• II Rzeczpospolita Polska

• Źródła prawa

1. Prawo konstytucyjne (państwowe)

1. Dekret z 22 XI 1918 r. o najwyższej władzy reprezentacyjnej Republiki Polskiej

2. 20 II 1919 r. uchwała o powierzeniu J. Piłsudskiemu dalszego sprawowania urzędu Naczelnika Państwa → Mała Konstytucja

3. 15 VII 1920 r. ustawa konstytucyjna zawierająca statut organiczny śląska

4. 17 III 1921 Konstytucja Marcowa

• ustawa przechodnia z 17 III 1921 r. - sejm ustawodawczy będzie istniał do momentu zebrania się Sejmu i Senatu (28 XI 1922 r.), ; Naczelnik Państwa będzie sprawował władzę do chwili objęcia urzędu przez prezydenta (14 XII 1922 r.)

1. 23 IV 1935 Konstytucja Kwietniowa

• Prawo wykonawcze

1. dekret z 28 XI 1918 r. o ordynacji wyborczej do Sejmu Ustawodawczego - realizacja postanowień dekretu z 22 XI 1918 r.

2. ustawy wykonawcze do Konstytucji Marcowej

• ordynacja wyborcza do sejmu, ordynacja wyborcza do senatu z 28 VII 1922 r.

• regulamin Zgromadzenia Narodowego normujący tryb wyboru prezydenta z 27 VII 1922 r.

• ustawa o Trybunale Sanu z 27 VI 1923 r.

• Ustawa z 2 VIII 1926 r., zmieniająca i uzupełniająca Konstytucje Marcową → Nowele Sierpniowe

• ustawy wykonawcze do Konstytucji Kwietniowej:

• ordynacja wyborcza do sejmu, ordynacja wyborcza do senatu, ustawa o wyborze prezydenta z 8 VII 1935 r.

• ustawa o Trybunale Stanu z 14 VII 1936 r.

• Ustrój społeczny

Opierał się na zasadzie prywatnej własności środków produkcji.

Zasada ta znalazła swoje potwierdzenie w obu konstytucjach, które uznały wszelką własność - zarówno indywidualną poszczególnych obywateli, jak i zbiorową grup obywateli, instytucji, ciał samorządowych oraz państwa - za jedną z najważniejszych podstaw ustroju społecznego i porządku prawnego.

W strukturze II Rzeczypospolitej występowały

I Dwie klasy podstawowe

1. Kapitaliści - właściciele środków produkcji zatrudniający robotników

• posiadali zwierzchnią kontrolę nad środkami pracy, procesem pracy

• dysponowali produktem wytworzonym przez robotników

• mieli uprzywilejowane stanowisko w procesie podziału wytworzonego produktu

• zaliczano do nich: burżuazję (cechowały ją znaczne różnice pod względem posiadanych środków produkcji) i ziemiaństwo (grupa nieliczna)

• Robotnicy

• pracowali w przemyśle, rolnictwie, komunikacji, handlu, instytucjach i przedsiębiorstwach państwowych, jako służba domowa

• poziom życia robotników przedstawiał różnorodną mozaikę, którą warunkowała przede wszystkim wysokość zarobków

II Klasa nie podstawowa

1. Drobnotowarowi wytwórcy, charakteryzujący się tym, że przy pomocy własnych środków produkcji, sami bądź z rodzinami, produkowali towary na sprzedaż i własne potrzeby albo świadczyli usługi; klasa ta podlegała procesom rozwarstwiania, tworząc liczne warstwy pośrednie

1. chłopi

• najliczniejsza część klasy

• podstawowym kryterium ich wyodrębniającym było posiadanie ziemi i praca na roli

• ich struktura społeczna była zróżnicowana pod względem ilości posiadanej ziemi

• ich sytuacja uległą zmianie dzięki zmianie struktury własnościowej w rolnictwie poprzez reformę rolną, likwidację serwitutów, podziały spadkowe i transakcje nieruchomościami rolnymi

2. rzemieślnicy i kupcy

• nie stanowili grupy jednolitej pod względem wielkości posiadanych środków produkcji i wysokości uzyskiwanych dochodów

2. Pracownicy umysłowi

• zajmowali oni w strukturze społecznej specyficzne miejsce, wynikające z charakteru ich pracy

• jako całość przejawiali niezdecydowaną postawę wobec istniejących klas społecznych i konfliktów klasowych

• dzielili się na różne kategorie zawodowe, zróżnicowane pod względem wysokości płac i poziomu życia, a także prestiżu społecznego

• Ustrój polityczny w latach 1918 - 1926

• Dekret z 22 XI 1918 r. o najwyższej władzy reprezentacyjnej Republiki Polskiej

• określał tymczasowy ustrój państwa na okres przejściowy (do czasu zwołania sejmu ustawodawczego)

• władza najwyższa została przyznana Tymczasowemu Naczelnikowi Państwa - J. Piłsudskiemu

• Tymczasowy Naczelnik Państwa powoływał i odwoływał rząd (prezydent ministrów +ministrowie)

• władza ustawodawcza - Tymczasowy Naczelnik Państwa + Rada Ministrów

• wydane przez Radę Ministrów i zatwierdzone przez Tymczasowego Naczelnika Państwa dekrety traciły moc obowiązującą w wypadku nie przedstawienia ich do zatwierdzenia na pierwszym posiedzeniu Sejmowi Ustawodawczemu

20 II 1919r. Piłsudski przekazał swoją władzę sejmowi Ustawodawczemu

20 II 1919 r. uchwała o powierzeniu J. Piłsudskiemu dalszego sprawowania urzędu Naczelnika Państwa → Mała Konstytucja

• powierzenie stanowiska Naczelnika Państwa J. Piłsudskiemu

• stanęła na stanowisku koncentracji władzy państwowej w Sejmie Ustawodawczym

• wyposażenie Sejmu we władzę suwerenną, w nieokreśleniu jego kadencji i uzależnieniu od niego organów wykonawczych (Naczelnik Państwa + ministrowie)

• główne zadanie Sejmu to uchwalenie ustawy zasadniczej - Konstytucji

• sejm miał wyłączne prawo uchwalania ustaw, które były ogłaszane przez marszałka sejmu za kontrasygnata prezydenta ministrów i właściwego ministra

• Naczelnik Państwa i ministrowie podporządkowani Sejmowi

• Naczelnik Państwa: reprezentacja w stosunkach międzynarodowych, stał na czele administracji cywilnej i wojskowej

• Naczelnik Państwa ponosił odpowiedzialność przed Sejmem

• każdy akt Naczelnika Państwa dla swej ważności wymagał kontrasygnaty odpowiedniego ministra

• po porozumieniu z Sejmem Naczelnika Państwa powoływał rząd

• odpowiedzialność przed sejmem ministrów była indywidualna, a rządu solidarna

• 1 VII 1920 r. utworzenie Rady Obrony Państwa

• organ rządowo-parlamentarny o charakterze przejściowym

• jej powołanie ograniczyło uprawnienia Sejmu

• skład: Naczelnik Państwa (przewodniczący), marszałek Sejmu Ustawodawczego, 10 posłów wybranych przez Sejm i reprezentujących stronnictwa sejmowe, premier, 3 ministrów, 3 przedstawicieli wojska (mianowani przez Naczelnego Wodza)

• decydowała o wszystkich sprawach związanych z prowadzeniem i zakończeniem wojny oraz zawarciem pokoju

• 17 III 1921 Konstytucja Marcowa

Wzorowana na konstytucji III Republiki Francuskiej z 1875 r.

• Zasady konstytucyjne

• Zasada ciągłości państwa polskiego - zawarta we wstępie do konstytucji mówiła o kontynuacji państwa po ponad 100-letniej niewoli (negacja rozbiorów Polski)

• Republikańska form ustroju politycznego - art. 1 K „Państwo Polskie jest Rzeczypospolitą”. Nawiązywała do tradycji przedrozbiorowej i podkreślała ciągłość państwa

• Zasada zwierzchnictwa narodu - art. 2 K „władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej należy do narodu”. Oznaczało to dopuszczenie do udziału w życiu politycznym wszystkich obywateli oraz wynikała z tego swoboda tworzenia i działania partii politycznych, spełniających funkcje ogniwa pośredniego pomiędzy społeczeństwem a państwem

• Zasada demokracji reprezentacyjnej - naród jako posiadacz władzy zwierzchniej, sprawował ja przez wybierane organy (organy ustawodawcze) - sejm i senat wyborach 5-przymiotnikowych

• Zasada trójpodziału władzy - art. 2 K „Organami Narodu w zakresie ustawodawstwa są Sejm i Senat, w zakresie władzy wykonawczej - Prezydent Rzeczypospolitej łącznie z odpowiedzialnymi ministrami, w zakresie wymiaru sprawiedliwości - niezawisłe Sądy”

• Zasada systemu rządów parlamentarnych - określenie stosunku między władzą ustawodawczą i sądowniczą na założeniach rządów parlamentarnych; powołany przez głowę państwa rząd sprawował tak długo swoją władzę wykonawczą jak długo posiadał zaufanie większości parlamentu; odpowiedzialność parlamentarna ministrów - art. 58 „Do odpowiedzialności parlamentarnej pociąga ministrów Sejm zwyczajną większością. Rada Ministrów i każdy minister z osobna ustępują na żądanie Sejmu.”

• Zasada państwa liberalnego - państwo jako organizacja stworzona dla ochrony interesów indywidualnych, a cele jednostkowe są celami nadrzędnymi nad państwowymi; ponadto wyrazem liberalności był szeroki katalog praw i swobód obywatelskich

• Zasada jedności państwa - brak różnic ustrojowych dla poszczególnych dzielnic czy części kraju

WYJĄTEK: autonomia Śląska

• władza ustawodawcza - Sejm Śląski: wydawanie ustaw we wszystkich dziedzinach administracji łącznie z uchwalaniem budżetu, z wyjątkiem spraw wojskowych i zagranicznych

• władza wykonawcza - Rada Wojewódzka

• Władza ustawodawcza - Sejm i Senat

Władza ustawodawcza dzieliła się na dwa organy reprezentacyjne, z których Senatowi została przyznana podrzędna rola.

Czynne prawo wyborcze: każdy obywatel, za wyjątkiem wojskowych w służbie czynnej, osób ograniczonych w korzystaniu z praw cywilnych lub pozbawionych praw publicznych, który ukończył

- 21 lat do Sejmu

- 30 lat do Senatu

Bierne prawo wyborcze: każdy obywatel

- 25 lat - do Sejmu

- 40 lat - do Senatu

Sejm - 444 posłów

Senat - 111 senatorów

Kadencja - 5 lat

Rozwiązanie sejmu przed upływem kadencji - na mocy decyzji prezydenta i za zgodą 3/5 ustawowej liczby członków senatu; wraz z rozwiązaniem sejmu rozwiązywał się senat

Kompetencje ustawodawcze:

• stanowienie praw publicznych i prywatnych

• konstytucja wymagała formy ustawy dla uchwalania budżetu państwa, nakładania podatków, ustalania stanu liczebnego wojsk, udzielania amnestii, ratyfikowania traktatów i innych ważnych spraw (art. 4-6 K)

• inicjatywa ustawodawcza: rząd, sejm

• senat miał prawo wnoszenia poprawek do ustaw uchylonych przez sejm

• promulgacji i publikacji dokonywał prezydent

• Kompetencje kontrolne

• obie izby: prawo interpelacji

• sejm: prawo pociągania ministrów do odpowiedzialności parlamentarnej

• powołanie Najwyższej Izby Kontroli dla kontroli całej administracji państwowej pod względem finansowym (art. 9K)

• sejm: wyrażanie zgody na wypowiedzenie przez prezydenta wojny i zawarcie pokoju

• sejm: zatwierdzenie stanu wyjątkowego wprowadzonego przez Radę Ministrów

Kompetencje elekcyjne - wybór prezydenta przez Zgromadzenie Narodowe

Kompetencje ustrojodawcze - zmiany i rewizje konstytucji (art. 125K)

Zmiana Konstytucji może być uchwalona tylko w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów, względnie członków Senatu, większością 2/3 głosów.

