Materiały dla studentów - monitoring przyrody
Celem monitoringu jest uzyskanie informacji o
zmianach wybranych elementów przyrody żywej zachodzących w czasie, wykorzystywanych w procesach podejmowania i oceny skuteczności działań ochronnych i konserwatorskich.
Podstawy prawne
Ustawa Prawo Ochrony Środowiska art. 26
Ustawa o ochronie przyrody z 2004 r
Konwencja Berneńska 1979 art. 2-7 (Konwencja Berneńska - o ochronie gatunków dzikiej flory i fauny europejskiej oraz siedlisk przyrodniczych - konwencja dotycząca odnowy europejskiej ochrony żywej i siedlisk naturalnych. Podpisana w Bernie (Szwajcaria) w 1979 roku, Polska ratyfikowała ją w 1995.
Konwencja o różnorodności biologicznej Rio de Janeiro dnia 5 czerwca 1992 r art.7.
Art. 112 ustawy o ochronie przyrody
1. W ramach PMŚ prowadzi się monitoring przyrodniczy różnorodności biologicznej i krajobrazowej.
2. Monitoring przyrodniczy polega na obserwacji i ocenie stanu oraz zachodzących zmian w składnikach różnorodności biologicznej i krajobrazowej na wybranych obszarach, a także na ocenie skuteczności stosowanych metod ochrony przyrody, w tym na obserwacji siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt, dla których ochrony został wyznaczony obszar Natura 2000.
Elementy monitoringu przyrody
Monitoring ekosystemów lądowych:
Monitoring fitocenoz leśnych
Monitoring fitocenoz nieleśnych
Monitoring ekosystemów wodnych:
Monitoring ekosystemów jeziornych
Monitoring ekosystemów rzecznych
Monitoring skuteczności obszarowej ochrony konserwatorskiej
Monitoring gatunków:
Monitoring roślin naczyniowych
Monitoring porostów
Monitoring grzybów
Monitoring ryb
Monitoring płazów i gadów
Monitoring ptaków
Monitoring ssaków
Monitoring fitocenoz leśnych
MONITORING LASÓW - powstał w latach 80 jako system obserwacji zmian stanu lasu powstałych
na skutek oddziaływań zanieczyszczeń powietrza .
rozwinął się w kompleksowy monitoring ekosystemów leśnych
Obejmuje: obserwacje pomiary i analizy wielu komponentów kształtujących kondycję lasów
Realizacja celów
określenie przestrzennego rozkładu poziomu uszkodzenia drzewostanów
analiza związków przyczynowo skutkowych pomiędzy zdrowotnością lasów a czynnikami środowiska
określenie zmian uszkodzenia drzewostanów w czasie
tworzenie prognoz krótkoterminowych stanu zdrowotnego lasu
Monitoring lasów jest prowadzony w oparciu o sieć stałych powierzchni obserwacyjnych (SPO) założonych w drzewostanach sosnowych, świerkowych, jodłowych, dębowych, bukowych i brzozowych w wieku powyżej 20 lat. Rozmieszczenie i wybór powierzchni odzwierciedla strukturę powierzchniową, gatunkową wiekową oraz stan zdrowotny lasów w Polsce.
Sieć SPO obejmuje:
SPO I rzędu
SPO II rzędu (wybrane spośród I rzędu)
Zadanie: Badanie i ocena stanu zdrowotnego lasów
Stałe powierzchnie obserwacyjne I rzędu
(SPO I rzędu) - 1461, na których wykonuje się:
- obserwacje cech morfologicznych koron drzew (przede wszystkim defoliacja i odbarwienie)
- pomiary dendrometryczne (pierśnic drzew >7 cm)
- obserwacje uszkodzeń biotycznych
Na 148 SPO II dodatkowo badania:
zanieczyszczeń powietrza
składu chemicznego opadów atmosferycznych
wydajność i jakość nasion sosny
skład chemiczny igliwia lub liści
ocena różnorodności runa leśnego
intensywności i przeżywalności odnowień naturalnych
glebowe (chemiczne co 4 lata)
- badania entomologiczne
- badania fitopatologiczne
Monitoring uszkodzeń drzewostanów - badanie defoliacji, odbarwienia, najmłodszy odbarwiony rocznik igliwia, długość igliwia lub wielkość liści, proporcje przyrostu pędów, typ przerzedzenia korony, udział martwych gałęzi w koronie, obecność pędów wtórnych, urodzaj nasion, intensywność kwitnienia.
