Przedstaw przemiany w polskich siłach zbrojnych od X do XV wieku.

Dziesiąty wiek to czas od kiedy w Polsce datuje się średniowiecze. To wtedy powstaje pierwszy polski organizm państwowy, i od tego momentu datuje się też powstanie sił zbrojnych. Od X - XV wieku ulegają one intensywnym przemianom.

W wieku X podstawową formacją wojskową była drużyna księcia Mieszka I. Byli to uzbrojeni wojownicy, którzy utrzymywali porządek w państwie, a w razie zagrożenia bronili także granic. Według Ibrahiam ibn Jakuba drużyna Mieszka liczyła ok. 3000 wojów. O ich uzbrojenie, dbał ale ponieważ ekwipował ich głównie bronią zdobyczną, więc oręż wojowników był bardzo różnorodny . Nie wiadomo też ,czy drużyna ta była armią konną czy pieszą. Jedne źródła potwierdzają ,iż minowany do służby w drużynie otrzymywał od księcia konia , inne zaś podają, że konnica jako wojsko nie przydatne w lasach nie była wykorzystywana. Ja przychylam się do tezy iż książęca drużyna w większości była armią pieszą, aczkolwiek dowodzący mogli posiadać konie. Nie wykluczam też, że Mieszko dysponował oddziałem pancernych, choć niewątpliwie stanowili oni niewielki procent całości jego wojska.

W razie niebezpieczeństwa wićmi zwoływane było pospolite ruszenie, czyli zbiorowisko słabo uzbrojonych kmieci, którzy mieli za zadanie wspomagać drużynę. Choć było to wojsko bardzo niejednolite, to jednak z taką właśnie armią, złożoną z drużyny i pospolitego ruszenia ,Mieszko wygrał bitwę pod Cedynią w 972 roku. Pokonanie silnego przeciwnika jaki niewątpliwe była margrabia Hadomn, świadczy nie tylko o dużych umiejętnościach przywódczych pierwszego historycznego władcy Polski, ale także o sile niedawno przecież powstałej formacji

Sytuacja wyglądała podobnie za czasów Bolesława Chrobrego (992-1025), z tą różnica że znacznie zwiększyła się liczebność wojska. Gal Anonim podaje że Bolesław mógł pod swoją komendą zebrać nawet 16-18 tys. Wojów. Jak podają źródła za Bolesława Chrobrego każdy członek drużyny był własnością władcy. Świadczy o tym fakt iż po zjeżdzie gnieźnieńskim Bolesław podarował Ottonowi III trzystu swoich drużynników. Przypuszczalnie także Mieszko miał całkowitą władzę nad członkami drużyny, i nie tylko dowodził nimi w czasie wojny ale także decydował o ich losie w czasie pokoju.

Za Bolesława Krzywoustego(1102-1138), ostatniego króla przed rozbiciem dzielnicowym nastąpiły istotne zmiany w kwestiach zbrojnych. Drużyna przestała odgrywać tak istotną rolę w siłach zbrojnych. Stała się nadwornym oddziałem, który liczebnością nie przewyższał oddziałów w niektórych wielmożów.. Armia tamtego okresu składała się z drużyny książęcej, drużyn wielmożów, oraz pospolitego ruszenia , które rozpadało się na dwie części.. Pierwszą stanowili drobni feudałowie, protoplasci rycerstwa, zaś druga oddziały złożone z chłopów. Zmieniło się także uzbrojenie. Pojawiłam się kusza i machiny miotające. Skład armii zmienił się także dość znacznie.. Teraz to konnica odgrywała najistotniejsza rolę, o czym może świadczyć fakt iż w 1105 dystans 330 km z Głogowa do Koszalina armia Krzywoustego pokonała w ciągu zaledwie pięciu dni. Jeżeli chodzi o taktykę , to o ile z powodu braku źródeł niewiele możemy powiedzieć o taktyce pierwszych Piastów o tyle, dzięki bogatej ikonografii( dotyczącej przede wszystkim bitwy pod Legnicą w 1241 roku) możemy znacznie więcej powiedzieć o sposobie działania wojsk za czasów Krzywoustego. Nie były to działania skomplikowane. W czasie bitwy najpierw prowadzono ostrzał z proc i kusz, później zaś zwartym szykiem do boju ruszała jazda rycerska z piechotą na skrzydłach. W tym momencie dowódca tracił kontrole nad bitwą, która zamieniała się w steki pojedynków prowadzonych w chaosie i panice.