Wniosek o zmianę Konstytucji winien być podpisany co najmniej przez 1/4 ustawowej liczby posłów a zapowiedziany co najmniej na 15 dni.

Drugi z rzędu na zasadzie tej Konstytucji wybrany Sejm może dokonać rewizji Ustawy Konstytucyjnej własną uchwałą, powziętą większością 3/5 głosujących, przy obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

Co lat 25 po uchwaleniu niniejszej Konstytucji, ma być Ustawa Konstytucyjna poddana rewizji zwyczajną większością Sejmu i Senatu, połączonych w tym celu w Zgromadzenie Narodowe”

Organizacje i tryb funkcjonowania sejmu i senatu określała konstytucja i regulaminy

Wybór dla każdej izby

- marszałka - kierował obradami izby

- wicemarszałków
- sekretarzy

Komisje - były powoływane przez sejm i senat dla rozpatrywania projektów

Dla prawomocności uchwał:

- zwykła większość przy obecności 1/3 ustawowej liczby posłów

- kwalifikowana większość przy podwyższonej liczbie posłów (sprawy ważniejsze)

Posłowie i senatorowie:

- uprzywilejowane stanowisko w zakresie odpowiedzialności prawnej za swe czyny

- immunitet parlamentarny - uwalniał posła lub senatora od odpowiedzialności za działalność związaną z wykonywaniem mandatu

- nietykalność poselska - za naruszenie praw osoby trzeciej i przestępstwo karne mogli być pociągani do odpowiedzialności tylko za zgodą sejmu lub senatu

• Prezydent Rzeczypospolitej

• stał na czele organów władzy wykonawczej

• mianowanie i odwoływanie rządu, po uwzględnieniu stanowiska sejmu

• mianował ministrów na wniosek prezesa Rady Ministrów

• obsadzał wyższe urzędy cywilne i wojskowe

• zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi

• przyjmował przedstawicieli państw obcych i wysyłał przedstawicieli polskich za granicę

• wydawał rozporządzenia wykonawcze i zarządzenia

• wszystkie akty rządowe prezydenta musiały być kontrasygnowane przez premiera i odpowiedniego ministra, którzy ponosili odpowiedzialność przed sejmem za ich treść

• zwoływał, zamykał i odraczał sesje zwyczajne i nadzwyczajne sejmu i senatu

• prawo rozwiązania sejmu za zgodą 3/5 senatu

• podpisywał ustawy wraz z ministrami i zarządzał i promulgację w Dzienniku Ustaw

• mianował sędziów

• miał prawo łaski

• nie odpowiadał parlamentarnie ani cywilnie

• mógł odpowiadać za zdradę stanu, pogwałcenie konstytucji, przestępstwo karne przez Trybunałem Stanu na wniosek Sejmu

• Rada Ministrów

• decydowała o ogólnym kierunku polityki wewnętrzne i zewnętrzne

• projekty ustaw

• przedstawienie corocznych zamknięć rachunków państwa do parlamentarnego zatwierdzenia

• zadania realizowane przez uchwalanie rozporządzeń wykonawczych, zarządzeń i podejmowanie uchwał

• odpowiedzialność ministrów

• solidarna - obejmowała działania kolegialne ministrów w charakterze członków Rady Ministrów

• indywidualna - dotyczyła działalności ministrów jako szefów administracji resortowej

• parlamentarna - obejmowała kierunek polityki rządu lub ministra

• konstytucyjna - dotyczyła zgodności działań ministrów z konstytucją i ustawami

• Prawa i obowiązki obywatelskie

• Prawa polityczne

• czynne i bierne prawo wyborcze do sejmu i senatu, organizacji samorządowych

• prawo piastowania urzędów i innych stanowisk publicznych

• Prawa obywatelskie

• równość wobec prawa

• prawo do ochrony życia, wolności i mienia

• prawo dochodzenia swoich krzywd i strat w drodze sądowej

• prawo do wynagrodzenia szkód wyrządzonych przez organy państwowe działające w sposób niezgodny z prawem

• sądy niezawisłe jako strażnik i obrońca praw

• ograniczeni wolności osobistej w wypadkach przewidzianych przez ustawę i na mocy wyroku sądu

• prawo skarg do sądów administracyjnych

3. Prawa społeczne - wymagały pozytywnej interwencji państwa i nakładały na jego organy konkretne obowiązki

• prawo do ochrony pracy

• prawo do szczególnej ochrony pracy małoletnich i kobiet

• zakaz pracy zarobkowej dzieci poniżej 15 lat

• prawo do ubezpieczenia społecznego na wypadek niezdolności do pracy lub bezrobocia

• prawo do ochrony macierzyństwa

• prawo do bezpłatnej nauki w szkołach publicznych i samorządowych

4. Prawa wolnościowe

• wolność słowa i prasy

• wolność koalicji

• wolność sumienia i wyznania

• wolność nauki i nauczania

• wolność zamieszkania na obszarze państwa

• wolność wychodźstwa

• nietykalność mieszkania

• tajemnica korespondencji

• nietykalność własności

• wolność narodowości

Prawa obywatelskie nie miały charakteru bezwzględnego, podlegały różnorodnym graniczeniom, które uzasadniono koniecznością zabezpieczenia praw innych obywateli oraz interesów państwa.

Obowiązki obywatelskie:

• wierność dla rzeczpospolitej

• poszanowanie ustaw i rozporządzeń władz

• sumienne wykonywanie obowiązków publicznych

• służba wojskowa

• ponoszenie ciężarów świadczeń publicznych

• wychowanie dzieci na prawych obywateli

• pobieranie nauki w zakresie szkoły podstawowej

• Ustrój polityczny w latach 1926 - 1935

Zmiana konstytucji w 1926 r.

Rząd K. Bartla wystąpił z projektem zmian i uzupełnień konstytucji marcowej, kładących nacisk na nowe rozgraniczenie kompetencji pomiędzy organami władzy ustawodawczej i wykonawczej

• Ustawa z 2 VIII 1926 r., zmieniająca i uzupełniająca Konstytucje Marcową → Nowele Sierpniowe

Wzmocnienie pozycji organów władzy wykonawczej (prezydent i Rada Ministrów), kosztem uprawnień organów ustawodawczych (sejm i senat)

Przyznanie prezydentowi specjalnych uprawnień w zakresie władzy ustawodawczej:

• samodzielne prawo rozwiązania sejmu i senatu przed upływem kadencji

• sejm utracił prawo rozwiązania się mocą własnej uchwały

• wydawanie rozporządzeń z mocą ustawy - w okresie między kadencjami izb ustawodawczych w razie nagłej konieczności państwowej lub w okresie kadencji na podstawie upoważnienia ustawowego

• jeżeli sejm i senat w określonym terminie nie uchwaliły ustawy budżetowej, prezydent ogłaszał rządowy projekt budżetu jako ustawę

• wniosek o wotum nieufności dla rządu nie mógł być głosowany na tym samym posiedzeniu, na którym został zgłoszony

• Ustrój polityczny w latach 1935 - 1939

• 23 IV 1935 Konstytucja Kwietniowa

Podstawowe zasady ustrojowe (ustrój autorytarny) zostały zawarte w tzw. dekalogu, czyli pierwszych 10 artykułach konstytucji kwietniowej

Art. 1
(1) Państwo Polskie jest wspólnym dobrem wszystkich obywateli.
(2) Wskrzeszone walką i ofiarą najlepszych swoich synów ma być przekazywane w spadku dziejowym z pokolenia w pokolenie.
(3) Każde pokolenie obowiązane jest wysiłkiem własnym wzmóc siłę i powagę Państwa.
(4) Za spełnienie tego obowiązku odpowiada przed potomnością swoim honorem i swoim imieniem.

Art. 2
(1) Na czele Państwa stoi Prezydent Rzeczypospolitej.
(2) Na Nim spoczywa odpowiedzialność wobec Boga i historii za losy Państwa.
(3) Jego obowiązkiem naczelnym jest troska o dobro Państwa, gotowość obronną i stanowisko wśród narodów świata.
(4) W jego osobie skupia się jednolita i niepodzielna władza państwowa.

Art. 3
(1) Organami Państwa, pozostającymi pod zwierzchnictwem Prezydenta Rzeczypospolitej, są: Rząd, Sejm, Senat, Siły Zbrojne, Sądy, Kontrola Państwowa.
(2) Ich zadaniem naczelnym jest służenie Rzeczypospolitej.

Art. 4
(1) W ramach Państwa i w oparciu o nie kształtuje się życie społeczeństwa.
(2) Państwo zapewnia mu swobodny rozwój, a gdy tego dobro powszechne wymaga, nadaje mu kierunek lub normuje jego warunki.
(3) Państwo powoła samorząd terytorialny i gospodarczy do udziału w wykonywaniu zadań życia zbiorowego.

Art. 5
(1) Twórczość jednostki jest dźwignią życia zbiorowego.
(2) Państwo zapewnia obywatelom możność rozwoju ich wartości osobistych oraz wolność sumienie, słowa i zrzeszeń.
(3) Granicą tych wolności jest dobro powszechne.

Art. 6 Obywatele winni są Państwu wierność oraz rzetelne spełnianie nakładanych przez nie obowiązków.

Art. 7
(1) Wartością wysiłku i zasług obywatela na rzecz dobra powszechnego mierzone będą jego uprawnienia do wpływania na sprawy publiczne.
(2) Ani pochodzenie, ani wyznanie, ani płeć, ani narodowość nie mogą być powodem ograniczenia tych uprawnień.

Art. 8
(1) Praca jest podstawą rozwoju i potęgi Rzeczypospolitej.
(2) Państwo roztacza opiekę nad pracą i sprawuje nadzór nad jej warunkami.

Art. 9 Państwo dąży do zespolenia wszystkich obywateli w harmonijnym współdziałaniu na rzecz dobra powszechnego.

Art. 10
(1) Żadne działanie nie może stanąć w sprzeczności z celami Państwa, wyrażonymi w jego prawach.
(2) W razie oporu Państwo stosuje środki przymusu.

