Łoże tokarki. Jest to sztywny, dokładnie obrobiony i wy-sezonowany odlew żeliwny. Jego belki wzdłużne l i 2 łączą żebra usztyw­niające 3. Płaszczyzna 4 na jednym z końców łoża jest miejscem zamo­cowania wrzeciennika. Prowadnice suportu wzdłużnego 5 oraz prowad­nice konika 6 powinny być prostoliniowe i dokładnie obrobione, ponie­waż dokładność ich wykonania, a także stan mają duży wpływ na dokład­ność wykonania obróbki.

Wrzeciennik . Jest to zespół obrabiarki zawierający wrzecio­no z łożyskami oraz przekładnie i sprzęgła, za pomocą których przenosi się napęd od silnika na wrzeciono. Koło pasowe a napędzane od silnika elektrycznego powoduje ruch obrotowy trójki posuwnej kół Z^, Zryi Zy. Ko­ła te odpowiednio sterowane dźwignią I mogą być parami zazębiane z ko­łami zębatymi Zg, Za i Zio, zamocowanymi luźno na tulei wrzeciona. Jeżeli dźwignią II tuleja przesuwna C zostanie zazębiona z kołem zębatym Zg,to wrzeciono uzyska trzy prędkości obrotowe z zazębień kół Z^ i Zg, kół Zg i Zio lub Ż5 i Ze. Zazębienie sprzęgła z kołem zębatym Z< daje trzy następ­ne prędkości obrotowe wrzeciona przez koła Zi, Zz i Zy, Zf. Różne pręd­kości obrotowe wrzeciona uzyskujemy więc dzięki kolejnym zazębieniem par kół o różnych liczbach zębów. Nie pokazany na schemacie układ kół wrzeciennika zwany nawrotnicą napędu głównego umożliwia uzyskanie obrotów wrzeciona w obu kierunkach, przy tym samym kierunku obrotów silnika napędowego. Nawrotnica posuwu umożliwia obukierunkowy ruch suportu.

Skrzynka posuwów. Zmiana przełożenia między wrzecionem a supor-tem tylko przez przekładnię kół zmianowych (gitary) jest bardzo kłopo­tliwa i pracochłonna. Z tego względu tokarki nowych typów wyposaża­ne są w przekładnię posuwów zwaną skrzynką posuwów (rys. 16.2, p. 2).

Najczęściej stosowaną odmianą mechanizmu przekładniowego w skrzynkach posuwów jest tak zwana przekładnia Nortona, której schemat pokazano na rysunku 16.6. Zaletą tej konstrukcji jest znaczna liczba przełożeń przy zwartej budowie przekładni. Zamocowane na końcu wał­ka l kółko zębate otrzymuje napęd od wrzeciennika. Łożyskowane w uchylnej dźwigni 4 koło zębate 3 otrzymuje napęd i przesuwa się po wielowypustach kanału klinowego 2, pozostając w stałym zazębieniu z kołem 6, łożyskowanym wolnobieżnie na sworzniu 5. Przechylając i przesuwając dźwignię 4, możemy zazębiać koło 6 z dowolnym kołem zespołu kół 7, osadzonego na wałku 8. Prędkość obrotowa tego wałka zależy więc od tego, z którym z kół wałka 8, zazębione będzie koło 6.

Zamocowane przesuwnie koło zębate 11, w położeniu przedstawio­nym na rysunku, zazębione jest z kołem 12 zaklinowanym na wałku po­ciągowym 13. Układem dźwigniowym 9 i 10 można przesunąć koło 11 ze sprzęgłem kłowym w kierunku drugiej części tego sprzęgła 14, zamo­cowanej na śrubie pociągowej 15. Jednocześnie nastąpi wyzębienie na­pędu przekazywanego na wałek pociągowy. Tak więc od sposobu zazębie­nia koła 11 zależeć będzie przekazywanie napędu na śrubę pociągową lub wałek pociągowy. Wielkość uzyskiwanych posuwów oraz położenia dźwi­gni skrzynki posuwów wskazane są tabliczkami umieszczonymi na obu­dowie skrzynki.

