno multimedialnej rewolucji informacyjnej. Jej sens nie polega na posiadaniu urządzeń, lecz na świadomym budowaniu wiedzy z elementarnych informacji, czerpanych aktywnie z wszelkich zasobów. Odpowiednio oprogramowany komputer ma za zadanie ułatwić nam bezpośredni dostęp do nich, bez straty czasu na poszukiwanie.

BIBLIOGRAFIA
Siemieniecki B.: "Kognistywistyka i media w edukacji", Toruń 1988.
Siemieniecki B.: "Komputer w edukacji. Podstawowe problemy technologii edukacyjnej", Toruń 1988.
Siemieniecki B. Lewandowski W. "Mikrografix krok po kroku", Toruń - Suwałki 1999.
Siemieniecki B.: Komputer w diagnostyce i terapii pedagogicznej, Toruń 1998.

Opracowanie: Beata Małgorzata Szumlińska

---