Zostało zachowane:

- nazwa Rzeczypospolita Polska

- zasada jedności państw z wyjątkiem autonomii Śląska

• Prezydent Rzeczypospolitej

• wybierany przez Zgromadzenie Elektorów

• ustępujący prezydent miał wpływ na wybór następnego

• kadencja: 7 lat, w razie wojny do 3 m-cy po zawarciu pokoju

• zastępca: marszałek senatu

• harmonizowanie działalności naczelnych organów państwowych

• odpowiedzialny przed Bogiem i historią

Uprawnienia w zakresie ustawodawstwa:

• wydawanie dekretów z mocą ustawy: z tytułu zwierzchnictwa nad siłami zbrojnymi i administracją, w przerwach miedzy kadencjami sejmu i senatu, na podstawie upoważnienia ustawowego

• prawo weta zawieszającego w stosunku ustaw uchylanych przez senat

• mianowanie 1/3 senatorów

• zwoływanie sejmu i senatu

• otwieranie, odraczanie i zamykanie sesji izb

• promulgacja i publikacja ustaw

• Kompetencje ustrojodawcze

• inicjatywa w sprawie zmiany konstytucji

• prawo weta w stosunku do poselskiego projektu zmiany konstytucji uchwalonego przez sejm i senat

! Wbrew woli prezydenta nie można było dokonać zmiany konstytucji

• Kompetencje wykonawcze

• obsadzanie urzędu prezydenta (zwoływanie zgromadzenia elektorów, wskazanie kandydata na prezydenta, zarządzanie głosowania powszechnego)

• mianowanie prezesa Rady Ministrów i na jego wniosek ministrów

• mianowanie sędziów, I prezesa Sądu Najwyższego, sędziów Trybunału Stanu

• wykonywanie prawa łaski

• mianowanie prezesa NIK i członków jego kolegium

• sprawowanie zwierzchnictwa nad siłami zbrojnymi

• mianowanie generalnego inspektora sił zbrojnych

• reprezentacja państwa na zewnątrz

• Kompetencje kontrolne

• prawo rozwiązania sejmu i senatu

• prawo odwołania prezesa rady Ministrów, prezesa Najwyższej Izby Kontroli, naczelnego wodza i generalnego inspektora sił zbrojnych, ministrów

• prawo pociągania ministrów do odpowiedzialności konstytucyjnej

• Nadzwyczajne uprawnienia prezydenta na okres wojny

• wyznaczenie następcy

• mianowanie naczelnego wodza

• zarządzanie stanu wojennego

• wydawanie dekretów w zakresie całego ustawodawstwa państwowego z wyjątkiem zmiany konstytucji

• przedłużenie kadencji izb ustawodawczych

• powoływanie sejmu i senatu w zmniejszonym składzie

! Pozwalały na sprawowanie niemal absolutnej władzy

• Akty urzędowe prezydenta

• Prerogatywy - wynikały z władzy osobistej prezydenta i nie wymagały kontrasygnaty ministerialnej

• wskazanie kandydata na prezydenta i zarządzenie głosowania powszechnego

• wyznaczanie na czas wojny swojego następcy

• mianowanie i odwoływanie prezesa Rady Ministrów, prezesa NIK, I prezesa Sądu Najwyższego

• mianowanie i zwalnianie naczelnego wodza i generalnego inspektora sił zbrojnych

• powoływanie sędziów Trybunału Stanu

• powoływanie 1/3 senatorów

• mianowanie i zwalnianie szefa i urzędników Kancelarii Cywilnej

• rozwiązywanie sejmu i senatu przed upływem kadencji

• oddawanie członków rządu pod sąd Trybunału Stanu

• stosowanie prawa łaski

• Uprawnienia zwykłe - wszystkie inne akty, wymagały kontrasygnaty prezesa Rady Ministrów i odpowiedniego ministra

• Rada Ministrów

• powoływana przez prezydenta

• wzmocnienie pozycji prezesa Rady Ministrów

• kierował pracami rządu i przewodniczył Radzie

• należało do niego ustalanie ogólnych zasad polityki państwowej !

• kompetencje rady

• wykonywanie prawa inicjatywy ustawodawczej

• wydawanie rozporządzeń wykonawczych

• decydowanie o sprawach wskazanych przez ustawy

• odpowiedzialność ministrów

• polityczna - przed prezydentem

• parlamentarna - przed sejmem i senatem (której prezydent mógł nie aprobować, ale wówczas musiał rozwiązać izby ustawodawcze)

• konstytucyjna - przed Trybunałem Stanu (6 sędziów i 6 zastępców powołanych przez prezydenta, spośród kandydatów przedstawionych przez sejm i senat, pod przewodnictwem I prezesa Sądu Najwyższego)

• Sejm i Senat

Prawo wyborcze zostało zawarte w konstytucji kwietniowej, a ordynację wyborczą uregulowała ustawa z 8 lipca 1935 r.

Sejm - 208 posłów

• wybierani w głosowaniu powszechnym, tajnym, równym, bezpośrednim

• w 104 okręgach dwumandatowych

• kandydaci: zgłaszani przez Zgromadzenia Okręgowe

• Czynne prawo wyborcze

• obywatele

• 24 lat

• korzystający z praw cywilnych i obywatelskich

• również zawodowi wojskowi

• Bierne prawo wyborcze

• obywatele

• 30 lat

Senat - 96 senatorów

• 1/3 powoływana przez prezydenta

• 2/3 wybierane w głosowaniu pośrednim przez niewielką grupę obywateli tzw. elitę, było to obywatele powyżej 30 lat:

• z tytułu zasług

• z tytułu wykształcenia

• z tytułu zaufania

• bierne prawo wyborcze - obywatele którzy ukończyli 40 lat

Kadencja sejmu i senatu: 5 lat

• Kompetencje ustrojodawcze

• bez zgody prezydenta nie mogli przeprowadzić zmiany konstytucji

• wyłączone zostały sprawy organizacji rządu, administracji oraz sił zbrojnych

• wyłączenie inicjatywy ustawodawczej sejmu w sprawach budżetu, kontyngentu rekruta, ratyfikacji umów międzynarodowych i we wszystkich sprawach pociągających za sobą wydatki skarbu państwa

• Kompetencje kontrolne

• sejm i senat mogły żądać ustąpienia rządu lub ministra

• pociąganie premiera i ministrów do odpowiedzialności konstytucyjnej

• interpelowanie rządu

• zatwierdzanie corocznie zamknięć rachunków państwowych przedstawionych przez Najwyższą Izbę Kontroli

• udzielanie rządowi absolutorium

• Zwiększenie kompetencji Senatu

• tryb głosowania nad jego poprawki do projektów usta - sejm mógł je odrzucić większością 3/5 głosów

• Ograniczenie immunitetu i nietykalności poselskiej

• mogli być pociągani do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu za działalność nie dającą się pogodzić z wykonywaniem mandatu

• Prawa i obowiązki obywatelskie

• zadaniem państwa jest wypełnianie funkcji organizatorsko-społecznych

• podporządkowanie jednostki interesom zbiorowości (państwa)

• prawa obywatelskie

• prawo własności

• prawa narodowościowe

• wolność sumienia i wyznania

• wolność nauki i nauczania

• zmniejszenie praw politycznych w związku z ograniczeniem roli sejmu i senaty i wprowadzeniem zasady elitaryzmu przy wyborach do senatu

• uszczuplenie praw społecznych

• obowiązki obywatelskie

• wierność wobec państwa

• sumienne wypełnianie nakładanych przez nie obowiązków

• ponoszenie świadczeń na rzecz państwa

• powszechny obowiązek służby wojskowej

• pobieranie nauki w zakresie szkoły powszechnej

• Administracja publiczna

• realizowała w sposób bezpośredni i praktyczny cele państwa w zakresie funkcji wykonawczych

• została wyposażona w uprawnienia umożliwiające wykonywanie funkcji administracyjnych → władztwo administracyjne - możliwość stosowania przymusu do realizacji podejmowanych decyzji, przybierającego najczęściej formę aktów administracyjnych

• Organizacja administracji publicznej












































Organizacja administracji rządowej:

• zespolenie z organami administracji ogólnej większości działów administracji specjalnej

• zbudowana na zasadzie hierarchiczno-instancyjnej (podporządkowanie organów niższych organom wyższym)

Specjalną organizację administracji terytorialnej posiadały resorty:

• Spraw Wojskowych

• Sprawiedliwości

• Skarbu

• Poczty i Telefonów

• od 1932 r. Reform Rolnych

• częściowo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, Przemysłu i Handlu, komunikacji, Opieki Społeczne

Podział kraju dla celów administracji specjalnej (niezespolonej) nie pokrywał się z podziałem dokonanym dla celów administracji ogólnej (okręgi sądowe, wojskowe, szkolne, kolejowe)

• Podział państwa
















• Podstawy prawne organizacji i działalności administracji

Wśród przepisów prawa administracyjnego wyodrębniano grupy przepisów:

• ustrojowe prawo administracyjne - normowało organizację aparatu administracyjnego państwa

• materialne prawo administracyjne - regulowało w oparciu o konkretne przesłanki polityczne, społeczne, ekonomiczne różne dziedziny życia zbiorowego, które obejmował swą działalnością aparat administracyjny państwa

• uprawnienia i obowiązki organów administracji publicznej

• prawa i obowiązki obywateli

• proceduralne prawo administracyjne - określało formy działania i tryb funkcjonowania organów administracyjnych (również uprawnienia obywateli w toku postępowania administracyjnego, system kontroli działalności administracji)

• Administracja centralna

• Rada Ministrów

Funkcje administracyjne:

• uzgadnianie działalności administracyjne ministrów

• rozpatrywanie sprawozdań poszczególnych ministrów

• zatwierdzanie statutów organizacyjnych ministerstw

Uprawnienia administracyjne przez:

• wydawanie zarządzeń

• podejmowanie uchwał

• wydawanie aktów administracyjnych

Komitet Ekonomiczny

• istniał w łonie Rady Ministrów

• składał się z ministrów stojących na czele resortów gospodarczych

• opracowywanie programu gospodarczej działalności rządu

Stopniowy proces wzrostu samodzielnych uprawnień administracyjnych prezesa Rady Ministrów

• uprawnienia do sprawowania ogólnego kierownictwa i nadzoru w sprawach personalnych całej administracji

• uprawnienia koordynacyjne w stosunku do działalności administracji ministrów

• Ministrowie

• ministra zastępował podsekretarz stanu

• ministerstwo - aparat pomocniczy, umożliwiający kierowanie resortem

• urzędnicy ministerialni nie posiadali samodzielnej władzy, lecz wykonywali ją z upoważnienia; przepisy dążyły do jej powiększenia

• ministerstwo było podzielone na departamenty, na których czele stali dyrektorzy, a te dzieliły się na wydziały, kierowane przez naczelników

• Administracja ogólna

• Organizacja administracji ogólnej

• Administracja województwa

Wojewoda

• mianowany przez prezydenta na wniosek ministra spraw wewnętrznych uchwalony przez Radę Ministrów

• podlegał ministrowi spraw wewnętrznych

• wyposażony był w uprawnienia nadzorczo-ingerencyjne wobec organów administracji specjalnej

• miał prawo wydawania rozporządzeń wykonawczych na mocy upoważnienia ustawowego lub upoważnienia ministrów

• miał prawo wydawania rozporządzeń porządkowych w celu ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego

Jako organ administracji wojewódzkiej był:

1. przedstawicielem rządu

• sprawował nadzór nad obsadą personalną kierowniczych stanowisk administracyjnych na obszarze województwa

• mógł zawieszać zarządzenia organów administracji specjalnej sprzeczne z polityką rządu

• organizował okresowe zebrania ich kierowników

2. szefem administracji ogólne i tych działów administracji specjalnej, które były zespolone z administracja ogólną

• obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa i porządku publicznego