Skrzynka suportowa (rys. 16.7). Jest ona zawieszona z przedniej stro­ny suportu wzdłużnego tokarki. Głównym jej przeznaczeniem jest prze­niesienie napędu ze śruby pociągowej lub z wałka pociągowego na suport wzdłużny i poprzeczny. Działanie jej jest następujące.

Posuw ręczny wzdłużny uzyskuje się przez pokręcenie dźwigni po­krętnej B, która przez koła zębate 9 i 5 powoduje obrót koła zębatego 6 zazębionego z zębatką Z. Kierunek przesuwu sań wzdłużnych zależeć bę­dzie od kierunku obrotów dźwigni pokrętnej B. Posuw ręczny poprzeczny uzyskuje się przez wyzębienie koła 4 i pokręcanie śruby Si ręcznie koł­kiem pokrętnym nie pokazanym na rysunku.

Posuw mechaniczny wzdłużny od wałka pociągowego uzyskuje się w podany niżej sposób. Na wałku pociągowym Wp, za pomocą wpustu przesuwnego w kanale wałka, osadzony jest ślimak l. Ruch obrotowy • wałka i przesuwnego ślimaka powoduje przenoszenie napędu na koło ślimakowe 2. To z kolei, po sztywnym połączeniu z kołem zębatym 3, zazębionym z kołami 4 i 5, napędza sanie suportu wzdłużnego przez za­zębienie koła zębatego 6 z zębatką Z. Skrzynki suportowe wyposaża się także w urządzenia umożliwiające samoczynne wyłączanie się posuwu mechanicznego. Przesunięcie dźwigni D w najniższe położenie powoduje zazębienie koła 4 z kołem 7, które napędza z kolei koło zębate 8. Koło to jest osadzone na wałku śruby pociągowej Si poprzecznych sań supor­tu- Śruba ta współpracuje z nie pokazaną na rysunku nakrętką przytwier­dzoną do sań suportu poprzecznego. Przesuwanie się tej nakrętki wzdłuż śruby daje więc posuw mechaniczny poprzeczny.

Dla uzyskania dokładnych posuwów wzdłużnych suport napędzany jest przez śrubę pociągową S za pomocą tak zwanego zamka tokarki (rys. 16.8). Połówki dwudzielnej nakrętki l i 2 osadzone są przesuwnie w prowadnicach 7, umożliwiających ich ruch w kierunku prostopadłym do osi śruby. Podczas obrotu rękojeścią 3 (rękojeść A na rysunku 16.7) kołki » 5 i 6 zamocowane w obu połówkach nakrętki przesuwają się w spiralnych kanałach krzywki 4. Ruch ten powoduje zamykanie się lub rozwieranie nakrętki na śrubie. Jeżeli połówki nakrętki są zamknięte, to związany z nią suport wzdłużny przesuwa się wzdłuż łoża w kierunku zależnym od kierunku ruchu obrotowego śruby pociągowej. Dla uniknięcia jedno­czesnego włączenia posuwu ze śruby pociągowej i wałka pociągowego w skrzynce suportowej stosuje się (nie pokazany na rysunku) tzw. me­chanizm blokujący.

Suport narzędziowy. Podczas toczenia nóż może posuwać się równo­legle, prostopadle lub pod dowolnym kątem do osi przedmiotu toczonego. Budowa suportu powinna umożliwiać wykonywanie tych posuwów.

Przekrój wzdłużny suportu narzędziowego tokarki pokazano na ry­sunku 16.9. Sanie wzdłużne l mogą się przesuwać po prowadnicach łoża tokarki 4.« Sanie poprzeczne 2 uruchamiane są przez pokręcenie pokrę­tłem 5 śruby pociągowej posuwu poprzecznego 9. Śruba ta podparta ło- zyskiem 11, wyposażona jest w teleskop 10 ułatwiający toczenie kopiowe. Sanie

narzędziowe 3 zamocowane są na obrotni­cy 12, blokowanej śrubą dociskową 6. Płytki 7 i 8 stanowią części składowe ima-ka nożowego. Szufladka 13 wykonuje nie­wielki przesuw, wykorzystywany podczas obróbki gwintów, uzyskiwany przez po­kręcenie sworznia mimośrodowego 14.

