NIESTEROIDOWE LEKI PRZECIWZAPALNE, LEKI PRZECIWGORĄCZKOWE I LEKI PRZECIWREUMATYCZNE (NLPZ)
I. MECHANIZM DZIAŁANIA NLPZ
a) Mechanizm działania przeciwzapalnego
Mechanizm działania niesteroidowych leków przeciwzapalnych polega na hamowaniu dostępu kwasu arachidonowego do centrum enzymatycznego cyklooksygenazy (COX). Enzym ten występuje w postaci dwóch izoenzymów COX-1 (konstytutywny- odpowiedzialny z czynności fizologiczne) oraz COX-2 (indukowany- ulega aktywacji pod wpływem czynników stanu zapalnego). Cyklooksygenaza jest odpowiedzialna za przekształcanie kwasu arachidonowego w prekursory prostanoidów- cykliczne endonadtlenki kwasu arachidonowego. Te endonadtlenki powstają na drodze utleniania i cyklizacji uwalnianego przez fosfolipazę A2 kwasu arachidonowego przez cyklooksygenazę (COX). Cykliczne endonadtlenki przez syntazy tromboksanów, prostacyklin lub prostaglandyn są przekształcane w tromboksany, prostacykliny i prostoglandyny.
W procesie niecyklicznego utleniania kwasu arachidonowego przez lipooksygenazę powstają niecykliczne nadtlenki, które pod wpływem odpowiednich syntaz przekształcane są w leukotrieny czterech klas (A, B, C, D).
b) Mechanizm działania przeciwbólowego
NLPZ wykazują działanie przeciwbólowe w słabych bólach nocyceptywnych i w bólach neurogennych wywołanych stanami zapalnymi lub innymi uszkodzeniami, w których szkodliwe bodźce pobudzają aktywność cyklooksygenazy. NLPZ nie działają na bóle psychogenne i nie działają na odczuwanie fizjologicznych bodźców nocyceptywnych
c) Mechanizm działania przeciwgorączkowego (głównie kwas acetylosalicylowy i paraceteamol, metamizol i propyfenazon)
W podwzgórzu PGE2 jest silnym czynnikiem gorączkotwórczym, wytwarzanym pod wpływem pirogenów bakteryjnych lub pod wpływem interkuliny-1. Hamowanie przez NLPZ syntezy prostaglandyn w podwzgórzu obniża podwyższoną temperaturę ciała. Oprócz tego mają one wpływ na ośrodek termoregulacji, co prowadzi do zwiększenia oddawania ciepła na skutek rozszerzenia naczyń krwionośnych skóry, pobudzenia przepływu przez naczynia skóry i wydzielania potu.
d) Mechanizm działania antyagregacyjnego
NLPZ blokują cyklooksygenazę płytkową, co prowadzi do zmniejszenia syntezy cyklicznych endonadtlenków, a w konsekwencji do spadku stężenia tromboksanów w płytkach. Tromboksany należą do najsilniej agregacyjnie działających na płytki czynników endogennych. Jednym nieodwracalnym inhibitorem COX-1 płytkowej jest kwas acetylosalicylowy- całkowicie hamuje syntezę tromboksanów na cały okres życia krwinki czerwonej.
II. DZIAŁANIA NIEPOŻĄDANE PO NLPZ
a) W obrębie przewodu pokarmowego mogą powodować owrzodzenia żołądka, krwawienia z przewodu pokarmowego, niekiedy o ciężkim przebiegu.
b) W nerkach zmniejszają przepływ krwi, co powoduje zatrzymanie sodu i wody.
c) W OUN mogą niekiedy powodować powstawanie zaburzeń psychicznych o różnym stopniu nasilenia
d) Niezależnie od hamowania prostaglandyn NLPZ mogą wywoływać ciężkie powikłania wynikające z: działania alergizującego, uszkodzenia układu krwiotwórczego, uszkodzenia wątroby i skóry.