Monitoring zdrowotności nasion sosny - (100 SPO II rzędu)- masa szyszki, wydajność wagowa nasion szyszek, liczba pełnych nasion w szyszce, masa 1000 nasion, zdolność kiełkowania, długość, szerokość zarodka, długość szerokość prabielma.
Monitoring entomologiczny - obserwacja gęstości populacji liściożerenych: brudnicy mniszki, boreczników, strzygoni choinówki, poprocha cetyniaka, zawisaka borowca, barczatki sosnówki, osnui gwiaździstej na 1130 SPO. Określenie liczebności biegaczowatych na wybranych SPOII
Monitoring opadów podkoronowych i roztworów glebowych - pomiary w nadleśnictwie Chojnów, SPOII. Pobór próbek i analizy chemiczne opadów podkoronowych, spływających po pniu oraz roztworów glebowych na dwóch głębokościach
.....................................................................................................
Monitoring fitocenoz nieleśnych
Fitocenozy nieleśne to zbiorowiska
roślinne złożone głównie z trwałych roślin zielnych:
łąkowe,
pastwiskowe,
ziołoroślowe,
wrzosowiskowe,
murawy wysokogórskie,
kserotermiczne
Monitoring roślin naczyniowych
Monitorowane gatunki są to gatunki:
rzadkie, wskaźnikowe dla poszczególnych typów siedlisk, zagrożone,
ujęte w Konwencji Berneńskiej,
Ujęte Dyrektywie siedliskowej ,
umieszczone w polskiej „Czerwonej Liście”,
prawnie chronione w Polsce.
Monitoring ptaków
Monitoring gatunków flagowych
Monitoring przeżywalności i produktywności pospolitych ptaków
Monitoring ekosystemów rzecznych
W ramach tego programu realizowany jest monitoring
bezkręgowców bytujących w rzekach:
mięczaków.
skorupiaków obunogich -monitoring ten jest ukierunkowany na rozpoznanie migracji obcych gatunków inwazyjnych i ich wpływu na rodzimą faunę.
Monitoring ekosystemów jeziornych
Monitoringiem objęte zostały następujące
elementy systemów jeziornych:
roślinność zanurzona jezior (makrofity, makroglony, nitkowate cyjanobakterie);
skorupiaki planktonowe, pelagiczne i litoralne;
mięczaki;
ichtiofauna.
Monitoring ichtiofauny
Zadaniem tego monitoringu jest dostarczenie informacji o:
strukturze gatunkowej ichtiofauny,
zróżnicowanie na obszarze kraju,
zmiany w czasie.
Monitoring ssaków
Gatunki chronione:
nietoperze
duże ssaki drapieżne: niedźwiedź, wilk, ryś,żbik
gatunki wysokogórskie: kozica i świstak
susły
bóbr
wydra
Monitoring płazów i gadów
Obserwacjami zostały objęte przede wszystkim:
traszki,
rzekotki,
żaby zielone i brunatne
Monitoring grzybów i porostów
Monitoring ten jest prowadzony na wybranych stałych
1-hektarowych powierzchniach monitorowanych
ekosystemów leśnych
W latach 2007-2009 w ramach podsystemu monitoringu przyrody będą realizowane następujące zadania:
Monitoring ptaków, w tym monitoring obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000;
Monitoring siedlisk i gatunków ze szczególnym uwzględnieniem specjalnych obszarów ochrony siedlisk Natura 2000;
Monitoring lasów;
Zintegrowany monitoring środowiska przyrodniczego.
