Kodyfikacja prawa: działalność Komisji Kodyfikacyjnej

1. Organizacja, zadania

• ZADANIA:

- unifikacja prawa

- kodyfikacja prawa administracyjnego, karnego, cywilnego, wojskowego, pracy

• ORGANIZACJA:

- powołana 3.06.1919 r.

- skład: prezydent, 3 wiceprezydentów, 40 członków mianowanych przez Naczelnika, potem prezydenta

- I prezydent Komisji: Ksawery Friedrich, potem Bolesław Poherocki

-Komisja złożona z fachowców, niezależna od rządu

- prace nad prawem sądowym

- przedstawiane min. sprawiedliwości, potem jako projekty rządowe

1. Prawo i postępowanie karne

   • Rola J. Makarewicza, W. Makowskiego

   • Projekt kodeksu: 14.09.1931 r.

   • Obowiązujący: 11.07.1932, rozp. Prezydenta (+ prawo o wykroczeniach)

   • Kodeks postępowania karnego: 19.03.1928 r.

2. Prawo i postępowanie cywilne

   • 1921 – projekty prawa międzynarodowego i międzydzielnicowego prywatnego (wchodzi w życie 1926) !!!

   • Ustawa o prawie autorskim (1926), F. Zoll

   • Prawo patentowe (1924)

   • Prawo wekslowe i czekowe (1924)

   • Kodeks handlowy (1933)

   • Kodeks zobowiązań (1933)

   • Kodeks postępowania cywilnego (1930)

   • Prawo o postępowaniu egzekucyjnym

   • Prawo upadłościowe i o postępowaniu układowym (1943)

   • Rozpoczęte kodyfikacje: Prawo małżeńskie ( projekt 1929, 1937), prawo rzeczowe, prawo rodzinne

3. Próba oceny

   • Wysoki poziom wiedzy prawniczej i techniki legislacyjnej

   • Oryginalność wielu rozwiązań

   • Mało wydajny tryb prac, mało kadry, rozbieżność stanowisk

   • Nieukończenie wielu projektów, kontynuowanych po 1945r.

PRAWO RODZINNE:

• rodzina jako podstawowa i trwała komórka życia społecznego

• rodzina jako główny czynnik wychowania przyszłych pokoleń

• wpływ Kościoła na prawo małżeńskie

• niejednolitość prawa małżeńskiego ( 3 zabory)

- system świecki ( b. zabór pruski, BGB)

- małżeństwo jako umowa zawierana przed urzędnikiem stanu cywilnego

- przesłanki wyznaniowe nie stoją na przeszkodzie zawarciu

- dopuszczenie rozwodów

- sądownictwo: sądy powszechne

- system wyznaniowy ( b. Królestwo Polskie, woj. wsch. prawo małżeńskie (1936))

- według prawa wewnętrznego uznanego związku wyznaniowego

- rozwody tylko jeśli dopuszcza to prawo wyznaniowe

- brak legalnych form zawarcie małżeństwa przez osoby spoza legalnych wyznań

- sądownictwo wyznaniowe

- system mieszany: (b. Galicja, ABGB)

- małżeństwo jako umowa, zawierana przed duchownym uznanego wyznania

- osoby spoza uznanych wyznań- ślub cywilny

- rozwód dla wszystkich oprócz katolików

- orzecznictwo- sądy powszechne

• uprzywilejowana pozycja męża, dominująca rola ojca:

- ograniczenie praw żony: subordynacja, ograniczenie prawa do czynności prawnych i władzy rodzicielskiej, poprawa sytuacji kobiet od 1921r.

• regulacja stosunków majątkowych między małżonkami

- system ustawowy:

- kiedy nie było umowy majątkowej

- zasada separacji dóbr

- zarząd i użytkowanie dóbr żony przez męża

- system umowny:

- swoboda w kształtowaniu umowy

- wspólność majątkowa / dorobku / ruchomości/ rozdzielność zarządu

• rodzice:

- obowiązek troszczenia się o utrzymanie i wychowanie aż do pełnoletniości

- decydujący głos ojca

- dyskryminacja dzieci nieślubnych ( pozbawienie prawa do nazwiska ojca, utrudnienia w roszczeniach alimentacyjnych, w dochodzeniu ojcostwa, w prawach spadkowych)

- prawo o przysposobieniu dzieci porzuconych (1939)

PRAWO RZECZOWE:

• Prawo rzeczowe (1918)

