Utopia
Utopia - Projekt idealnego państwa opartego na doskonałym ustroju sprawiedliwości społecznej i doskonale funkcjonujących instytucjach. Obywatele takiego państwa żyją w szczęściu, radośnie pracując dla dobra całej społeczności. Określenie pochodzi od tytułu dziełka Th. Morę'a i i znaczy dosłownie „Miejsce, którego nie ma; kraj nieistniejący" (gr. topos - miejsce, on -przedrostek zaprzeczający). Patrz: arkadia, antyutopia.
Platon „Państwo" - Państwo idealne to wspólnota rolników i rzemieślników, wytwarzających wszystko, co niezbędne do życia; strażników, których zadaniem jest zapewnienie bezpieczeństwa społeczności; filozofów kierujących państwem i wcielających w życie mądre i sprawiedliwe rządy. Do takiego państwa mogą należeć tylko ci, którzy są dla niego niezbędni, nie ma więc w nim miejsca dla poetów - niestałych w swoich uczuciach i poglądach, nie wytwarzających niczego, co byłoby konieczne do życia. Nie kieruje się ono indywidualnymi pomysłami i aspiracjami, ale zasadami ogólnymi. Ma jeden cel obowiązujący wszystkich i jest niedopuszczalne, by każdy obywatel dążył na własną rękę do osobistego dobra i szczęścia. Państwo to nie zapewnia obywatelom dobrobytu i jakichkolwiek korzyści materialnych, lecz wymaga od nich ascezy i wyrzeczenia się wszelkich dóbr doczesnych. Patrz: naprawa państwa.
Sw. Augustyn „De civitate Dei" („O państwie bożym") - Kiedy walka civi-tas Dei (państwa bożego) i civitas ter-rena (państwa ziemskiego) ostatecznie zakończy się triumfem tego pierwszego i czas zostanie pochłonięty przez wieczność, ci, którzy należą do państwa bożego (zbawieni), wejdą do krainy wiecznej szczęśliwości.
T. Morę „Utopia" - Niewielkie dziełko o bardzo długim tytule „Książeczka zaiste złota i nie mniej pożyteczna i przyjemna o najlepszym ustroju państwa i nieznanej dotąd wyspie Utopii" ukazuje wizję idealnego państwa, które zdołało zapewnić wszystkim obywatelom dobrobyt materialny, powszechną oświatę, dostęp do wysoko rozwiniętej nauki i kultury, tolerancję religijną oraz długotrwały pokój. Ustrój Utopii oparty jest na uspołecznionej gospodarce i obieralności urzędników państwowych. W społeczeństwie panuje równouprawnienie kobiet i mężczyzn, a wszyscy obywatele z radością poświęcają swój czas na pracę dla dobra ogółu. Nie istnieje na wyspie własność prywatna ani pieniądz. Wszystko, co niezbędne do życia, zgromadzono w wielkich państwowych magazynach i każdy bierze z nich to, co jest mu akurat potrzebne.
Wolter „Kandyd" - Podróżując po świecie, Kandyd dociera do legendarnej krainy Eldorado. Panuje tu powszechny dobrobyt, zlotem i szlachetnymi kamieniami bawią się dzieci. Państwo dba o szczęśliwe życie obywateli, finansując między innymi gospody przydrożne, w których podróżni mogą się posilać bezpłatnie. Religia w Eldorado opiera się na uwielbianiu Boga i nieustannym dziękowaniu mu za dostatnie życie. Mieszkańcy tej krainy nie znają żadnej
instytucjonalnej religii, w której decydowaliby o wszystkim jacyś kapłani.
I. Krasicki „Mikołaja Doświadczyńs-kiego przypadki" - Doświadczyński, uciekając przed wierzycielami, wsiada na okręt, który podczas żeglugi ulega katastrofie i bohater trafia na wyspę Nipu. Tu poznaje idealne społeczeństwo, w którym panuje powszechna równość, nawet w kwestiach ubioru - wszyscy Nipuanie chodzą jednakowo ubrani w stroje przypominające greckie tuniki. W ich języku nie ma określeń typu „złodziej" czy „oszustwo", bo nie ma też takich zjawisk. Podstawą gospodarki jest uprawa ziemi, a ustrój opiera się na władzy głów rodziny (zgodnie z hasłami Encyklopedii Francuskiej). Nie istnieje ani rząd, ani armia, nie płacą też Nipuanie żadnych podatków. W razie konieczności wspierają się wzajemnie. Przywiązani do tradycji, co roku urządzają ku czci praojca Kootesa uroczystość, która ma formę swoistej komunii.
S. Żeromski „Przedwiośnie" - W drodze do Polski stary Baryka opowiada synowi o domach ze szklą, które buduje w kraju ich kuzyn. Czyste, higieniczne budynki są tylko jednym z przejawów ogólnego dobrobytu i szczęścia, które panuje w Polsce. Znikły wszelkie problemy społeczne, a gospodarka opiera się na kooperatywach, których współwłaścicielami są robotnicy.
* „Każda epoka tęskni za jakimś piękniejszym światem". (J. Huizinga)
* „Utopia ma głowę wysoko, ale stopę nisko". (K. Kord)