Monitoring ptaków w tym monitoring obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000
wybrane gatunki wymagające szczególnej ochrony w granicach UE, wskazane w art. 4(1) DP i wymienione w zał. I DP. W Polsce gnieżdżą się 72 gatunki z tej listy.
wybrane gatunki migrujące, związane z siedliskami wodno-błotnymi wymagające szczególnej ochrony, wskazane w art. 4(2) DP. 40 takich gatunków gnieździ się w Polsce.
wybrane gatunki, których pozyskanie łowieckie jest dozwolone w granicach UE, wskazane w art. 7 DP i wymienione w załączniku II/1 lub II/2 DP. W kraju gnieździ się 55 gatunków z tej grupy.
gatunki charakterystyczne dla krajobrazu rolniczego, których liczebność składa się na wskaźnik Farmland Bird Index, zatwierdzony w 2004 przez Komisję Europejską jako jeden z oficjalnych wskaźników strukturalnych przemian krajów członkowskich UE.
Zintegrowany monitoring środowiska przyrodniczego
Monitoringiem będą stopniowo obejmowane poszczególne obszary ochrony konserwatorskiej. Zadanie to jest realizowane w dwóch zasadniczych
formach:
monitorowanie poprzez sporządzanie diagnozy stanu
metodą oceny wizualnej wraz z opracowaniem ogólnych wniosków do dalszych działań ochronnych
monitorowanie na wybranych stałych powierzchniach
obserwacyjnych.
Istotą Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego jest kompleksowe traktowanie środowiska jako całego systemu, w skład którego wchodzą,elementy biotyczne i abiotyczne pozostające we wzajemnych relacjach. Prowadzone badania stanowią podstawę oceny całych geoekosystemów oraz przemian zachodzących w nich pod wpływem narastającej antropopresji.
Program ZMŚP zostanie powiązany z programem europejskim monitoringu zintegrowanego, zostanie przeprowadzona weryfikacja stacji bazowych.
Zadanie: Ocena stanu i funkcjonowania wybranych podstawowych typów geoekosystemów Polski.
Zakres realizacyjny zadania obejmuje:
zebranie podstawowych danych (jakościowych i ilościowych) o stanie aktualnym geoekosystemów ;
poznanie mechanizmów obiegu energii i materii w wybranych geoekosystemach Polski;
realizację i analizę krótko i długookresowych zmian zachodzących w geoekosystemach pod wpływem zamian klimatu, zanieczyszczeń i innych przejawów ingerencji człowieka.
określenie rodzaju i charakteru zagrożeń geoekosystemów oraz wskazanie dróg ich zapobiegania.
wskazanie tendencji rozwoju geoekosystemów oraz sposobów ochrony i zachowania tych zasobów.
opracowanie scenariuszy rozwoju geoekosystemów w warunkach zmian klimatu i różnokierunkowej ingerencji człowieka
Podstawową jednostką badawczą w programie ZMŚP jest zlewnia rzeczna reprezentatywna dla danego geoekosystemu.
Realizacja trzech elementów:
bilans energii i materii w układzie zlewni
przepływ materii w profilu: atmosfera - roślinność - gleba
monitoring wybranych biologicznych elementów geoekosystemu
Program pomiarowy ZMŚP obejmuje:
meteorologię, chemizm powietrza, chemizm opadów atmosferycznych i pokrywy śnieżnej, chemizm opadu podokapowego, chemizm spływu po pniach, metale ciężkie w mchach, gleby, chemizm roztworów glebowych, wody gruntowe, chemizm organów asymilacyjnych, chemizm opadu biologicznego, parametry fizyczno-chemiczne rzek i jezior, florę i roślinność zlewni reprezentatywnej, strukturę i dynamikę szaty roślinnej, uszkodzenia drzewostanów, inwentaryzację drzewostanów, efpfity nadrzewne, rozkład mikrobiologiczny ściółki, faunę bezkręgową
Stacje bazowe Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego
Kampinos -Pożary (kanał Olszowiecki)
Koniczynka (struga Toruńska)
Puszcza Borecka -Diabla Góra (jez. Łękuk)
Storkowo (zlewnia górnej Parsęty)
Szymbark (zlewnia Bystrzanki)
Wigry (zlewnia Czarnej Hańczy)
Św. Krzyż