• Prawo własności (jednolite)

  • Własność podzielona ( dzierżawa wieczysta)

  • Lokale położone w jednym budynku- współwłasność poza lokalem

• Obowiązkowa forma aktu notarialnego w obrocie nieruchomościami (1933)

• Prawo hipoteczne

  • Księgi wieczyste- niezrealizowane

  • W praktyce korzystali: wielka własność rolna i właściciele nieruchomości miejskich

PRAWO SPADKOWE:

• Kombinacja zasad typowych dla prawa burżuazyjnego

• Brak jednolitego ustawodawstwa

• Spadek ma przypaść najbliższej rodzinie zmarłego + ograniczona swoboda testowania

• Zachowek, wyłączenie części spadku od swobodnego testowania

• Zwyczaje spadkowe włościan:

  • Prawo pruskie: przekazanie majątku 1 dziecku za życia + dożywocie + spłaty

  • Galicja: podział gospodarstwa między dzieci za życia + dożywocie

  • Dzielnice centralne: tak samo + więcej dziedziczenia ustawowego

PRAWO ZOBOWIĄZAŃ:

• 1.07.1934 r. – kodeks zobowiązań

• Wcześniej: Kodeks Napoleona, BGB, ABGB

• ZASADY:

  • Formalna równość stron

  • Wolność umów

  • Bezpieczeństwo obrotu

• Podział na: (ex contractum i ex delictum)

  • w wyniku czynności prawnych

  • z obowiązku odszkodowania za czyn niedozwolony

• Szczegółowe regulacje odpowiedzialności za czyny niedozwolone

  • zasada winy, ryzyka i słuszności

PRAWO HANDLOWE:

• specyficzne prawo kupców

• Kodeks handlowy (1933)

• Kupiec:

  • we własnym imieniu prowadzi przedsiębiorstwo zarobkowe

  • Rejestrowi: większe rozmiarem, w tym spółki, wpis do rejestru handlowego

  • Nierejestrowi

• Regulacje dotyczące:. S.A. , sp. z.o.o. , sp. komandytowych i sp. Jawnych

• Surowość wobec dłużników, ułatwienie w dochodzeniu roszczeń

• Uproszczenie form czynności prawnych

PRAWO SPÓŁDZIELCZE:

• Liberalne prawo spółdzielcze z 20.10.1920 r. ; ingerencyjna nowelizacja 1934 r.

• Spółdzielnia:

  • Dobrowolne zrzeszenie nieograniczonej liczby ludzi

  • Zmienny kapitał i skład osobowy

  • Niezbywalne udziały ->Fundusz zakładowy

  • Osobowy charakter spółdzielni

  • Sądowy wpis do rejestru

  • Osobowość prawna

  • Statut, niesprzeczny z ustawą

  • Organy: Walne Zgromadzenie, Rada Nadzorcza, Zarząd

  • Łączenie w Związki Rewizyjne ( kontrola i instrukcje)

  • Centrale zrzeszające określone piony ( kredytowe, mieszkaniowe itp.)

• Państwowa Rada Spółdzielcza

  • przedstawiciele adm. państwowej i spółdzielni

  • przy ministrze skarbu

  • koordynacja i pośredniczenie z rządem

POSTĘPOWANIE CYWILNE:

• Kodeks postępowania cywilnego ( 1.01.1933)

• Cel: Ochrona interesów jednostki (prawa podmiotowe)

• ZASADY POSTĘPOWANIA:

zasada:	sens:	przejawy:
DYSPOZYCYJNOŚCI	-swobodne rozporządzanie roszczeniami	- proces wszczyna wniosek strony - ograniczenie przedmiotu procesu do żądań strony - prawo do zrzeczenia się roszczeń - swoboda stosowania środków odwoławczych
KONTRADYKTORYJNOŚCI	- sąd tylko ocenia dowody i wydaje wyrok	- wyrok tylko na podstawie dowodów przedstawionych przez strony
RÓWNOŚĆ STRON	-równe prawa uczestników procesu	- obowiązek wysłuchania zeznań obu stron - jednakowa możliwość korzystania ze środków procesowych

• PRZEBIEG PROCESU:

PRAWO PRACY:

• Źródła prawa:

  • Przepisy z lat 1918 -1925

  • Większość regulacji do 1939 r. ( oprócz chłopów i służby)

  • Na Śląsku ustawodawstwo niemieckie!