Imak nożowy. Na suporcie narzędzio­wym zamocowany jest imak nożowy (rys. 6.10), który służy do mocowania noży to­karskich zarówno imakowych (suporto-wych), jak i oprawkowych. Imak ten po­zwala na jednoczesne mocowanie czte­rech noży przeznaczonych do różnych za­biegów. Ten sposób mocowania umożliwia szybką zmianę jednego noża na inny niezbędny w kolejnym, następnym zabiegu.

Układ chłodzenia. Stosowanie płynów chłodzących w nowoczesnych, szybkobieżnych i wysokowydajnych obrabiarkach jest konieczne ze względu na powstawanie dużych oporów i tarcia powodujących wytwa­rzanie się w miejscu skrawania dużych ilości ciepła. Krążący w obiego­wym układzie płyn chłodzący przepływa do elektropompki przez filtr. Następnie przewodami doprowadzany jest do miejsca skrawania. Stąd spływa on do wanny wiórowej, a później do zbiornika, będącego jedno­cześnie odstojnikiem.

Konik (rys. 16.11). Służy on do podpierania podczas toczenia przed­miotów długich i ciężkich, umocowanych w uchwycie lub kłach. Może być wykorzystywany do mocowania niektórych narzędzi, np; wierteł, roż-wiertaków i innych. Korpus 2 konika zamocowany jest na podstawie l, po której może być w niewielkich granicach przesuwany poprzecznie do osi tokarki. Śruba 3 uruchamiana pokrętłem 4 wkręcana w gwint tulei 7 przesuwa się wzdłuż osi konika. Wkręt 6 zagłębia się w kanale wyko­nanym równolegle do osi tulei, uniemożliwiając jej tym samym ruch obrotowy. Śruba zaciskowa 8 służy do unieruchamiania tulei konika za­kończonej w części przedniej otworem stożka Morsa. Do unieruchomienia konika w odpowiednim poło­żeniu na łożu tokarki służy po­przeczka 11 dociskana do prowad­nic łoża mimośrodem 10 urucha­mianym dźwignią. Toczenie zewnętrznych powierzchni walcowych jest najbardziej typo­wym i najczęściej stosowanym rodzajem obróbki tokarskiej. Toczenie może się odbywać przy posuwie wzdłużnym, gdy posuw noża jest równo­legły do osi obrotu przedmiotu, i przy posuwie poprzecznym, kiedy kra­wędź tnąca jest równoległa do osi obrotu przedmiotu, np. podczas przeci­nania.

Toczenie wzdłużne. Po zamocowaniu noża i przedmiotu należy sprawdzić równoległość osi kłów i kierunku posuwu suportu wzdłużnego. Po włączeniu obrotów wrzeciona, pokręcając kółkami pokrętnymi posu­wu wzdłużnego i poprzecznego, należy ostrożnie zagłębić nóż w obrabia­ny przedmiot. Na ogół stosuje się obróbkę dwoma przejściami noża (przejść może być więcej). Przejście pierwsze (skórowanie) napotyka zmienne, duże opory, które powodują drgania układu i niewielką ^ad-kość powierzchni obrobionej. Następne przejścia (kształtujące i czające) przy mniejszych oporach skrawania pozwalają uzyskać dużą dokładność kształtu i wymiarów oraz wysoką gładkość powierzchni. Pra­widłowa obróbka wymaga ponadto doboru właściwej szybkości skrawa­nia. Zalecane ich wartości podano w tabeli 16.1.