III. ZASTOSOWANIE NLPZ
- chorobach tkanki łącznej
- w chorobach zwyrodnieniowych stawów
- w bólach towarzyszących zakażeniu
- w chorobach metabolicznych
- w zaburzeniach nerwowo-naczyniowych
- w chorobach którym towarzyszą objawy zapalne i bólowe ze strony układu ruchowego
PODZIAŁ INHIBITORÓW COX
NIESELEKTYWNE INHIBITORY COX
I. NLPZ- POCHODNE KWASÓW KARBOKSYLOWYCH
1. Salicylany (pochodne kw. salicylowego)
KWAS ACETYLOSALICYLOWY
W małych dawkach hamuje COX-1 a w dużych również COX-2. Ma również wpływ na wytwarzanie lipoksyn- przekształca COX-2 w endoperoksydazę, która przemienia kwas arachidonowy do 15R-HETE, który pod wpływem lipooksygenazy przekształca się do epilipoksyny (15-epi-LXA4). Działa dobrze przeciwgorączkowo
a) preparaty proste
Aspirin
Polopiryna
Polopiryna S
Acard
Alka-Seltzer
b) preparaty złożone
Alka-prim
Coffepirine
Calcipiryna
Acidum ascorbicum
Aspirin C
SALICYLAMID (Scorbolamid)
Działa słabiej przeciwzapalnie i przeciwgorączkowo od kwasu acetylosalicylowego, dlatego musi być stosowany w większych dawkach
DIFLUNISAL (Apo-Diflunisal)
Jak kwas acetylosalicylowy
2. Pochodne kwasu arylooctowego
a) pochodne kwasu fenylooctowego
DIKLOFENAK (Diklofenak 100- czopki)
Hamuje odwracalnie COX-1 i COX-2 nieswoiście. Stosowany w bólu zwyrodnienia stawów i kręgosłupa, bóle reumatyczne.
b) karbocykliczne i heterocykliczne pochodne kwasu octowego
INDOMETACYNA (Metindol)
Silny inhibitor COX-1 i COX-2. Jest lekiem pierwszego rzutu w leczeniu zespołu Barttera, oprócz tego jest stosowana w zepole Reitera, reumatoidalnym zapleniu stawów, w chorbie Pageta, zwyrodnieniach stawów i kręgosłupa.
SULINDAK (Sudaclin)
Stosowany w bólu zwyrodnienia, zesztywnienia stawów i kręgosłupa, bóle reumatyczne.
TOLMETYNA (Tolectin)
Stosowany w bólu zwyrodnienia, zesztywnienia stawów i kręgosłupa, bóle reumatyczne.
3. Pochodne p-aminofenolu
PARACETAMOL
Działa głównie przeciwbólowo i przeciwgorączkowo. Jedyny NLPZ, który może być stosowany nawet u niemowląt.
a) preparaty proste
APAP
Paracetamol
Codipar
Acenol
Panadol
b)preparty złożone
Analget
Codipar Max
Fervex
Saridon
Gripex
4. Pochodne kwasu pirazonowego
ETODOLAK (Lodine)
Działa przeciwzapalnie i słabo przeciwbólowo i przeciwgorączkowo. Ma większe powinowactwo do COX-2 niż do COX-1- jest inhibitorem względnie selektywnym. Stosowany w długotrwałym leczeniu reumatoidalnego zapalenia stawów, zwyrodnieniach stawów, bólach korzonkowych.
KETOROLAK (Acular)
Działa silenie przeciwzapalnie, przeciwbólowo przeciwgorączkowo. Stosowany w długotrwałym leczeniu reumatoidalnego zapalenia stawów, zwyrodnieniach stawów, bólach korzonkowych.
5. Pochodne kwasu arylopropionowego
KETOPROFEN (Fastum)
Hamuje nieswoiście COX-1 i COX-2. Stosowany w reumatoidalnym zapaleniu stawów, w zesztywniającym gośćcu kręgosłupa, w zapaleniach stawów, pseudodnie.
NAPROKSEN (ApoNaproxen)
Działa silenie przeciwzapalnie, przeciwbólowo przeciwgorączkowo. Stosowany w reumatoidalnym zapaleniu stawów i artrozach. Przenika barierę krew-łożysko.