  • Źródła ustawowe i umowne

    • USTAWOWE: (konstytucja marcowa)

      • Prawo wyboru zajęcia i zarobkowania

      • Prawo do ochrony pracy

      • Prawo do ubezpieczenia społecznego

      • Określenie części składowych stosunku pracy

      • System kontroli przestrzegania przepisów pracy

    • UMOWNE: (na podstawie prawa cywilnego)

      • Układy zbiorowe pracy ( ze związkami zawodowymi)

      • Regulaminy pracy

• Ogół norm regulujących stosunki związane z zarobkowego wykonywania pracy najemnej

• Stosunek pracy najemnej:

  • Swoisty stosunek prawny

  • Osobista zależność pracownika od pracodawcy, dotycząca wykonywanej pracy

  • Umowa o pracę + przepisy prawa pracy

  • Pracownik zobowiązany osobiście świadczyć przez określony czas pracę na rzecz pracodawcy za wynagrodzeniem, sumiennie wykonywa polecenie przełożonych

  • Pracodawca jest zobowiązany zapłacić wynagrodzenie,

    • obliczone według czasu lub wyników pracy (akord)

    • Wysokość określona w umowie/ układzie zbiorowym

  • Rozwiązanie stosunku pracy:

    • Upływ czasu ( umowy na czas określony)

    • Wypowiedzenie

    • Okresy ochronne: ciąża, urlop itp.

    • Wypadki, gdy mogło nastąpić natychmiastowe zwolnienie- np. strajk

  • Umowy na czas próbny/ dla określonej pracy/ na czas określony/ nieokreślony

  • Nie podlegają prawu pracy: osoby zatrudnione w urzędach i instytucjach państwowych

    • stosunek pracy publicznoprawny

    • Funkcjonariusze państwowi

    • Stosunek wynika z nominacji nie umowy

• Ustawodawstwo ochronne:

  • Postanowienia, które nie mogły być uchylone przez umowę/ układ zbiorowy etc.

  • Czas pracy: 8- godzinny dzień pracy/ 46- godzinny tydzień (->48) (MAX!)

  • Ochrona młodocianych (15-18)

    • obowiązek nauki <18 lat, 6 godzin zaliczane nauki do czasu pracy

    • + zakaz nadgodzin

  • Zakaz zatrudniania dzieci <15 lat

  • Ochrona kobiet , zwłaszcza w ciąży

    • Prawo do przerw w pracy, zwolnień, urlopów macierzyńskich

  • Płatne urlopy wypoczynkowe!

    • W zakładach do 5 pracowników

    • Ustawa 1922 r.

  • BHP- na głowie pracodawcy

  • Pośrednictwo pracy

• Różnice w prawie na poszczególne kategorie pracowników:

  • Pracownicy umysłowi – korzystniejsze warunki

  • Pracownicy fizyczni (robotnicy)

  • Różnice dla różnych gałęzi gospodarki

  • Różnice w zależności od wielkości zakładu pracy

• Ubezpieczenia społeczne:

  • Świadczenia na wypadek choroby, niezdolności do pracy, starości, bezrobocia

  • Obowiązkowe ubezpieczenie- pracownicy najemni/ chłopów

  • Składki + dopłaty ze Skarbu Państwa

  • Terytorialne Ubezpieczalnie Społeczne i Zakład Ubezpieczeń Społecznych

  • Ograniczenie świadczeń (1934)

• Związki pracowników

  • Od XIX w. – związki zawodowe

  • Reprezentacja i obrona interesów ekonomicznych

  • Żądania związane ze stosunkiem pracy, inicjowanie strajków

  • Uczestnicy układów zbiorowych + rozstrzyganie zatargów zbiorowych

  • Delegacja ławników w sądach pracy i członków komisji rozjemczych

  • Prawo pracowników najemnych do tworzenia związków, zasada rejestracji

  • Rozwiązanie związku na mocy postanowienia sądu ( do 1932)

  • Centrale związkowe- grupowanie wg. Kryteriów polityczno- społecznych

    • Związek Stowarzyszeń Zawodowych w Polsce, Warszawa, PPS

    • Zjednoczenie Zawodowe Polski, Poznań, ND

    • Związek Związków Zawodowych w Polsce (1926), Warszawa, sanacja

    • Chrześcijańskie Zjednoczenie Zawodowe RP, Poznań

  • Ograniczenie swobody w 1932r.