• podlegała mu policja państwowa

• sprawował nadzór na prasą, stowarzyszeniami, samorządem

Urząd wojewódzki

• spełniał funkcję pomocnicza dla wojewody

• dzielił się na wydziały i oddziały

Rada Wojewódzka

• skład: członkowie delegowani przez organy samorządu powiatowego

• przewodniczył jej wojewoda

• wyrażała opinie na żądanie wojewody

Wydział Wojewódzki

• skład: wojewoda, 3 członków wybieranych przez Radę, 2 urzędników państwowych

• uprawnienia doradcze i stanowcze

Województwo poznańskie i pomorskie

• funkcje rad i wydziałów wojewódzkich pełniły organy uchwałodawcze i wykonawcze samorządu wojewódzkiego, działające na mocy przepisów zaborczych

Warszawa

• odrębna jednostka administracyjna nie wchodząca w skład województwa

• szef administracji: Komisarz Rządu miasta stołecznego Warszawa - funkcja organów administracji I i II instancji

• w 1928 została podzielona na powiaty grodzkie → starostowie grodzcy jako organy I instancji

Województwo śląskie

• podstawy prawne: ustawa z 1920 r. + ustawodawstwo Sejmu Śląskiego

• Śląska Rada Wojewódzka,

• skład: wojewoda, wicewojewoda, 5 członków wybieranych przez Sejm Śląski

• funkcja kolegialnego organu województwa współdziałającego z wojewodą w sprawowaniu administracji

• Urząd Wojewódzki - organ wykonawczy wojewody i Śląskiej rady Wojewódzkiej

• Zespolenie administracji sięgało tu dalej niż w innych województwach

• Wojewodzie podlegały sprawy administracji szkolnej i skarbowej

• Administracja powiatu

Starosta

• mianowany przez ministra spraw wewnętrznych

• podlegał wojewodzie

• był przedstawicielem rządu i szefem administracji ogólnej i działów zespolonych z administracją ogólną

• zapewnienie bezpieczeństwa i porządku publicznego

• podlegały mu organy policji państwowej - wydawał polecenia i kontrolował ich działalność

• orzecznictwo w sprawach wykroczeń (karno-administracyjne)

• funkcje wykonywał przy pomocy starostwa i podległych mu organów

• sejmiki (rady) powiatowe i wydziały powiatowe - czynnik społeczny współdziałający ze starostą

Od 1932 r. - administracja w miastach wydzielonych, liczących powyżej 75 tys. mieszkańców → starosta grodzki

• miał te same prawa i obowiązki co starosta powiatowy

• w niektórych miastach funkcje powiatowych organów administracji ogólnej podzielone zostały miedzy starostów grodzkich i organy wykonawcze samorządu miejskiego

• w Gdyni - kierował Komisarz Rządu

• Główne funkcje administracji ogólnej

• Ochrona bezpieczeństwa i porządku publicznego

• Policja państwowa

• stanowiła aparat wykonawczy organów administracji ogólnej, ministra spraw wewnetrznych, wojewodów i starostów

• w zakresie dochodzenia i ścigania popełnionych przestępstw policja podlegała organom wymiaru sprawiedliwości

• organizacja policji wzorowana była na wojskowej

• komendant główny → komendant wojewódzki → komendant powiatowy

• zadania ochrony bezpieczeństwa publicznego realizowane były bezpośrednio poprzez jednostki organizacyjne policji - komisariaty i posterunki

• Wojsko

• gdy jednostki policji nie były w stanie zapewnić ochrony bezpieczeństwa i spokoju publicznego, do zadań tych mogło być użyte wojsko'

• wykonywanie tych zadań przez wojsko następowało na żądanie ministra spraw wewnętrznych lub wojewody

• Rada Ministrów za zgoda prezydenta, a od 1935 r. prezydent mógł wprowadzić stan wyjątkowy

• pion służby śledczej - zajmował się wykrywanie przestępstw i prowadzeniem dochodzeń,; formalnie podlegał organom wymiaru sprawiedliwości, a faktycznie naczelnikom wydziałów bezpieczeństwa w urzędach wojewódzkich

• Kontrola prasy

• prawo prasowe

• tryb powstania i prowadzenia czasopism, wydawanie książek i innych druków, a także działalność zakładów drukarskich i składów druku

• system kontroli nad drukami

• zmiany w prawie prasowym zmierzały do rozszerzenia kontrolnych uprawnień organów państwowych

• wydawanie czasopism było uzależnione od złożenia odpowiedniej deklaracji organom administracji ogólnej I instancji; organ administracji mógł odmówić przyjęcia deklaracji

• zarządcy drukarni obowiązani byli niezwłocznie po wydrukowaniu dostarczyć określoną liczbę egzemplarzy każdego druku organom administracji ogólnej I instancji i prokuratorowi właściwemu terytorialnie Sądu Okręgowego

• kontrola represyjna - po wydrukowaniu były stosowane represje w razie naruszenia norm

• zasada anonimu - prawo dziennikarzy do nie podpisywania swych artykułów

• tajemnica redakcyjna - prawo redaktora czasopisma do odmowy wskazania autora artykułu

• odpowiedzialność spadała na wydawcę lub redaktora odpowiedzialnego

• głównymi środkami represyjnymi były w praktyce konfiskaty, zawieszanie działalności bądź debit pocztowy lub komunikacyjny

3. Nadzór nad stowarzyszeniami

• stowarzyszenie - trwałe połączenie ludzi w zorganizowanej formie dla osiągnięcia celów pozbawionych korzyści materialnych

• zwykłe

• zarejestrowane

• wyższej użyteczności (powstanie uzależnione od decyzji Rady Ministrów)

• prawo o stowarzyszeniach z 1932 r.

• dla legalności wymagały wpisu do rejestru

• organy administracji ogólne mogły odmówić przyjęcia zgłoszenia lub wpisania do rejestru

• organy mogły stowarzyszeni zawiesić lub rozwiązać

4. Nadzór nad zgromadzeniami

• zgromadzenie - jednoczesne skupienie się w jednym miejscu większej grupy ludzi dla wyrażania swoich myśli i poglądów czy dla obrony wspólnych interesów

• publiczne - dostępne dla nieograniczonej liczby osób

• pod otwartym niebem - uzależnione od zezwolenia organów administracji ogólnej I instancji

• w lokalach - uzależnione od dokonania zgłoszenia

• niepubliczne - zebrania osób osobiście znanych zwołującemu lub zebrania członków stowarzyszenia; zwolnione były od zezwoleń i zgłoszeń

• ustawa o zgromadzenia z 1932 r.

• organy miały prawo delegowania swojego przedstawiciela

• dysponowały prawem rozwiązania zgromadzenia

• Administracja specjalna

• Administracja wojskowa i organizacja sił zbrojnych

Zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi:

• prezydent

• minister spraw wojskowych w imieniu prezydenta w czasie pokoju

• od 1926 r. generalny inspektor sił zbrojnych w imieniu prezydenta w czasie pokoju (obok ministra)

Minister spraw wojskowych

• dowodził siłami zbrojnymi w czasie pokoju

• kierował szkoleniem

• kierował administracją

• przedkładał wnioski w sprawie obsady personalnej kluczowych stanowisk w armii i administracji wojskowej zastrzeżonych do decyzji prezydenta

• obsadzał pozostałe stanowiska

Generalny inspektor sił zbrojnych

• oficer przewidziany na stanowisko naczelnego wodza na wypadek wojny

• miał rozległe uprawnienia w dziedzinie wszechstronnego przygotowania sił zbrojnych do działań wojennych

• podlegał mu Generalny Inspektorat Sił Zbrojnych oraz Sztab Generalny

Podział kraju wg administracji wojskowej:

okręgi korpusy (10) z dowódcami → garnizony z komendantami → powiatowe (od 1938 r. rejonowe) komendy uzupełnień

Podział sił zbrojnych

1. ze względu na teren walk

• wojsko stałe (lądowe)

• marynarka wojenna

1. ze względu na zadania wykonywane w czasie walk

• bronie (piechota, kawaleria, artyleria, broń pancerna, lotnictwo)

• formacje (taborów, saperów)

• służby (zaopatrujące, uzupełniające)

• specjalne (sprawiedliwości, duszpasterstwo)

1. ze względu na dowodzenia

• związki taktyczne (dywizje, brygady)

• operacyjne (korpusy, brygady)

• jednostki poszczególnych broni (półki, samodzielne bataliony)

• służby (szpital wojskowy)

• ogólne (Wyższa Szkoła Wojenna)

Stopnie żołnierskie: szeregowcy, podoficerzy, oficerzy

• Szkolnictwo

Podział kraju wg administracji szkolnictwa

okręgi szkolne (10) na czele z kuratorem

↓

obwody (zawierające 1 lub więcej powiatów) na czele z inspektorami szkolnymi (organ administracji szkolnej I instancji w zakresie kierowania i nadzoru nad szkolnictwem powszechnym, publicznym i prywatnym)

Konstytucja marcowa:

• obowiązek nauki dla wszystkich dzieci w zakresie szkoły powszechnej (podstawowej)

• bezpłatność nauki w szkołach państwowych i samorządowych

• obowiązek nauki religii dla młodzieży do lat 18 w szkołach utrzymanych przez państwo lub samorząd

• wolność badań naukowych i ogłaszania ich wyników

• prawo każdego obywatela do założenia i prowadzenia szkoły lub zakładu wychowawczego pod nadzorem organów administracji szkolnej

Konstytucja kwietniowa - przejęcie zasad z wyjątkiem bezpłatności szkolnictwa średniego

Pełna unifikacja i reorganizacja szkolnictwa - ustawa z 1932 r.

• podział szkół ze względu na stopień

• szkoły powszechne (podstawowe)

• średnie

• wyższe

• podział szkół ze względu na źródła finansowania

• publiczne, utrzymywanie przez państwo i samorząd

• prywatne, utrzymywane przez organizacje religijne, stowarzyszenia społeczne, osoby prywatne

• trójstopniowy podział szkół powszechnych

• szkoły realizujące program elementarny (klasy 1-4)

• szkoły realizujące program wyższy (klasy 1-6)

• szkoły realizujące program pełny (7 klas)

• utworzenie szkół zawodowych na poziomie gimnazjów i liceów, zapewniających absolwentom liceów zawodowych prawo wstępu do szkół wyższych: szkolnictwo zawodowe charakteryzowało się niedorozwojem spowodowanym zacofaniem gospodarczym kraju i niedocenianiem tego kierunku nauki

• kadra nauczycielska kształciła się w 3-letnich liceach pedagogicznych, do których byli przyjmowani absolwenci gimnazjów (wcześnie w seminariach nauczycielskich)

Wprowadzony obowiązek nauki w zakresie szkoły powszechnej nie został w pełni zrealizowany w II RP.

Szkoły prywatne jeżeli realizowały program szkół państwowych i uzyskiwały pozytywną ocenę ze strony kuratorium, otrzymywały na mocy decyzji władz szkolnych prawa szkół publicznych.

Odrębne przepisy normowały sytuację szkolnictwa mniejszości narodowych.

Szkoły mniejszości narodowych dzieliły się na publiczne i prywatne, a wśród publicznych wyróżniamy nauczające w języku ojczystym i dwujęzyczne.

W praktyce pomyślnie rozwijało się szkolnictwo niemieckie i żydowskie

• Organizacja szkół wyższych

Podział szkół:

• akademickie - posiadały prawo nadawania stopni naukowych

• państwowe, prywatne

• uniwersytety, politechniki, akademie, szkoły główne

• nieakademickie

Utworzenie szkoły akademickiej wymagało aktu ustawodawczego.