Jakie były przyczyny tych wszystkich zamian? Otóż, zmiany w uzbrojeniu i taktyce maiły związek z rozwojem techniki wojennej, a także ogólnym rozwojem cywilizacyjnym Polski.. Przyczyną pozostałych zmian, było przede wszystkim przenikanie na grunt polski wzorców zachodnioeuropejskich. W momencie chrztu Polska została włączona w krąg kultury łacińskiej. Należy pamiętać że w XII wieku, w Europie średniowiecze trwa już ponad 700 lat. Pewne wzorce są już wykształcone, pewien sposób myślenia został przyswojony. Powstanie rycerstwa w Polsce w XII wieku można śmiało wiązać z trwająca od X do XVI wieku tzw. „epoką rycerską” w Europie, kiedy to rycerz jest przedstawiany jako nieskazitelny wojownik, stający w obronie bożego objawienia. W XII wiecznej Polsce stereotyp ten pada na podatny grunt. Proces chrystianizacji wedle Tadeusza Manateuffala trwał w Polsce do XII a nawet XIII wieku. Będąc zatem gorliwym, świeżo nawróconym chrześcijaninem któż niechciałby zostać rycerzem, broniącym umiłowanego Pana, i niczym zagraniczni krajanie być opiewanym w pieśniach i legendach.?

O ile istotne znaczenie miał aspekt społeczno - kulturowy o tyle duże znacznie odgrywał też aspekt ekonomiczny. Proces tworzenia stanu rycerskiego trwający przez cały XII wiek był nieodłącznie związany z nadaniami ziemskimi. Rycerzem nazywano człowieka który otrzymywał od suwerena ziemię w zamian za hołd lenny. Posiadanie większej ilości ziemi wiązało się z wymiernym korzyściami ekonomicznymi. , a tym samym z poprawą statusu społecznego. Aby jednak odtworzyć obraz XII wiecznej polskiej arami, należy nie tylko zwrócić uwagę na tworzący się stan rycerski, ale także zdać sobie sprawę, że na mieszczanach i na chłopach także spoczywały pewne obowiązki wojskowe. Oba te stany miały za zadnie wykonywanie określonych prac i świadczenie na rzecz wojska.

Następne wieki przynosiły rozwój militarnych jednak trudno mówić o polskich siłach zbrojnych ze względu na rozbicie dzielnicowe.(1138-1320). Kiedy Łokietek zostaje koronowany na króla Polski, kładąc tym samym kres rozbiciu dzielnicowemu stan rycerski |Polsce jest już mocno ugruntowany, a społeczeństwo jest wyraźnie zfeudalizowne. Następują więc kolejne zmiany. Zmieniają się taktyka i uzbrojenie. Skład armii pozostaje ten sam choć dzieli się ona znacznie wyraźniej na jazdę, piechotę i oddziały grodowe. Odziały grodowe tworzą mieszczanie często szkoleni w tzw. „bractwach kurkowych” . Piechota tworzona jest z chłopów. Panuje przy tym ciekawa zasada rekrutacji. Do armii zaciągany jest jeden z pięciu chłopów, ale pozostałych czterech ma go obowiązek wyekwipować. Rycerstwo służył w chorągwiach: zaciężnej, rodowej lub ziemskiej. W chorągwiach zaciężnych których zwykle było bardzo niewiele służyła najuboższa szlachta. Drobni szlachcice zaciągali się też do chorągwi rodowych które utrzymywali i wystawiali bogaci feudałowie. Szlachta średniozamożna, którą stać było na wystawienie pocztu służyła w chorągwiach ziemi w której posiadała majątki . Ważnymi zamianami w uzbrojeniu było zastosowanie w XIV wieku prochu dymnego i armat. Armaty tamtego okresu strzelały kamiennymi kulami, i choć były bardzo przydatne w zdobywaniu umocnień to w polu nie zdawały egzaminu. Prochu dymnego w Polsce po raz pierwszy użyto w czasie bezkrólewia po śmierci Ludwika Węgierskiego kiedy to stronnicy jednego z kandydatów oblegali swoich przeciwników w Pyzdrach w 1383roku. Poprzez kolejne lata nie nastąpiły znaczące zmiany w polskich siłach zbrojnych, rozwój nadal trwał. Panowania kolejnych królów w mniej lub bardziej sposób zmieniało się armia czasem na lepsze , czasem na gorsze.