IBUPROFEN ( Nurofen)
Działa słabo przeciwbólowo, przeciwzapalnie i przeciwgorączkowo. Stosowany praktycznie we wszystkim (także rwa kulszowa, bóle lędźwiowe, itp.). Najbezpieczniejszy z NLPZ- najsłabsze działania niepożądane
FLURBIPROFEN (Ansaid)
Silnie działa przeciwzapalnie, przeciwbólowo i przeciwgorączkowo. Stosowany w reumatoidalnym zapaleniu stawów, zesztywniającym zapaleniu stawów kręgosłupa, w zespole bolesnego barku, w rwie kulszowej i bólach lędźwiowych
FENOPROFEN (Fenopron)
Działa słabo przeciwbólowo, przeciwzapalnie i przeciwgorączkowo. Stosowany praktycznie we wszystkim (także rwa kulszowa, bóle lędźwiowe, zespół bolesnego barku itp.).
6. Pochodne kwasu fenamowego
KWAS MEFENAMOWY (Mefacit)
Stosuje się go krótko, głównie do złagodzenia bólu miesiączkowego. Może być również stosowany do leczenia ostrego ataku dny oraz do zapobiegania migrenom menstruacyjnym. Ma najsłabsze działanie antyagregacyjne na płytki krwi.
KWAS FLUFENOMOWY
II NLPZ- POCHODNE KWASÓW ENOLOWYCH
1. Oksikamy
PIROKSIKAM (Apo-Piroxicam)
Stosuje się go w reumatoidalnym zapaleniu stawów, zwyrodnieniowo-wytwórczych zmianach kręgosłupa, osteoarthritis (choroby zwyrodnieniowe stawów), ostrym ataku dny.
MELOKSIKAM (Meloxicamum)
Jest preferencyjnym (względnie selektywnym) inhibitorem COX. Stosuje się go w reumatoidalnym, osteoarthritis (choroby zwyrodnieniowe stawów)
2. Pochodne pirazolonu
FENYLOBUTAZON (Butapirazol)
Jest silnym nieswoistym inhibitorem COX-1 i COX-2, hamuje biosyntezę eikozanoidów i silnie hamuje ostry stan zapalny. Wykazuje również działanie przeciwbólowe. Może zmienać kolor moczu na czerwony.
PROPYFENAZON (Arantil P)
Stosowany głównie jako lek przeciwgorączkowy
METAMIZOL (Pyralgin)- jako przeciwgorączkowy
Stosowany głównie jako lek przeciwgorączkowy- silne działanie przeciwgorączkowe.
III NLPZ NIEBĘDĄCE KWASAMI KARBOKSYLOWYMI
1. Pochodne naftylobutanonu
NABUMETON (Nabuton)
Jest prolekiem stosowany w reumatycznym zapaleniu stawów. W organizmie przekształca się w 6-MNA, które preferencyjnie (względnie selektywnie) hamuje COX-2.
WZGLĘDNIE SELEKTYWNE INHIBITORY COX
MELOKSIKAM (Meloxicamum)- NLPZ- pochodne kwasów enolowych; Oksikamy
Opisany
NABUMETON (Nabuton)- NLPZ niebędące kwasami karboksylowymi; Pochodne naftylobutanu
Opisany
NIMESULID (Nimesil)- NLPZ niebędące kwasami karboksylowymi; Sulfonanilidy
Działa przeciwzapalnie, przeciwbólowo i przeciwgorączkowo. Stosowany jest w objawowym leczeniu bólu zapalnych, jako lek przeciwgorączkowy, w przeziębieniu i chorobach zakaźnych.
ETODOLAK (Lodine)- NLPZ- pochodne kwasów karboksylowych, Pochodne kwasu pirazonowego
Opisany
SELEKTYWNE INHIBITORY COX
1. Koksiby- NLPZ niebędące kwasami karboksylowymi
a) I generacji
CELEKOKSIB (Celebrex);
Hamuje aktywność COX-2 375 razy silniej niż COX-1. Stosuje się go do łagodzenia dolegliwości reumatoidalnych, zwyrodnieniowych, a także do leczenia rodzinnej gruczolakowatości jelita grubego.
WALDEKOKSIB
b)II generacji (hamują aktywność COX-2 515 razy silniej niż COX-1)
LUMIRAKOKSIB (Stellige);
Hamuje aktywność COX-2 515 razy silniej niż COX-1.
PAREKOKSIB
ETORIKOKSIB (Arcoxia);
Hamuje aktywność COX-2 106 razy silniej niż COX-1.