Organizacja szkół akademickich opierała się na zasadzie tzw. autonomii (samorządności), określanej głównie przez ustawy o szkołach akademickich z 1920 r., 1933 r.

Organy władz akademickich:

• ogólne zebranie profesorów

• senat akademicki

• rektor

• rada wydziału

• dziekan

Nadzór nad działalnością szkół wyższych sprawował minister WPiOP

• Związki wyznaniowe

• Kościół katolicki

Zajmował w II RP uprzywilejowaną pozycje prawna w porównaniu z e związkami wyznaniowymi mniejszości religijnych

• według konstytucji marcowej i kwietniowej - naczelne stanowisko wśród równouprawnionych wyznań

• uznanie jego autonomii, czyli uprawnień do rządzenia się własnymi prawami i regulowaniu jego położenia prawnego ze Stolicą Apostolską

Podstawy prawne

• konkordat zawarty ze Stolicą Apostolską w 1925 r.

• różnorodne przepisy wykonawcze konkretyzujące postanowienia konkordatu

Konkordat

• swoboda wykonywania władzy duchownej i jurysdykcji, administracja sprawami wewnętrznymi, zarząd majątkiem

• potwierdzenie wewnętrznego podziału na obrządku: łaciński, greckokatolicki, ormiański

• możliwość bezpośredniego porozumiewania się ze Stolicą Apostolską przez wiernych i duchowieństwo

• ogłaszanie przez biskupów nakazów i listów pasterskich bez kontroli władz

• duchowni zwolnieni ze służby wojskowej i korzystający ze specjalnej ochrony karnej

• pomoc państwa przy wykonywaniu decyzji władz kościelnych

• kościół mógł posiadać: dobra ruchome i nieruchome, zakłady naukowe i charytatywne, fundację

• otrzymywał od państwa roczne dotacje

• dostosowanie granic prowincji kościelnych i diecezji do granic państwowych

• prezydent miał prawo zgłaszania sprzeciwu wobec kandydatów na stanowiska arcybiskupów i biskupów

• Związki wyznaniowe mniejszości religijnych

Konstytucja marcowa i kwietniowa przewidywała regulacje sytuacji prawnej związków wyznaniowych mniejszości religijnych w drodze ustawodawczej, po porozumieniu się z ich prawnymi reprezentantami.

W II RP uregulowano sytuację:

• Żydowskiego związku religijnego (1919)

• Wschodniego kościoła staroobrzędowego ( 1928)

• Muzułmańskiego związku religijnego (1936)

• Kościoła ewangelicko-augsburskiego (1936)

• Polskiego autokefalicznego kościoła prawosławnego (1938)

Liczna grupa związków wyznaniowych działała na mocy przepisów wydanych przez państwa zaborcze.

Związki wyznaniowe mniejszości religijnych:

• swoboda prowadzenia działalności religijnej

• samodzielne zarządzanie swoimi sprawami wewnętrznymi

• możliwość posiadania ruchomości i nieruchomości, zakładów dla celów wyznaniowych, naukowych, charytatywnych

• otrzymywały od państwa dotacje na utrzymanie duchowieństwa

• Organizacja i funkcje administracji wyznaniowej

Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego

Na obszarze województwa - wojewoda

• Administracja gospodarcza

Rola państwa w gospodarce:

• prowadzenie bezpośredniej działalności gospodarczej (statyzm)

• dokonywanie inwestycji drogowych, kolejowych portowych

• zakładanie i prowadzenie przez państwo przedsiębiorstw wytwórczych

• pośrednie formy oddziaływania na rozwój i stosunki gospodarcze (interwencjonizm)

• różnorodne ingerencje w stosunki własnościowe

• popieranie inwestycji prywatnych

• podział dochodu narodowego

• wpływanie na stosunki miedzy pracującymi i pracodawcami

• kompleksowe przedsięwzięcia

• port w Gdyni

• Centralny Okręg Przemysłowy

• Prawo rolne i administracja rolnictwa

Centralne zagadnienie - przebudowa ustroju rolnego

10.07.1919 r. uchwała o zasadach reformy rolnej - została uznana przez Najwyższy Trybunał Administracyjny za niezgodną z konstytucją

Ustawa o reformie rolnej z 28.12.1925 r.

• utrzymywała określone uprzednio maksimum indywidualnego posiadania ziemi - 180 ha.

• wykonanie oparte na systemie parcelacji

• przeprowadzenie: organy administracji rolnej, Państwowy Bank Rolny, upoważnione instytucje i osoby prawne

• właściciele otrzymywali za ziemie cenę rynkową

Przeprowadzona opornie i z trudnościami reforma rolna powoli powiększała ogólny areał ziemi chłopskiej, ale nie była w stanie poprawić struktury agrarnej

Uzupełnienie reformy rolnej:

• komasacja - scalenie rozdrobnionych i rozmieszczonych w szachownicy gruntów chłopskich i wydzielenie w jej wyniku jednolitych działek; przeprowadzały ją organy administracji rolnej na wniosek zainteresowanych stron

• likwidacja służebności - przeważnie leśnych i pastwiskowych, dotyczyła jedynie ziem b. Zaboru rosyjskiego, następowała w trybie umownym lub przymusowym, za odszkodowaniem

• regulacja wspólnot gruntowych - polegała na dokonaniu ich podziału lub ustaleniu praw współwłaścicieli i określeniu zasad gospodarowania

Zespół organów administracji rolnej

• administracja rolna na czele z ministrem rolnictwa

• administracja reform rolnych z Głównym Urzędem Ziemskim (od 1923 r. z ministrem reform rolnych)

1932 r. połączenie - Ministerstwo Rolnictwa i reform Rolnych

• włączenie okręgowych i powiatowych urzędów ziemskich do urzędów wojewódzkich i starostwa

• Prawo i administracja przemysłowa

Rozporządzenie prezydenta o prawie przemysłowym z 1927 r.

Przemysł - wszelka działalność zarówno wytwórcza, przetwórcza, jak i świadczenie usług, wykonywana samoistnie, zawodowo i obliczona na przynoszenie zysku

Wyłączenie spod przemysłu:

• rolnictwo

• leśnictwo

• rybołówstwo

• górnictwo

• wolne zawody

• działalność uregulowaną osobnymi przepisami

Wolność przemysłowa - dopuszczenie wszystkich obywateli do prowadzenia przedsiębiorstw.

Podział przemysłu

1. przemysł ze stałą siedzibą

1. przemysł wolny - nie wymagał zezwolenia a jedynie zgłoszenie rozpoczęcia działalności

2. przemysł koncesjonowany - uzależniony od zezwolenia organów administracji przemysłowej np. przedsiębiorstwa instalacji gazowych, elektrycznych, wyrób broni i amunicji

3. rzemiosło - przemysł nie wykonywany sposobem fabrycznym, przy dominującym udziale pracy ręcznej; prowadzenie działalności uzależnione od tzw. uzdolnienia zawodowego, czyli odpowiednich kwalifikacji - cechowy system szkolenia rzemieślników

2. przemysł okrężny - sprzedaż towarów, skupowanie towarów celem odsprzedaży, ale nie na targach i u kupców, wykonywanie drobnych świadczeń o charakterze przemysłowym; prowadzony osobiście, po uzyskaniu zezwolenia

3. targi gminne - podzielona na małe i wielkie, spełniały funkcje wymiany gospodarczej między miastem a wsią; na targach mógł sprzedawać każdy

Porozumienia kartelowe

• ich celem była maksymalizacja zysków

• do 1933 r. pozostawały poza regulacją

• 1933 r. ustawa o kartelach - zmierzała do poddanie karteli kontroli państwa

• kartel - umowy, uchwały i postanowienia mające na celu, drogą wzajemnych zobowiązań, kontrolę lub regulowanie produkcji, zbytu, cen i warunków wymiany dóbr w dziedzinie górnictwa, przemysłu i handlu

• umowy kartelowe musiały być pisemne i zgłoszone do Ministerstwa Przemysłu i Handlu

• Sąd Kartelowy

• możliwość rozwiązania karteli, na wniosek ministra na mocy orzeczenia Sądu Kartelowego

Administracja przemysłowa

• kierowana przez ministra przemysłu i handlu

• sprawy górnictwa, przemysłu, handlu lądowego i morskiego

• organ administracji przemysłowej II instancji - wojewoda (w Warszawie Komisarz Rządu)

• organ administracji przemysłowej I instancji - starosta, w miastach - zarządy miejskie

• odrębne urzędy zajmowały się administracja górnictwa i sprawami morskimi

• Przedsiębiorstwa państwowe

Traktowane i rozliczane z działalności gospodarczej jak urzędy państwowe → komercjalizacja przedsiębiorstw państwowych - wydzielenie ich z ogólnej administracji państwowej, wyposażenie w osobowość prawną i poddanie zasadom gospodarki handlowej, właściwej dla przedsiębiorstw prywatnych

Podział przedsiębiorstw państwowych:

1. monopole - wyłączność wykonywania określonej działalności przez państw

• np. solny, spirytusowy, loteryjny

• organizację i działalność przedsiębiorstw monopolowych określały odrębne ustawy

• od 1932 r. monopole działały na nowych zasadach np. Polski Monopol Tytoniowy

• monopole posiadały osobowość prawną i określone uprawnienia w stosunku do majątku państwowego będącego w ich użytkowaniu

2. przedsiębiorstwa wyposażone w osobowość prawną

• tworzone

• na podstawie szczególnych ustaw

• na mocy rozporządzenia prezydenta z 1927 r. w o wydzieleniu z administracji państwowej przedsiębiorstw państwowych i ich komercjalizacji

• jako spółki akcyjne

• jako spółki z ograniczoną odpowiedzialnością

• na podstawie odrębnych ustaw działa np. Bank Gospodarstwa Krajowego, Polskie Koleje Państwowe, Poczta Polska, Telegraf i Telefon

1. przedsiębiorstwa nie posiadające osobowości prawnej - prowadzone były w ramach administracji państwowej np. warsztaty szkolne, zakłady poligraficzne

• Samorząd terytorialny i gospodarczy

Organizacja samorządu terytorialnego

Jednolite przepisy normujące organizację samorządu terytorialnego wydane zostały w 1933 r. - zmierzały do zwiększenia zależności samorządu od organów administracji rządowej.

Cechy organizacji samorządu terytorialnego

• dostosowanie jej do podziału terytorialnego kraju dla celów administracji ogólnej

• prawo stanowienia w sprawach samorządu terytorialnego przysługiwało radom obieralnym

• jednostki organizacyjne samorządu terytorialnego mogły się łączyć w związki dla realizacji zadań wchodzących w zakres ich kompetencji

• zespolenie organów administracji ogólnej i organów wykonawczych samorządu na szczeblu powiatów i województw pod przewodnictwem starosty i wojewody

• wyposażenie jednostek organizacyjnych samorządu terytorialnego, poza osobowością cywilnoprawną, w osobowość publicznoprawną

Podział organów samorządu terytorialnego:

• uchwalające

• w gminach wiejskich - rada gminy (wybory pośrednie i jawne)

• w gminie gromad - rada grodzka lub zebranie grodzkie

• w gminach miejskich - rada miejska (głosowanie powszechne)

• w powiatach - rada powiatowa (do 1933 sejmiki; wybory pośrednie i jawne)

• Warszawa - rada miejska

• wykonawcze

• w gminach wiejskich - zarząd gminy (wójt i ławnicy wybierani przez radę)

• w gminie gromad - sołtys

• w gminach miejskich - zarząd miejski (prezydent i ławnicy lub burmistrz i ławnicy)

• w powiatach - wydziały powiatowe (6 członków pod przewodnictwem starosty)

• Warszawa - zarząd miejski

Samorząd na stopniu województwa nie został powołany do życia.