Tocząc przedmiot na określoną średnicę według podziąłki postępuje się w następujący sposób. Przyjmijmy, że surowy wałek, o średnicy 60,8 mm powinniśmy przetoczyć na wymiar 56,2 mm, wtedy należy:

— ustalić rzeczywisty naddatek na obróbkę,

— przetoczyć wałek na długości około 5 mm na taką średnicę, aby na długości obrobionej nie było śladów powierzchni nie obrobionej; niech na przykład średnica ta wynosi 59,4 mm,

— przesunąć nóż do obrobionej powierzchni tak, aby o nią lekko tarł, a następnie ustawić nakrętkę skali śruby posuwu poprzecznego na zero,

— ustawić nóż na głębokość skrawania według skali i skrawać. Różnica średnic wynosi tu 59,4 — 56,2 = 3,2 mm. Ilość więc podzia-łek, o jaką należy obrócić śrubę wyniesie 3,2 : 0,1 = 32. Należy pamię­tać, że na pierścieniu skali podziąłki posuwu poprzecznego jedna działka odpowiada 0,05 mm. Przy takiej podziałce średnica przedmiotu zmniejsza się o 0,05 mm X 2 = 0,1 mm.

Toczenie poprzeczne. Ten sposób toczenia stosuje się przy obróbce powierzchni przedmiotów będących powierzchniami prostopadłymi do osi ich obrotu. Nóż ma przesuw poprzeczny, a promień przystawienia noża do materiału zmienia się. Powoduje to zmianę prędkości skrawania do największej na obwodzie, do równej zeru w osi przedmiotu. Do to­czenia poprzecznego (czołowego) stosuje się noże boczne, ale ich usta­wienie powinno być środkowe.

Wiercenie i rozwiercanie na tokarce. Do wiercenia na tokarce przed­miot obrabiany mocuje się w uchwycie, dzięki czemu wykonuje on ruch obrotowy wraz z wrzecionem. Wiertło osadza się w gnieździe tulei ko­mika lub mniejsze w uchwycie wiertarskim. Czoło przedmiotu, w któ­rym ma być wykonany otwór powinno być starannie przetoczone. Dla ułatwienia wprowadzenia wiertła w materiał wykonuje się otwory pro­wadzące, zwykle przez nawiercanie.

Podczas rozwiercania przedmiot mocuje się w uchwycie, rozwiertak zaś w tulei konika w odpowiedniej oprawce tak, aby prowadził się sam w obrabianym otworze. Stosowane szybkości skrawania dla stali i żeliwa wynoszą 3—6 m/min, a posuwy 0,3—l mm/obr. Stale rozwierca się chło­dząc emulsję z oleju E, a żeliwo rozwierca się na sucho. Wskazane jest stosowanie rozwiercania zgrubnego i wykańczającego. Roztaczanie otworów (rys. 16.31). Ma ono na celu powiększenie ich średnicy. Zamocowanie noży wytaczaków powinno być możliwie krót­kie, dla zapewnienia dostatecznej sztywności noża wytaczaka. Wierzcho­łek noża jest zazwyczaj ustawiony na wysokości osi obrotu otworu obra­bianego. Zastosowanie zamiast wytaczaków znacznie sztywniejszych wy-taczadeł zwiększa dokładność obrabianych otworów.

Toczenie stożków. W technice często mamy do' czynienia ze stożkami, najczęściej ściętymi, np: gniazda wrzecion, chwyty kłów, wierteł, roz-wiertaków itp. Zależnie od zbieżności stożków i ich długości, stosuje się jedną z następujących metod ich wykonania na tokarkach.

Toczenie stożka z przesunięciem konika — stosu­jąc tę metodę korpus konika przesuwa się w kierunku prostopadłym do osi tokarki według podziałki na płycie jego podstawy. Oś konika nie po­krywa się wówczas z osią wrzeciona, lecz jest przesunięta o pewną wartość .

Metoda toczenia stożków z przesunięciem konika powinna być sto­sowana tylko przy małych wartościach kąta wierzchołkowego stożka.

Toczenie stożka przy skręcaniu sań narzędzio­wych — metoda ta znajduje zastosowanie przy wykonywaniu stożków o dowolnym kącie wierzchołkowym, lecz wysokości nie większej od dłu­gości największego przesunięcia sań narzędziowych. Przedmiot mocuje się w kłach tokarki, a suport ustawia równolegle do powierzchni stożko­wej, skręcając go o kąt a, według wskazań podziałki kątowej obrotnicy

---