Układ limbiczny (rąbkowy) należy do filogenetycznie starych struktur przodomózgowia (dawniej węchomózgowia). Jest to tzw. Stara kora, któa ma bezpośredni związek z czynnością węchową. Główną jego funkcją jest kierowanie zachowaniem popędowo-emocjonalnym dlatego nazywa się też analizatorem emocjonalnym lub mózgiem trzewnym.

• Analizuje bodźce środowiska zewnętrznego i wewnętrznego pod kątek ich znaczenia emocjonalnego.

• Pełni rolę analizatora emocjonalnego.

• Kieruje czynnościami popędowo-emocjonalnymi.

• Kontroluje wyrażanie emocji (poprzez uruchomienie układów somatycznych i autonomicznych za pośrednictwem podwzgórza i pnia mózgu). Emocje stanowią pobudkę, która uaktywnia mechanizm zdobywania lub unikania.

• Uczestniczy w kodowaniu śladów pamięci świeżej i uczenia się.

• Reguluje rytmy biologiczne (wraz z układem siatkowatym).

Obejmuje struktury:

1. Korowe (opuszka węchowa, guzek węchowy, płat gruszkowaty, hipokamp, zakręt hipokampa, zakręt obręczy, okolice kory sąsiadujących ze sobą pól wyspy, płata skroniowego, zakrętów oczodołowych)

2. Podkorowe (ciała migdałowate, niektóre jądra wzgórza, podwzgórza i śródmózgowia, przegroda przezroczysta)

Korowe struktury układu limbicznego:

• 
  
  zakręt obręczy

• tylną część zakrętów oczodołowych płata czołowego

• biegun przedni płata skroniowego.

Obszary te:

• wpływają na aktywność ruchową

• regulują aktywność układu autonomicznego i wydzielanie dokrewne

• wywołują zmiany w zachowaniu się

• kierują czynnościami popędowo - emocjonalnymi.

Struktury mogą ulegać mechanizmom pobudzania bądź hamowania. Wpływy pobudzeniowe lub hamulcowe związane są albo z pobudzeniem układu siatkowatego (z którym układ limbiczny ma liczne połączenia), albo ze wzrostem aktywności jąder podwzgórza, które pośredniczą w przekazywaniu sygnałów z układu limbicznego do kory mózgowej.

Układ limbiczny pełni bezpośrednią kontrolę nad ośrodkami podwzgórza. Najważniejszym połączeniem struktur układu limbicznego jest sklepienie, które łączy hipokamp z ciałami suteczkowatymi. Hipokamp stanowi starą filogenetycznie część kory (budowa trójwarstwowa). Składa się z komórek piramidowych, których aksony tworzą drogę eferentną biegnącą do ciał suteczkowatych podwzgórza, skąd impulsy są przekazywane do innych struktur OUN. Impulsacja aferentna dociera do hipokampa z płata gruszkowatego oraz z zakrętu obręczy drogą przegrodowo-hipokampalną.

Hipokamp

Zakręt obręczy ciała suteczkowate

Przednie jądra wzgórza

Hipokamp wykazuje właściwości elektryczne fal thetha, które mają największą amplitudę spośród wszystkich fal. Są wyrazem synchronizacji czynności bioelektrycznej mózgu. Występują najczęściej w stanach koncentracji i czuwania, co wskazuje na związek hipokampa z mechanizmami wzbudzenia i uwagi. Fale thetha pojawiają się również w czasie snu REM, co wskazuje, że do ich pojawienia niezbędne jest wzbudzenie korowe.

Przyjmuje się, że fale wychodzące z hipokampa działają hamująco na struktury OUN. Odgrywa rolę w procesach zapamiętywania zwłaszcza w pamięci świeżej i podczas uczenia się.

Ciała migdałowate znajdują się w głębi płata skroniowego, składają się z licznych jąder, z których tylko jądra filogenetycznie starsze mają połączenia z przodomózgowiem. Filogenetycznie młodsze otrzymują impulsy z różnych okolic kory mózgowej (zwłaszcza z hipokampa i kory gruszkowatej), uczestniczą w analizie bodźców środowiskowych pod względem emocjonalnym, regulują czynności wegetatywne i reakcje motywacyjno-popędowe. Ciała migdałowate oddziałują na ośrodki podwzgórza związane z wydzielaniem wewnętrznym.

Pomiędzy neuronami układu siatkowatego śródmózgowia a układem limbicznym informacje przepływają poprzez sieci neuronalne podwzgórza.. Dzięki takim kręgom impulsy aferentne ze śródmózgowia po drodze pobudzają ośrodki podwzgórza, a po dotarciu do układu limbicznego zostają przekształcone w eferentne impulsy modulujące zwrotne czynności podwzgórza i hamujące czynności układu siateczkowatego.

Układy nagrody i kary to sieci neuronalne wielosynaptyczne przekazujące informacje pobudzeniowe za pomocą neuronów katecholaminergicznych, dopaminergicznych (układ nagrody) oraz cholinergicznych (układ kary). Układ nagrody kieruje pozytywnymi emocjami (towarzyszą zaspokajaniu popędów apetytywnych np. przyjmowanie pokarmu, kontakt z partnerem seksualnym), natomiast układ kary - emocjami negatywnymi (towarzyszą popędom awersyjnym np. ból, głód, pragnienie, strach). Układy te są ważnym elementem kontrolującym zachowania popędowo-motywacyjne.

Drażnienie układu nagrody jest stosowane w stanach klinicznych połączonych z silnymi bólami, strachem, depresją. Stosowanie leków psychomimetycznych sprawia, że jest pobudzany mechanizm zdobywania, a uspokajających - mechanizm unikania.

Wynikiem pobudzenia (głównie) struktur związanych z układem limbicznym i podwzgórzem (co uruchamia aktywność organizmu ukierunkowaną na zaspokojenie potrzeby biologicznej lub unikanie zagrożenia) są popędy, czyli wewnętrzne źródła działania organizmu. Ich zaspokajanie jest źródłem subiektywnych odczuć psychicznych (emocji) oraz zmian w zachowaniu i czynnościach organizmu.

Mózg trzewny (kieruje reakcjami popędowo-emocjonalnymi)

---