Utrzymały się w województwie poznańskim i pomorskim organy z czasów zaborów: sejmik województwa, wydział wojewódzki, starosta krajowy

Związki miedzykomunalne - celowościowe łączenie się samorządów terytorialny dla realizacji określonych celów

Funkcje samorządu terytorialnego

1. Własny zakres działań

• sprawy gospodarcze, kulturalne, oświatowe, zdrowia publicznego

• zaspokojenie lokalnych potrzeb mieszkańców

• tworzenie zakładów i przedsiębiorstw o charakterze użyteczności publicznej i nadzorowanie ich działalności

• nakładanie danin i świadczeń komunalnych

• uchwalanie budżetu

• określanie organizacji wewnętrznej zakładów samorządowych

• rozstrzyganie spraw służbowych pracowników

• Poruczony zakres działań

• administracja drogowa, zdrowia publicznego, budowlana, opieki społecznej, pośrednictwa pracy, przemysłowa

• różnorodne czynności i funkcje administracyjne

Nadzór

• organy administracji ogólnej: minister spraw wewnętrznych, wojewodowie, starostowie

• organy wykonawcze samorządu wyższego stopnia

Organizacja i funkcje samorządu gospodarczego

Samorząd gospodarczy - forma przymusowego zrzeszania osób prowadzących działalność gospodarczą w określonej dziedzinie wytwórczości

• miał zaspokajać potrzeby grupowe

• miał współdziałać z władzami państwowymi w kierowaniu życiem gospodarczym kraju

• w praktyce realizował coraz szerszy zakres funkcji państwowej administracji gospodarczej

• wyposażony był we władztwo administracyjne

Podział samorządu gospodarczego

1. przemysłowo-handlowy

2. rzemieślniczy

3. rolniczy

Jednostki organizacyjne samorządu gospodarczego

• Izby Przemysłowo-Handlowe (powoływanie przez Radę Ministrów)

• Izby Rzemieślnicze (powoływanie przez ministra przemysłu i handlu)

• Izby Rolnicze (powoływane przez Radę Ministrów)

Izby tworzyły organizacje o zasięgu krajowym:

• Związek Izb Przemysłowo-Handlowych - osobowość prawna

• Związek Izb Rzemieślniczych - osobowość prawna

• Związek Izb i Organizacji rolnych - stowarzyszenie zarejestrowane

Organy uchwałodawcze Izb: radcy wybierani, radcy mianowani prze właściwego ministra

Organy wykonawcze Izb: dyrektorzy

Zadania izb:

• reprezentacja i obrona interesów członków wobec organów administracji państwowej

• podejmowanie inicjatywy i popieranie różnych form działalności zmierzającej do rozwoju danej dziedziny życia gospodarczego

• wypełnianie w określonym zakresie funkcji państwowej administracji gospodarczej

Poza przymusowymi związkami tworzone były związki dobrowolne.

Korporacje przemysłowe

• opierające się na przepisach prawa przemysłowego

• cel: popieranie rozwoju przemysłu, pozyskanie nowych rynków zbytu itp.

• organizację i działalność określał statut zatwierdzany przez organ administracji przemysłowej

• ich znaczenie było niewielkie

• niekiedy pod tą forma ukrywały się kartele

Zrzeszenia

• opierały się o prawo o stowarzyszeniach

• miały większą swobodę

Cechy

• związki rzemieślników

• funkcje gospodarcze, szkoleniowe, kulturalne

Funkcjonowanie administracji publicznej

Postępowanie administracyjne

1928 r. jednolite dla całego kraju prawo normujące

1. ogólne postępowanie administracyjne

• odnosiło się do wszystkich spraw z zakresu prawa administracyjnego, załatwianych przez organy administracji rządowej i samorządowej (poza odrębnie uregulowanymi)

• normowało tryb wydawania decyzji, uprawnienia zainteresowanych stron w toku postępowania (zwłaszcza odwołania)

2. postępowanie przymusowe w administracji

• określało zespół działań zapewniających wykonania decyzji administracyjnych

• uprawnione do niego były ograny administracji ogólnej I instancji (starosta)

• środki przymusu: kara pieniężna, egzekucja na majątku, wykonania zastępcze, przymus bezpośredni

1. postępowanie karnoadministracyjne

• regulowało tryb dochodzenia i karania wykroczeń przez organy administracji ogólnej lub przez inne specjalnie do tego uprawnione organy administracji

• wykroczeniami były drobne przestępstwa zagrożone karą do 3000zł grzywny i do 3 m-cy aresztu

• rodzaje postępowania: zwyczajne, mandatowe, przyspieszone

• osoba skazana mogła żądać skierowania sprawy na drogę postępowania sądowego

Funkcjonariusze administracji publicznej

• realizowali władcze i organizatorskie funkcje państwa

• ustawa o państwowej służbie cywilnej z 1922 r. - pragmatyka służbowa

• sposób powoływania na stanowiska i zwalniania z nich

• wymagania kwalifikacyjne

• uprawnienia urlopowe

• uposażenie

• tryb awansu

• obowiązki funkcjonariuszy (lojalność, zachowanie tajemnicy, szczególna wierność, posłuszeństwo przełożonym)

• system odpowiedzialności dyscyplinarnej

• dzielili się na: urzędników, niższych funkcjonariuszy państwowych

• stosunek służbowy poprzez mianowania na mocy jednostronnego, pisemnego aktu administracyjnego

Kontrola administracji publicznej

Rodzaje kontroli

1. kontrola wewnętrzna (nadzór) - wynikała z hierarchiczno-instancyjnej struktury administracji publicznej i dopuszczenie przez prawo środków odwoławczych umożliwiających zmianę decyzji administracyjnych przez wyższą instancję

2. kontrola zewnętrzna - sprawowana przez organy i instytucje niezależne od aparatu administracji publicznej

1. parlamentarna (sejm i senat)

• głównie z politycznego punktu widzenia

• wykorzystanie interpelacji

• dyskusja nad preliminarzem budżetowym, a zwłaszcza nad budżetami poszczególnych resortów

• odmowa uchwalenia budżetu równoznaczna z wotum nieufności dla kierownika resortu

b) przez opinię publiczną

• prasa

1. sądowa przez sądy administracyjne i powszechne

• powołanie sądownictwa administracyjnego z Najwyższym Trybunałem Administracyjnym na czele dla celów orzekania o legalności aktów administracyjnych

• NTA było jedyną instancja, gdyż niższych sądów nie powołano

• skargę mógł wnieść każdy, kogo prawo naruszono lub obciążono go obowiązkiem bez podstawy prawnej

1. finansowa przez Najwyższą Izbę Kontroli

Organizacja wymiaru sprawiedliwości

W konstytucji marcowej

• organami narodu w zakresie wymiaru sprawiedliwości były niezawisłe sądy

W konstytucji kwietniowej

• sądy są organami państwa pozostającymi pod zwierzchnictwem prezydenta

Zasady przewodnie sądownictwa

1. Zasada niezawisłości sędziów

• sformułowana w konstytucji marcowej - sędziowie są niezawiśli i podlegają tylko ustawom

• gwarancją tego był zakaz usuwania i przenoszenia sędziów oraz immunitet sędziowski

• prawo o ustroju sądów powszechnych z 1928 r. pozwalało władzy mianującej przenosić sędziów bez ich zgody do innego sądu lub w stan spoczynku

• Zasada nominacji sędziów

• przyjęta w konstytucji

• wyjątek: sędziowie pokoju, wybierani przez ludność

• należało to do kompetencji prezydenta, od 1930 r. sędziowie grodzcy byli mianowani przez ministra sprawiedliwości

• kandydaci: studia prawnicze, aplikacja sądowa, egzamin sędziowski, nie mogli należeć do partii politycznych

3. Zasada wyłącznej kompetencji sądów w sprawach wymiaru sprawiedliwości

4. Zasada udziału czynnika społecznego w wymiarze sprawiedliwości

• wybór sędziów pokoju przez ludność

• udział obywateli w sądach przysięgłych

• brak tego w konstytucji kwietniowej

5. Zasada wyłączenia z kompetencji sądów uprawnienia do badania legalności ustaw

6. Zasada hierarchiczno-instancyjnej budowy sądownictwa

• sądy rozpatrujące sprawę merytorycznie - sądy I instancji

• sady w wyniku apelacji kontrolujące merytoryczną słuszność orzeczeń - sady II instancji

• sądy stojące na straży jednolitości wykładni prawa - sady III instancji

Sądy powszechne

• powołane do rozstrzygania wszystkich spraw karnych i cywilnych






















Sądy szczególne

• ich kompetencje ograniczały się do określonej kategorii spraw

1. Sądy wojskowe

• ustawa z 1919 r. znowelizowana w 1936 r.

• podlegali im: żołnierze, podoficerowie, oficerowie, w niektórych sprawach osoby cywilne

• kodeks karny wojskowy i kodeks postępowania wojskowego

• Sądy pracy

• powołane w 1928 r.

• orzekały w spornych sprawach cywilnych wynikających ze stosunku pracy, sprawami związanymi z nauką zawodu, od 1934 r. w sprawach chałupniczych

• komplet sądzący: sędzia zawodowy, 2 ławników (1 od pracodawcy, 1 od pracownika)

• odwołania do sądów okręgowych

3. Sądy wyznaniowe

• funkcjonowały na obszarze b. Zaboru rosyjskiego

• spory w sprawach małżeńskich wyznawców określonych wyznań

• przepisy wewnętrzne związków wyznaniowych

4. Trybunał Kompetencyjny

• rozstrzyganie sporów kompetencyjnych między organami administracji i sądami

• ustawa z 1925 r.

• skład: 2 prezesów, 14 członków mianowanych przez prezydenta na wniosek Rady Ministrów

5. Trybunał Stanu

6. Najwyższy Trybunał Administracyjny

Organy pomocnicze

1. Prokuratura

• normowało ja prawo o ustroju sądów powszechnych z 1928 r.

• organ państwa powołany do ścigania przestępstw

• podporządkowana ministrowi sprawiedliwości (naczelny prokurator)

• prokuratury nie istniały tylko przy sądach grodzkich - funkcję oskarżycieli publicznych pełniła tu policja państwowa i w określonych przepadkach organy administracji ogólnej I instancji

• zadania

• wszczynanie postępowania karnego w sprawach przestępstw ściganych z urzędu

• oskarżenie przed sądem

• nadzór nad wykonywaniem kar

• Prokuratoria Generalna

• dekret z 1919 r., ustawa z 1919 r., rozporządzenie prezydenta z 1924 r.

• obsługa prawna Skarbu Państwa, instytucji i przedsiębiorstw państwowych oraz zakładów finansowanych przez państwo

• zastępstwo procesowe przez sądami powszechnymi

• opinie prawne dla organów państwa

• siedziba w Warszawie + kilka organów terenowych

• Adwokatura

• jednolite przepisy z 1932 r. , znowelizowane w 1938 r.