W okresie panowania Władysława Jagiełły, wedle zdania historyków nasze siły zbrojne śmiało mogły mierzyć się z siłami krzyżackim, które w tamtym czasie należały do najlepszych w Europie. Za dowód tego, iż jagiellońska armii faktycznie była dość silna można postawić zwycięstwo pod Grunwaldem 15 lipca 1410 roku. Była to niewątpliwe jedna z największych bitew średniowiecza. Wówczas to Władysław Jagiełło zastosował bardzo popularną w tamtym okresie taktykę powszechnie stosowaną przede wszystkim w Europie Wschodniej. Sam nie uczestniczył w bitwie a jedynie zawiadywał działania wojsk ze strategicznego punktu - wzgórza. Tak właśnie od momentu panowania Jagiellonów ewoluowało polskie wojsko. W kwestiach uzbrojenia nadal wzorowano się na Francji czy Anglii. Natomiast w kwestiach taktycznych wojska ewoluowały czerpiąc wzorce bardziej ze Wschodu. Wynikło to przede wszystkim z faktu iż to właśnie z przeciwnikiem zza wschodniej granicy przyszło nam znacznie częściej mierzyć. Wielu polskich szlachciców, za bardzo przydatne uważało tatarski zwyczaj chowania się pod kulbakę, i często stosowało go w czasie bitwy. Po części także wpływ na to iż często wzorce militarne czerpano zza wschodniej granicy miała unia polsko - litewska zawarta po raz pierwszy w 1385 roku w Krewie . Rycerstwo polskie i litewskie często walczyło ramię w ramię przeciw wspólnym wrogom. Długie godziny spędzane w obozach, wspólne przemarsze i udział w bitwach sprzyjał wymianie doświadczeń wojskowych, a z czasem także przejmowaniu sposobu walki.(Co oczywiście działało w obie strony ). To co znacząco zmieniło się za panowania pierwszych Jagiellonów to fakt, iż właściwie całkowicie zaprzestano powoływania chłopstwa na pole walki. Chłop coraz bardziej przywiązany były do ziemi, co świadczy o postępującej nadal feudalizacji społeczeństwa. Mieszczaństwo także przestawało mieć obowiązki wojskowe. Jak podaje słownik wiedzy o kulturze tylko trzy polskie miasta miały w tym czasie obowiązek wystawiania zbrojnych oddziałów w czasie zwoływania pospolitego ruszenia. Poprzez przywiązanie chłopstwa do ziemi, także swój charakter zmieniło pospolite ruszenie. Teraz tzw. „pospolitaków” tworzyła szlachta.

Tak to zmieniały się polskie siły zbrojne w okresie średniowiecza. Piastowie zaczynali od niewielkiej drużyny, która bez pomocy kmieci nie miała zbyt dużych szans na wygranie bitew, zaś Jagiełło pod Grunwaldem dysponował już armią mogącą mierzyć się z najprzedniejszym europejskim rycerstwem, i nie tylko mierzyć się ale także wygrywać.

Biblografia

1. wikipedia.org

2. Tadeusz Manateuffal „Średniowiecze”

3. Encyklopedia Historia wyd. Zielona Sowa

4. Multimedialna Encyklopedia Wiem 2004

Plan pracy:

1. Siły zbrojne w państwie Mieszka I

2. Siły zbrojne za Bolesława Chrobrego

3. Zmiany za Bolesława Krzywoustego i ich przyczyny

4. Zmiany za czasów Łokietka i ich przyczyny

5. Polskie siły zbrojne za Władysława Jagiełły i pierwszych Jagiellonów.

2

---