• Kontrola przestrzegania prawa pracy:

  • Minister pracy i opieki społecznej

  • Inspekcja pracy ( administracja specjalna)

    • Główny Inspektorat Pracy

    • Obwodowy Inspektorat Pracy

    • Okręgowy Inspektorat Pracy

      • Nadzór nad stosowaniem prawa pracy

      • Wizytacje przedsiębiorstw i zakładów

      • Uprawienia do wydawania nakazów

      • Kary administracyjne ( od 1934)

      • Pośrednictwo w zatargach indywidualnych i zbiorowych

  • Sądy pracy

    • Spory w zakresie stosunków pracy, umowy o naukę zawodu, stosunku chałupniczego (1934)

    • Przewodniczący + ławnicy ( powoływani przez min.spr.)

    • Do 1934 też sprawy karne!

    • NIE PODLEGALI: chłopi, urzędnicy państwowi ( też nauczyciele!)

  • Komisje rozjemcze

    • Między pracodawcami a chłopami

    • Z układów zbiorowych

    • Klauzula wykonalności- sąd grodzki

  • Rozjemstwo:

    • Zatargi zbiorowe (spór o interesy robotnicy/ pracodawca)

    • Strajki i strajki okupacyjne

    • Komisje polubowne- dobrowolne, powoływane przez strony

    • Zwyczajne/ nadzwyczajne komisje rozjemcze- przymusowe, przedstawiciele adm. ogólnej, w sytuacji zagrożenia dobra państwa- orzeczenie o mocy wiążące.

PRAWO KARNE

zasada:	sens	gwarancje
SUBIEKTYWIZMU	-subiektywne podstawy odpowiedzialności - indywidualizacja winy i kary - odpowiedzialność tylko za skutki zamierzone i przewidywane	- uwzględnienie stanu intelektualnego, swobody działania - brak odpowiedzialności <13 lat, warunkowo 13-17 lat - uwzględnianie obrony koniecznej - usiłowanie - brak winy zbiorowej - brak winy akcesoryjnej ( za innych) - osobna odp. podżegacza i pomocnika -branie pod uwagę pobudek, sposobu działania, stosunku do pokrzywdzonego etc. w wymierzaniu kary
HUMANITARYZMU	- wprowadzenie w życie zasad Oświecenia	- indywidualizacja odpowiedzialności i kary - ograniczenie środków represji karnej - wyjątkowy charakter kary śmierci - 13-17 lat- środki poprawcze i wychowawcze - warunkowe zawieszenie kary/ zwolnienie - rehabilitacja ustawowa i sędziowska
WPROWADZENIE ŚRODKÓW ZABEZPIECZAJACYCH	- zabezpieczenie społeczeństwa przed osobami, które naruszają porządek w sposób niezawiniony lub stale	- zamknięcie w zakładzie zabezpieczającym: - leczenie psychiatryczne - leczenie dla alkoholików i narkomanów - przymus dla osób ze wstrętem do pracy (2-5 i >) - przymus dla recydywistów i zawodowych przestępców

KARY WG. KODEKSY KARNEGO [ 1932]

POSTĘPOWANIE KARNE:

• Kodeks postępowania karnego (19.03.1928)

• Tendencje liberalne- gwarancje jednostki:

  • Decyzja sądu dla tymczasowego zatrzymania

  • Prawo do posiadania obrońcy

  • Jawność rozprawy

  • Domniemanie niewinności

  • Środki odwoławcze

  • Zakaz reformationis in peius
    ( sąd II instancji nie może podnieść kary, jeżeli oskarżyciel nie wniósł apelacji)

• Proces mieszany: skargowo- inkwizycyjny:

  • Elementy skargowe:

    • Wszczynanie sprawy na żądanie uprawnionego oskarżyciela

    • Rozróżnianie funkcji sądzenia, oskarżania i obrony

  • Elementy inkwizycyjne:

    • Ściganie przestępstw z urzędu

    • Tryb prowadzenia postępowania przygotowawczego

• Postępowanie doraźne:

  • Szczególny tryb postępowania

  • Przyśpieszony i uproszczony proces

  • Zaostrzenie sankcji karnej

  • Brak środków odwoławczych

  • Natychmiastowa wykonalność wyroku

  • WARUNEK: ujęcie sprawcy

  • Głównie morderstwa, rabunki itp.

• Przestępstwa:

  • Ścigane z urzędu

  • Ścigane z oskarżenia prywatnego

PRZEBIEG POSTĘPOWANIA (dla przestępstw ściganych z oskarżenia publicznego)