• adwokatura - wolny zawód, świadczenie pomocy prawnej polegającej na obronie i zastępstwie osób przed sądem, komisjami dyscyplinarnymi i innymi organami publicznoprawnymi, udzielanie porad, opracowywanie pism i aktów prawnych

• samorządowa organizacja - izby adwokackie na czele z Naczelną Radą Adwokacką

• nadzór: minister sprawiedliwości, Sąd Najwyższy

4. Notariat

• funkcjonariusz publiczny

• mianowany i odwoływany przez ministra sprawiedliwości

• opłacany przez osoby na rzecz który wykonywał świadczenie

• sporządzanie aktów notarialnych obejmujących oświadczenia stron i stwierdzenia faktów

Unifikacja i kodyfikacja prawa

Komisja Kodyfikacyjna [powołana ustawą z 3 czerwca 1919 r.]

• początkowe obowiązywanie ustawodawstwa zaborczego, po uchyleniu przepisów skierowanych przeciw narodowi polskiemu

• zadanie unifikacji i kodyfikacji prawa spoczęło na sejmie

• powołano Komisję Kodyfikacyjną - niezależną bezpośrednio od rządu, złożoną z fachowców

• miała przygotować projektu prawa karnego i cywilnego oraz innych projektów ustawodawczych zleconych jej przez sejm

• w praktyce ograniczyła się do przygotowania projektów prawa sądowego

• poza jej zakresem: kodyfikacja prawa administracyjnego, skarbowego, pracy (pozostawione właściwym resortom)

• przygotowane projekty →minister sprawiedliwości wnosił poprawki i uzupełniał → wniesienie do sejmu jako projekty rządowe

Do przewrotu majowego

• projekty przygotowane przez Komisję rozpatrywał i uchwalał sejm

• wydane zostały w formie rozporządzeń prezydenta na mocy pełnomocnictw przyznanych przez ustawę o naprawie Skarbu Państwa i reformie walutowej z 1924 r.

Od 1926 r.

• rozpatrywał i uchwalał rząd w formie rozporządzeń prezydenta (od konstytucji kwietniowej - dekretów prezydenta)

Skład:

• prezydent

• 3 wiceprezydentów

• 40 członków

Kodyfikacja prawa i postępowania karnego

• w pracach uczestniczyli lekarze-psychiatrzy, psychologowie

• projekt kodeksu karnego przyjęty 14.09.1931r. → przekazany ministrowi →komisja ministerialna zmiany: rozszerzenie zakresu przestępstw skierowanych przeciw państwu → na mocy rozporządzenia prezydenta z 11.07.1932 r. stał się obowiązującym prawem

• wraz z KK zostało wydane: prawo o wykroczeniach, przepisy wprowadzające kodeks karny

• równolegle prowadzone prace nad kpk

• projekt był gotowy 1926 r. → przekazany ministrowi →komisja ministerialna → 19.03.1928 wydany w formie rozporządzanie prezydenta

Kodyfikacja prawa i postępowania cywilnego

• większe trudności

• 1921 r. przepisy rozstrzygające kolizje miedzy różnymi systemami prawa prywatnego - zawarte w projektach prawa międzynarodowego prywatnego i prawa prywatnego międzynarodowego → stały się ustawami w 1926 r.

• 1926 r. ustawa o prawie autorskim

• 1924 r. ustawa o prawie patentowym

• 1926 r. ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji

• 1924 r. prawo wekslowe i czekowe

• 1933 r. kodeks handlowy

• 1933 r. kodeks zobowiązań (obowiązywał od 1.07.1934 r.)

• kodyfikacja osobowego prawa małżeńskiego rozpoczęta w 1920 r. →1926 r. przygotowanie projektu → nie zdecydowano się na wprowadzenie go w życie

• małżeństwo jako instytucja świecka

• regulacja jednolita dla wszystkich obywateli niezależnie od wyznania

• fakultatywna forma zawierania małżeństwa: urzędnik lub duchowny

• dopuszczenie rozwodu

• jurysdykcja sądów powszechnych

• 1937 r. majątkowe prawo małżeńskie [zrównanie sytuacji małżonków w zakresie stosunków majątkowych]

• 1938 r. projekt prawa o stosunkach rodziców i dzieci

• prawo rzeczowe w toku

• prawo spadkowe - brak

• część ogólna - pozostawiona na koniec

• kpc rozpoczęte przed powołanie Komisji Kodyfikacyjnej → kpc wydano w formie rozporządzenia prezydenta w 1930 z mocą obowiązującą od 1.01.1933 r.

• 1932 r. przepisy o postępowaniu egzekucyjnym

• projekt prawa upadłościowego i o postępowaniu układowym stał się prawem obowiązującym w 1934 r.

Prawo i postępowanie cywilne

Zasady prawa cywilnego

1. nienaruszalność własności prywatnej

• własność - centralna instytucja prawna

• Konstytucja Marcowa uznawała własność prywatną za podstawę ustroju społecznego i porządku prawnego w państwie

• wyjątki: wywłaszczenie, ograniczenie własności ze względów wyższej użyteczności

• inne ograniczenie - reforma rolna (max ilość ziemi/rodzinę, dobrowolna lub przymusowa parcelacja nadwyżek)

• równość podmiotów prawa cywilnego

• ograniczenia wypływające ze zróżnicowanego usytuowania obywateli pod względem statusu majątkowego, społecznego, kulturalnego

3. swoboda umów

• art. 55 kodeksu zobowiązań z 1933 r.

• podlegała ograniczeniom znanym innym krajom kapitalistycznym

4. bezpieczeństwo obrotu

5. zasada harmonijnego współżycia ludzi

Przepisy ogólne prawa cywilnego

• normowały elementarne pojęcia stanowiące podstawę stosunków cywilno-pranych

• określały: podmioty stosunków cywilnoprawnych, ich zdolność prawną, zdolność od czynności prawnych, przedmioty prawa cywilnego, ogólne zasady powstawania, przejścia na inne osoby, zmiany treści i wygaśnięcia stosunków cywilnoprawnych

• osoba w znaczeniu prawnym uważana była za synonim podmiotu prawa

• osobowość: z chwilą urodzenia, utrata z chwilą śmierci

• dziecko poczęte, a nie narodzone mogło być podmiotem niektórych praw i obowiązków (prawo spadkowe)

• pełnia praw cywilnych: obywatel polski

• cudzoziemcy podlegali pewnym ograniczeniom

• ograniczenia w prawach mogły być spowodowane: wiekiem (małoletni), stanem zdrowia (choroba psychiczna), płcią (upośledzenie w prawach kobiet), zawodem (wojskowi, duchowni)

• stan cywilny podlegał wpisowi do publicznych rejestrów - związki wyznaniowe, urzędy stanu cywilnego

• osoby prawne prawa publicznego: państwo, instytucje państwowe, organizacje samorządu terytorialnego, gospodarcze, zawodowe

• osoby prawne prawa prywatnego - powstawały z inicjatywy jednostek i realizowały cele prywatne np. s.a., sp. z o.o.

• prawo przysługujące podmiotom stosunków cywilnoprawnych to prawo podmiotowe

• przedmiot prawa cywilnego - dobra i rzeczy mające byt niezależny od prawa, którego były przedmiotem

Prawo rodzinne

• rodzina - podstawowa i trwała komórka życia społecznego i główny czynnik wychowania przyszłych pokoleń

• zaborcze przepisy prawa rodzinnego zachowały przez cały okres moc obowiązującą

• największe rozbieżności przy zawieraniu i rozwiązywaniu małżeństw

• wyodrębniano trzy systemy rozwiązań:

• świeckie (były zabór pruski)

• małżeństwo umową zawieraną przed urzędnikiem stanu cywilnego

• brak uwzględnienia przesłanek natury wyznaniowej przy niemożliwości i zawieraniu małżeństwa

• dopuszczony rozwód

• sądownictwo: sądy powszechne

• wyznaniowe (byłe Królestwo Polskie, województwa wschodnie)

• zawieranie małżeństwa zgodnie z postanowieniami prawa wewnętrznego uznanego związku wyznaniowego

• możliwość rozwodu rozstrzygały związki wyznaniowe

• brak legalnych form zawierania małżeństwa dla nieuznanych związków wyznaniowych

• świecko-wyznaniowe (była Galicja)

• małżeństwo umową zawieraną przed duchownym uznanego przez państwo związku wyznaniowego

• osoby innych wyznań zawierały ślub w urzędzie stanu cywilnego

• dopuszczenie rozwodu (za wyjątkiem katolików)

• sądownictwo: sądy powszechne

• uprzywilejowana pozycja męża do żony (w niejednakowym zakresie)

• w zakresie stosunków majątkowych między małżonkami obowiązywał system ustawowy i umowny

• obowiązek troszczenia się o utrzymanie i wychowanie dzieci aż do pełnoletniości

• upośledzenie dzieci nieślubnych: brak praw do nazwiska ojca, utrudnienia w realizacji roszczeń alimentacyjnych, w dochodzeniu ojcostwa, w prawach spadkowych

Prawo rzeczowe

• obowiązujące kodeksy jednakowo traktowały prawo własności kapitalistycznej, drobnotowarowej bądź własności przedmiotów osobistych

• znana była własność podzielona w formie dzierżawy wieczystej

• lokale w jednym budynku uznane zostały za odrębne przedmioty prawa

• w zakresie obrotu nieruchomości wprowadzono w 1933 r. formę aktu notarialnego jako obowiązkową

• hipoteka, zabezpieczała skutecznie prawa wierzyciela

• nie zdołano wprowadzić ksiąg wieczystych dla wszystkich nieruchomości

• z formy kredytu zabezpieczonego hipoteką korzystała wielka własność rolna i właściciele nieruchomości miejskich

Prawo spadkowe

• podstawowy trzon rozwiązań, mimo odrębności dzielnicowych, stanowiła kombinacja zasad typowych dla praw burżuazyjnych

• spadek powinien przypaść najbliższej rodzinie

• spadkodawca ma swobodę dysponowania majątkiem

• instytucja zachowku

• wyłączenie części majtku do swobodnego rozporządzenia przez spadkodawcę

• rozmaite zwyczaje spadkowe włościan

• przekazanie gospodarstwa za życia jednemu dziecku, zastrzegając dla siebie dożywocie, pozostałe dzieci otrzymywały spłaty ( były zabór pruski)

• podział między wszystkie dzieci za życia rodziców, obowiązek dożywocia ciążyła na jednym lub na wszystkich dzieciach (była Galicja, województwa centralne)

• dziedziczenie ustawowe

Prawo zobowiązań

• nowy kodeks ważnym czynnikiem integracji

• przewodnie zasady: formalna równość stron, wolność umów, bezpieczeństwo obrotu

• zobowiązania powstawały w wyniku: czynności prawnych (umowy), czynów niedozwolonych

• normował szczegółowo odpowiedzialność za równego rodzaju czyny niedozwolone (własne, cudze, zwierząt, związane z prowadzeniem urządzeń wykorzystujących siły natury itd.)

• konstrukcja winy na zasadzie winy, ryzyka lub słuszności

Prawo handlowe

• specyficzne prawo kupców

• w 1933 r. został wydany kodeks handlowy, uzupełniony w 1934 r. przepisami o spółkach, domach składowych i sprzedaży na raty (moc obowiązująca od 1.07.1934 r.)

• kupiec - ten kto we własnym imieniu prowadzi przedsiębiorstwo zarobkowe, czyli zawodowo i stale trudni się czynnościami handlowymi

• rejestrowy - prowadzący przedsiębiorstwa zarobkowe w większych rozmiarach, w tym spółki handlowe; podlegali wpisowi do rejestru handlowego prowadzonego przez sądy

• nierejestrowy - drobniejsi kupcy

• prawo handlowe regulowało powstanie, organizację i funkcjonowanie

• spółek akcyjnych

• spółki z ograniczoną odpowiedzialnością

• spółek komandytowych

• spółek jawnych

• uproszczenie czynności prawnych w obrocie handlowym

• surowość wobec dłużników, ułatwienie dochodzenia roszczeń wierzycieli

Prawo spółdzielcze

• ustaw z 20 października 1920 r.

• spółdzielnia - dobrowolne zrzeszenie się nieograniczonej liczby osób o zmiennym kapitale i składzie osobowym, mające na celu podniesienie zarobku lub gospodarstw członków przez prowadzenie wspólnego przedsiębiorstwa

• udziały członków niezbywalne

• tworzyły fundusze zakładowe

• powstanie uzależnione od wpisu do rejestru prowadzonego przez sąd

• strukturę wewnętrzną określał statut

• ograny spółdzielni: walne zgromadzenie, rada nadzorcza, zarząd

• spółdzielnie łączyły się w związki rewizyjne, które kontrolowały ich działalność i udzielały instrukcji

• centrale zrzeszające określony pion spółdzielni

• przy ministrze skarbu Państwowa rada Spółdzielcza

Postępowanie cywilne

Kodeks postępowania cywilnego obowiązujący od 1.01.1933 r.

Zasady procesu

1. Zasada dyspozycyjności - wyposażenie stron w prawo swobodnego rozporządzania swymi roszczeniami, dochłodzonymi w procesie cywilnym

2. Zasada kontradyktoryjności wyznaczała sądowi jedynie rolę czynnika badającego materiał dowodowy, przedstawiony przez strony i zobowiązywała go do wydania na jego podstawie rozstrzygnięcia

3. Zasada równości stron gwarantowała równe prawa uczestnikom procesu

Wniesienie pozwu → Rozprawa z postępowaniem dowodowym → Wydanie wyroku

Instytucja „prawa ubogich” - zwolnienie z kosztów sądowych

Środki odwoławcze

- apelacja

- kasacja, uzależniona od wysokich opłat

Postępowanie egzekucyjne

- prowadzone przez sądy grodzkie i komorników

- środki: zajęcie lub sprzedaż ruchomości, rzadziej nieruchomości

- spod egzekucji wyłączono środki zapewniające minimum egzystencji

- przepisy o moratoriach - odraczające płatność dłużników

Prawo i postępowanie karne

Zasady polskiego prawa karnego [zawarte w KK z 1932 r.]

1. zasada subiektywizmu

• subiektywne podstawy odpowiedzialności, w indywidualizacji winy i kary

• obciążenie odpowiedzialnością sprawcy za czyny zamierzone i przewidywane

• brak odpowiedzialności za okoliczności i następstwa czynów których nie można było przewidzieć

• uwzględnianie stanu intelektualnego i swobody woli

• wykluczenie odpowiedzialności dzieci poniżej 13 lat

• odpowiedzialność warunkowa nieletnich 13 - 17 lat

• obrona konieczna

• odrzucenie winy za działanie innych osób

• zasada humanitaryzmu

• indywidualizacja winy i kary

• ograniczenie środków represji karnej

• kara śmierci w wyjątkowych przepadkach

• dla nieletnich środki wychowawcze i poprawcze

• instytucja warunkowego zawieszania kary

• warunkowe zwolnienie

3. wprowadzenie środków zabezpieczających

• leczenie dla psychicznie chorych

• leczenie dla alkoholików i narkomanów

• przymusowe, stosowane wobec osób dopuszczających się czynów wynikających ze wstrętu do pracy

• przymusowe, stosowane wobec recydywistów i przestępców zawodowych

Przestępstwa i kary

Definicja formalna przestępstwa - czyn zawiniony, zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązująca w czasie jego popełnienia

Wykluczenie stosowania prawa wstecz i posługiwania się analogią.

Czyn obejmował:

• proces psychiczny (wina)

• działanie - mogła być czynne lub bierne (zaniechanie)

• skutek

Podział przestępstw

• zbrodnie - przestępstwo zagrożone karą śmierci lub więzienia powyżej 5 lat

• występki - przestępstwo zagrożone karą do 5 lat więzienia, aresztu powyżej 3 m-cy, lub grzywną powyżej 3000zł

• wykroczenia - regulowało jes specjalne prawo o wykroczeniach

Przestępstwo

• umyślne

• nieumyślne

Wykluczało przestępstwo

• działanie pod wpływem przymusu fizycznego

• pod wpływem istotnego błędu

• w obronie koniecznej

Podział kar

• zasadnicze - orzekane samoistnie

• kara śmierci, tylko w 5 przypadku i zawsze alternatywnie z karą więzienia

• kara więzienia, środek karny charakterze hańbiącym

• kara aresztu, nie hańbiące pozbawienie wolności

• kara grzywny

• dodatkowe - uzupełnienia kar zasadniczych

• utrata praw obywatelskich (czynne i bierne prawo wyborcze)

• obywatelskich praw honorowych

• prawa wykonania zawodu

• praw rodzicielskich i opiekuńczych

• ogłoszenie wyroku w pismach

• przepadek przedmiotów majątkowych i narzędzi

Niedopuszczalne było łączenie kar z udręczeniami fizycznymi.

Kodeks pozostawiał sędziom szeroki zakres władzy arbitralnej przy wymierzaniu kary (wskazywał min - max).

Dopuszczano nadzwyczajne złagodzenie kary jak i nadzwyczajne zaostrzenie kary.

Pozwalał na szerokie stosowanie warunkowego zawieszenia kary.

Kodeks postępowania karnego z 19 III 1928 r. [obowiązywał od 1.01.1929 r.]

• twór oryginalny

• wysoki poziom techniki kodyfikacyjnej

• gwarancja praw jednostki w postępowaniu karnym

• uzależnienie tymczasowego aresztowania od decyzji sądu

• prawo posiadania obrońcy

• jawność rozprawy

• domniemanie niewinności oskarżonego

• możliwość wniesienia środków odwoławczych

• zakaz zabraniający zaostrzenia kary w II instancji, jeżeli oskarżyciel nie złożył apelacji

• proces mieszany skargowo-inkwizycyjny

• podział przestępstw

• ścigane z urzędu

• ścigane z oskarżenia prywatnego

• postępowanie przygotowawcze

• dochodzenie, prowadzone przez oskarżyciela publicznego, a na jego wniosek przez policję

• śledztwo, prowadzone w sprawach zawiłych przez sędziego śledczego pod nadzorem prokuratora

• aresztowanie podejrzanego na mocy decyzji sądu

• postępowanie przygotowawcze → sporządzenie aktu oskarżenia → wniesienie sprawy do odpowiedniego sądu

• postępowanie przed sądem: jawne

• ustalenie prawdy materialnej przez sąd

• dowody ocenianie według własnego przekonania o ich prawdziwości

• środki odwoławcze

• apelacja od wyroku I instancji do II instancji (rozpatrzenie sprawy merytorycznie)

• kasacja od II instancji do Sadu Najwyższego, tylko z powodu obrazy ustawy lub jej nieprawidłowego zastosowania, za uiszczeniem opłaty

• postępowanie doraźne - przyspieszony i uproszczony proces, zaostrzona sankcja karna, która mogła przekroczyć górną granicę , brak środków odwoławczych, natychmiastowa wykonalność wyroków (przy zagrożeniu ustroju państwa lub szerzeniu się przestępczości szczególnie niebezpiecznej dla społeczeństwa)

państwo jako porządek prawny będący wspólnym dobrem

zasada koncentracji władzy państwowej; odrzucenie zwierzchności narodu

ogólna klauzula kompetencyjna - sprawy nie zastrzeżone innym organom należały do uprawnień rządu

prymat interesów zbiorowych nad indywidualnymi

uprawnienia obywateli do udziału w życiu publicznym są uzależnione od zasług położnych dla dobra powszechnego

cecha państwa autorytarnego, za akty z tego zakresu nikt prawnie nie odpowiadał

pozbawienie możliwości przesyłania drogą pocztową lub za pośrednictwem środków komunikacji

prawo dysponowania w określonych sprawach władztwem administracyjnym

poza reorganizacją sądownictwa

ujednolicenia

znajdował zastosowanie w przypadku braku umowy majątkowej, opierał się na zasadzie separacji dóbr

swoboda w kształtowaniu majątkowych kontraktów małżeńskich: wspólność majątkowa, wspólność dorobku, wspólność ruchomości, zarząd i użytkowanie własnego majątku przez każdego z małżonków

utrzymanie do końca życia

przestępstwo musi być określone przez ustawę obowiązującą w chwili jego popełnienia

wszczynanie sprawy na żądanie uprawnionego oskarżyciela, rozróżnianie w postępowaniu głównym funkcji sądzenie, oskarżania i obrony

ściganie większości przestępstw z urzędu i w trybie prowadzenia postępowania przygotowawczego

1

ADMINISTRACJA PUBLICZNA

Centralna

Rada Ministrów + ministrowie

Terytorialna (lokalna)

Rządowa

Samorządowa

forma udziału społeczeństwa w samodzielnym zaspokajaniu potrzeb życia zbiorowego o znaczeniu lokalnym bądź grupowym

administracja ogólna tzw. polityczna (zespolona)

- wykonywanie zadań należących do resortu spraw wewnętrznych

administracja specjalna (niezespolona)

- wykonywanie zadań należących do pozostałych resortów

terytorialna tzw. powszechna

gospodarcza

zawodowa

Województwa

- wojewodowie, jako II instancja

- w Warszawie jako w mieście wydzielonym zamiast wojewody Komisarz Rządu

Powiaty

- starostowie powiatowi lub grodzcy, jako organy I instancji

Gminy miejskie i wiejskie

- nie istniały w nich odrębne organy administracji ogólnej

- funkcje administracji ogólnej wykonywały organy wykonawcze samorządu terytorialnego

Sądy Grodzkie

• orzekały jednoosobowo jako I instancja w drobnych sprawach karnych i cywilnych

• udzielały pomocy sadowej innym sądom

Sądy Okręgowe

• I instancja w ważniejszych sprawach karnych i cywilnych

• II instancja dla Sądów Grodzkich

• rozstrzygały kolegialnie (3) lub jednoosobowo

• dzieliły się na wydziały

• sądy przysięgłych - istniały w sądach okręgowych dla orzekania o zbrodniach zagrożonych cięższymi karami i o przestępstwach politycznych

• wydziały handlowe, rozpatrywały w składzie 1 sędzia okręgowy, 2 ławników

• jednoosobowe sądy dla nieletnich powołane przez ministra sprawiedliwości

Sądy Apelacyjny

• II instancja dla sądów okręgowych

• I instancja w sprawach szczególnych

• orzekał w składzie 3-osobowym, rzadko 1-osobowym

• dzielił się na wydziały

Sąd Najwyższy

• II instancja dla Sądów Apelacyjnych

• orzekał w innych sprawach przekazanych mu przez ustawy

• czuwał nad jednością orzecznictwa sądowego

• dzielił się na izby: cywilną, karną, dla spraw adwokatury

1

---